Romanbeschouwing in voorredes 1600-1755. Deel 2: Teksten
(1987)–Bert Pol–
Auteursrechtelijk beschermd|
Regelnummers proza verbergen
| |
[pagina 96]
| |
Voorreeden.
1Nadien de schrandere Leezer wellicht in het denkbeeld van Romans 2met den Schryver deezer kleine Deelen zoude konnen verschillen en 3mitsdien een inhoud verwachten, die in de volgende Bladeren niet te 4vinden veel min bedoelt is, zal het niet wanvoeglyk wezen, vooraf 5eenige weinige Woorden te zeggen nopens dit zoort van schryven, 6die, zo veel ik weet, nog noit te voren in onze Tael is ondernomen. 7Het Heldendicht word zo wel als het Toneeldicht in Treur en Blyspel 8verdeelt. Homerus, de Vader van dat zoort van Dichten, heeft ons van 9beide een Voorschrift gegeeven, hoewel het laetste geheel verlooren 10is, 't geen Aristoteles zecht zo veel betrecking tot het Blyspel als de 11Iliaden tot het Treurspel te hebben. En dat wy daer van geen meer 12blyken onder de Oude Schryvers vinden, is mogelyk aen 't verlies van 13dat Voorschrift toe te schrijven, 't geen, wanneer het in weezen 14gebleeven was, zo wel als de andere Dichten van dien grooten Man 15zyn navolgers gevonden zoude hebben. Ook durf ik zeggen, dat dewyl 16dit Gedicht zo wel Treur- als Blyspeelig is, het insgelyks zo wel in 17Onrym als Rym kan zyn: want ofschoon het één Lid; namentlyk, de 18Voetmaet mist, 't geen de scherpzinnigen onder de bepaelde Deelen 19van een Heldendicht tellen, kan echter (zo 't my voorkoomt) een 20geschrift, wanneer het alle andere Deelen, als Verdichzel, Bedryf, 21Geaertheid, Gevoelen en Spreekwyzen bevat en slegts maer de Voetmaet 22mist, reedelykerwyze onder het zoort van Heldendicht gestelt worden, 23te meer, nadien geen schrander Vernuft goedgedacht heeft het onder 24een ander Hoofd te brengen, of het een eyge byzondere naem te geeven. 25Dus meen ik dat de Telemachus van den Aerdbisschop van Cameryck 26zo wel als de Odyssea van Homerus een zoort van Heldendicht is: 't 27is inderdaed beeter en billyker het een Naem te geeven, die gemeen 28is aen het zoort, waer van het slegts in een Lid verschilt, dan het 29te vermengen met die, waerna het in geen andere deelen gelykt; 30namentlyk, die breedvoerige Werken, gewoonlyk Romans geheeten, als 31de Clelie, Cleopatra, Astrea, Cassandra, de Groote Cyrus en ontelbare andere, 32die myn's erachtens weinig Leerzaemheid en nut tydverdryf bevatten 33en verschaffen. 34Een vermakelyke Roman nu is ene vermakelyk Heldendicht in Onrym, 35onderschyden van een Blyspel, gelyk een ernstig Heldendicht van een 36Treurspel, zynde desselfs Bedryf uitgebreider en bevattelyker, vermits 37het een veel grooter omkring van toevallen behelst en een veel grooter 38verschydentheid van hoedanigheeden invoert. Van een ernstige Roman | |
[pagina 97]
| |
39verschild het in Verdichtzel en Bedryf hier in, dat gelyk deeze in 't 40een gewichtiger en ernstiger zo ook in 't ander geringer en bespottelyker 41zyn: in zyn hoedanigheeden verschilt het door Perzonen van laeger 42rang en gevolgelyk van laerger manieren in te voeren, daer een deftige 43Roman ons de verheevenste vertoont: ten laetsten in zyn gevoelens 44en spreekwyzen, door het vermakelyke in plaets van 'hoogdravende 45te verkiezen. In de Spreekwyze meene ik dat het Boertige zelfs in 46eenige gebeurtenissen van dit Werk geoorloft zal zyn, gelyk in de 47omschryving der Gevechten en op andere plaetzen, niet nodig den 48verstandigen Leezer, tot wiens tydverdryf deeze Schertzende en Boertige 49navolgingen meerendeels geschikt zyn, met den Vinger aen te wyzen. 