|
| |
De Zoete Olie.
Olie van zoete Amandelen, en van Lynzaat tot drie stuivers het Once, en Olie van d'Olyven tot twee stuivers. Gerst en Haver enz. om in waater gekookt te worden. Deeze verzagten, en temperen het zuur en zout van 't bloet door 't bybrengen van den zagtsten en zoetsten Chijl. D'uitwerkingen der zelven zijn zigtbaarlijk in den hoest, ont-
| |
| |
staande van scherpe afvloejingen, en de pijnen, verzellende den Steen, en het Graveel.
't Vet en Merg, en Wal-schot, worden uitwendig en inwendig tot de zelve einden gebruikt om de veezelen te verzagten, en de beweeging der zoute en korrozieve deeltjes te stuiten. De Doosis van het laatste zal een stuiver bedraagen.
De Braakmiddelen van gewassen zyn Basten van Elzen gekookt; 't Afzietzel van Dystel; 't Aftrekzel van Zee-ajuin in wijn; de blaaden van Mans-ooren getrokken of gekookt.
De Purgeermiddelen. Manna tot agt stuivers het once. De gemeene Doosis is eens zoo veel, en 't is het waardste geneesmiddel in de Medicijne.
Alöe, bereit of gezuivert met rooze-waater (of fanteinwaater, dat tot het zelve einde eeven goet is) is een stuiver de Doosis.
Mechöakan, tot vier stuivers 't Once, maakt veele Doosissen tot de koste van een oortje.
Rhabarbar wort teegenwoordig verkogt tot drie ponden tien schellingen 't pont, maar de Doosis in poeder voor kinderen is de waarde van twee of drie stuivers.
| |
| |
Zeene-blaaden tot zes stuivers 't Once, koomen, als men se pulverizeert, 't Dosis minder, dan een stuiver.
Jalappe, tot een stuiver 't Dragma, maakt drie Doosissen.
Scammoni toebereit, en dan genaamt Diagridium, tot vier stuivers 't Dragma, is genoeg tot zes Doosissen.
Ghitta Gamba eenen stuiver 't Dragma, en Elaterium, of Eezels komkommerzap, hoewel agt schellingen 't Drachma, is't Doosis nogtans, zijnde van weinig greinen, van laagen prijs.
Dat de Natuur zelf, de vuilste en vergiftigste stof door braaken en afgaan ontlastende uit de maag en ingewanden, de gevaarlijkste ziektes voorkomt en geneest, is 't onderwerp der gemeene aanmerkinge. Dat de gevaarlijkste ziektes van 't hooft, de borst, en de maag, de vuilste koortzen, en d'algemeene bedervingen geneezen worden door braakingen, en afgangen, door kunst gemaakt, getuigen alle Schrijvers der Geneeskunde, en d'ondervinding van alle tijden.
Naa de Planten, meugt gy 't oog slaan op de geneesmiddelen, genoomen van de Dieen. Imant mogt van de berugte, dog buiten gebruik zijnde, ooverstortinge des bloets groote uitwerkingen verwagten, maar
| |
| |
behalven 't voetzel, 't welk het Gelei van d'afziedingen van Harts-hoorn en Ivoor toebrengt. en dat s'in zinkingen een slymig vogt geeven aan de keel, en door hun slijm het zuur stomp maaken, worden sy gebruikt om, gekalcineert, de plaats der vaste zoute te vervullen; het zuur der maage in te swelgen, en met dit zuur te gisten, en gevolglijk het bloet te beweegen tot een ontlasting van des zelfs waater door de doorwaazeming; door sweet, of pis. Ten dien einde worden gebruikt de schelpen van vis Kreeften-oogen en Pootjes; Zee-schuim; Peerlemoer; Oester-schelpen, en Eierschaalen.
De geschaafde Hartshoorn en Ivoor, en die beide gekalcineert, de Kreeften pootjes, en de Peerlemoer, en d'anderen zijn van de geringste prijs, zoo dat men voor eenen stuiver veele Doosissen heeft. Indien de Kreeften oogen twaalf stuivers 't Once bedraagen, komt het Doosis teegen een stuiver.
De Byen; Pissebedden; Slakken, en Aartwormen worden zoo goet koop ter mark gebragt, als de kruiden. De Spaanschevliegen tot een schelling het Once maaken een blein trekkende pleister niet dierder, dan van drie stuivers.
De Zee geeft ons wit en root Koraal, en Koraalmost, van 't zelve gebruik, als de Peer-
| |
| |
len, maar sy zijn van meer kragt om 't zuur t'onder te brengen, en meer kragt te geeven aan d'ingewanden, en aan 't bloet in des zelfs smeltinge, in den Loop, en in toevallige Sweeten. Het Once tot zes stuivers, zal de Doosis ontrent twee oortjes bedraagen.
