Den spieghel van Philagie
(1674)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[Folio *2r]
| |
 ORA, ET LABORA. // KERCK, EN WERCK
Fred Bouttats | |
[Folio *3r]
| |
Aen de Alder-Heylighste en altyt on-bevleckte Moeder Godts ende Maeghet Maria. Coninghinne van Hemel, en Aerde.AEn wie soude ick dit Spiegelken, o doorluchtighe Majesteydt, met een nederigh ghemoet, met gheboghen knien, en herte, beter konnen op-draghen, als aen U, die sijt Speculum sine maculâ. Den Spiegel sonder vlecke. Spiegel van alle deuchden, Spiegel in wie dat allen volmaecktheyt, alle heyligheydt, alle gratien worden ghevonden. Uwen Heylighen dienaer Ambrosius soeckt goude letteren, en woorden om van U desen Lof te schrijven: Ga naar voetnoot(a) Stelt u voor ooghen, als in een beeldt den maeghdom en het Leven van Maria, in wie als in eenen Spieghel schijnt-uyt de Suyverheyt, en de vorme van alle deughden: soo dat ghy sijt een begrijp van alle gratien, eenen schat van alle Heylicheydt, een zee van alle vol-maeckheden. Ghy meught dan vry wel met meerdere reden ghebruycken de woorden, daer eertijdts eene wereldtse Princesse op roemde: In me sunt omnia. Want ghy hebt de gratie der Engelen met vermeerderinghe van ver-diensten: ghy hebt den yver der Apostelen sonder verloocheninghe: ghy | |
[Folio *3v]
| |
hebt de gheleertheyt der Doctooren sonder eynde: ghy hebt de standt-vastigheydt der Belijders sonder vreese: ghy hebt de onnooselheyt der Kinderen sonder simpelheydt: ghy hebt de vruchtbaerheyt der moederen sonder verlies van Maeghdelijcke suyverheydt: ghy hebt de gheboorte uyt Adam sonder erf-sonde: soo dat ghy zijt die Schoone daer noch smet, noch vleck in en wordt ghevonden Ick gheloof dat op u ghesien heeft Philippus Bonus, als hy den edeldom van heel het Landt binnen Rijssel heeft beroepen om die te verwecken, en te verkloecken, Ga naar voetnoot(a) ten eynde sy beneffens hem naer het H. Landt wilden trecken, om dat te bevechten, en den ghesworen erf-vyant te ont-weldighen. Hy dan om alle dese Graven, en Princen te ver-lustighen, en het bloet tot soo heylighen oorlogh te ontsteken, heeft aen-ghericht Conincklijcke banquetten, seld-saeme tournoy-spelen, vremde, en on-ghehoorde spectakelen, met een woordt alle bedenckelijcke verweckselen om dese Prince-ghenuchten heerlijcker en smaeckelijcker te maecken: onder andere wondere saecken stont op een kolomme het beeldt van eene over-schoone Maeghet, en-onder aen den voet of pedestael lagh eenen levenden Leeuw, die tusschen sijn klauwen hiel eenen schildt, waer op met goude letteren stont gheschreven: Nemo Dominam meam tangat. Dat niemant dese mijne Mevrouwe en raecke. Dit was t'uwer eeren op-ghericht alsoo vol van klaerheydt, als van waerheyt. Want het hels Serpent met sijnen venijnighen appel en | |
[Folio *4r]
| |
heeft u nimmermeer konnen ghenaecken, veel min konnen raecken. Ghy zijt die fonteyn daermen af magh segghen:
Nil patria telluris habet.
Ghy zijt die schoon suyver aeder
Sonder modder-slijck van vaeder.
Soo dat ghy sonder weer-gae mocht ghebruycken de woorden, die de knechten van Iob spraecken: Et evasi ego sola. Ick alleen ben het ontkomen. Ende dat is het ghene dat wy in Uwe Majesteyt ver-wonderen, maer dat wy in u beminnen, dat is, dat ghy by soo hooghe Maeghdelijcke suyverheydt voeght eene soo grondeloose moederlijcke bermhertigheydt! hoe wel hebben de snaeren van Davids-herpe op u ghespeelt, ende van U ghesonghen? Omnia gloria filiae Regis ab intus. Al de glorie van des Coninckx dochter is van binnen. De Coninghinne van Vranckrijck draeght op haeren mantel de gheborduerde Lelien, die van Spaenjen de gheborduerde Kasteelen en Leeuwen, die van't Keyser-rijck gheborduerde dobbele Aerenden.
