Ydelheyt des werelts

Aenspraeck.

EEn ghevlamde Tulpant op een prieeltjen, ende blosende couleur op-een sneeuw-wit aensicht, zijn dat niet twee lieffelijcke bloemen, die in korten tijdt verslensen? Heden root, beminde Philothea, morghen doot. Schoon hayr, en fraey singhen, zijn al verganghelijcke dinghen. Niet-te-min danckt Godt, die u met de schoonheydt begaeft heefs, dies te meer om dat gemeynlijck in schoone lichamen plachten gheestighe ende aerdighe zielen in-ghestort te worden. ⁺ Ioanna Princersse van Portugal hadde een verheven ende Koninghlijcke ziele, maer die oock was vergheselschapt met een lichaem soo uytnemende in schoonheydt ende vol-maecktheydt, dat de treffelijckste Schilders van de naebuerighe Koninghen naer Portugael af-gheveerdight om haer uyt te beelden, op eedt verclaert hebben, dat de schoone scnée hunne kunst te boven gingh, ende dat het pinceel de aerdighe Princersse op den doeck in verre nae niet

+ P. Vasconcel. Anacep. XVII.

[p. 17]

en kost treffen. Ludovicus den XI. Coningh van Vranckrijck, siende haer schilderije, is op sijn knien gevallen, en heeft Godt bedanckt, dat hy soo schoonen schepsel ghemaeckt hadde; ende om dieswille dat de ghene die schoon gheboren wordt, half ghetrouwt ter wereldt comt, soo wierde sy van alle de Vorsten ten houwelijck versocht, maer heeft de schoonheydt door beloften van suyverheydt aen Godt den Coningh der Coninghen op-ghedraghen. Ende is bemerckens weerdigh, dat als haer lichaem voor-by haren hof naer het graf uyt-ghedraghen wierde, de bladeren vande citroenen, ende granaten af-gheresen, ende dorre gheworden zijn; niet alleen om haer gheneghen te toonen van op sulck-een graf te willen ghestroyt worden, maer of sy hadden willen te kennen gheven, dat de schoonheydt met haer haest Feuillemort wordt, ende gheenen standt in hare groene jeughdigheydt en can behouden, Philothea.

Wie sal sich dan derven roemen
Al staet sijnen hof vol bloemen?
Want den rijm van eenen nacht
Neemt de bloemen hare kracht.

Och wat is de Schoonheydt vanden mensch? niet. wat is ⁺ den mensch? asschen en stof. wat is den mensch? eenen droom. wat is den mensch? een schaduwe. Siet, hy is voor-by-ghegaen: siet, hy is vertrocken: siet, hy is ghepasseert: siet, hy is wegh: siet, hy leet daer: siet, hy is ghestorven ende begraven. Overpeyst dit met de Bruydt die den Bruydegom ⁺ seer prijst, om dat sy is ghelijck een koets-peirdt, dat met ghevlochte maenen, ende eenen ghebooghden hals, ghedurigh siet naer sijn voeten, ende naer het stof dat sijne hoef-ijsers op-haelen, ende schijnt te letten op de asschen die over al op-vliegen,

+ Ephrem.

+ Cant. 1.

[p. 18]

ende komen selver de Iouffrouwen, die inde carosse sitten, bestuyven. Het stof wilt by stof zijn. Seer wijsselijck, maer moghelijck het cleyn profijt heeft eenen Philosoph aen Alexander den Grooten eenen steen ghesonden, die aen hem (soo hy seyde) seer ghelijck was, te weten, van sulcke nature, dat hy soo haest als-men daer wat stof op legghen soude, den steen terstondt in asschen soude veranderen. Hoe waer-achtigh dese vermaninghe is gheweest, heeft Alexander beproeft, als hy in sijn bedde ghevallen is, ende ghewaer is gheworden dat hy stierf. Godt gheve dat wy dat nu moghen sien, ter wijle dat onse ooghen scherp zijn, ende eer die door de aenstaende doodt zijn ghebroken. Philothea, als ghy staet voor uwen spieghel, peyst dat uwe schoonheyt brooser is als glas; als ghy een wel-rieckend' tuyltjen op u borst steeckt, peyst dat gy sult verslensen als de bloemen; als ghy u locken poeyert, peyst dat ghy asschen op asschen stroyt. O! dat wy eens hadden moghen openen de graven. ende kisten vande aerdighe Rachel, vande schoone Esther, vande gratieuse Iudith, van de wel-besneden Susanna, wat en souden wy daer al niet ghemist hebben? dat voor-hooft soo blanck als yvoir, de stralende ooghen, de blosende wanghen, de corale lippen, de suyvere tanden, den lieflijcken mondt, hoe vol van wormen souden wy die hebben vinden krielen? wat onverdraghelijcken stanck? wat afgrijsselijckheyt souden wy daer hebben ontgraven? wy en souden Rachel in Rachel, noch Esther in Esther niet hebben connen kennen. Dat is het eynde van alle glans ende schoonheydt; soo dat ⁺ met goede redenen eenen jonghelingh ghelijck eenen Absalon, sich teenemael weygherigh hiel, ende niet en wilde laten uyt-schilderen ter wijle hy leefde,

+ Boenaert in Eccl. c. 10.