D'Aarden zyn Boolus van Armenïen; Kryt; aarde van Lemnos en Samos; Ooker; Kalk; Iersche Leyen. Deeze neemen de zuurigheit der maage naar zich, doen de weei zagtjes gisten, en drijven die uit door de sweetgaaten door doorwazeming; sweet, en pis; en stoppen daar door den vloet der ingewanden, en geeven meer bestendigheit aan het bloet, en zijn daarom eigen om den oovertolligen sweet der quaataardige koortzen te beletten; gelyk baarblijkelijk is in der zelver veelvuldig en voordeelig gebruik. De prys deezer middelen is zeer gering, kostende verscheide Doosissen geen oortje.
De Zouten zyn gemeen zout; Salpeter; Kooperroot; Aluin; Ammoniak-zout; Borax Brantsteen, en Swaavel, en de steenen, Bloetsteen, Klemeisteen, zyn van kleine prys. De Brantsteen alleen mag twee of drie oortjes ider Doosis bedraagen. D'Antimonie kost agt stuivers 't pont. 't Staal, en Kooper, en Loot, en Tin, zullen hun Vylzel; Spaanschgroen;
| |
| |
Tutia; Ceruis; Menie, en andere toebereidsels geeven tot minder als een oortje de Doosis. Quikzilver komt tot zes stuivers 't Once. 't Cinnabar, toegemaakt tot naavolging van 't natuurlijke, komt tot neegen stuivers 't Once. Dit hoog gepreezen geneesmiddel zal 't Doosis koomen tot een of twee stuivers.
Gy kunt deeze natuurlijke verzaameling der geneesmiddelen, als slegt en boersch, veragten en verwerpen, en gelooven, dat niets van nut kan zijn, dan 't geen door menschelijke vlijt is voortgezet. De Voorzienigheit heeft d'aarde met haare volheit, als een ondereen gemengde onuitspreekbaare hoop van schatten gegeeven aan 't menschelijk geslagte, en aan 't zelve gelaaten om ider deel in syn eige plaats en orde te schikken, om de velden te bebouwen, en die te bezaajen met graanen van verscheide zoorten, allernoodigst tot onderhout des leevens, om op te merken en te verzaamelen de Meedicinaale kruiden, wanneer toevallige ongemakken haar bystant vereischen. D'arbeit der menschen hout d'uitwaateringen der rieviere oopen, en maakt daardoor d'overstroomende en moerasziege velden van laager en rijker gronden droog. Die vont de konst om hout en steenen zaamen te brengen, en gevoeglijker wooningen te maken,
| |
| |
als de hoolen der bergen. Die dreef de menschen aan door ingeeven der natuure tot het gebruik van fontein en rivier waater, het eedelste, en daarom gemeenste vogt. Die bestierde ons om de gemeene graanen en vrugten in te zaamelen tot voetzel. 't Druivenzap merkte men, dat aangenaam voor de maag was, om de geesten op te wekken, en te verquikken in flaaute en vermoeitheit. 't Broot wiert verbeetert door 't maalen van 't koorn, en door 't gisten van den gist, en door 't verder opgisten door 't vyer te maaken, dat het voor de maag gemakkelijker zy te verteeren. Maar 't waater en de wyn worden bedorven, indien de natuurlijke zaamenweeving, en menging der deelen verandert wort, en 't broot is in geen staat om eenigzints verbeetert te worden. De gedistelleerde geesten; de Chimische olïe of uittrekzel daar van zal 't ydel voorwendzel ontdekken om dat voetzaamer of aangenaamer te maaken.
