Het masker van de wereldt afgetrocken
(1935)–Adriaen Poirters–
Auteursrecht onbekendAen-spraeck.AL is het saecke, Lieve Philothea, datmen seght dat de Liefde bloeyt Winter ende Somer, ende den Cupido vleughels draeght, Venus op een schildtpadde ghedraghen wordt, om te beduyden dat de Liefde snel komt, traegh vertreckt; soo is't nochtans seker dat onsuyvere Liefde geensins en is te betrouwen, maer vanGa naar voetnoot2. een eerbare Maghet met allen heusheydt versonden moetGa naar voetnoot3. worden. 'Tis beter dat wy dees Venus-janckers laten met eer, eer dat sy ons verlaeten met schande; want daer op sal het uyt-komen, datse van een vuyl bruydt, ghelijck als van een vuyl ey sullen walghen. 'Twelck eer ick bethoon, moet ick voor uyt-setten de couragie van een | |
[pagina 123]
| |
eerlijcke, ende seer schoone Maghet binnen Napels: Dese wierde van eenen Franschen Edelman versocht, maer niet tot haer eer; hadd' hem daerom altijdt afgheslaghen. Op eenen sekeren tijdt soo sy met hare Ouders ten platte lande gingh spelen, ende dat dit ter ooren ghekomen was van desen Serviteur, heeft hy-se buyten gaen wachten. Vader ende Moeder die wandelden voetjen voor voetjen in 't groen; maer sy, om dat de jonckheydt speelachtigh, ende wat minder gheset is, liep voor uyt, ende quam in het by-gheleghen bosken; sy was ghekleedt à la Bergère, ende door het exercitie hadd' sy een bloosken ghekreghen op haer wanghen. In sulcke ghesteltenisse dan valt sy alleen in sijn handen. Hy haer ontmoetende in een weeghsken dat ter sijden af liep, seyd' dat hy langhen tijdt gewenscht hadde om sulk een embuscade te treffen. Dese eerlijcke Joffrouw t'eenemael verstelt, wetende dat korten raedt daer moest goeden raedt wesen, gheveynsde kloecke ende haest bedachte woorden: Monsieur, sey-se, is't dat ick oyt weerdigh was een trapken van uwe jonst te winnen,Ga naar voetnoot1. dierghelijcke gheleghentheyt hadden wy eerder konnen vinden, of maecken; ick verklar' u dat het aen my niet en heeft ghehanghen; het is de schuldt van mijn moeyelijcke Ouders, die mijn groen jaeren willen passen ende afmeten naar hunnen ouderdom, ende schijnen vergheten te hebben watmen hen in hunne jonckheydt heeft toe-ghelaten. Dan soo ghy my uwen dienst wilt jonnen, van daegh maeck' ick een eynde van hunne onverdragelijcke viesigheydt, ende een vast beghinsel van onse ghetrouwigheydt;Ga naar voetnoot2. leent my voor een weynigh dit blanck zweert, dat ghy draeght op u sijde, ende ghy sult sien dat een Vrouwen handt kan mannelijcke daden uyt-wercken, principalijck alsser hope is van sijn alderliefsten hert te ghenieten. Hy door dese onverwachte beloften t'eenemael opgewackert, geeft haer sijn rappier; | |
[pagina 124]
| |
met het welck sy ontsteken van gramschap recht toe recht aen naer haere Ouders is gheloopen. Den Edelman, om allen onheyl af te weiren, voeght sich aen haere sijde. Staende nu tusschen hem ende de Ouders, gheeft den eerloosen Serviteur een snee oft twee door de kaken, segghende: Leert op een ander tijdt noch aen de eerbaerheydt van Ioffrouwen listen ende laghen legghen. Hier mede spronck sy in de naeste rivier om sijn handen t'ontgaen; de kleederen hielen haer boven, ende is aen den anderen kant ghedreven. Soo dit ruchtbaer wierdt in de stadt, is sy triumphantelijck inghehaelt, als die haeren vyandt hadd' verslaghen. Magh ick dit kloeck feyt niet stellen by de Amazones, die haer rechte borsten af-sneden om de pees van haeren boogh teghen de vyanden beter uyt te trecken? Voorwaer een vroom stuck tot luyster van de suyverheydt, tot schande vanGa naar voetnoot1. allen de Susannae-boeven. Desen eenen is gheteeckent gheweest, maer datse altemael een schrabbe, ende lijckGa naar voetnoot2. teecken droeghen die 't selfste of ghedaen hebben, of in sin ghehadt hebben, hoe veel en soudender nietGa naar voetnoot3. hedensdaeghs ghepickeerde backhuysen draghen? Het is dan meer als tijdt, Philothea, dat ick u, ende de Jonckheyt waerschouwe het perijckel datter geleghen is in een bedeckte klippe, waer op soo menigh onnoosel Maghet schip-braeck van haeren besten schat heeft gheleden. Dese klippe is de onstandvastighe ende oneerlijcke Liefde vande meyn-eedighe Serviteurs, die in hunne vrijagienGa naar voetnoot4. ende brant-brieven anders niet voor en doen als den schijn van een oprechte gunste, ende gheveynsen, jae bevestighen dickwils met eedt ende bloedt een standtvastigh hert, welcke versekeringhe ende beloften niet langher en dueren, als tot dat sy een eerlijck kindt tot val, ende onder de voeten ghebrocht hebben, tot schimp ende een rugh-spraeck van de gantsche wereldt. | |
[pagina 125]
| |
Als de Bruyt
Is in de schuyt,
Lief Schippertjen dan is vleyen uyt.
