Ydelheyt des werelts
(1645)–Adriaen Poirters–
AuteursrechtvrijAenspraeck.HOe wel heeft den Wijseman gheseydt, Godt-vreesende Philothea: Zijt ghedachtigh uwe uyterste ende ghy en sult inder eeuwigheydt niet sondighen. Voorwaer
Elck dede meer sonden duysendt werven,
En waerder gheen oordeel, en moestmen niet sterven.
Het sal eenen schroomelijcken dagh zijn, als den goddeloosen mensch, die gheen af-standt van sonden heeft willen doen, boven hem sal sien den gram-moedighen Rechter, onder hem de helsche pijnen, besijden hem de duyvelen, binnen hem sijn knagende conscientie. Siet eens op het Sinne-beelt, Philothea, met wat groote benauwtheyt onsen Cupido staet bevangen, om dat sijne sonden die in duysterheyt volbrocht zijn, nu voor al de werelt in het licht sullen gheraken. Op den selfsten sin by-naer schilderen sommighe eenen Uyl op een doodtshooft, met dese | |
[pagina 93]
| |
divisie: Ick vrees den jonghsten dagh. Ende om dese vreese t'ontgaen, soo sy meenden, soo hebben sommighe Heydenen de Sonn' aen-beden voor Godt, om dat die by nacht hunne dieverijen, ende over-spelen niet en sou sien, oft weten. Andere kosen de Maen voor hunnen Godt, peysende dat die by daghe hunne onrechtveerdigheydt, ende hooverdije niet en sou weten. Iae daer was binnen Mamerte een Ga naar margenoot+ beelt vande swerte Venus, die seer gheviert wierde, ende met grooten toe-loop ghe-eert was, op dat hunne vuyligheyt sou in duysterheydt bedeckt blijven. Maer voor Godt, wiens ooghen claerder zijn als de Son, zijn alle dinghen kenbaer, niet en blijfter verholen; niemandt en can sijn vyer soo leegh stoken, oft sijnen roock sal om hoogh klimmen; noch daer en baten ghesloten deuren noch gegrendelde vensters, noch af-ghetrocken sleutels, noch diepe hollen, noch eenigheydt, noch duysterheydt, noch lange nachten. In dien jonghsten dagh sal alle dingh te voorschijn comen, welck den mensche sulck-een vrees sal aen-jaghen, dat oock de schilderij alleen, ende d'af-beeldinge van het laeste oordeel menigh-mael het herte doet beven. Vogaris Koningh van Ga naar margenoot+ Bulgarien hadd' aen sijn paleys een schoone gallerije, waer in met sijnen goeden oorlog Methodius een vermaert schilder, ende wel-sprekenden Religieus af-getrocken hadde het vreesselijck oordeel; ende siet, de gheschilderde tompetten, het opstaen der dooden, de beroerte der hemelen, de Majesteyt vanden Rechter alleen op den doeck af-ghemaelt, hebben soo crachtigh gheweest, dat hy sich tot het Catholijck Ga naar margenoot+ gheloof heeft begheven. Wie en sal niet vreesen den alder-machtighste, den alder-wijsten, den alder-rech-veerdighsten Rechter? Den alder-machtighsten, die niemant | |
[pagina 94]
| |
can ontloopen; den alder-wijsten, die niemandt en can bedrieghen; den alder-rechtveerdighsten, die niemant en can om-koopen. Godt wint aller menschen sonden op een klouwen ende schijnt nu als te slapen; maer inden dagh des oordeels dan sal-men dien Leeuw hooren briesschen. Dit gingh Vrbanus den IV. soo ter herten, dat hy in sijn wapen schilderde een doorne croon met een herte midden daer in, ende onder stont: Zijt u uytersten gedachtigh. Onse richter-stoelen ende vier-schaeren en zijn maer kinder-spel daer by, ende nochtans siet-men dat de kloeckste, ende sterckste mannen beswijcken, als hen de sententie des doots wordt voor-ghelesen. In dien dagh dan sullen wy voor den Rechter verschijnen, waer in het openbaer ghebrocht sullen worden alle d'onbekende sonden, oock die alleen bestaen hebben in gepeysen. Ende gelijck de Medicijnen iemandt anatomiseren, ende ontlitten, soo sal ons herte ende nieren ondersocht worden: daer sal-men sien d'onghetrouwe dienaers, d'onbekende over-speelders, de geveynsde vrienden, de valsche ghetuyghen, de slimme ende cromme meynighen, de bedrieghelijcke schijn-heyligheyt. O wat een verschil isser tusschen d'oordeelen Godts, ende d'oordeelen der menschen! Als Oza sijn handen uyt-stack om de Arca vast te houden, wie en sou niet gheseydt hebben of't en was een heyligh werck? Godt die straft het als eene groote sonde. Ende als David sijn volck gingh tellen, scheen het niet goede policie, ende staet-sorghe te wesen? Godt die sieter groote boosheyt in-steken. En wie sou twijffelen oft d'offerhande van Saul was eenen aenghenamen Godts-dienst? Godt heeft het nochtans met eene andere schaele ghewoghen. Naer het vonnis der menschen moest den Doctoor | |