Maer al haer schoon ciraet, en haeren hoofschen luyster,
By't kleedt van u o Maeght, staen als by nacht in't duyster:
Wat blinckt soo als genaey? wat gaet daer boven jonst?
Ghy sijt schoon door natuer, en sy schoon door de konst.
V cleedt, o Eel Princes, dat David placht te spelen,
En stoft op gheen roodt gout, noch buyten op juweelen:
'Tis binnen glori-rijck vol nieuwen glans, en schijn,
Van Sondaers die door u, o Maeght, gheholpen zijn.
Maer, sal iemandt segghen, die my eenen | |
[Folio *4v]
| |
schrick en anghst wilt aen-jaeghen: 'Tis waer, sy is wel eene Moeder van de schoone Liefde, en van de Heylighe Hope, maer sy is oock Moeder van de Vreese; en eene vande schoonste peerlen diese aen haere kroon draeght, is datse voert den titel van: Speculum Iustitiae, dat is, Spieghel van Recht-veerdigheydt. Doch soo verre is het van daer dat mijn hert daer door ver-druckt kan sijn, dat het in teghen-deel daer door sal ondersteunt worden. Want als ymandt staet voor eenen speighel dan sietmen dat sijn slincker oogh, sijn slincker schouder, sijnen slincken erm en handt, worden in de ver-beldinghe van het glas de rechter oogh, de rechter schouder, den rechteren erm en handt: alsoo oock, o ghenaedighe Moeder! al wat slincks was, en averecht; als wat sondigh was en strafbaer dat weet ghy te ver-bidden, en aen de rechte sijde te stellen: Fieri non potest, quin calculus niger in manu Regina mutet colorem. Ten kan niet anders geschieden, of in de handen van een genadige Coninginne sal de sententie des doodts veranderen in een vonnisse van leven. Soo dat het oock al sijn reden heeft en beduydinghe, dat de Astrologanten en Sterre-kijckers in den Zodiacus, of Sonne-baen de Maeghet stellen tusschen den Leeuw ende weêghschale, op dat ghy beletten soudt dat wy naer het ghewicht van onse sonden niet en souden vallen in de klaeuwen vanden grammoedigen Leeuw die ons mochte vernielen. Magh ick dan niet voorder segghen, en singhen? Cui comparabo te? ghy over-treffet altemael datter is gheschaepen. | |
[Folio *5r]
| |
O klaer, o schoon', o Maeghet reyn;
Veel suyverder als een fonteyn!
Veel schoonder als den daghe-raet,
Veel soeter als den honich-raet.
De gulde Son, de silv're Maen
Die moeten voor u onder gaen;
De bloemen van den schoonsten hof
Beroofde ghy van haeren lof.
Den diamant, saphir, robijn
Ver-duystert ghy door uwen schijn;
Aen u moet wijcken het cristael,
Ghy bloost al soeter als korael.
Den luyster van het gierigh goudt
Die wordt door uwen glans ver-flout;
De mijnen vanden Indiaen
Die schaemen haer by u te staen.
De ceder-boomen t'uwer eer
Die buyghen al haer tacken neer.
Den lauwer-krans daelt op u handt,
En seght dat ghy de kroone spant.
Den meesten roem van al den roem
Dat is u schoon ghenades bloem:
Want ghy ver-bidt, en sweert, en stael,
Dat is u Croon-Imperiael.