Hierom hebben de Wijsen van Egypten, de Liefde vergheleken by een brandende lampe, die lichtelijck kan uyt-geblasen worden: de schencken ende giften zijnGa naar voetnoot1. de vettigheydt daer-se mede ghevoedt wordt, ende een woordt aef-rechts opghenomen is ghenoegh om de vlamGa naar voetnoot2. van de Liefde uyt te blasen, ende eenen grooten stanck te veroorsaken. Daer en is hedensdaeghs niet ghemeender als dat de minne-brieven onderteeckent worden: Mijn Goddin, mijn hert, mijn ziel, u slaef soo langh als ick leef, totter doodt toe, tot in het graf. Met sulcke sotternijen vullen wy onse papieren, ende en peysen niet eens dat brieven van Lieven met boter besegelt zijn: soo dat my dunckt, dat sy 't niet qualijck voor ghehadt en hebben, die de Liefde met vleughels gheschildert hebben: want inder waerheydt het dertel Boefken en kan niet stil sitten, en vlieght dan van ons, als wy meenden dat wy hem vast hadden. Reden hier van is, om dat de wellusten zijn van dien aert, datse groote begheerte in ons verwecken eer wy die besitten, maer als wy die ghenoten hebben, dan verwecken sy in ons een misnoeghen, ende walginghe (Als de muys sat is, dan is het meel bitter.)Ga naar voetnoot3. ende volght op den staenden voet dickmaels een afghekeertheydt, ende haet van den persoon die-men eerst soo uyt-sinnigh bemindt hadde. Wacht u, Philothea, vanGa naar margenoot+ te groote liefde; want sy sal met eenen stanck scheyden. Siet ghy dit niet in u eyghen keucken? als den pot te sterck ghestockt wordt, ende dat hy over-siedt, hetGa naar voetnoot4. water schuymt uyt, het vyer wort gheblust, d'asschen die stuyven, de spijs vervuylt, ende niemant en kan daer naer een eerlijck ghericht daer af maken. Siet, soo ontsteeckt, soo brandt, soo vergaet, soo leyt de vlees- | |
[pagina 126]
| |
schelijcke liefde haest in d'asschen. Reden dan waerom datter vele zijn die hen hier verbranden, is, om dat sy nietGa naar voetnoot1. en volghen den raedt van den Philosoph' Aristoteles,Ga naar margenoot+ die begheerde dat-men de liefde ende wellusten niet en moest besien als sy met ghenucht aen-komen, maer als sy met onghenucht scheyden. Een goedt ende soet beghin heeft wel een goedt behaghen, maer het eyndeken moet den last dragen. Onse rivieren binnen 'slandts zijn in 't beghinsel soet, maer schieten hare wateren snel af, tot dat-se in een bracke ende siltighe zee voor altijdt worden ontfanghen. Ende Salomon, die eerst de korte soetigheydt, ende naderhandt de langhe bitterheyt ghesmaeckt hadde, soo dat hy met eyghen ghevoelen daer af ghetuyghenisse koste gheven, bekent die niet dat het lacchen met pijnen vermenght sal worden, ende dat hetGa naar voetnoot2. eynde van de blijdtschap in droefheydt wordt verandert? Met een woordt gheseydt, de lieffelijcke roosen verslensen,Ga naar voetnoot3. ende druypen af, maer de scherpe doorenen blijven staen, ende wonden. Ga naar voetnoot4. Tot breedere verklaringhe van dit, hebb' ick een klippel versje ghedicht ghehadt op het sinnenbeeldt daer de wereldt omghedraeyt ende op haer kruys ghelijck als eenen top ghedreven wordt ende gheslaghen, hier van den Haet met een gheessel van serpenten, daer van de Liefde die haeren boogh ende ontspannen pees gebruyckte tot een sweepjen van eenen top, met dese Devijse: Soo vergaet Min in Haet.
Het Dichtjen dan passende op desen sin hadd' ick ghestelt met dese naer-volghende woorden:
WEl hoe Cupido toornigh kindt!
Wel! sult ghy slaen die ghy bemindt?
| |
[pagina 127]
| |
De Wereldt, die ghy hebt gheviert,
Is met u slaghen niet verciert.Ga naar voetnoot1.
Waer heeft u booghsken dat gheleert?
Hoe is het in een sweep verkeert?
En ghy die teghenover staet,
My dunckt ghy zijt al even quaet.
Wel felle Hex, wat peyst ghy dan?
Dat dit de Wereldt herden kan?Ga naar voetnoot2.
De Wereldt loopt ghenoegh verdraeyt,
Al wordt-se met gheen sweep bewaeyt.
Vraeght ghy my Leser, wat bediet
Het speeltjen dat ghy voor u siet?
'Tis anders niet, in't kort gheseydt,
Als hoe de vuyle liefde scheydt,
En hoe-se duert een weynigh tijdt,
En dan verkeert in Haet en Nijdt.
'T en is niet langher als een jaer,
Dat dit noch iemandt wierd' ghewaer.
Het deirt my van het gheestigh kindt,
Dat haer den Lichtmis heeft bemindt.