Maar de Goddelijke kunst heeft de kragten der enkele geneesmiddelen, geschikt tot geneezinge der ziektes, met zoo veel kragt en wysheyt toebereit, dat de menschelyke vlyt alleen aangewent kan worden om d'eigentlijke toepassing der zelven naar de verscheidenheit der ziektes uit te vinden. Wie
| |
| |
kan te regt begrypen, en zich genoegzaam verwonderen over d'ontelbaare verscheidenheit van den reuk en smaak der planten om de geesten te verquikken en te doen herleeven, 't bloet te verwarmen en te beweegen, of den brant der ontsteekinge en heete koortzen te verkoelen? Is 'er wel een eenige plant, waar van de menging niet van alle anderen verschilt? Verandert d'inwendige zaamenmenging van d'eerste beginzels, en de kragten, onderscheidbaar by reuk en smaak, niet meer, dan de verwonderlijke kleuren en gedaantes haarer bloemen en blaaden? De kleuren en verschillende fatzoenen der planten behaagen en vermaaken 't oog, en doen de ziel zich over de wonderbaare kunst van den Schepper der zelven verwonderen. (Praesentem ostendit quaelibet herba Deum) Ider kruit wyst duydelyk Godt aan. Maar de Geneesheer, die daar binnen in daalt, en door alle verdeeltheeden doorgaat van den wortel tot den stronk, en bloemen en zaaden, ontdekt de dikker, gomagtige, en waateragtige zaamenmenginge, of 't fyner geestryk mengzel in de bloemen en zaaden, gereet om uit te breeken, en haar kragt t'oefenen tot behoudenis en bewaaring van 't leeven. Alle zaamenmengingen worden daar bereit; alle deelen worden zaamengebragt, die nut zyn
| |
| |
tot het voorgestelde einde der geneezinge. Kan eenige hartsterking eevenaaren 't eedele druivenzap, aangezet door de geurige speeceryen, daar in getrokken? Kunnen eenige chymische olïen zig aanmaatigen om met de werkelijke deelen der balzemen en gommen, en der leevendige geesten van bloemen en zaaden vergeleeken te worden, die teegens 't verflaauwen en vervliegen der geesten door de gomagtigheit van d'eene, en de schorze en 't dekzel van d'andere beeter bewaart worden, dan de gedistilleerde geesten in de flessen? De Braak-en Purgeer-middelen vereischen alleenlyk onze zorge om haar tot het gebruik te brengen, om de veelheit daar van in de Doosis, en de tyt van 't gebruik te bepaalen. De hoedaanigheeden der enkele geneesmiddelen, die zoo groot een indrukking op onze zinne maaken, zullen de deugdelijkheit haarer kragten, schoon by ons verdagt, blyven behouden, wanneer se schielijk in ziektes gegeeven worden, daar anders geen geneesmiddel of geneezing voor is. Wanneer sy misbruikt worden door onkunde van 't regte gebruyk, legt men de schult op 't Medicyn; of een mengzel van een verwarde meenigte swetst men ydelijk dat bequaam is, door een voorgewende kunst, de toebereidingen te booven te gaan, welke de hant
| |
| |
der Natuure gemengt heeft. Maar men heeft zich in alle eeuwen vertrout, en vertrout zich noch ten huidigen daage in de grootste Heerschappyen, daar de Natuur door de kunst niet bedorven is, en in d'eerlijkste en voorspoedigste praktijke van Geneesheeren, die geneesmiddelen van uitgestaane proef in gebruik hebben, op d'enkele geneesmiddelen, als d'opregtste, en kragtigste en verzeekertste Meedicynen in alle ontsteltenissen van gezontheit. De menschen, zaamengevoegt, en geschikt in Maatschappye tot onderlinge verdeediging teegen rooveryen, en moorderyen, zyn de grootste vyanden teegen hun eigen geslagt geworden, wendende hun verwoetheit d'een tegen den anderen. Sy steelen en moorden op een wyze, die door de wetten niet gezien nogte aangemerkt wort, door d'onbeschaamste bedriegery en den verstrikkensten dekmantel van onderlinge vriendschap. D'eerzucht, en geltzugt; 't gebruik, en de gewoonte beletten en beneemen alle wroeging en opmerking, en maaken, dat men 't zich zoo weinig aantrekt, als 't werk van een scherprechter, die imant om 't leeven brengt, die hem door 't oopenbaar geregt overgeleevert is. Wanneer dan de Natuur van hare hooftstoffen, of eerste beginzels een wonderbaare
| |
| |
menging uitgewerkt heeft in ider plant, die ider van den anderen zelfs door onze groove zinnen t'onderscheiden zyn, en daar door die aanprijst om op zich zelven gegeeven te worden, 't zy in substancie om in de maag uitgetrokken of gekookt te worden, 't zy getrokken of gekookt in waater of wijn, om onverandert ingenomen, en in de maag gebragt te worden; ontleet, en bederft de bedrieglyke Doktor die, dewijl se hy tot een verlept en smaakeloos waater, en een stinkenden en brandigen oolie maakt, dien de Lyder moet inneemen, omdat d'enkele middelen goet koop zyn, en de kunst van naadeel te doen daar mee niet in 't werk gestelt kan worden, nogte met profijt, nogte met eer. Aan d'andere kant, daar de Godlijke kunst haare geesten opgeheft heeft in de bloemen en zaaden, en haare oolïen verzaamelt in de gommen en balzemen, van eenen der welken sy in yder ziekte verligting belooft, brengt de listige Doktor meenige der zelven t'zaamen in eenen hoop en verwarde zaamenmenginge. Sy, werkende of met een groot gewelt, of door verbeetering, gelijk men voorwent, vernietigen en verstrooien de geneezende kragt van ider ingredïent. De ligtgeloovige en bedroogen Lyder wort onderdrukt en be-
| |
| |
naadeelt, als 'er zoo veel overhoop gehaalt wort om hem te hulp te koomen, en hy scheit van syn gelt met zeer veel plaizier, als hy zich verbeelt, dat de Doktor veel moeite gehad heeft met het uitvinden en zaamenmengen der moeielyke toebereydingen.
|
|
Auteursrechtvrij