[p. 19]

maer alleen eenighe daghen naer sijn begraeffenisse; ende dat noch met sulck bespreeck, dat de schilderije voor al de werelt soud' ghetoont worden. 'Twelck alsoo gheschiedde, ende was den schoonen Narcissus op corten tijdt soo leelijck gheworden, met soo veel stancks ende wormen over-goten, dat niemandt ontrent het graf en cost gheduren: eyndelijck het beeldt soo't was af-ghemaelt, vol van vervaerlijcke afgrijsselijckheyt is tot eeuwige memorie inde Kercke op-ghehanghen. Denckt dan, ô schoone Philothea, ⁺ dat ghy stof zijt, ende in stof sult veranderen, en al dat ghy hier in een ander siet, dat sal-men aen u oock in het graf connen bevinden; den stanck, de afgrijsselijckheydt, de wormen, die vasten ende wachten al naer u schoone leden. Wel aen dan, besteedt die liever tot Godts dienst, op dat inden jonghsten dagh, als wanneer alle vleesch sal verrijsen, sy behalven hare natuerelijcke schoonheyt oock verciert worden met de vier ghaven vande glorieuse lichamen, Amen. Dit soo wesende:

HOor Leser noch een weynigh aen
Hoe't met een Ioffer is vergaen;
Die ieder Fier Magrietjen hiet,
En was nochtans de schoonste niet.
Doch sy friseert, en krolt en draeyt,
Soo dat-se selden spint oft naeyt.
Een vuyl-bruydt die wil proncken gaen,
Heeft altijdt veel parerens aen.
Haer vader is wel maghtigh rijck.
En heefter weynigh sijns ghelijck,
Maer daerder veel zijn aen den dis,
Weet dat haer dunne spoelingh is.
Daer sit-se nu onse trotse Dant,
En is van nu af vanden tant.

+ Gen. 3.

[p. 20]

 

Met oorlof Ioffers vande stadt,

 

Ick wensch dat ghy de saeck eens vat;

 

En let eens op u pauwen-voet,

 

En minder moedt, oft meerder goedt.

 

Ghy pronckt ghelijck een pauwen-steert,

 

En 't stof is dickwijls weynigh weert;

 

En gaet met anders hayr, en roemt,

 

Misschien van een die is verdoemt:

 

Ghy draeght chappijnen aen de voet,

 

En een pluymagie op den hoet;

 

En ghy, en 't pluymken datter is,

 

Ick twijfel wie het lichsten is.

 

Ick bidd' u, eer u naeckt verdriet,

 

En steunt doch op de wereldt niet,

 

En veel min op u purper-root;

 

Want dat is voor de bleecke doot.

 

Hoe aerdigh dat een dochter singht,

 

Hoe geestigh dat een jongh-man springht,

 

De wereldt die speelt banqueroet,

 

En licht ons al-te-mael de voet.

Ick en sal hier niet verre buyten schreef loopen, is't dat ick in het voor-by gaen met een woort aenrake de Mode die wy sien by groot en cleyn in't gebruyck te wesen. Men seght dat de wetenschap ende letteren ⁺ gheboren zijn in Italien; de wapenen in Spaignien; de bekers, croesen ende messen in Duytschlandt; de processen ende Mode in Vranckrijck. Met goede reden wordt den Fransman gheschildert met eenen lap lakens onder d'ermen, ende met een schere inde handt; want altijdt wat nieuws, ende selden wat goedts. Ende het schijnt dat hedens-daeghs het cleedt den man maeckt. Anders voorwaer is het ghevoelen gheweest van Benedictus den XI. van dien

+ De l'Ancre de l'inconstance humaine.

[p. 21]

name. Sijne moeder, als hy noch Monick was, waschte voor gelt. Desen nu tot de opperste weerdigheyt ghecomen zijnde, heeft haer by hem ontboden. De moeder is gecomen, maer nu teenemael anders opgheset als sy ghewoon was; door andere Edele vrouwen naer den staet ghecleedt vande moeder des oppersten Prince der Christenen, is in de tegenwoordigheyt van haren Sone gebracht. Benedictus, sich gelatende dat hy die niet en kende, heeft geseyt, dat hy niet dese vrouwe, maer wel sijne moeder ontboden hadde: Mijn moeder (seyde hy) was een wasscherse, die wil ick spreken. Sy dan hare oude gelapte cleederen genomen hebbende, is inde sale gebrocht; ende siet, den Paus is opgestaen, heeft haer te ghemoete ghegaen, ende minnelijck omhelst. Den mensch en neemt sijne weerdigheydt niet uyt het kleedt. Hoe dickmaels is onder een verworpen kleedt een uytnemende verstandt, eene uytnemende deught verborghen. Rudolphus den I. Keyser uyt het doorluchtigh huys van Oostenrijck, verachte soo grootelijcks den pracht van kleederen, dat, soo hy de stadt van Ments bewandelende als het kout was, hem gingh wermen aen den hoven van eenen Backer, de vrouwe vanden huyse, die aen de pluymen meynde wel t'oordeelen wat voghel hy was, vermoedende uyt het verworpen cleedt, dat het een ghemeyn soldaet was, hem niet alleen en heeft over-goten met lasteren, maer heeft met eenen ketel waters de kolen uyt-gheblust, het kleedt met asschen, het aensicht met roock vervult, ende hem schandelijck ten huyse uyt-ghestooten. Maer Rudolphus heeft met sijn stilswijgen betoont wat een onwinbaer ghemoedt bedeckt was onder eenen slechten ende verworpen mantel; het welck selden in