Hy schreef haer menigh Minnen-brief,
En swoer hij hadd' haer dapper lief:
En op het smeecken van den Quant
Soo waeght de duyf haer besten pandt.
Terstondt het minnen was ghedaen,
En stracks soo gingh het haeten aen.
Eylaes! ick kende 't Boefken wel;
'Ten soeckt doch niet als katten-spel.
Siet, die-men eerst in weerden hiel,
Daer voor men op sijn knien viel,
En gaen sou in een wreede doodt,
Die liet-men sitten in den noodt.
Doen sey den Quant: Adieu Mon coeur.
En thoonde haer met een de deur:
En sey, 't waer teghen vrienden danck:Ga naar voetnoot3.
| |
[pagina 128]
| |
Soo scheyden sy met eenen stanck.
Doen was den boogh gheen booghsken meer,
Maer sloegh daer mé al even seer,
En dreef haer stracks ten huysen uyt.
Wat dunckt u van den valschen Guyt?
Ick seggh' dan jongheydt, jongheydt leert,
Hoe haest dat hier de liefde keert.
En als den boogh ontspannen is,
Ghy weet wel dat 't een gheessel is.
WAerschouwt ons dan niet wel den Wijseman? Dry dinghen vallen my swaer om te verstaen,Ga naar voetnoot1. maer het vierde en kan ick niet begrijpen: Den wegh van eenen Arent door de locht: Den wegh van een Schip door de zee: Den wegh van een serpent over den steen: ende (ghelijck den Hebreeuwschen text seydt) Den wegh van eenen Ionghman tot een Ionghe-dochter: want al is 't dat-men in 't beghinsel siet waerse hebben ghevloghen, ghevaren, ghekropen, ghecourtiseert, sy vertrecken, ende men weet van hen niet meer te spreken. Ende Godt gave dat dese onstantvastighe Liefde bleef tusschen de palen van af-ghekeertheyt, ende van haet, ende niet somwijlen door wreedtheyt voorts-ghedrevenGa naar margenoot+ wierde; soo dat al sijn reden schijnt te hebben datmen in den tempel van Venus slaep-lakens plagh te verkoopen, om de dooden daer mede te begraven; niet alleen om dat d'onkuyscheydt het menschen leven dapper verkort, ende merckelijck af-slijt, maer oock om dieswille dat, als de Liefde in eenen grooten haet verandert is, datter dan sommighe wel al stillekens van kant gheholpen worden. Dunckt u dat soo vremdt, dat de soeteGa naar voetnoot2. Venus iemandt eene vijghen soud' derven koken? Seker van dien tijdt af dat de Doodt ende de Liefde eens zijn gaen vernachten inde selfste herberghe, soo isser dickwils groot ongheluck ende wreetheydt uyt de Min ghe- | |
[pagina 129]
| |
resen. De gheschiedenisse, segghen de Griecken, is dese: Soo sy 'savonts by malckanderen slaepen ginghen, leyden sy hare pijlen by een op de tafel; 'smorghens al vroegh was het Boefken in de weyr (soo dat het van heden of van gisteren niet en is, dat de ghene die minnen, weynigh slaepen;) ende niet nauw-keurigh zijnde op de pijlen, heeft den pijl van de Doodt ghenomen in de plaetse van den sijnen. Buyten komende heeft een jongh hert ghetroffen, ende gheschoten. Sy meende dat sy haest de bruyloft soud' houden, maer eylaes! 't is op een uyt-vaert aen-ghekomen. Soo ginckt met de schoone dochter Irena binnen de stadt van Constantinopelen: want naer dat Mahomet eenigen tijdt op haer versot was gheweest,Ga naar voetnoot1. soo heeft den Edeldom hem de oogen openghedaen, ende hy heeft haer naderhandt met sijnen eyghen sabel het hooft af-gesmeten. Een droeve geschiedenisse, Lieve Philothea, die ick tot waerschouwinghe van de sotte ende domme jeught hier in dicht gae verhaelen.
ALs Mahomet den Vorst sich hadd' te veldt begheven,
En dé des vyandts landt door sijne wapens beven,Ga naar voetnoot2.
En met een machtigh heyr trock naer den Oosten aen,
Om voor een hooft-stadt self sijn legher neer te slaen;
Niet een soo stercken slot, 't zy op een rots gheleghen,
Oft in een wack moras, men brocht de sleutels teghen;Ga naar voetnoot3.
De vrees die wasser in, men vluchted' over al,
En niemandt weet ghewis waer dat het gelden sal:Ga naar voetnoot4.
Tot dat hy met gheweldt quam voor Bisansen rucken,
En stack sijn legher af, en planten hondert stucken,
En binnen korten tijdt, in 't diepste van de nacht
Quam hy dicht aen de wal logeren in de gracht.
Hy velt de mueren neer, de stadt die wordt beklommen,
Naer datter menigh heldt hadd' in sijn bloedt geswommen;
| |
[pagina 130]
| |
Sy vlieghen op de wal, en stormen vinnigh aen,
En planten hier en daer het vendel met de Maen.
Men sagh op staende voet het noodt-vyer op den toren,
De poorten zijn al in, de stadt die gaet verloren:
Dus snijdt een koude vrees de borghers door't ghemoedt,
En schijnen al vermoordt eer sy noch storten bloedt.
O wat een droeven tijdt, als man en vrouw' moet scheyden!
