De wereld volgens Thomas van der Noot, boekdrukker en uitgever te Brussel in het eerste kwart van de zestiende eeuw

[p. 67]

5 Over de rechtvaardiging van het onderzoeksplan

Ik ben aan het eind gekomen van mijn uiteenzetting over een nieuw onderzoeksplan. Ik heb daarin doelstelling, methodologische problemen en materiaalkeuzen besproken, aan de hand van een reeks voorbeelden. Tot slot heb ik enkele lijnen getrokken, die niet meer dan een schets van een eerste reconstructie representeren van de functie die Van der Noots fonds heeft in het Brussel van het eerste kwart van de 16de eeuw. Die schets moet u in potloodlijnen denken, zodat er nog goed in gegumd kan worden, terwijl niet uitgesloten is dat we op den duur beter op een nieuw wit vel kunnen beginnen.

Het ambitieuze van het plan ligt in de breedte van de doelstelling en in de noodzakelijke interdisciplinariteit om aan die doelstelling te kunnen voldoen. Daarbij heb ik gepoogd om die ambitie te temperen door te wijzen op de bescheiden status waarop de resultaten van het historisch-letterkundig onderzoek mijns inziens aanspraak kunnen maken. Het levert reconstructies op, die van nature wankel zijn, al was het alleen maar omdat we, zeker voor deze periode, zoveel essentiële gegevens moeten missen.

Maar evenzeer hoop ik de waarde en de noodzaak van zulke reconstructies met enige overtuigingskracht bepleit te hebben. Dat brengt mij op een laatste punt, dat ik niet zonder enig badineren onder uw ogen kan brengen. Hoewel de beoefening van de middelnederlandse letterkunde - waartoe ik mijn onderzoek in engere zin gemakshalve reken - sinds de zestiger jaren een manifeste bloei doormaakt, worden er weinig of geen studies opgeleverd die een synthetisch, algemeen literair-historisch karakter hebben. De kwaliteit en de bloei tonen zich in studies rond een bepaalde tekst, waarbij niet zelden een bijzondere aandacht voor filologische, rethoricale en bewerkingstechnische aspecten overweegt. Dat levert zeker belangwekkend nieuw inzicht op, dank zij de nieuwe technieken en methoden die men weet te hanteren.

Nu meen ik het gevaar te bespeuren dat het noteren van dit belangwekkende zich steeds meer tot een kring van specialisten gaat beperken, sterker nog, tot engere kringen van subspecialis-

[p. 68]

men binnen het specialisme van de beoefening der middelnederlandse letterkunde. De betekenis van al dit werk wordt steeds minder zichtbaar naarmate men dieper in de grond graaft. Wat zoekt men eigenlijk? Het antwoord reserveert men voor de directe collega, die doorgaans zo druk bezig is in zijn eigen gat dat hij geen antwoorden behoeft en er het zijne van denkt.

Hierdoor dreigt de noodzaak van het opleveren van synthetische reconstructies ten dienste van het vak in ruimere zin, de disciplines daarbuiten en zelfs de maatschappij in het algemeen uit het bewustzijn te verdwijnen. De bouwstenen die wij vervaardigen worden steeds mooier, gevarieerder en talrijker, maar we maken er geen huizen mee. Misschien kun je er niet eens meer mee bouwen. Raken wij zelf niet de draad kwijt, wanneer we steeds meer die noodzakelijke kaders moeten missen als richtsnoer voor ons deelonderzoek? Juist al die nieuwe resultaten op grond van het onderzoek naar afzonderlijke teksten of naar detailproblemen zouden zoveel nieuwe mogelijkheden moeten bieden voor het scheppen van overzichten, kaders en synthesen. Die komen er niet vanzelf, tenzij de onrust waaraan ik zelf lijd herleid kan worden tot een natuurlijke reactie van iemand die zijn collega's verspreid in het veld onder de grond ziet verdwijnen.

Zonder dat hij ze nog kan volgen, laat staan de maatschappij die al lang het contact verloren heeft - ik denk hierbij niet in de laatste plaats aan de scholen.

Juist door de veelbelovende resultaten van het deelonderzoek is het klimaat voor synthesen weinig vruchtbaar. Men werkt zich in een isolement dat haar exclusiviteit moet ontlenen aan de ontoegankelijkheid ervan. Het is schrikbarend om te ervaren hoe weinig publikaties gericht zijn op bruikbaarheid voor anderen dan de directe vakgenoten. Nu leidt het opstellen van reconstructies in de door mij geschetste zin onvermijdelijk tot interdisciplinair onderzoek, beter gezegd, tot het gebruikmaken van onderzoeksresultaten uit andere disciplines. Een schaduwzijde van wat dan rigide specialisering moet heten is de territoriumdrift die zich al gauw van menig specialist meester maakt. Men legt de eigen boomgaard geheel open, en trekt een omheining op om de vruchten aan het oog van de buitenstaander te onttrekken. Stel je voor dat er iets gestolen zal worden, door iemand die de kwaliteit en de voedingswaarde van de vruchten niet kent! Het oogsten zal men zelf wel ter hand nemen, alleen later, veel later, er zijn immers nog lang geen eetbare vruchten voorhanden.

[p. 69]

Wie over de omheining klimt, kan de honden op zich af krijgen. En die blaffen, zoals bekend, tegen alles wat hun vreemd en onbekend is. Men moet wel een meesterdief zijn, om ongeschonden de onvindbare vruchten tot een voedzaam maal om te toveren. De rol van Elegast heeft mij echter nooit gelegen. En op die van Karel zelf mag ik geen aanspraak maken. Eggheric de verrader valt vanzelf af, zodat ik automatisch bij zijn vrouw uitkom. Die probeert orde te scheppen, maar mag geen naam hebben. Dat levert mij dan, tenslotte, toch de bescheidenheidsformule op, die ik u tot nu toe heb weten te besparen.