Het masker van de wereldt afgetrocken

[p. 325]

Aen-spraeck.

AL is het verstandt eyghen aen de Mans, Philothea, ende de schoonheydt het deel der vrouwen, soo gheschiedt het even-wel datter ghevonden worden die in alle beyde treffelijck zijn, ende uytmunten; jae ick en sien niet aen wie datse in aerdighe grepen ende sin-rijcke inventien somtijdts moeten wijcken. Neemt hier een staeltjen, ende bevestinge van mijn seggen. Seker Ioffrouw was langhen tijdt aen-ghesproken, besocht, ghelief-koost van haeren Serviteur: maer ghelijck de Liefde met sijn vleugeltjens een Quickel-steertjen is, den trouweloosen^1. Gast liet de jonghe Dochter sitten, die van hem niet anders en behiel als eene leelijcke rugge-spraecke. Sy,^2. om hem de valscheyt ende het onghelijck door den neus^3. te vrijven, schonck hem eenen gouden rinck met eenen⁺ valschen diamant, waer in ghesneden stondt dit woordt: Lamasabacthani. Hy sloegh naer het beduytsel ghelijck^4. den blinden naer het ey, ter tijdt toe dat hem eenen Gauwer den eygen sin uyt-gebrieft, ende de uyt-legghinghe^5. daer af ghegeven heeft; ende was dese:

Di Amant faulx, Lamasabacthani?

Seght, valschen Minnaer, waerom hebt ghy my verlaten?

Ick en sien niet wie desen aerdighen treck soude konnen verbeteren, ende haer den eersten prijs afwinnen. Alleen is te beklaghen, dat sy het stof ende het gheluck niet en heeft ghehadt van op een aenghenaemer materie te spelen. De schuldt daer van is te gheven ten deele aen haer te licht-gheloovende ooren, ten deele aen de wacht-loose oogen vande Ouders, die desen Quant al te veel ontijdighe aen-spraecke ghedooghden, waerdoor hy gheleghentheyt vondt om sijn snoode rancken te be^6. legghen. Dit ende duysent diergelijcke onghelucken, die wy daghelijcks met eenen natten vingher souden konnen^7. wijsen, vereysschen dat ick dit Sinne-beeldt met

1. Kwikstaart.

2. Kwaadsprekerij, en daaruit volgende oneer.

3. Onuitgelegde verwijzing.

+ Picartus

4. Matth. 27, 46.

5. Gauwerd, die vlug vat.

6. Bedriegerijen.

7. Met een nog nat blijvenden vinger (zoo spoedig kan men dergelijke ongelukken aanwijzen) Stoett, n. 1331.

[p. 326]

dese aen-spraeck hier-tusschen soude planten.

Ick segg' dan, ende ick spreeck hier u lieden aen, Vader ende Moeder: Heeft u Godt in den houwelijcken staet vruchten verleent? queecktse op in de vreese des Heeren. Zijn't Dochters? slaetse wel gaede in haere wanckelbaere jeught; 't is onghelooffelijck hoe licht een^1. voncksken in het vlasch komt te vatten. Noch en bedrieght u niet door de rijpigheydt ende zeedbaerheydt van u kindt: 't is meer als eens ghesien dat de sluypende katjens het vleesch uyt den pot stalen. De Ionckheydt (seght eenen seer wel) is ghelijck het quick-silver, dat het minste gaetjen dat 't siet ghebruyckt om uyt te loopen: ende als't ghestort ende ghevallen is, wie kan^2. 't sonder vuyligheydt op rapen? Ergo dan in tijdts een oogh in't zeyl eer het schipjen op een zandt-plate loopt, ende kome te bersten! Den voorsichtighen Iob sal u hier de handt gheven, ende tot dese sorghvuldigheydt aenleyden. Desen, als sijne Sonen ende Dochteren maeltijdt hielden (daer onghetwijffelt veele andere Jonghmans ende Joffrouwen by waeren, want hy groote ende, naer het ghetuyghen der H. Schrift, de rijckste middelen hadd' van den geheelen oosten), dan, seggh' ick, stondt hy 'smorgens vroegh op ende gingh Godt bidden, ende offerde slagh-offeranden tot versoeninghe, vreesende of sijn kinders misschien Godt (gelijck het veel plagh te geschieden) door over-daet ende wulpschheydt vergramt hadden: ende misschien oock om te verbidden, dat dese versaeminghen hen gheen oorsaeck van toekomende sonden en souden wesen. Is dat inder waerheydt niet een lesse voor u, ô Vader, van sorghvuldigheyt te draghen, ende acht te nemen op de conversatie van uwe dochters, ende te letten offer misschien niet een loncksken ende voncksken is gheresen? Wat doet eenen waeckenden huys-man, die in sijn schuer werck-lieden ghehadt heeft, die het graen dat door den dagh ghedorschen ende uyt gheslaghen is, by de keers in den langhen avondt hebben staen wan-