En als een moeder siet haer dochters van haer leyden!
O wat een diepe wond' krijght vader in 't ghemoedt,
Als hy sijn kinders siet ghewentelt in hun bloedt!
Maer 't droefste noch van al, dat is het jammer suchten
Van menigh eerbaer Maeght, die niet en kan gaen vluchten;
Niet een van altemaal oft sy waer liever doot,
Als met verlies van eer te worden noch soo groot.
Ga naar voetnoot1. D'een haelt een droeven bast om 't leven med' te korten;
Een ander wilt haer ziel gaen inde baren storten,
En seydt met eenen sucht, en met een bleecken mondt:
Die eer die is bewaert die sincken sal te grondt.
Daer was een frische Maeght van edel bloedt gheboren,
Maer hat een ruymen tijdt haer ouders beyd' verloren:
Den Vader was een Heldt, en stelde't lijf te pandt
Ten dienste vanden Princ', en van het Vaderlandt;
En had sich menighmael in't strijden wel ghequeten,
En wist aen sijn rappier een man oft twee te speten,
En gingh met desen lof tot in het duyster graf,
Ga naar voetnoot2. En lieter naer sijn doodt noch brief noch seghel af.
Sy was een aerdigh kindt met wel ghemaeckte leden,
En hadd' een schoonen glans, en aensicht wel besneden,
Soo dat een ieder-een wel in haer wesen las,
Dat daer een schoonder ziel noch in besloten was.
En daerom vreest sy meer; eylaes! waer salse blijven?
| |
[pagina 131]
| |
Wie sal haer bleecke vrees, wie can haer droefheyt schrijven?
Wie sal haer bangh gemoet eens brengen aen den dagh,
En haer verstorven oogh die vol van traenen lagh?
Soo ras sy wierd' ghevat om tot den Vorst te leyden,Ga naar voetnoot1.
Soo scheen haer droeve ziel van haer te willen scheyden;
Want als een schoone Maeght gaet by een weeldigh Heer,
Die waeght (naer mijn verstant) haer leven, oft haer eer.
Sy wordt hem dan ghebrocht met traenen overgoten.
Dit is den eersten pijl daer hy med' wierd' gheschoten:
Hy siet haer schoon ghelaet, en leeter op en speelt,Ga naar voetnoot2.
Terwijl sy door de vrees staet als een sneeuw-wit beelt,
Hy seyd': En vreest niet Kindt, u wordt ghejont het leven;
V wordt noch boven dat den trouw-ringh oock gegeven:
De Croon die is voor u, ick maeck' u Keyserin;
Daer op ghev' ick de handt, en sweir' u vaste min.
Hier quam het eerbaer root op haer beschaemde kaken,
En seyd' in haer ghemoet: O Heer, wat sal ick maken!
Wat sal ick hier in doen? wat uyt-vlucht, of wat raet
Voor een die in de doodt, oft in de schande gaet?
Ick trouwen een Tyran, den schender van ons landen?
Veel nutter waer ick doodt, veel liever wou ick branden.
Oft datter een Trouwant nu sabelt mijn jongh hert:
Een Maeght sterft out genoegh die noyt geschonden wert.
Hier mede viel sy neer, de kracht gingh haer begheven,
En sprack voor die't verstont, s'en wou niet langher leven;
Iae wenschte d'aerde selfs dry voeten op haer lijf;
Veel beter een droef lijck, als soo een weeldigh wijf.
| |
[pagina 132]
| |
Hy siet haer sincken neer, hy siet haer bleecke wanghen;
Hy doet een gouden vat met krachtigh water langhen:
Maer watmen sproeyt, oft niet, men vinter weynigh baet;
Want buyten is den troost, en binnen is het quaet.
Hy troost haer wat hy kan, hy weet haer soet te praten;
Hy doet een wijt verhael van Rijcken en van Staten;
Hy vraeght naer haer gheslacht, en naer haer edel bloet,
En seyd' dat hy den stam noch meer verheffen moet.
Hy seyd: Mijn Koninghrijck paelt verder als Afriecken,
Ga naar voetnoot1. Ick heb een machtigh landt, ick heerschap binnen Griecken;
Soo menigh kloecke vloot seynd' ick ter wereldt uyt,
En keert tot boven boort gheladen met den buyt.
Hebt ghy niet eenen neef, oft broeder meer in 't leven?
Ga naar voetnoot2. Die wil ick maecken Bas, oft noch iet hooghers gheven;
Iae over heel mijn heyr stell' ick hem Generael,
Oft is't een man ter zee, ick maeck' hem Admirael:
V vrienden zijn de mijn, mijn landen zijn u landen,
Den Schepter en de Croon die stell' ick in u handen:
Ick schenck 't u altemael noch heden op den dagh;
Ick ben al rijck ghenoegh als ick u hebben magh.
Hy ruckt sijn keten af om die aen haer te hanghen;
My dunckt het is gheseydt: Nu zijt ghy mijn ghevanghen.
Ga naar voetnoot3. Die weet een dochters hert te locken met het gout,
Die sou een houw'lijck doen, en worden noyt getrouwt.
Och onbedachte jeught! doet eens u ooghen open:
'T is sorghelijcke waer' den maeghdom te verkoopen.
En neemt den prijs niet aen, maer blijft in u gheheel;
Want als hy is verkocht, dan speelt den KoopmanGa naar voetnoot4. beel.