Uwe sienelijcke weldaden aende lichaemen sijnder met honderden; maer uwe on-sienlijcke weldaeden bewesen aen de sielen, gaen boven alle duysenden. Siet hier van de menichvuldighe offeranden aen u op-ghedraeghen tot Kevelaer, Hal, Scherpen-heuvel, Loretten, altemael besworen, en met dieren eedt bekrachtighe ghetuyghe- | |
[Folio *5v]
| |
nissen. Soo dat-men u magh toe-passen de woorden vanden H. Augustinus: Ga naar voetnoot(a) Volitabat a lougè fidelis super nos misericordia tua. dat is: Vwe getrouwe bermhertigheyt quam ons van verre over het hooft ghevloghen. Dit woordeken: Ghevloghen, doet my eene van uwe weldaeden en mirakelen tot bevestinghe hier by voeghen, dit is de gheschiedenisse door den wyt-beroemden Lipsius beschreven. De lief-hebberije van het jaeghen, en vlieghen met den voghel wierdt van eenen Edeldom van onse Neder-landen (eer die door den oorlogh ver-woest en ver-wildert waeren) seer ter herten ghenomen. Sy hadden tot dien eynde klostelijcke ende ter voghel-jacht wel-gheoffende valcken. Ga naar voetnoot(b) Eenen Edelman (wiens on-verbiddelijcke grammoedigheydt my bekender is als sijnen naem) was ver-sot op dese weyerye, en hadt oock eenen van dese valcken, daer hy soo veel werckx afmaeckte, als van het beste peirdt dat hy op stal hadde. Maer desen voghel, 'tsy by gheval, en ongheluck, 'tsy door versuyminghe, en onachtsaemheydt vanden weyman is ont-vloghen en verloren. Den Edelman verstaende het verlies, is grammoedigh in eene groote tornicheydt uytgheborsten, en heeft de doodt van den knecht sijnen jaegher met eenen dieren eedt besworen by soo verre hy den valck niet ter handt en by de wercken brochte. Edoch watmen socht, oft niet en socht, den valck was verloren, en den valck bleef verloren. Hier op gaet den Edel-man on-versoenlijck met de Justicie voort, de galghe dan wort ghe- | |
[Folio *6r]
| |
richt, den ongheluckighen valckenier staet boven op de leer, met den strop om den hals en met schrick in het herte, en al hadt hy de ooghen ver-bonden, soo sagh hy evenwel de doodt klaer voor sijn ooghen. Wat sou den katijvigen patient doen? Hy bidt den scherp-rechter dat hy hem niet en soude verrassen, maer soo veel tijts jonnen, dat hy tot u, o Moeder van bermhertigheyt! voor het lest noch eens sijn wee-moedigh ghebedt soude stieren. O wondere saecke? als het by de menschen al is ver-loren, dan is het by u al ghewonnen. Terwijl hy dan staet op den lesten trap van de leer, en van sijn leven, stortende een kort, maer vierigh ghebedt, uyt een herte bevrosen door de vreese, soo wordt daer in de locht een belleken ghehoort, al de werelt stont verwondert, en siet, daer komt den valck (maer veel eer, en veel meer uwe bermhertigheyt) aengevloghen, den valck gaet sitten op sijne schouder, ick gheloof om den strop af-te-picken. Want hier door is de straffe sententie des doodts, gelijck het meer als reden was, ver-andert in een be-vrydinghe des levens. Sijnen meester den Edelman mochte met desen valck wel veel wildt, en patrijsen hebben ghevanghen, maer ghy o bermhertighe Maghet Maria, hebter diën dagh den edelsten valck mede bekomen. Dit weldaet in ons vader-lant, o Coninghinne der ghenade, is onder duysenden een, en onder de groote noch kleen, die uwen naem en faem door Europa, Asia, Africa, en America doen ver-eeuwighen en on-sterflijck maecken, soo dat het | |
[Folio *6v]
| |
naest Godt is uwen autaer alleen waer op den edelsten wieroock en Arabische parfumen moeten ontsteken en ghebrandt worden. Ghy zijt een maeghet boven alle maeghden; een moeder boven alle moeders, een Princes boven alle Princessen; een majesteydt boven alle majesteyten. Aen allen de Coninghinnen (en met meerdere reden aen u) worden vanden Arts-bisschop ghesproken dese woorden, en als sy den scepter oft rijckx staf ontfanghen: Accipe virgam virtutis, esto pauperibus misericors & affabilis viduis, pupillis, & orphanis diligentißimam curam exhibeas. Ontfanght de roede van macht, en majesteyt, zijt ghenadigh, en ghespraecksaem aen de ermen, wilt met de uyterste neersticheyt het welvaren van de weduwen, en weesen besorghen. Och hoe schoon blinckt aen uwe kroon den diamant van bermhertigheyt? ick sal het uwen Dienaer den H. Germanus laeten ghetuyghen: Nulla est satietas patrocinij tui, nullus est numerus beneficiorum tuorum, nemo liberatur a malis nisi per te. Ghy en hout nimmermeer op van ons te ver-antwoorden en te beschermen, uwe wel-daeden zijn on-telbaer. Niemant en wordter ver-lost van eenigh quaedt als door u. Ghedooght dan o alderhoochste Majesteyt, dat ick mijne Sangh-Goddinne een weynigh uwen lof en eer op haere snaeren laet stellen en spelen. WAer erghens een Goddinn' in hemel, of op eirde,
Maria die waert gy, soo groot sijt gy van weirde:
Goddin en wasser noyt, maer Godts Soon is u Kindt,
Soo datmen uws gelijck naest Godt oock niet en vindt.
