De geboorte van een geest

[XV]

In het bovenlicht, dwz. in de verlichte luchtlaag onder het plafond zwemmen kunstvissen als vogels, nevelgrijs, zilvergrijs, aluminiumkleurig, een enkele feller van tint, de rode poon, de goudvis, of donkerder, de zeelt, of gespikkeld en gestreept, de snoek, allen zwevend aan onzichtbare nylondraden. Zoetwatervis en zeevis hangen broederlijk door elkaar: kabeljauw, schelvis, baars, snoekbaars, wijting, karper, brasem, makreel, pieterman, noordzeesardine.

De bezoekers lopen over een bodem van zand en schelpen tussen

[p. 273]

enig luchtig groen, in potten-op-wieltjes staand of neerhangend van het plafond: zeeplanten, gedroogde wieren; onder hun voeten knisperen de lege schelpjes en garnaalhulzen; hier en daar steken de schalen van krabben en kreeften boven het zand uit, kronkelt een gummiaal, liggen oester- en mosselschelpen. Hij registreert:

het licht op de bodem is donkerder dan in de luchtlaag van de vissen erboven: een schemerdonker met een vreemd alarmerend effekt.

Zo nu en dan wanneer het te druk is worden de netten aangehaald en de bezoekers, op een wriemelende, giechelende, protesterende hoop gedreven, naar de fuik van de uitgang geduwd, samen met een deel van het rollende groen en wat wieren...

Eenmaal in de andere zaal: de opluchting niet verorberd te zijn... o boy o boy, zegt Plato Quassi. Dan: de oogverblindende pracht van bloemen, bloemen.

De zaal waar we ons nu bevinden - de grootste - is gewijd aan handel, industrie, scheepsbouw: waarin een klein land middelgroot kan zijn: grote aktiviteit - nijver als mieren.

PRODUKTIE van ruw ijzer 3.461 mln kg ruw staal 4.713 mln kg stalen buizen 197 mln kg draadnagels en spijkers 42 mln kg punt- en prikkeldraad 7 mln kg

rijwielen 624.000 stuks haarden, kachels, enz. 587.000 stuks

PRODUKTIE van straatstenen (in waalformaat) 286 mln stuks metselstenen (in waalformaat) 2.023 mln stuks holle bakstenen 1.560 mln stuks dakpannen 66 mln stuks

Op zeer verkleinde schaal staan de voornaamste industrieën uitgebeeld, sommige fabriekskompleksen zijn weer vervaardigd van doorzichtig plexiglas, waardoor het inwendige te zien is: bouw-

[p. 274]

sels nooit groter dan heuphoogte, een enkele maal tot schouderhoogte, maar meestal op kniehoogte. De bezoekers lopen ertussendoor als reuzen in een tot leven gekomen madurodam, het hoofd boven de industriële wolken, aan hun voeten de kleine automobielen en plastic mensjes, volledig staties of steeds dezelfde mechaniese bewegingen herhalend - rrrt, rrt. Boven ons hoofd zoemt permanent een vliegtuigje rond aan een draad.

... regenjassen 2.9 mln stuks overalls 2.9 mln stuks herenkostuums en jongenspakjes 2.6 mln stuks pantalons 5.4 mln stuks mantels en mantelkostuums 3.5 mln stuks rokken 4.6 mln stuks overhemden 10.5 mln stuks korsetten en gordels 5.6 mln stuks bustehouders 12.7 mln stuks pantoffels 4.4 mln stuks lederen schoenen 21.1 mln stuks dameskousen en panty's 95 mln paar herensokken 22 mln paar.

Voor onze ogen wordt een reusachtig klein schip te water gelaten over een glijhelling zonder te kantelen; naast de scheepswerf ligt een kleine baggermolen zwart water te scheppen in een miniatuurkanaal;

vrachtwagentjes voeren vellen naar een fabriek - men ziet de verschillende stadia van verwerking - een stroom van lilliputschoenen verlaat de fabriekspoort;

prachtige aluminiumbollen, een kompleks netwerk van glanzende buizen, retorten, opslagtanks; uit tot de mond reikende fabriekspijpen worden wolken van donker, monsterachtig gas gestoten die de bezoekers doen hoesten;

in een volledig opengelegd evoluon worden kleine elektroniese apparaten gefabriceerd, gloeilampjes, TL-buizen, telekommunikatieapparatuur, radiootjes, haardrogers, mixers, etc. - kleine elektriese prikkels steken de bezoekers als naalden in de kuit;

vrachtwagens, autobussen en personenauto's verlaten in éen lange stabiele stroom de fabriekshallen en worden via een uitgebreid lint van miniatuurspoorwegen overal tussen de diverse kompleksen doorgetransporteerd, begeleid door een onophoudelijk zwak maar indringend geclaxonneer dat de andere geluiden net niet overstemt -

[p. 275]

Voorts: het geklik van telwerken, het ratelen van schrijfmachines, het heen en weer schieten van spoelen, het zoemen van datatrommels, het gieren van sirkelzagen, slijpstenen, het ratelen van drilboren, het brommen, hijgen, hoesten van motoren, het kalmerende neusademen en slissen van motoren, het gerochel, gesteun en het driftige gestampvoet van motoren, het bijna op woorden lijkende gebabbel en gesmoes van motoren, het heigerinkel, flessengerinkel, geklop, gehamer, geborrel, geplopplop, samen een slimme kompositie vormend van konkrete arbeidsmuziek, die soms door merg en been gaat, dan weer uitloopt in waterkalme rustpauzes of als frisdrank parelende watervalpassages - Frisdranken klein 615 miljoen liter, bier 784 miljoen liter, sigaren en senoritas 2.077 miljoen stuks, sigaretten 18.875 miljoen stuks...