En of ghy desen Prins een dieren eedt hoort sweiren,
| |
[pagina 133]
| |
De saeck en gaet niet vast, de Liefde die heeft veiren:
Het Boefken is te vlugh, al sit het somtijdts neer:
Den Quinc-steert neemt de vlucht, en selden keert hyGa naar voetnoot1. weer.
Leert dit uyt onsen Vorst; hy stelt den krijgh ter sijden:
Die peys met Venus maeckt, sou tegen Mars die strijden?
Hy neemt een snooden lust, en boosen handel aen,
En laet sijn machtigh Rijck en landt verloren gaen:
Sijn haven die staen leegh, sijn oorloghs-schepen rusten,
Daer zeylt geen koopvaerdij', noch vloot naer vreemde kusten;
Men neemter geen belegh, noch velt-slagh meet ter handt,
Het schijnt een vollen peys te water en te landt.
Ghelijck Alcides heeft met vrouwen sitten spinnen,Ga naar voetnoot2.
Die Hyders, Stier, en Leeuw, en Reusen kost verwinnen,
En die 't fortuynen radt nu treedde met de voet,
Die sloegh de handt aen 't wiel gelijck een spinster doet.
Soo wordt den Prins verwijft, hy laet het t'samen varen,
En smoort sijn domme jeught, en scheyndt sijn groene jaren,
Al of hy waer vergift door eenen minnen dranck,Ga naar voetnoot3.
Soo doolt, en dolt sijn hert met heele daghen lanck.Ga naar voetnoot4.
En die eerst hadd' ghenucht, in't kricke vande daghen,
Een swijn oft fellen Leeuw de berghen af te jaghen,
Die met een spitse lanc' schoot toe een wilden beir,
Draeght nu Cupido's boogh, en dierghelijck gheweir.Ga naar voetnoot5.
Die eertijdts was ghewoon sich in sijn sweet te baden,
En door een heete Son reedt in 't curas ghebraden;
Die stickte in het stof, en swert was vanden dorst,
Die door een harnas sloegh, verwint een bloote borst;Ga naar voetnoot6.
En die hadd' sijn vermaeck in't steken van trompetten,
En ghingh een ys'ren bergh slagh-wijs in orden setten,
| |
[pagina 134]
| |
Ga naar voetnoot1. Die losten het Canon, en branden een Cartouw,
Die loopt nu naar de luyt, en't singhen van een vrouw;
Noch hem en weder houdt 't perijckel vanden lande,
Noch ondergangh van 't rijck, noch oock sijn eygen schande,
Maer blijft al even seer tot geylen lust gheneyght,
Oock als den vyandt roert, en eenen inval dreyght.
En al is heel het Hof, met al de hooghste Raden,
Ga naar voetnoot2. Hierom in groot ghevaer, en om het stuck beladen;
Niet een en is soo stout die eens den grooten Heer
Derft treden op den teen, en tasten op sijn seer,
Als eenen die met hem van jonghs was op-ghetoghen,
En die oock met hem hadt weleer de borst ghesoghen;
Die wil den Vorst aen boort, en treedter recht op aen,
En segghen eens rondt uyt waer op de saecken staen.
Daer was aen het Palleys een lust-hof vol ghenuchten,
Die rondts-om was beset met uytghelesen vruchten,
Daer Constantin de Groot wel eer vermaeck in nam,
| |
[pagina 135]
| |
Als hy van groote sorgh,' oft Raed van Staten quam.
Het was een schoon vertreck, daer duysent voghelsGa naar voetnoot1. songen,
Daer in een gulden back de silv're waters spronghen,
Daer menigh schoon prieel rondts-om was in ghebout,
Van altijdt even groen, en even jeughdigh hout:
Daer kruydt van soeten geur, daer lieffelijcke bloemen,
Daer hondert planten staen die niet en zijn te noemen,
Daer een Laurieren bosch groeyt aen een stille stroom,
Daer soeten balsem sweet van boven vanden boom,Ga naar voetnoot2.
Daer haren milden schoot Natur' heeft als ontsloten,
En heel den lust-hof door haer schatten heeft ghegoten,
Daer't soo is t'alle kant, soo lustigh over al,
Oft waer een Paradijs, en niet een aerdtsche dal:
Hier was den Grooten Vorst, en gingh een lochtjen rapen,
Naer dat hy was verseeuwt van wellust en van slapen:Ga naar voetnoot3.
Den Prins die treedt hem toe, en toont sich onberoert,
En heeft hem desen lof met klachten in-ghevoert:
Ghy zijt, ô machtigh Heldt, den blixem van ons tijden,
Den tweeden Hannibal, oft Caesar in het strijden;
Ghy sult den Tiber noch eens verwen in sijn bloedt,
En met den dooden self gaen stutten sijnen vloedt;
Ghy sult voor Rhodus gaen met duysent kloecke masten,
Om met u heele vloot' het Eylandt aen te tasten,
En swermen door de haev', en sluyten haer de zee,
En brenghen u gheschut, spijt hen, tot op de ree.
En hoe sal Britten-landt, hoe sal noch Vranckrijck schroomen,
Als uwen oorloghs-man sal kruyssen op haer stroomen?Ga naar voetnoot4.
Wat Koningh oft wat Rijck is't dat u deiren kan,
Als sy u landen sien met hondert duysent man?