1. Het vlas komt aansteken.

2. In tijdts, volgens 3 druk

[p. 327]

nen? Al is hy nu ontkleedt, jae al is hy nu slaepen, soo staet hy evenwel op, ende gaet noch eens in de schuer sien of daer niet een ghinsterken van de keers afghevallen, of eenen dief af-ghedroopen en is, die het^1. droogh stray tot sijn groote schade, ende eeuwighe verderffenisse in brandt mocht steken. Die in dierghelijck ghevaer sorgheloos is, die sal in't midden van den nacht moordt ende brandt hooren roepen, als wanneer^2. het ongheluck soo verre sal toe-ghenomen hebben, dattet met geen menschelijcke kracht oft vernuftheydt en sal wesen te stutten.

Waeckt, Vader, waeckt, 't en is gheen spel
Ick bidd', en maeckt hier niet den blinden;

Want een ghetrouw en heusch ghesel

Waeyt ons niet aen met alle winden.

De eerbaer jeught,

Die tracht naer deught,

Is by veel vrijers niet te vinden.

De wacht dan, ô Vader, is u bevolen, ende uwe slaeperachtigheydt en sal by den recht-oordeelenden gheen ontschuldinghe oft verschooninge vinden. Een Dochter, seght den Wijse-man, is een verborghen^3. wacht van den Vader, die tusschen licht en doncker, alsmen soo langh aen de deure staet en feselt, eens^4. moet roepen: Qui va là? Gheen sentinelle en kan hier te waeckende ende te neerstigh wesen. Io wierde bewaert van Argus, die hondert ooghen in den kop hadde, ende^5. noch isser Mercurius met een fluytjen ontrent ghekomen, ende heeft hem de dochter gestolen. O lieven Vader, voor die danssen wil, is 't haest ghenoegh ghepepen.^6. Hebt ghy dan dochters, bewaert haer lichaem. Jae de vrijagien ende aen-gheboden trouwe laet die op u belet rusten, niet op haere driften ende blinde^7. amourettekens af-loopen. Een houwelijck t'aenveerden is eene saecke van groot ghevolgh, daer niet wey^8.-

1. Afgevallen vezeltje van de verkoolde pit.

2. ‘Moord en brand roepen’ wordt gezegd bij gelijk welk plotseling gevaar.

3. Eccli. 42, 9.

4. Fluistert.

5. Bewaker van de in koe veranderde Io.

6. Stoett, n. 72. Wil (3 druk), i.p.v. wel. Pijpen: op de fluit spelen.

7. Toezicht, opmerkzaamheid. Beletten = o.a. opmerken (De Bo, Schuermans).

8. Volgens 3 druk, laten wij een weg tusschen niet en weinigh.

[p. 328]

nigh ervarentheydt toe vereyscht en wordt, die van de jonghe jaeren ende teere jeught niet en kan zijn onder-vonden. Laet ons dit eens bevestighen met iet aerdighs uyt de Landt-wapenen ghetrocken. Wy sien dat Hollandt voert in eenen schildt den Hollandtschen tuyn: daer in sit een Maeght, beneffens haer eenen Leeuw met seven pijlen in sijnen klauw. Dese wapen ghetrocken op dit teghenwoordigh Sinnen-beeldt, sal my dienen tot een bevestinghe, ende aen den Vader tot eene leeringe. Den tuyn beduyt de wacht ende de bewaeringhe, de Maeght is de dochter; door den Leeuw verstae ick den Vader; de pijlen zijn de vrijagien, minne-brieven, &c. Siet ghy hier uyt, hoe dat ghy de pijlen niet en moet stellen in haere handen, noch in haer oordeelen ende goedt-duncken. Het staet u toe, die t'ontfanghen, ende t'ondersoecken: een vaderlijcke sorghvuldigheydt moet dit al-te-mael tot sich trecken, of het staet te vreesen datter van de blinde liefde oock blinde slagen sullen gheschieden: want sonder dese toe-sicht ende wackerheyt, soo komt de dertel ende onervaren jonckheydt soo verre, datter daer naer gheen salve aen en is te smeiren. Sigismunda, dochter van Tancredus, Prince van Salernen, al jockende en spelende hadd' een minne-briefken geschreven, ende dat op gherolt ende ghesteken in eenen rieten pijl, ende die vereert aen eenen sekeren Guiscardus, Hovelingh, alhoe-wel van slechte af-komste. Den pijl die hy met de hant ontfongh, quetstede hem in het hert, ende ghelijck de schichten met haeckxkens voor aen, lichtelijck in en niet lichtelijck uyt en gaen, is desen in sijn ghemoet blijven steken, ende heeft daer binnen sulcke vlam verweckt, dat sy malckanderen beghinnen liefde ende^1. weder-liefde te ontdecken: daertoe wascht een vryigheydt: sy vergheet haer gheslacht ende edel bloedt, waeght haer eer, sonder eens te peysen hoe dit by den Vader sal ghenomen worden. Tancredus doet terstont Guiscardus by den kop grijpen, het hooft voor de voeten