50[...] 51Hebbende dan Joseph Andriessen van de Werken der Roman schryvers 52aen de een en der Boertige Schryvers aen de andere kant onderscheiden, 53en een zeer korte schets (want meer bedoelde ik niet) van dit zoort 54van schryven gegeeven, 't geen ik verzeekert ben, dat tot nog toe 55in onze Tael niet ondernomen is, zal ik den goedgunstigen Leezer 56overlaeten, myn arbeid tot myne bedoelingen over te brengen en hem 57niet lander ophouden, dan met een Woord over de geaertheeden in 58dit Werk voorkomende te spreeken. En hier betuig ik opentlyk geen 59voorneemen te hebben, imand in zyn Perzoon of goede naem te 60beleedigen; want ofschoon alles uit het Boek der Natuer ontleent en 61nauwlyks een Geaertheid of Bedryf ongevoert is, die ik niet uit myn 62eigen Opmerkingen en Ondervindingen getrocken heb, is myn uiterste 63zorge nogtans geweest, de Perzoonen door zo verschillende omstandigheeden, 64Trappen en Verwen te verduisteren, dat men onmoogelyk 65met zeekerheid na dezelve ramen kan, en zo oit het teegendeel gebeuren 66mogt, zyn de afgeschetste misdryven zo gering, dat de daer aen deel 67hebbende zelfs zo wel als een ander om 't zwacke mag lagchen. 68[...] | |
III. Boek. I. Capittel.Inhoudende, by wyze van een Voorreeden, een Stoffe tot Lof der Leevensbeschryvingen.
79Nietteegenstaende de voorang, die men gemeenlyk geeven kan aen 80de Geloofwaerdigheid dier Roman-Schryveren, welke hunne Boeken 81de Historie van Engeland, van Vrankryk, van Spanjen enz. noemen; 82is het egter zeeker, dat de waerheid alleen te vinden is in de Werken | |
[pagina 98]
| |
83van hun, die het Leeven van Groote Mannen in 't licht geeven en 84in 't gemeen de naem van Leevensbeschryvers dragen, daer de andere 85Plaets- of Landbeschryvers geheeten moeten worden: Woorden, die 86het verschil onder hun genoeg te kennen geeven; zynde het Werk 87der laetstgenoemden hoofdzakelyk om Landen en Steeden te beschryven, 88't geen zy met behulp van Landkaerten zo reedelyk wel uitvoeren, 89dat men 'er staet op kan maken. Maer betreffende de Beschryvingen 90der Daeden en Geaertheeden van Menschen, deeze zyn niet zo 91geloofwaerdig, waervan wy geen ander bewys behoeven by te brengen 92dan de altoosdurende strydigheeden, die steeds tusschen twee Plaetsbeschryvers, 93welke de Historie van 't zelve Land onderneemen, gevonden 94worden: by voorbeeld tusschen den Lord Clarendom en den Heer Whitlock, 95tusschen den Heer Echard en Rapin en veel andere; door wien de Bedryven 96in een Verschillend daglicht gestelt zynde, de Leezer dezelve na zyn 97goeddunken doen gelooven; en die waerlyk het sneedigste Oordeel en 98de grootste Achterdogt gebruiken, agten het billyk niet anders dan 99een Roman, waerin zig de Schryver van een gelukkige en vrychtbaere 100uitvinding bedient heeft. Maer hoewel deeze grootelyks verschillen in 101de Verhaelen der Bedryven, wyzende zommige de Overwinning aen 102deeze, andere aen geene party toe, en stellende zommigen den zelven 103Man voor als een Guit, daer hem andere een edele en eerlyke Geaertheid 104toekennen, koomen zy egter alle overeen in de plaets, alwaer het Bedryf 105veronderstelt word gebeurt te zyn, en de Perzoon, die beide een Schelm 106en een eerlyk Man is, gewoont heeft. Met ons Leevensbeschryvers nu 107is het anders geleegen, de Bedryven, die wy verhalen, mogen aengenomen 108worden, ofschoon wy dikwerf in de Ouderdom en het Land, 109waerin zy voorgevallen zyn, misschen. Want hoewel het de