Het masker van de wereldt afgetrocken
(1935)–Adriaen Poirters–
Auteursrecht onbekend
[pagina 105]
| |
te vinden. Naer veel peysens en her-peysens seyd' eenen: My dunckt datmen een behoort te maecken van yvoir: want dat is eenen Olifants-tandt, die sal op desen Vasten-avondt-voghel wel passen: want hy heeft in sijn daghelijcksche bancketten lustigh gespeelt op de kaecks-beenderen. Dierghelijck ghedenck-beeldt of statue en soud' op onsen tegenwoordigen Vreck, daer ons Sinne-beeldt af spreeckt, gheensins passen. 'Tis by hem inden Hemel, men eet daer, noch men drinckter:
Hy graeft goudt
Met sijn tanden.
Dat is, uyt sijnen mondt soo spaert hy, en voor een ander vergaert hy, en niet teghen-staende dat hy ghelaeden gaet met gelt en goudt, heeft den muyl-bandtGa naar voetnoot1. aen, ende en kan, noch en wil sijnen arbeydt ghenieten. Zijn dat niet wel esels, jae ergher als Esels trecken? aenghesien de beesten selfs ghebruycken de velden diese mesten, ende eten van het hoy dat sy hebben ghetrocken: maer neen, hy en weet niet eens van op sijn stoppelen te gaen weyden, oft van sijnen aerbeydt te ghenieten; soo dat ick wel magh roepen:
Een rijcken Vreck
Heeft meer ghebreck
Ter wijl hy leeft,
Als lijden kan
Een schamel man
Die weynigh heeft.
Iae, want hy besit sijn goet sonder sijn goet, dat is, sonder sich selven goedt te doen; 'tis hem ghenoegh dat hy magh potten, ende sijn geldt soo diep graeven daer het van Son of Maen niet en sal verraden worden.Ga naar voetnoot2. Eylaes! Wat sal doch, seght den Wijseman, aen sulckenGa naar margenoot+ begheerlijcken ende houwvastighen Gierighaert alle sijn goedt baten? Die anders niet en droomt als van vergaderen, en op-sluyten. Dat iemandt met de voeten in het nat sit, ende daer-en-tusschen stickt van dorst, wat | |
[pagina 106]
| |
sal hem de overvloedigheydt der wateren baten, is't dat hy-se niet en wil nutten? En wat deught heeft den Gierighaert dat sijn schatten gewonnen zijn, is't datseGa naar voetnoot1. blijven begraven? ende nochtans daer is dit arm-hertigh volck op uyt om schraeffelen, en winnen, ende vergaderen, en bewaeren, en op-sluyten, en begraven, en verberghen: soo dat eenen ghevraeght zijnde waerom dat het goudt soo bleeck sagh, voor bequame antwoorde gaf, dat het was, om datter veel op het selve uyt waren, en dat het vreesde opghesloten te worden, ende dan nimmermeer, of naer seer langhen tijdt eerst sou verlost worden. Iuyst op den selven sin diende een kint eenen ouden Vreckaert, den welcken gaende over straet daer veel kinders waeren, een van die ongheduldelijck krijtende, soo hy van den Gierigaert berispt wierde met dreyghementen, dat, soo hy niet en quam op te houden van dat vuyl leelijck schreeuwen, dat hy hem med' soud' draghen; een ander kindt vattende hem het woordt uyt de mondt, seyd': Beste-vaer, als ghy my oock eens wegh sult nemen, dat ghy my dan in u kofferen niet en wilt sluyten; want ick hoor dat al watter eens ingheraeckt, dat het daer niet weder uyt en can komen. Soo afgrijselijck stinckt de gierigheydt, dat het de kinders op de straet selver konnen riecken. Alleen beklaegh' ick dat de middelen, die Godt aen den Gierighaert verleentGa naar voetnoot2. heeft om te genieten, ende om een leer daer af te makenGa naar voetnoot3. naer den Hemel, dat hy die ghebruyckt tot sijn achterdeel in dit leven, ende hier naer tot eenen trap om in den afgront neder te dalen. Want om kortelijck en bondelijck te spreken: Het geldt brenght den mensch in de Hel, en het blijfter selver buyten. Soo dat het mijns oordeels wel is gheseydt, voor alle soorten van Gierighaerts:
Het geldt kost moeyten te vergaeren,
Het gelt kost moeyten te bewaeren;
Maer die't heeft vergaert, en bewaert,
Moet sonder gelt gaen onder d'aerd'.