1. Versta: wast.

[p. 329]

legghen, het hert uyt het lijf rucken, ende dat in een goude lampet aen sijn Dochter vereeren, segghende, dat hy haer een gifte schonck, die hy wist dat by haer in weerde gingh boven alle kostelijcke ghesteenten. Sy ontfongh het met een geveynsde ende ghemaeckte blijdschap, segghende: Mijnen Heer Vader heeft verstant dat hy een gouden hert in een goude schotel weet te doen legghen. Soo brack sy haere woorden af, om dat de droefheyt ende op-rijsende traenen haer niet^1. toe en lieten langher reden voort te brenghen. Openende⁺ dan de sluysen van haere ooghen, besproeyt niet alleen het hert, maer den gheheelen vloer met traenen. Doch soo de droefheydt door het bitter weenen gheensins uyt-ghestort en kost worden, werpt sy haer op het ledikant, ende in d'een handt hebbende regael, in d'ander het hert, naer dat sy daer duysent kussen opgheleet hadde, seyd' met een bevende stemme: Van dit lief hert, komt al mijn smert. Daer op in-swilghende het fenijn, badt voor het leste haeren Vader, die, van het ongheluck gewaerschouwt, ten aen-gangh quam,^2. dat hy haer soud' vergunnen, dat die saemen op een bedde levendigh niet en hadden moghen slaepen, datmen die saemen in een graf soud' willen laten rusten: ende is soo van het fenijn gheborsten. Dit is den droeven uyt-gangh van onse blinde ende al te seer verliefde Sigismunda. Isser eenen bedeckten strick, daer de jongheydt in wordt ghevanghen, dat is desen: hier is't dat menigh mans kindts fortuyn blijft haperen.^3. Eenen opghetoyden Ioncker, met sijn ghesuyckerde woordekens wint de oor van de Dochter, ende daer langhs het hert: hy steelt haer ziel, sy wort op hem versot, ende al is het saecke dat hy haer noch in afkomste, noch in middelen gelijck en is, sy gaeter met strijcken, ende laeter den onachtsaemen Vader op kijcken. Ende als het te laet is, ende het Kalf verdroncken, dan wilmen den put gaen stoppen. Hy hadd' van te voren moeten over-peysen, dat daer schoon

1. Ant. a. Burgundia, aartsdiaken van Brugge, schreef Mundi Lapis Lydius (Antwerpen, 1639).

+ A Burgundia

2. Kwam aangeloopen.

3. Menig 's menschen geluk.

[p. 330]

katten zijn, datmen daer gheen Bondt-werckers den voet in huys en magh geven. Want de vryigheyt wast allenghskens aen, de schaemte vermindert, de sottigheydt vermeerdert, de liefde vonckt; tusschen bey loopt oock een kamenier, en blaest het vyerken: wat kander af komen, als dat dierghelijck sich leelijck komen te^1. verbranden? Beter dan al gewermt ende beschermt.