[pagina 95]
| |
van Parijs ten tijde vanden Godtsaligen Bruno noch wereldtsch eenen grooten heyligen wesen, ende naer het oordeel Godts is hy verdoemt gheworden. Hoe wel zijn-se beraden dan, die dese saecken voor-comen, ende in tijts overpeysen, ende beteren. D'Eeuwigheydt wordt beduydt door een serpent ghevlochten tot eenen rinck, dat in sijnen steert bijt. O dat wy het eyndeken van ons leven somtijdts door-knouden, ende eens proefden oft daer gheen fenijn van doodt-sonden sal in-steken! want soo ons leven is, soo sal ons doot zijn: die wel geleeft heeft, en can niet qualijck sterven, ende die qualijck geleeft heeft, en sal niet wel sterven. Aen dien kant dat den boom is overghewassen, ende altijdt gheheldt heeft, daer sal hy oock vallen. Onse tacken zijn onse begheerten: en twijffelt niet oft daer het meeste ghewicht vande tacken is, Ga naar margenoot+ dat daer oock den boom sal vallen. Dies verblijd' ick my seer, ô Godtvreesende Philothea, dat ghy den tijdt der ghenade waer neemt, dat ghy u-selven hier vonnist, op dat ghy hier namaels niet en wordt geoordeelt; ende dat ghy vergiffenisse soeckt in den Biecht-stoel, soo en wordt ghy niet beschuldight voor den Rechter-stoel. Dit leven is den tijdt van bermhertigheyt, daer naer volght dien van rechtveerdigheyt: nu wil hy ons genadigh wesen als eenen Vader, maer wee de ghene die het uyt-stellen tot dat hy sal neder-dalen als een wraeck-gierigen Rechter. Nu om ons Sinnebeelt noch eens aen te raecken soo seggh' ick:
Het is waerachtigh soo, 't komt uyt al metter Sonnen
Wat midden in den nacht in't duyster wordt ghesponnen.
Hoe eensaem dat ghy zijt, wat venster dat ghy sluyt,
Al isser niemandt by, de krayen brenghen't uyt.
Let op Susanna eens: twee sonder luy te roepen
Die sluypen in den hof, en gaen daer om te snoepen:
| |
[pagina 96]
| |
Daer was niet eenen mensch, noch worden sy betrapt;
De boomen van het hof die hebben hen beklapt.
Versteeckt u waer ghy wilt, kruypt in de diepste hoecken,
Waer dat ghy u verliest, daer weet u Godt te soecken.
Al sat ghy op een slot met water om, en wal,
En trockt de bruggh' noch op, Godt siet u over al.
Godt is een Pauwen-steert, hy steckt rondsom vol ooghen,
Hoe verr' dat ghy vertreckt. hy is u voor ghevlooghen,
Elck oogh staet op een pen, en watter wordt ghedaen
Dat stelt hy stracks te boeck en schrijft het wacker aen.
Of schoon ghy dan het stuck en handel soo al draeydde,
Dat daer noyt mensch af wist, noyt haen daer naer en kraeydde,
Daer staet noch voor de deur, daer staet den jongsten dagh,
Die ons ontdecken sal al dat verborghen lagh.
'T is hier al winter-dagh, de sneeuw bedeckt de wercken,
Waer ieders mest-hoop light, en can-men niet wel mercken:
De Son is onderweegh, waer eens de sneeuw vernielt,
Men sagh de vuyligheyt, waer van den mest-hoop krielt.
Ghy zijt den jonghsten dagh, ghy sult ons al verraden,
Die hier schijn-heyligh zijn, ghelijck de maskeraden.
Wat baetet dat wy gaen als schaepen achter straet,
Is't dat wy in het hert zijn wolven met der daet?
Met uwen goeden oorlof, beminde Philothea, sal ick hier by-voeghen een Geestelijck Liedeken, dat ick by manier van t'samen-sprake gestelt heb. Leert hier uyt den tegenwoordigen tijdt waernemen, ende den toecomenden vreesen. Superius.
Nu heb ick het leven adieu adieu gheseydt,
En tré in d'eeuwigheydt,
D'lichaem is nu een lijck,
Bassus.
Iae morghen stof en slijck,
Super.
En in mijn edel bloedt
Bassus.
Light nu den worm en vroet.
Och menschen 't leven loopt ghelijck een stroom!
Och menschen 't leven vlucht ghelijck een droom!
| |
[pagina 97]
| |
Superius.
Och die hier naer het scheyden, naer sijnen laetsten snick
Hadd' maer een ooghenblick!
Och Tijdt waer zijde ghy?
Bassus.
Die is nu al voor-by.
Super.
En al mijn jaren groot?
Bassus.
Die heeft de bleecke doot.
Och menschen neemt doch uwen tijdt hier waer!
Och menschen daer is gheen respijt hier naer!