In tegen-deel hebben de Bermhertige daer van hier | |
[pagina 107]
| |
het gebruyck, ende hier naer den Hemel. Ende ghelijck die van Israël uyt de rivieren van AEgypten schepten koele wateren, die van Pharao louter bloedt; soo gaet het met den Ghierighen, ende den Milden; met den Rijcken Vreck, ende met Abraham: den eenen haelter laevenisse, den anderen verdoemenisse. Dat meer is, de gierigheydt en is niet versaedt, voor dat sy den mondt vol aerde heeft; dat is, tot dat den Gierighaert begraven is. Doch wat seggh' ick, begraven! Als den Vreck doodt is, soo leeft noch sijnen hondt, en met eenen sijn gierigheydt. Soo ghebeurde't met eenen die verstaen hebbende dat den Velt-oversten Zisca in sijn uyttersten beval,Ga naar voetnoot1. datmen hem het vel naer sijn doodt soud' af stroopen, en daer een trommel af maecken, om door 't gherucht in de Velt-slaghen moedt te gheven aen sijn Soldaten, dit verstaen hebbende (seggh' ick) eenen Gierigaert, gheboodt datmen van sijn vel beursen soude maecken, om naer sijn doot met geldt vervult te worden. De gierigheydt dan, en vreckheydt zijn niet alleen met den Crocodil, in eenen gheduerighen aen-was soo langh die leven, maer sy gaen sitten op de kist, en boven den overleden. En soo veel als het gheldt aen-wast soo veel neemt de begeerlijckheyt oock toe. Nieuwe winst, nieuwe olie in de vlam; ende ghelijck de schapen teghen den avondt veel gretigher knabbelen, alsoo sietmen d'oude lieden veel hittigher schraeffelen, ende soo het ghemeenlijckGa naar voetnoot2. met den ouderdom plagh te geschieden, de senuen crimpenGa naar voetnoot3. ende de vingers worden soo crom datter niet en is uyt te krijghen; d'oude vogels willen altijdt qualijck uyt hare vederen.
Spaeren, sorghen, klaghen
Wassen alle daghen.
Eylaes! sy sorghen voor een broodt ende souden met een stuck genoegh hebben, want om eenen kleynen wegh te doen, en moet men gheen groot teir-ghelt hebben. Maer het is de pijne weerdt te verstaen, van waer dese | |
[pagina 108]
| |
sorghvuldighe begheerlijckheydt haeren oorspronck heeft ghenomen. Sy segghen dan dat den Hemel, d'AerdeGa naar voetnoot1. ende de Sorghe, siende dat de wereldt in 't beghinsel onbewoont was, hebben ghesloten, den mensch te maecken, die heerschappije daer van soud' hebben. Den Hemel gaf de ziele, d'Aerde het lichaem, en de Sorghe maeckte den bant tusschen ziel ende lichaem, ende soo van twee eenen mensch. Dit aerdigh schepsel beviel soo wel, dat een ieghelijck daer op verlieft wierde, ende het stuck voor syselven wilde in trecken sonder iemandts recht te bekennen. Het verschil wierde Iupiter aen-gheclaeght,Ga naar voetnoot2. die de sake diep onder-tast hebbende, ende rijpelijck overwoghen, vonnis in deser voegen heeft uyt-ghesproken: Den Hemel soud' de ziele hebben, ende d'Aerde het lichaem naer het af-sterven; maer om dies-wille dat de Sorghe dees twee by een ghevoeght hadde, soo quam het maecksel de sorge toe soo langh als sy by malkander bleven. Van dien tijdt af, Alderliefste Philothea, hebben de menschen beghinnen te sorghen; doen is de Gierigheydt in ghebroken; doen is de begheerlijckheydt soo ontsteken, datse niet en is te blusschen: DenGa naar margenoot+ Gierighen is ghelijck de hel; want al is't dat sy daghelijcks soo veel verdoemde inslockt, ende den gierighen soo veel schatten, niemandt en weter van versaedtheyt te spreken. Ende als het soo gaet met onse mannelijcke, dat is, met onse vernuftste jaeren, wat deel van ons leven kander goet wesen? Want wy sien
Ga naar voetnoot3. Hoe dat ons kintsheydt eersten tijdt
Met wiegh'en suyghen henen glijt,
Ons' Ionckheydt mal en dol vergaet
In sonden en in overdaet:
En als wy rijp zijn van verstandt,
Dan schraefelt men om landt en sandt.
En inden ouden krommen dagh,
Ga naar voetnoot4. Is't kreunen, kneuter, en gheklagh:
| |
[pagina 109]
| |
Soo leeft, en sterft den armen mensch,
En noyt versaedt hy synen wensch.