Ghy sult den Donauw op met uwen heyr-tocht rucken,
En daer den Arent gaen sijn beste veiren plucken:Ga naar voetnoot5.
Ick sie het Roomsche Rijck door u noch eens verrast:
| |
[pagina 136]
| |
Ga naar voetnoot1. O wat een Lauwer-krans staet daer voor u en wast!
Maer dit kost sweet en bloedt: een Keyserdom te winnen
En is gheen kinder-werck, oft voor de ghen' die minnen:
'Tis een manhaftigh stuck, voor die sijn leven waeght,
En die in eenen strijdt naer doodt noch duyvel vraeght.
Wat sit ghy hier dan noch in 't midden van de wijven,
Terwijl' u heele vloot moest naer Egypten drijven?
Terwijl' ghy met de pijck moest dringhen op een schans,
Springht ghy hier op de maet, en leydt den heelen dans.
Hoe langh sult ghy in vreught den tijdt en leven slijten,
Ga naar voetnoot2. Terwijl' een vroom soldaet het spits moet af gaen bijten?
Ga naar voetnoot3. En vringhen hier u lijf terwijl' de snaeren slaen,
Als ghy moest in het veldt stijf in u harnas staen!
Het gincker anders eens als wy de stadt bespronghen,
En als u bloedigh heyr de poort quam in-ghedronghen.
Ga naar voetnoot4. Let op ons sluyers eens, siet onse wapens aen,
Ghy vindter rondtsom op met duysent scheuten staen.
Dit is dat heel het Hof, dit voelen al de Standen;
Sy roepen, dat het streckt tot nae-deel van u landen:
Sy hebben vast bericht hoe dat den vyandt loert,
En heel Europa door de trommel wordt gheroert.
Waer is de groote ziel die u is in-gheboren?
Waer is dat moedigh hert dat ghy hadt van te voren?
Waer is dat edel bloedt van Ottomans gheslacht,
Dat altijdt maer naer eer en nieuwe Rijcken tracht?
Ontwaeckt eens, grooten Vorst, en laet een weynigh rusten
Ga naar voetnoot5. V rancken die ghy leydt, u onghebonde lusten;
Het is, gheloovet my, den alder-stercksten man,
Die midden inden lust den lust verwinnen kan.
Den Vorst die siet hem aen, en hoort sijn vinnigh kallen,
| |
[pagina 137]
| |
En twijffelt of hy hem wilt stracks aen boort gaen vallen,
En sabelen den kop, en toonen metter daet,
Dat sulck een trots verwijt hem gheensins toe en staet.
Maer hy gheveynst sich koel, en gheeft hem goede woorden,
En kropt sijn gramschap in, of hy sich niet en stoorden,
En doet voor 'sanderdaeghs de Standen altemael
Op den ghesetten tijdt verschijnen in de Sael.
Soo scheyden sy van een. Wat sal den Vorst beghinnen?
Hem steeckt diep in de ziel de wortel van het minnen;
Als hy maer eens en peyst dat hy haer laeten moet,Ga naar voetnoot1.
Dan leet hem aen sijn hert het swaer gheronnen bloet.
Sijn traenen bersten uyt, en dwinghen hem te weenen;
Hy voelt sijn innigh mergh verstijven in sijn beenen:
Daer sinckt soo swaer ghepeys in 't diepste van sijn ziel,
Dat uyt sijn bleecke mondt dees droeve klachte viel:
Sal ick naer een schavot Irena konnen leyden,
En met een wreede slagh de lieve ziel doen scheyden?
Sal ick met dese handt den kop haer snijden af,
Daer ick haer med' in't eerst mijn echte trouwe gaf?
Sal ick den witten hals met bloedt sien overgoten?
Ah! soo hebb' ick een hert wel uyt een rots gesproten;
Soo is mijn wreede ziel ghesmeedt uyt enckel stael,
En heel mijn inghewant ghegoten van metael.
'Ken kan, 'ken sals niet doen: Irena ghy sult leven;Ga naar voetnoot2.
Noch ick en sal mijn gunst aen niemandt anders gheven.
Sou dit meyneedigh hert gaen breken voor het graf
Den ringh die ick u eens met dieren eede gaf?
Eer moet den donder-slagh my duysent-mael verpletten,
Eer moet het blixems-vyer my heel in polver setten,
Dat eer de aerde scheur' tot aen de droeve hel,
En slick met huyt en hayr een trouweloos ghesel.
| |
[pagina 138]
| |
Soo spreeckt hy voor de trouw'. Maer gaet hy overlegghen,
En wat dat heel het Hof en al de Staten segghen,
En dat des vyandts heyr van dagh tot daghe groeyt,
En tot een groot belegh, oft vroegen veldt-tocht spoeyt;
En t'samen overweeght den korten lust der vrouwen,
Dan voelt hy aen sijn hert de liefde heel verflouwen,
Ga naar voetnoot1. Dan wou hy dat hy noyt de Maghet hadd' besint,
Dan wou hy dat hy noyt Irena hadd' bemint;
Dan wenscht hy om haer doodt, en seydt dat sy moet sterven,
Dat hy wilt in haer bloedt den blancken sabel verven:
Sijn onghestadigh hert is nu vol soete min,
Dan hevet droever haet, en enckel bloedt-sucht in.