Super.
Nu moet ick (eylacen!) voor mijnen Rechter staen!
Nu gaet mijn vonnis aen!
Worde't daer al ghehoordt?
Bassus.
Iae oock een ydel woordt.
Super.
't Quaedt dat verborghen waer?
Bassus.
Komt dan in't openbaer.
Och menschen peyst doch op u laeste uer!
Och menschen 't valt ons hier daer naer soo suer!
Super.
Nu wensch' ick, een bergh, oft heuwel op my viel,
Soo schroomt en beeft mijn ziel.
O bermhertigheydt!
Bassus.
O Godt rechtveerdigheydt!
Super.
Isser dan gheen ghenaey!
Bassus.
Neen, het is al te spaey.
Och menschen peyst op 't vyer en helschen stanck!
Och Eeuwigh, Eeuwigh, Eeuwigh is soo lanck!
Och jae, Eeuwigh is soo langh, alder-liefste Philothea. Wilt ghy weten hoe langh? Dat den tooren van S. Rombout tot Mechelen waer ghemaeckt van yser, jae van stael, jae van eenen fijnen diamant, en datter alle jaer een vogheltjen met sijn stertjen eens overstreeck, wat een ghetal van jaren soudender niet voor-by loopen, eer dien tooren tot de fondamenten, ende diepste grondt-steenen sou zijn af-ghesleten? Iae peyst dat ghy alle jaer eens soudt gaen aen | |
[pagina 98]
| |
den oever vande zee, ende daer elcke reyse niet meer waters af en soudt nemen als ghy in d'ooghe van u naelde soudt connen mede draghen, hoe langh en sou het niet aen-loopen, eer ghy de wateren soudt uyt-gheput hebben? ende nochtans als den tooren, ende de zee wegh souden wesen, ende ten eynde, dan soude d'eeuwigheydt noch al maer ghelijck als beghinnen. Telt soo langh als ghy kondt, ghy en sult het eynde niet achter-halen. Magh ick dan niet wel met recht segghen?
Ga naar margenoot+LIeve vrienden wilt ghy weten
Wat dat is de Eeuwigheydt?
Luystert toe ick sal-se meten
Met de mate van den tijdt.
Hondert daghen, hondert weken,
Hondert maenden, hondert werf
Hondert duysent-mael verstreken,
En gheteeckent op den kerf;
Duysent hondert duysent fout:
Iae soo veel als ghy vergaren
In een heel eeuwe soudt:
Iae soo veel als d'Enghels t'saemen,
En de menschen alle-gaer
Konnen dencken, konnen raemen
Binnen hondert duysent jaer.
'T is ghenoegh, houdt op van tellen,
Dese somm' en gelter niet,
Ghy sult nimmer soo veel stellen,
Datter niet te kort en schiet.
'T wordt door gheen ghetal beteeckent,
Ock dit vyer wordt noyt ghereeckent!
Eerm' een Eeuwigheydt sou weten,
Waer een Eeuwigheydt versleten.
| |
[pagina 99]
| |
Siet ghy nu niet de blindtheydt, ende de sottigheydt van eenen sondaer, die liever heeft soo langh in de eeuwigheydt te branden, als eenen ooghenblick beschaemt te wesen inde biechte om verghiffenisse te krijghen. Daer lijdt-men sonder voldoeninghe, daer betaelt-men sonder af-rekeninghe. Wacht u dan voort-aen, ô mensch! den duyvel een handt-schrift te gheven, oft wel en stelt het niet uyt tot dat ghy de quitancie in de helle moet halen. Dese cleyne aen-merckinghe van d'Eeuwigheyt, Godt-vreesende Philothea, heeft my een weynigh af-gheleydt van ons Sinne-beeldt, daer Cupido soo staet en vreest den uytersten dagh. Let wel boven op het Sinne-beeldt, hoe datter in staet de Sonn', die alle dinghen bestraelt, ende achter de Son het swert, dat is, Godt siet nu onse wercken, die hy daer naer sal oordeelen. Soo dat wy ghenoodtsaeckt zijn wel te leven, Ga naar margenoot+ om dat wy alle dinghen doen voor het aenschijn van onsen toe-comenden Rechter. Eenen discipel, eenen soldaet, een kindt, een maert konnen wel iet doen achter ruggh', oft inden doncker, dat hunnen meester, Capiteyn, vader, vrouwe niet en sal weten; maer den sondaer en can niet bedrijven dat voor Godt onbekent sal blijven. Want gheen plaetse soo diep, of hy daelter; gheen plaetse soo hoogh, of hy climter; gheen plaetse soo verre, oft hy comter; gheen plaetse soo doncker, oft hy sieter. Hy sagh door de ledikanten van David, door de kantooren van Zacheus, door de kelder-mueren van Thais, door de dans-scholen van Magdalena, door de somer-huyskens ende gloriettekens vanden Verloren Soon. Godt siet onse herten, ende nieren. Vreest dan en wacht u, wilt ghy het niet beclaghen. |
|