Doch om tot onsen Vreck weder te keeren: Is't niet een maledictie van eenen Gierigaert? waerachtigh jae't: want alsy soo rijck zijn als't water diep is, dan sitten sy daer tot d'ooren toe in ghelijck eenen Tantalus, sonderGa naar voetnoot1. die te ghenieten. Gierighen Geeraert en sijn wijf, teldenGa naar margenoot+ die malkanderen niet de beten uyt den mondt, ende dwonghen malckanderen den sack toe te binden eer hy half vol was? dat is Esels werck, die droegh op sijnen rugghe kostelijcke spijsen, ende at selver distelen. Soo weet ick noch een stadt binnen ons Nederlant, al-waer een rijck man woonachtigh was die overvloedigheyt hadd' van alles behalven van mildheyt, ende van een Christelijcke wijsheyt, hy hadd' niet alleen sacken vol geldts op den solder, kisten vol in sijn saletten, maer hadd' noch boven die sijn bed-stede onder strijck-vol van louterGa naar voetnoot2. schellingen, en des al niet-te-min, soo hy sieck te bedde lagh op de vasten-avondt daghen, dede hy voor sy selven koken abberdaen met appelen, ende dat hiel hy noch voor eenen maeltijdt by-kans overdaedigh. Ick laet u eens peysen, is't dat het daer soo toegingh op die bly daghen, hoe dat het schouwken het heel jaer door gheroockt moet hebben: Desen voghel was immers vet ghenoegh om sijn eyghen selven te bedruypen. Maer wat is 't? het schijnt datse een ribbe uyt het lijf trecken alsse eenen stuyver moeten uyt-gheven. Ick gheloof, kosten syGa naar voetnoot3. hun kele toe binden, en de gierighe maghe wijs maecken dat den man gehangen waer, sy souden 't doen. LeeftGa naar voetnoot4. den duyvel met dit volck niet gelijck de Sinoisen met deGa naar margenoot+ vogels, die sy op de vischerije wennen? Sy binden haer de kele toe datse konnen asem trecken, maer gheenen visch deurhalen, soo dat den vanck een ander te passe komt, ende moeten selver spaer-becken. Ick hebbe ge- | |
[pagina 110]
| |
kent,Ga naar voetnoot1. segt den Eerweerdighen P. Tollenaere, door sijneGa naar margenoot+ gheleerde schriften vermaerdt, een die over de hondert duysent gulden aen sijnen Sone soud' achterlaten, ende was nochtans soo vreck dat hy wel inde herberge een pintjen biers derfde doen tappen, en trock een korstjen broodts, ende wat kaes uyt sijnen sack; ende als hem den weerdt seyde dat hy ten minsten eenen heelen pot soude doen komen, ende dat hy soo nauw niet en moesteGa naar voetnoot2. sien, aenghesien datter wel af mocht:
Vette Voghels gladde veeren,
Die veel wint, magh wat verteeren...
dies te meer omdat sijnen Sone acht dagen van te voren met de karosse daer voor-by gereden was, ende thien goud-guldens op eenen noen verteirt hadde... maer hy en vatte dit niet; het was voor een doove-mans deur gheklopt: hy bleef in sijne vreckheydt leven. Ghelijck den mol onder d'aerde de twee voorste pooten vol aerde houdt uyt vreese oft hem die quam t'ontbreken, daer hy nochtans het gheheel element tot sijn ghebruyck heeft; soo vroet den Gierigaert in't aerdtsche goet, ende vreest ghebreck in't midden van sijn overvloedigheydt. Ick laet u eens peysen hoe noode dat die sterven; want hoe eenen tant dieper in't vleesch staet, hoe hy met meerder pijne wordt ghetrocken.
Het tijdelijck goedt
Dat menighmael doet
Het hert bekooren,
Wordt met moeyt' vergaert,
Met sorghen bewaert,
Met droefheydt verlooren.