[p. 22]

eenen ghemeynen soldaet ghevonden soude worden. Godt ghave dat dese den laetsten mensch hadde gheweest die met een ander handelt naer den uytwendighen schijn, naer de costelijckheydt der kleederen, ende niet naer de deught. Het ghebeurt noch dat vele ghe-eert worden naer den schijn, ende ⁺ niet naer het zijn, soo dat Geeldorpius, Recteur vande scholen tot Delft, gaende voorby de sijde-winckels, sijnen hoedt af dede, om de stoffen t'eeren al eerder de mans in staken. Daer en is nu gheen onderscheyt meer; Hacxken pacxken pronckt als de best; soo meynen Mosschelen dat-se visch zijn als sy uyt haer schelpen gheraken. Maer wat dunckt u van eene ⁺ Me-vrouwe, die laetstmael noch 50. pattacons ghegheven heeft om eenen kraegh te doen wasschen, stijven ende setten? My dunckt dat sy ende veel met haer, voor dat geldt veel nutter doeck souden ghekocht hebben om hare onbeschaemde naecktheyt daer mede te bedecken. Dese Mode streckt teenemael tot na-deel van de ghesontheydt, ghelijck uyt de Medicijnen betuyght P. Balingem, ende is ⁺ weynigh profijtigh tot hare meyninghe; want men trouw ter hedensdaeghs niet om het velleken, maer om het gelleken. Ick weet wel dat-men ghemeynlijck seght: Schoon voor-doen is half verkocht. Maer ghelooft my, de deghelijcke stoffen zijn inde besloten winckels. Ende dit open-hertigh volcksken meent dat alle dinghen wel zijn als sy een gouden cruycifix op de borsten draghen, dat is, als sy Christum tusschen de twee moordenaren hanghen, ende soo comt-men oock in de Kercken, soo hoort-men het woordt Godts, soo knielt-men aen de tafel des Heeren, soo verdient-men d'Aflaten. Maer wat segg' ick, verdienen? Godt gheve dat dierghelijcke somtijdts niet

+ P. Teylinghen in Paradiso fol. 393.

+ P. Drexelius tom 1.
Trisme-l. 3. c. 5. §. 4.

+ Triomphe de la Chasieté.

[p. 23]

eerder twee' zielen inde helle en brenghen, als dat syër eene uyt het vaghevier souden verlossen. Ick weet, een Passie-beeldt is goedt als 't wel gebruyckt wordt, ghelijck dede een Iffrouwe die achter haren spiegel hadde doen schilderen Christum met de doorne croon, ende soo veel spellen als sy spettede in haer te palleren, soo veel stackser in't hooft Christi; ende haer ten lesten meer inde bewegelijcke ende bloedighe schilderije spiegelde als in het glas van Venetien, is door de doorens in het herte geraeckt, ende heeft haer ydel hooft, met hare tuyten, ende vlechten op een sedbare maniere voortaen beghinnen te setten. Dese dochter, die haer soo ghespiegelt hadde, die soud' ick al d'ydele Iffrouwen wel voor eenen spieghel moghen voor-stellen, namentlijck aen de groote ydel tuyt Clothildis, die soo versot was op het hayr van hare twee neefkens, dat-se liever sagh het ⁺ sweerdt door haren hals loopen, als de schere over hunne locken. Maer wilt ghy noch meerder sottigh-heydt hooren? Men heefter ghevonden die niet een hayr op haer hooft en hadden, ende nochtans de Poëten eene geldt-vereeringhe ghedaen hebben, om dat sy hare schoone vlechten, ende locken met versen ende dichten hadden gepresen. Ick seggh:

Op't hooft gheheel verrimpelt oudt
Draeght-s' een paruyck soo gheel als goudt,
En seght, het is haer eyghen hayr.
Sy hevet ghekocht, is't dan niet waer?

Doch wat baten al uwe paruycken, mouchen ende duyveltsens? Proserpina weet wel dat ghy grijs zijt; ende oft sy het niet en wist, Het velleken is wijs, het weet wanneer dat het moet rimpelen. Al tot vai, Somma de schoonste vrouwen Die verouwen.

+ Gregorius Turonensis.