onderzoekingen 110van scherpzinnigen waerdig mag wezen, of de Herder 111Chrysostomus, die gelyk ons Cervantes zegt, van Liefde voor de schoone 112Marcella, welke hem hatede, stierf, oit in Spanjen geweest is; zal egter 113niemand twyffelen, dat 'er oit zo een dwaze geweest mag zyn. Is 114de Waereld zo ongelovig, dat zy de Uitzinnigheid van Cardonio, de 115Trouwloosheid van Ferdinand, de Nieuwsgierigheid van Anselmo, de 116Zwakheid van Camilla en de wankelbare Vriendschap van Lothario niet 117zoude geloven; hoewel het misschien te beklagen is, dat de goede 118Historieschryver in den tyd en de plaets feylen mogt? Maer het grootste 119Voorbeeld van dit zoort is in de waere Historie van Gil-Blas vervat, 120waerin de onnavolgelyke Leevensbeschryver kenbaer gemist heeft in 121't Land van Dr. Sangrado, die met zyne Zieken omging als een Tapper 122met zyn Vaten, door hun het Bloed af te laeten en met Water weder | |
[pagina 99]
| |
123aen te vullen. Een ider, die maer een weinig in de Medicynsche Historie 124bedreeven is, weet, dat Spanjen het Land niet was, waerin die Doctor 125woonde. Dezelve Schryver heeft insgelyks gedwaelt in het Land van 126zyn Aerdsbisschop, gelyk ook in dat van die groote Perzonagies, welkers 127begrip te verheeven was, om iets anders dan Treurspel te bezeffen 128en in meenige andere. Gelyke dwaling kan men ook in Scarron, de 129Arabise Nacht Vertellingen, de Historie van Marianne en le Paisan parvenu, 130en misschien in eenige weinige andere Schryveren van hun zoort 131ontdekken, die ik niet geleezen heb of my thans te binnen schieten; 132want ik wil op geenerlei wyze verstaen worden, daer onder te reekenen 133die Perzonen van een verbazende bequaemheid; namentlyk, de Schryveren 134van zeer uitgebreide Romans, heedendaegse Nieuwigheeden of 135van Atalantis; die zonder eenig behulp der Natuur of Historien perzonen 136voorstellen, welke 'er noit geweest en Bedryven, die noit geschied 137zyn, nog oit voorvallen konnen. Niet dat deeze Schryveren geen eer 138verdienen, in teegendeel zyn zy mogelyk de grootste waerdig: want 139wat vind men Edelder, dan een Voorbeeld der wonderbare Uitgebreidheid 140van 's Menschen Vernuft te weezen! Men kan op hun 141toepassen, 't geen Balzac van Aristoteles zeide, dat zy een tweede Natuur 142zyn (nadien zy geen gemeenschap met de eerste hebben); onder welke 143de Schryveren van een lager zoort, die niet op zig zelven konnen staen, 144verplicht zyn zig met behulp van krukken op te houden, daer die, 145waer van ik nu spreek, van die stelten in bezit zyn, die ons de uitmuntende 146Voltaire in zyne Brieven zegt, dat den Verstandigen met een ongereegelde stap 147ver van honk voeren. Waerlyk ver uit het gezicht van den leezer. | |
155Verby het Koningryk der Bayert en oude Nacht.156Maer om tot het eerste zoort weeder te keeren, die zig met het nabootzen 157der Natuur vergenoegen, in plaets van Oorspronkelykheeden uit een 158verwarde hoop van Stoffe in hunne Harssenen zamen te stellen. Verdient 159niet zodanig een Boek 't geen de Oorlogsdaden van den nieuwen Don 160Quichot, meer de naem van Historie als de Marianne? want ofschoon 161de laetste tot een zeekere tydkring en byzondere Natie bepaelt is, behelst 162de eerstgenoemde de Historie van de Waereld in 't Algemeen, ten 163minste van dat gedeelte, 't geen door Wetten, Konsten en Weetenschappen 164beschaeft is; en dan van dien tyd af, op welken het eerst 165beschaeft wierd, tot heeden toe; ja zelfs nog langer, zo lange het dusdanig 166blyven zal. 167Ik zal nu voortgaen, om de gemaekte Aenmerkingen op het voor ons | |