De bezoekers schuifelen ademloos en bijwijlen totaal verdoofd tussen de industriële kompleksen door, overbruggen in éen reuzenschrede een kanaal met sleepboten, vrachtschepen, rijnaken, olietankers - een aardig detail is ook dat de vloer onder onze schoenen belegd is met muntgeld, voor velen blijkbaar, naar hun gezichten te oordelen, een sensationeel gebeuren: men loopt voor 't eerst in z'n leven over geld - tussen sigaren- en textielfabrieken, brouwerijtjes, steenbakkerijen en drukkerijen, tussen jaknikkers en koudvuur spuwende hoogovens door, tussen witgloeiende folie producerende walsen en zoemende elektriciteitscentrales, schokbetonterreinen, koffiebranderijen, raffinaderijen, drukkerijen en aardappelmeelfabrieken door-de hoofden in de wolken van gas, stank, parfum, geluid, moutlucht, brandgeur -- / en schuifelen verder - paddestoelwolken van kleine witte partikeltjes dalen neer op haren, hoeden, kleding - schuifelen - ademloos of versuft en dan weer opgeschrikt en bestookt door reklameslogans, leuzen, advertenties, die veelvoudig versterkt de lucht rond onze hoofden ingeslingerd worden en tegen onze trommelvliezen beuken, eksploderende woordclusters als fragmentatiebommen, woordsplinters, woordspijkertjes, granaten van blabla en gezwollen medeklinkers -

[p. 276]

Hij leunde uitgeput tegen het Groot Havengebouw, boven een haven van betrekkelijke stilte en koelte met schepen die zachtjes rondtuften in zwart water, een enkele maal niet-agressief toeterden - ook de jaargetijden waren vertegenwoordigd: op de ene plek kon het bitter koud zijn, op een andere heet, terwijl het enkele meters verder straf woei of zelfs stormde en hagelde - en ineens drong het tot hem door dat hij al een tijd lang het glimlachende kommentaar van zijn donkere metgezel niet had vernomen, en schrok. Schrok zich warm. De vloer onder zijn voeten schudde licht, alsof ondergronds nog een industrielaag zat. Jezus, waar heb ik hem verloren, dacht hij.

Haastte zich hoestend of zijn adem inhoudend terug in de richting waaruit hij gekomen was, onderwijl met zijn van vermoeidheid waterende ogen de omgeving afspeurend naar de verdwenen neger - over het blikkerende plaveisel van muntgeld, tussen de kleine machinefabrieken en hoogoventjes door / draadnagels en spakers 42 mln kg / langs weverijen, elektroniese werkplaatsen, scheepsbouwerijen, raffinaderijen en chemiese industriekompleksjes, waar hij de neiging had tussen te kijken alsof de neger ineengeschrompeld was tot de maat van de kunstmensjes die er stonden - / syntetische wasmiddelen 169 mln kg, muurverf 34 mln kg / en verder terug, onder de zwevende vissen door, nauwelijks aan de mazen van het net ontsnappend - / aanvoer 279,2 mln kg - waarde 241.300.000 gld / door de zaal met reuzengroenten, de gigantiese vruchten, het razendsnel opschietende aardappelloof, de bieslook en het wortelgroen,

bespoten door de schroeiend warme uiermelk, onder de eksploderende oranje kazen waarvan de zachte nerven in zijn lichaam drongen en het onmatige geloei van de koeien dat zijn trommelvliezen bijna deed barsten,

maar nergens ontdekte hij de neger.

Toen hij de zaal van Suriname en de Nederlandse Antillen betrad was hij meer dan halfdood en halfverblind en zijn hoofd,

[p. 277]

duizelig van de herrie, beeldoverdaad en slechte lucht, leek al even onmatig gezwollen als de reuzenkoolraap uit 's lands groententuin die hij achter zich had gelaten; had het gevoel dat er zelfs gaten in vielen...

Waar is die verdomde neger van mij, dacht hij; ik moet hem zien te pakken te krijgen voor hij het terrein verlaat. En plotseling, toen hij met caoutchouc knieën de tropiese zaal in liep, zag hij hem, liggend onder een tamarindeboom de koningin neuken. Maar toen hij snel naderbij trad en de omstanders aan de kant duwde bleek het een andere neger te zijn, een andere vrouw trouwens ook; het waren een zwarte jongen en een wit meisje uit een aktiekommittee dat protesteerde tegen -- Hij kreeg een bedrukt papier in de hand geduwd, maar hij haastte zich zonder het te lezen naar de uitgang. Duwde de klapdeur open -