Ick vrees', ô Philothea, dat dit sommighe van de jongheydt maer half en sal bevallen: ende evenwel het^2. is soo, die wacht-loose verkeeringhe sal de vuyl-bruydt maecken. Soo sietmen de mugghen den heelen dagh in de Son danssen, ende onder een swieren; ende⁺ 'savondts komense leelijck in de keersse vliegen. Dina gongh uyt enckel nieusghierigheydt besien de mode van de dochters van het landt, daerse met haeren Vader ende broeders was ghekomen; ende siet, om datse sonder wacht uyt gingh, in wat handen ende schande datse is vervallen! Ende wat en heeft Vader ende Moeder niet te vreesen, daer occasie is die den dief maeckt? daer de jongheydt is die blindt is, daer de liefde is, daer onse broosheyt is, daer een stercke bekoringhe is, die al-te-mael haer soo sullen om-cingelen, dat sy sullen worden ghevat ende verwonnen? Hoort hier op eens een aerdighe ghelijckenisse.

De Poëten versieren, dat eene schoone Maeght, met naeme Athalante, van veel Ionghmans versocht wierdt;^3. maer dat sy aen niemandt haere jonsten wilde gheven, als die haer in de loop-baen soud' overwonnen hebben, doch met sulcke conditien, dat die sy verwon, niet alleen haer, maer oock sijn eyghen leven moest verliesen.^4. Het welck dickwils ghebeurde, over-midts sy^5. ghelijck eenen pijl snee door de winden. Hippomenes⁺ nochtans heeft het ghewaeght, ende den strijdt met^6. sulck een hert bespreeck aen-ghevanghen; nemende by sich dry goude appelen, om die in de baen haer voor te smijten, ende soo haeren snellen loop door het opvatten te vertragen. Wierp oversulcks den eersten in het

1. Beter ware het geweest zich slechts behoedzaam bij het vuur te wagen.

2. Geschonden meisje. Wdb. d. Ned. T. i.v. bruid, col. 1681.

+ Genes. 34

3. Gunst.

4. Vermits.

5. Petrus... zie blz. 249.

+ Petrus ad Boves

6. Strenge overeenkomst.

[p. 331]

beghin, den tweeden in het midden, den derden op het eynde: de welcke sy op-nemende, is van Hippomenes over wonnen. Dat Athalante gheschiedt is, dat gebeurt aen onse ziele: sy is wel snel in het loopen, ende gaet op eenen oogenblick met haere vlieghende ghepeysen naer Parijs, Italien, Indien, jae tot de Hel, ende Hemel; maer den duyvel, die teghen haer strijdt, die werpt haer voor dry schoone appels; eenen in de jonckheydt, ende is den gouden appel der wellusten; den tweeden in den voortgangh, ende is den gouden appel van de eer; ende den derden in den ouderdom, ende is den gouden appel der rijckdommen ende begheerlijckheden; met de welcke hy onse zielen soo besigh houdt, dat hyse somtijdts komt verrasschen. Namentlijck den eersten die lacht de Jonckheydt soo soet aen, ende doet den mondt soo wateren. Desen wierp de huys-vrouwe van Putiphar aen Ioseph; maer hy viel weygherigh aen soo snoode begheerte, beschermende ende wapenende sich met het^1. corselet de vreese des Heeren, doch wat hy repareerden^2. of niet, sy en hiel niet op van de een bekoringhe op de andere te setten, ende haere boosheydt meer ende meer te verdobbelen, om de standtvastigheyt van den suyveren Jonghelingh te breken: jae hoe hy haere beweghinghe⁺ ende aenvechtinghe meer verstiet, hoe sy stijver wederom quam aen-ghevallen: min oft meer, ghelijckmen siet in het kinder-spel, daer eenen sit in een touw, oft zeel, om te touteren ende schockelen, achter^3. wiens ruggh' een ander staet, die het daer in-gheseten kindt voorts is stootende, ende den vollen swier ghevende; ende hoe hy dat met meerder krachten van sich douwt ende stoot, hoe dat terstonts oock met meerder geweldt komt te ruggh' ghedreven. Soo oock hoe dat Ioseph dese oneerlijcke vrouwe meer verstiet, hoe dat sy stercker op hem quam aen-ghevallen, ter tijdt toe dat hy de vlucht nam, om dat hij door dese Meremin in gheen voorder perijckel loopen en soud'. Waer op eenen Schilder, die dese gheschiedenisse af-ghemaelt

1. Keurslijf, pantser. Vgl. 1 Thess. 5, 8; Eph. 6, 14.

2. Afweerde, pareerde.

+ Gen. 39

3. Schommelen.

[p. 332]

hadde, met groote letters daer onder wel heeft moghen stellen dese woorden: Men sal meer sulcke Me-vrouwen vinden, als sulcke Knechten. Waerachtigh jae, meer sulcke Me-vrouwen salmen vinden, als sulcke Iosephs. Hy thoonden door sijn antwoorden, datmen de vreese des Heeren te hulpe moet roepen, soud' onsen strijdt ter eeren wesen.