[pagina 100]
| |
168zynde Werk toe te passen; want ik heb dezelve inderdaed hoofdzakelyk 169ter needer gestelt, om eenige Woordschikkingen te vermeiden, die de 170goedaerdigheid der Menschen, welke steeds gaerne de Deugden hunner 171Vrienden vermelt zien, tot byzondere Perzonen t'huis brengen. Ik twyffel 172geenzints, of verscheide myner Leezeren zullen den Advocaet in de 173Post-Koets, zo dra zy zyn Stem hoorden, gekent hebben. 't Is insgelyks 174waerschynlyk, dat de Verstanden en gauwers eenige hunner bekenden 175zullen aentreffen, gelyk de rest myner Geaertheeden. Om dan alle 176zodanige quaedaerdige Toepassingen voor te koomen, verklaer ik hier 177eens voor al, dat ik geen Menschen maer Zeeden beschryf; geen 178ondeelbaerheid maer een zoort. Mogelyk zal men my teegenwerpende 179vragen: zyn niet de Geaertheeden uit het Leeven getrokken? Waerop 180ik ja antwoorde; zelfs geloof ik te konnen verzeekeren, dat ik weinig 181meer geschreeven dan gezien heb. De Advocaet is niet alleen in Leeven, 182maer is 'er reeds voor vier duizend jaeren geweest, en zo het den 183Heemel behaegt, zal hy 'er nog zo lang zijn. Wel is waer, dat hy 184zig niet aen een Beroep, Godsdienst, of Land heeft gebonden; van dat 185ogenblik dat den Mensch zig geene moeite wilde geeven nog gevaer 186lopen om zyne Meede-Schepzelen by te staen en te redden, toen wierd 187onze Advocaet geboren; en zo lang een diergelyk Perzoon, als ik 188omschreeven heb, op Aerde zal wezen zal hy 'er meede op blyven. 189Men doet hem daerom weinig eer aen te geloven, dat hy de een of 190andere Keerel zoude nabootzen, vermits hy hem in een byzonder 191kenteeken of mogelyk in zyn Beroep zeer wel gelykt; in teegendeel 192is zyn verschyning in de Waereld tot algemeener en edelder eindens 193geschikt; namentlyk, om een deerniswaerdig voorwerp niet ter beschimping 194van een deel zyner Kennissen te doen stellen; maer om 195duizenden in hunne Vertrekken den Spiegel voor te houden, dat zy 196hunne Wanschapenheid mogen beschouwen, dezelve trachten te verbeeteren, 197en dus door het leiden van geheime quelling openbaere schande 198te ontgaen. Dit stelt een afbaking tusschen beide, en onderscheid den 199Schimp-Schryver van den Pasquilmaker; want de eerste straft heimelyk 200de Misdaed ten welweezen van den perzoon, gelyk een Vader, dog 201de laetste stelt den Perzoon zelven in het openbaer tot een Voorbeeld 202aen andere ten toon, gelyk een Beul. 203Daerenboven zyn 'er nog weinige Omstandigheden aen te merken: 204Gelyk de Kleedye in een Schildery, hoewel door de Mode op verscheide 205tyden veranderende, nogtans de gelykenis van 't Gelaet niet verandert, 206geloof ik, dat wy mogen zeggen, dat Juffrouw Tow-wouse met onzen 207Advocaet gelyk is, en mogelyk kan zy, door de verandering, die zo | |
[pagina 101]
| |
208een langdurig aenweezen ondergaen heeft, op haer beurt voor de Baly 209van een Herberg gestaen hebben; ik maek zelfs geen zwarigheid te 210verzeekeren, dat zy by den keer der Eeuwen op een Throon gezeeten 211heeft. Om kort te gaen, alwaer een bovenmatige onstuimigheid van 212Aert, Gierigheid en Onmeedogendheid, met een zeekere Geveinstheid 213in een vrouwelyk zamenstel vereent zyn, was Juffrouw Tow-wouse dat 214Vrouwsperzoon; en waer een goede geneegentheid, door gebrek van 215Geest en Oordeel verduistert, in een Man ontdekt zyn, was niemand 216anders die Perzoon, dan haer onnozele Man. 217[...] |
|