Ende Godt ghev' dat dit verlies van goederen dick- | |
[pagina 111]
| |
wils niet en zy vergeselschapt met verlies van ziele. Dese twee en zijn soo verre niet van malckanderen gelegen, of sy konnen somtijdts wel by een komen. Hoe qualijck was beraeden in sulcke ghelegentheydt eenen sekeren gierighen woeckenaer die op sijn doodt-bedd' self van geen restitutie en wilde hooren, ter tijt toe dat sijnen Biechtvader door eenen aerdighen, ende nochtans ghewichtighen vont hem sijn dwaesheyt heeft voorgehouden. Het leven was hem ontseydt, oversulcks gaet den Biechtvader aen den Doctoor wijs maecken, dat waer 't datter van den Patient noch eenighe vraghen voor-vielen nopende de hope van op te komen, dat hy hem soud' segghen datter noch een remedie tot ghesontheydt resteerde ende over was; te weten, kost hy hem smeiren met het vet van sijn naeste bloedt, ende kinderen. Den Woeckenaer verquickt door desen troost, roept sijn kinderen te samen, houdt hen voor ooghen sijn weldaden ende groot goedt, vraeght oversulcks tot vergeldinge een druppel vets of twee om sich daer mede, naar de ordonantie van den Doctoor, te smeiren. Sy ontstaken tot dien einde een keersse, hielen hunne vinghers in de vlam tot dat daer een druppel smouts of twee mocht afdruypen; maer niemandt en hadd' de couragie van de vlam soo langh uyt te staen, ende te verdraghen. Waer op den Biecht-vader bouwende (want het was gemaeckt werck) onder-richte wel scherpelijck den siecken, segghende: Is't moghelijck, dat ghy om u kinders rijck te maken inder eeuwigheyt wilt in het helsch vier branden, ende niet een van u kinders om u gesondt te maken wil eenen Pater noster, ende Ave Maria langh sijnen vinger in het vlammeken van de keersse houden? Over-peyst eens het kort eyndeken van u leven, ende die langhduerigheydt van d'eeuwige pijnen, leght eens het tegenwoordigh met het toe-komende in een oprechte weeghschaele, ende ghy sult bevinden dat goedt verloren, is | |
[pagina 112]
| |
weynigh verloren: maer ziel verloren, is al verloren. Door dese on-wederlegghelijcke reden heeft hy den siecken ghewonnen, ende gebrocht tot af-stant van sijne onrechtveerdige goederen. Wel seght dan den H. Bernardus, dat de rijckdommen zijn quaedt in het verkrijghen, ergher in het besitten, alder-booste in het verliesen. Verliesen seggh' ick, soo voor den genen diese achterlaet, als diër erfghenaem af wordt, want sulck goedt is sonder segen, ende en kan niet bedijen, behalven dat het ghemeynlijck plagh te gheschieden dat 'tgene met lepels is gehaelt, dat dat met eemers wordt uyt-gegoten;Ga naar voetnoot1. ende dat met stuyvertjens is ghewonnen, wort met guldens verteert. Sien wy dat niet dagelijcks in soo veel huysghesinnen, dat altijt naer een Spaerderken komt een Verquisterken?
Soo langh als 't vercken is op stal,
Soo baetet vercken niet met al.
Maer als 't ghekeelt is, heeftmen speck:
En soo sal't gaen met onsen Vreck.
Voorwaer gelijckmen het spel maeckt van de pensen van de doode beesten, soo wordt de meeste vreught ende slemperije gehouden op de goederen van de overleden; als die het hooft neergheleyt hebben, dan komen hun Neefkens, en doen 't lustigh gaen op alle snaeren. En al den lof ende 't ghebruyck dat den Vreckaert krijght voor al sijn moeyten, is een oudt slaep-laken, ende somtijts een schimp-dicht in de plaetse van een graf-dicht, ghelijck als desen:
Hier onder light begraven Ian vander Schaeren,
Die stierf voor den noen om den kost te spaeren.
En is dat niet wel een groote dwaesheyt? Den Wijse- | |
[pagina 113]
| |
man seght, dat het ghetal der sotten is ontelbaer. OpGa naar voetnoot1. welcke woorden ick dit naer-volgende versjen uyt de penne laet vloeyen; soo nochtans dat ick meyn dat den Vreckaert meer de helle verdient, als die in hun hersen zijn gheslaghen: want, Hoe Vrecker, hoe Gecker; en hoe Gecker, hoe Vrecker. Ick seggh' dan, onsen EuclioGa naar voetnoot2. magh't wel hooren; want 't is om hem ghedaen:
ALs ick de wereldt wel besie,
Al schijntse vol van wijse lie,
Vol over-vlieghers van verstandt
En kloecke Rabbi's voor de handt,
Die weten Thomam op een draet,Ga naar voetnoot3.
En watter al in Baldo staet,
En die een Bibliotheeck gheheel
Besluyten in een beckeneel,
Al schijnen sy noch eens soo wijs,
En haelen verr' den eersten prijs,
Noch seggh' ick dat ick onder haer,
Oock slaeghen somtijdts wordt ghewaer;Ga naar voetnoot4.
Noch ick en oordeel hen te straf:
Waer isser koren sonder kaf?
En wijse lie met brillen op
Die hebben grillen in den kop:
En in de tabbaerts van sattijn
Bevindtmen datter kuren zijn,
Al waer het noch soo enghe mouw,
De Quinten sitten in een vouw.Ga naar voetnoot5.