Ghelijck in een tempeest daer schepen t'samen varen,
De vlot' wordt Oost en West gheslingert vande baren;
Dan naer een harde klip, dan weder naer het strant:
Soo wordt het Vorsten hert ghesmeten t'alle kant
Onseker waer hy sal ten langhen lesten landen,
Ga naar voetnoot2. Soo leet hem inden krop 't verwijten vande Standen,
Dat maeckt hem heel beroert, dat stelt hem ongherust;
En evenwel den Vorst keert tot sijn ouden lust,
Iae op den gantschen tijdt van dry gheheele jaren,
Is hy noyt sonder toom soo schandigh voort ghevaren:
Hy springt als uyt den bandt den lesten dagh en nacht,
Terwijl' het heele Hof daer van den uytgangh wacht.
Hy doet haer 'sanderdaeghs haer beste kleed'ren langhen,
En rondts-om stijf van goudt, en vol juweelen hanghen;
De vlechten van haer hooft zijn aerdigh om-gekrult,
En tusschen bey met lint van schoon coleur ghevult:
Sy draeght een hals-cieraet dat soo veel sou beloopen,
Dat iemandt voor den prijs heel steden wel sou koopen;
| |
[pagina 139]
| |
Behalven dat op 't hert een groote bagghe honck,Ga naar voetnoot1.
Die met een helle schijn ghelijck de Sonne blonck:
Haer kleedt vol gheborduert met hondert moeye dinghen,
Dat wordt haer naer gheleydt van twee schoon jonghelinghen.
De uyt-ghelesen stof, en al het fraey ghewaet,
Toont datter niet een vrouw, maer een Goddinne gaet.
Terwijl dat dit gheschiedt, de sterren gaen verdwijnen,
Den dagheraet komt aen, de Son beghint te schijnen,
Den Edeldom treckt op, en komt met groot ghetal,
Onseker wat den Vorst hier doen oft laten sal.
Het heele Hof verwacht met al de hooghste Leden,
Tot dat hy met haer is ten laetsten inghetreden:
Sy komen handt aen handt, en toonen bly ghelaet,
Ghelijck een echte paer dat naer de Bruyloft gaet.
Wie dat Irena sagh, die krijght in haer behaghen;
Wie dat Irena sagh, die is ghelijck verslaghen:
Den eenen prijst de snee, een ander het cieraet,
Den derden haeren glans die't al te boven gaet.
Sy wenschten hem gheluck wou hy met haer gaen paren,
En seyden dat hy moest haer voor sijn Bruydt verklaren.
Sy selver, als sy haer vondt in dit rijck cieraet,
Gheloofde dat den Vorst haer stellen wou in staet;Ga naar voetnoot2.
En dat hy niet alleen haer eens en wou gaen thoonen,
Maer dat hy haer voor al wou Keyserin gaen kroonen.
Dies quam sy, soo het scheen, heel vlijtigh naer de Sael,
En thoonde meer als oyt haer soet en lief-ghetael.Ga naar voetnoot3.
O wispel-durigh radt! wie sal op u betrouwen?
O onghestadigh Hof! op u is niet te bouwen:
Die ghy het saechtste streelt, die ghy het meestGa naar voetnoot4. verheft,
Die is 't die ghy daer naer op d'onverwachtste treft.
Den Vorst dan die beghint met voor-bedachte reden,
Die haer diep inde ziel, end' door het herte sneden:
| |
[pagina 140]
| |
Hy seydt dat hem misnoeght dat trots en spits verwijt,
Ga naar voetnoot1. En dat hy 't daerom houdt voor enckel wronck en spijt:
Hy seyd' dat eenen Prins, en grooten Heer magh leven,
En niemandt daer en heeft af rekening te gheven.
Voorts dat hy heden noch wil thoonen op den dagh,
Hoe weynigh vrouwen-lust op sijne ziel vermagh.
Stracks greep hy haer by 't hooft, en doet den sabel blincken.
Irena die verschiet, haer swacke leden sincken.
Den heelen Edeldom die wordter door verschrickt,
Ga naar voetnoot2. En niemandt is soo stout dat hy een woordt eens kickt.
Soo hy den sabel hief om haer den slagh te gheven,
Soo stierf haer rooden mondt, en scheen niet meer te leven.
Doch met een traenend' oogh, die sy noch op hem sloegh,
Daer sy wel eer een pijl med' door sijn herte joegh,
Ah! seyd'-se, grooten Vorst, waer toe ben ick ghekomen?
Wat onlust, oft wat haet heeft u doch in ghenomen?
Ey! spaert mijn jeughdigh hert, ah! wat ick bidden magh,
Hebt ghy my oyt bemindt, vergeeft my desen slagh.
Dit seyd'-se, en viel neer, met traenen overgoten,
En tusschen bey soo quam een woordt noch uytgeschoten;
Daer gongh een droeven sucht rondsom de heele Sael:
'Tis jammer om te sien, het weenter altemael.
Maer dies al niet te min heeft hy het sweert gheheven,
En haer met alle kracht den wreeden slagh ghegheven.
Het hooft, terwijl' het viel, sprack met ghebroken sin:
O kort', ô droeve vreught! ô trouweloose Min!