Siet, alsser twee, ô Philothea, teghen malckanderen^1. staen in een duel, ende dat den eenen een stockade acht of thien op sijn bloote borst ontfanght sonder ghequetst te worden, dan sluytmen daer uyt, dat sulck eenen Hooghe Naemen over sich moet draeghen. Soo^2. is den vromen Campioen ghelijck als herdt gheweest teghen die venijnighe steken van dese arghlistighe ende eer-loose Hexe. Soo dat de vreese des Heeren maeckt een maeghdelijck hert onwinbaer ende scheut-vry teghen Cupidoos pijlen. Alsmen met de Goddelijcke Vreese ghequetst is, dan en voeltmen gheen wereldtsche scheuten. Ick moet een treffelijcke ghelijckenisse hierop voordienen. Als eenen Soldaet sich qualijck heeft ghedraghen, ende om sijn schelm-stucken moet ghearckebuseert worden, eer hy aen den staeck gebonden is, bidt hy een van sijn beste kameraden, dat hy onder d'eerste^3. wilt los branden, ende hem eenen hert-scheut jonnen, op dat hy naderhandt d'andere koghels, die hem door den buyck, of erm, oft beenen ghejaeght worden, niet en soud' ghevoelen. Soo gaet het van ghelijcken met eenen Godtvruchtighen mensch, als die eens in het hert van Godts liefde getreft is, dan spot hy met al die hem willen schieten. Ende sulcke was de ziele daer den H.^4. Richardus de S. Victore af seydt: Dunckt u niet dat⁺ dat herte door-schoten is, als den brandenden schicht ghepasseert is door het binnenste, ende door het mergh der beenderen, hare ziele soo beweeght heeft, datse haer selven niet meer en kan bedwinghen, noch haren^5. brandt verberghen? sy haeckt ende snaeckt, sy bramt ende vlamt, sy sucht ende weent van blijdschap, ende

1. Steek of stoot met den schermdegen (fr. estocade).

2. Ondoordringbaar, sterk. Arghlistighe (3 druk) i.p.v. argh-loose.

3. Gunnen.

4. Fransche kerkelijke schrijver, opvallend hier als Heilige vermeld.

+ Richard

5. Snaeckt, i.p.v. snackt, om den rijmklank; item bramt voor brandt.

[p. 333]

roept anders niet, als datse door sijne Liefde soo diep is ghewondt gheworden, datse niet en kan gherusten. Dese vreese hadd' Iosephum dan tot den slagh toegherust, soo dat hy, Verwinner alleen zijnde, Verwinner uyt den strijdt ghekeert is. Maer, ghelijck den Schilder^1. seyd, dierghelijcke zijnder weynigh te vinden. De Ionckheyt door-gaens en is hedens-daeghs soo niet, voorwaer neen, wy sien 't voor ons ooghen, d'ongelucken die daghelijcks over al gheschieden, den val van jonghe Dochters, haere broosheydt kanmen over al met natte vinghers aen-wijsen. Seght dan niet: Mijn kinders zijn Godtvruchtigh, eerbaer, kuys, onnoosel in het gheselschap ende conversatie, &c. seght dat niet, seggh' ick, want ghy zijt den Vader wel, maer niet den Biecht-Vader. Van u ende uws ghelijck staet: Dicunt & non^2. faciunt: maer van haer: Faciunt & non dicunt.

Oversulcks soo waerschouw' ick u hier Vader ende Moeder, u biddende datje wilt een lesse ende achterdencken vatten van Salomons Tempel, den welcken^3. boven op de hooghste colommen, Lelien dede stellen, ende netten daer rondts-om snijden, om u in te scherpen, datter gheen Lelien, noch kinderen suyverheydt, noch eerbaerheydt, noch onnooselheydt soo verheven is, ende versekert; of wel daer zijn netten ghespannen, listen en laeghen gheleydt, die u soetste ende suyverste Dochters konnen vanghen, bedrieghen, ont-eeren, ende scheynden. Ergo dan, ons Sinne-beeldt, 'Tis ghewermt ende beschermt, sal van daghe, ende voortaen uwe lesse wesen.

1. Zie boven.

2. De ouders zeggen (zooals boven) en doen niet (= houden geen toezicht). - De kinderen doen (kwaad) en zeggen het niet.

3. Beschouwing.