En hoejet knoopt of hoejet stuyt,
Het Geckjen wilder somtijdts uyt:
Want ieder een heeft sijn ghebreck,
En daer in is een ieder geck,
Veel van de menschen zijn versot
Op kinders die noch zijn besnot:Ga naar voetnoot6.
Veel van de menschen zijn versot
| |
[pagina 114]
| |
Op een ontuchtigh hoeren-kot:
Veel van de menschen zijn versot
Ga naar voetnoot1. Op hunnen buyck, der slempers Godt:
Veel van de menschen zijn versot
Op goudt, en silver datmen pot,
En dese sotheydt, soo ghy siet,
Is nu ter tijdt de minste niet;
Want dit gheschiet doch alle daegh,
(En 't is de Vreckaerts eyghen plaegh)
Dat wat sy delven in den grondt,
En spaeren uyt hun eyghen mondt,
En trecken uyt hun eyghen tandt,
Ga naar voetnoot2. Dat krijght een Deurslagh in de handt,
Hoe dickwils riep ick: Lieve Godt!
Wie satter nutter in een kot,
Als Euclio den ouden geck?
Die rijckdom had, en leed ghebreck,
Ga naar voetnoot3. En potten alwat dat hy vondt,
En hiel sooveel van sijnen hondt,
Ga naar voetnoot4. Dat hy sich eens verhanghen wou,
Op dat hy niet meer eten sou.
Ga naar voetnoot5. Terwijl den Tayaert sommen past,
En rondsom sijn ducaten kast,
En besigh is met 'tgoudt ghewicht,
Ga naar voetnoot6. Den Taerpot wordt de voet ghelicht,
Daer light hy die noyt penninck schonck,
Ga naar voetnoot7. En niet als slechten kuyt en dronck.
En altijdt arrem leven wou,
Op dat hy eens rijck sterven sou.
Ga naar voetnoot8. Sijn Neefken is een wonder Haen,
| |
[pagina 115]
| |
Die slaet Granperens vosken aen,Ga naar voetnoot1.
En trouwt terstont een lichte Tuyt,Ga naar voetnoot2.
En smijtet huys te venster uyt.Ga naar voetnoot3.
Hy geckt met Bestjens sueren sweet,
En hevet over al soo breet;
Want een ducaetjen, ses of acht
Is speelmans ghelt op eenen nacht:
'Tmoet doch op alle snaeren gaen,Ga naar voetnoot4.
Soo bont set hy't by nachten aen.
En komter iemandt naer den noen,
Ghelijckmen plagh, visiten doen,
Die wordt terstondt gheregaleert,
En met een schoon bancket vereert;Ga naar voetnoot5.
Men schenckter dry-derhanden wijn,
Kost dat het kost, het moeter zijn;
En soo is hy in korten tijt
Twee van sijn beste hoeven quijt,
En brockt daer in gheheel het jaer,
Het een huys voor, en d'ander naer.
Laetst kreegh hy met den teerlinck-steen
Noch hondert croonen aen sijn been,
En 't jaeren hadd' hy in de SwaenGa naar voetnoot6.
Sijn koetse met vier peerden staen:
'Tgheselschap vondt hy daer soo goet,
Hy quam te peerdt, en gonck te voet.Ga naar voetnoot7.
Dan heeft hy t'huys een Venus dier,
Dat oock niet veel en houdt van bier;
Maer als hy buyten sit en teert.
Dan sitse lustigh t'huys en smeert,
En is gheduerigh in den wijn.
Siet eens wat comt van Vreck te zijn?
Daerom lief Beste-vaertjen hoort,
En segghet vry aen d'ander voort:
Dat die sijn goedt aen ander gheeft,
En selver in ellenden leeft,
Dat die is sulck Cousijntje weertGa naar voetnoot8.
| |
[pagina 116]
| |
Die't al op corten tijdt verteert.
Daerom gheniet dat Godt u gheeft,
Ga naar voetnoot1. Ten minsten van de blaedingh leeft;
En schaft daer naer een wijsen raet
Aen wie dat ghy u schatten laet:
Want soose krijght een dolle kop,
Die helptse samen schandigh op.
Maer soo ghy dat aen Neefken gheeft
Die in de vrees' des Heeren leeft,
Die sal u suer ghewonnen goet
Noch aen doen wassen voor den voet.
Dit is mijns oordeels wijs beleydt
Voor een die schatten heeft bereydt:
Maer wie naer 't goedt blijft even Vreck,
Die houd' ick voor den meesten Geck.
|
|