Dit is den droevighen uytgangh van Irena, ende de | |
[pagina 141]
| |
groote liefde die haer Mahomet in het eerst hadde ghedraghen. Soo verandert den soetsten wijn inden scherpsten ende vinnighsten azijn. Siet de huysvrouwe van Putiphar, siet Amnon, sietGa naar voetnoot1. Henricus VIII. Koningh van Enghelandt, siet alle de ghene die in desen honigh gheseten hebben, hoe dat-se hunne anghels hebben doen proeven. Een vernuft verstandtGa naar voetnoot2. seyd' eens:
Dies Sabbathi tondet,Ga naar margenoot+
Dies Veneris diglubit.
Dat is: Den Saterdagh scheirt (want dan gaet-men ghemeynlijck om ghebarbiert te worden) ende den Vrijdagh vilt. Want Vrijdagh, dat is den dagh van Vrijen, ende Venus dagh: jae Mars-dagh; want men vilter niet alleen, maer men kapter, ende men kerfter; jae men doodter ende men moordter.Ga naar margenoot+ Koster iemandt onnooselder aen den dans gheraecken, als Actoeon, die vande jacht weder-keerende by gheval sijnen wegh nam daer Diana met de Nymphen haer baeyden? even wel hoe weynig part ende deel dat hyGa naar voetnoot3. in het spel hadde, hy heefter niet alleen van sijn hayr, maer lustigh van sijn huyt ghelaten, ende is verscheurt gheweest van sijn eyghen honden, die hem plachten te streelen ende te quispel-steerten, tot een leeringhe datGa naar voetnoot4. Godt gheve wie ontrent dese voghel-lijm komt, hy sy-selvenGa naar voetnoot5. noyt soo behendigh noch voorsichtigh en sal ontwerren, of een deel veiren ten minsten, dickwils oock het leven sal hy daer moeten by-setten. Laet ons hier van een proeve halen in Italien. Daer was tot Venetien in het jaer 1567, in 't Clooster vande Capucijnen een Religieus, niet alleen eerlijck van manieren, maer oock t'eenemael schoon van aensicht: desen soo hy gingh van deur tot deur' om sijn broodt te bedelen, is ghekomen | |
[pagina 142]
| |
aen een huys daer twee lichte Courtisanen bij een woonden: dese gheveynsende als oft sy hem een goede aelmoesse wouden vereeren, roepen hem binnen, ende trecken het nacht-slot af, ende beginnen hem te vleyen ende te streelen, segghende opentlijck dat sy met liefde totGa naar voetnoot1. hem ontsteken waren. Den Engelschen Jonghelingh vermaende haer tot eerbaerheydt, hiel haer voor ooghen de leelijckheyt der sonden, de eeuwigheydt vande helsche pijnen; maer door het weygeren wierden sy meer tot de onkuysheydt aengedreven. Hebben hem oversulcks vast ghegrepen, ende twee messen op sijn borst gheplant met dreygementen van op staende voet doorsteken te worden. Hy, die wel wist dat-men meer moest vreesen die niet alleen het lichaem, maer oock de ziele kan dooden, koos liever het leven, als de suyverheydt te verliesen. Waer op ontfanghende ettelijcke doodt-steken daerGa naar voetnoot2. sy hem med' herten, heeft met sijn bloedt den toekomenden brandt van onkuysheydt verhoedt, ende uyt sijn onbesmet lichaem een suyvere ziel op-geoffert aen Godt almachtigh. Sy hebben hem onder den trap in haer eygen huys begraven: noch men heeft nimmermeer gheweten waer desen Jonghelingh ghebleven was, als dat een van dese twee door leedtwesen van dit moordadigh stuck ghekomen is inden Biechtstoel van eenen vande Societeyt, met name P. Ignatius, ende heeft daer met bloedighe traenen haere sonden sitten beweenen. Magh ick dan niet wel segghen dat de onsuyvere Liefde haere wreetheydt bedeckt gelijck vyer onder d'asschen, venijn in een gulden vat, eenen strick onder roosen, ende eenen sweer onder den balsem. De Liefde en kan maer alleen het katte-spel, dat is, van vooren soetjens streelen, en van achter vinnigh krabben. En offer altijdt gheen bloedt ende de doodt naer en volght, soo veel isser evenwel af, dat wy ons eer, naem en faem, gherustheydt der herten, reputatie, jae de saligheydt onser zielen daer | |
[pagina 143]
| |
in komen somtijds te verliesen, altijdt te hasarderen; soo dat my dunckt datse verstandelijck ghedaen hebben die de Liefde stelden tusschen den Tijdt ende tusschen de Vren, de welcke over-handt trocken de draeyen uyt den doeck, daer de Liefde mede verblindt stondt, tot dat sy't heel ontbloodt hadden, ende sy koste sien in wat staet sy door haer verblintheydt was ghekomen. Waer op ick segghe:
De Liefde is een dertel kindt,
Dat met een doecksken staet verblindt:
Den Tijdt die aen sijn sijde staet,
Die pluyst den doeck van draet tot draet,
En als sijn ooghen open gaen,
Dan seydt hy: Wat heb ick ghedaen?
Dan is't eylacen! och ermen! dan sit-men met suchten inden boesem, met klachten inden mondt, met handen in het hayr: dan worden onse ooghen soo groot als kaets ballen, die te vooren soo kleyn waeren als spellen hoofden: dan siet-men duysent swarigheden ende ellenden. Gaet alleen in u straet, Philothea, ghy sulter af vernemen. |
|