| |
[Folio *7r]
| |
Den hooghsten trap van eer die Vrouw oyt heeft betreden,
Is uwen leeghsten stap, soo diep staen sy beneden:
Van 's werelts eerst beghin, tot 'swerelts lesten dagh,
Niet een die uwen roem, of lof bereycken magh.
Dies eert u alle Volck in alle Coninck-rijcken,
En daer die van Brasil met gif hun flitsen strijcken,
Daer Tagus vloeyt vol gout, daer Groen-lant stoockt den traen.
Daer Persjen eert de Son, daer Mecha viert de Maen.
Daer siet-men t'uwer eer die wieroock-offeranden,
Daer siet-men 'tMaeghden-was, maer meer de hertenbranden.
Wat wonder? u ghenay ver-spreyt haer Oost, en West,
'T sy in't roodt melesoen, of in de swerte pest.
Siet meenigh gast-huys aen, gaet in die droeve hoecken,
Daert vol van siecken light, veel bleecker als de doecken;
Die ghy geeft moet en bloet, die door u sijn verquickt,
Oock als die felle doodt op hun al had ghemickt.
V kercken hangen vol van krucken, ketens, boeyen,
Van slaven die Algiers op Brigantins dee roeyen,
Hier staet een op een galgh', met strop al aen-ghedaen,
En 't booyken van ghenaey, den voghel die komt aen.
Maer uwe meeste jonst, en moederlijcken seghen,
Valt op een sondigh mensch als eenen soeten reghen.
Hy vindt by u genaey, die gheen genaey verdint,
Ah' moeders minnen meest 't gebreckelijckste kindt!
Ghy laet hem onder u, en uwen mantel schuylen,
Als hy rondsom hem siet die helsche wolven huylen,
Daer sit hy on-bevreest in't midden van de doot,
Al zijn sijn deughden kleyn, u liefde die is groot.
O mantel van genaey! o Moeder van beschermen!
Aensiet mijn droef geween, aen-hoort mijn bitter kermen,
| |
[Folio *7v]
| |
Ah had ick dit geluck, dat ick oock in mijn leet,
Dat ick een duymken mocht besitten van dat kleedt,
Dit soo wesende, ô Coninginne van Hemel en van aerde, soo sal ick u begroeten, en bidden met de woorden van uwen dienaer Bonaventura. O Sara nostra, dic obsecro, quod soror nostra sis, ut propter te benè nobis sit, & ob gratiam tui vivant animae nostrae in Deo. Dic, inquam, charißima Sara nostra, quod sis soror, ut propter talem sororem Egyptij, id est, daemones nos revereantur, Angeli in acie conjungantur, & insuper propter talem sororem Pater & Filius, & Spiritus Sanctus nostri misereantur. O onse Sara, ick bidde u dat ghy wilt segghen dat ghy zijt onse suster, op dat het met ons om uwent wille wel magh gaen, en op dat onse sielen leven door uwe gratie, en voor-spraecke, ick, bidde dan, seght dat ghy zijt onse alder-liefste suster, op dat de Egyptenaren, dat zijn de duyvelen, ons vreesen, de Engelen met ons strijden, en daer-en-boven dat om sulcke eene uytverkoren suster ons Godt den Vader, den Sone, en den H. Gheest willen genaedigh wesen. Amen. |