Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Maurice Ravel
29 november 1928 (programma Concertgebouw Amsterdam)

Le métier n'est rien pour qui n'a rien à dire; mais pour qui a quelque chose à exprimer, rien n'est plus important.
Tristan Klingsor²⁰⁴

De componist van Daphnis et Chloë is zonder twijfel een der allervoortreffelijkste technici van onze jaren. Geboren in 1875, behoort hij door leeftijd, opleiding en de aard van zijn talent tot de periode welke historisch met de naam van Debussy moet worden aangeduid. Vroeger hechtte men aan dit feit een andere, zwaardere betekenis dan tegenwoordig. Het is nog pas enkele jaren geleden dat Ravel als Debussy-epigoon gedoodverfd werd; de werkelijke verschilpunten tussen deze beide meesters liggen dan ook niet vooraan in het gehoor. Alfredo Casella heeft de opmerking gemaakt dat Debussy van Massenet zou afstammen, terwijl Ravel aanvankelijk beïnvloed zou zijn geweest door Saint-Saëns en Fauré. Mij lijkt dit ietwat onbeholpen gedacht. Het antagonisme tussen Fauré en Massenet is veel wezenlijker dan tussen Ravel en Debussy.

Wanneer men het totaal van Debussy's levenswerk naast het oeuvre van Ravel, van 1895 tot heden, plaatst, dan merkt men op dat er een geweldige evolutie ligt tussen Debussy's Arabesques (1888) en En blanc et noir (1915). Bij Ravel bespeurt men van een dergelijke gedaanteverwisseling niets. De Habanera (1895) is niet minder overtuigend, niet minder origineel dan de Vioolsonate (1927). Debussy was een ontdekkingsreiziger, Ravel is een koerier.

Maar beiden bereisden zij hetzelfde gebied, hetzelfde nieuwe klankenland, iets wat van Massenet en Fauré nooit gezegd zou kunnen worden.

Ravel heeft uit dit ‘pays des neuvièmes’²⁰⁵ een aantal schatten meegebracht welke aan Debussy nog ontgaan waren. Debussy moest zich een weg banen tot in de verst verwijderde, de meest ontoegankelijke gebieden. Iemand die La mer, de Épigraphes antiques, Jeux heeft geschreven, ving de natuur een aantal geheimen af welke zij sinds de dagen van de Helleense cultuur niet meer had prijsgegeven. Ravels geheimen zijn van een andere orde, de musici beter vertrouwd, voor het publiek schijnbaar interessanter. Ravels renovaties zijn niet van psychologische, doch van toonkunstige aard.

In 1895 reeds was Maurice Ravel, twintig jaren oud, een meester. In het bezit van weergaloze muzikaal-technische vermogens, geleid door een nimmer falend instinct,

204 Tristan Klingsor, ‘Ravel et l'art de son temps’. La Revue Musicale, jrg. 6, nr. 6, 9-15, 1 april 1925. Het gekozen citaat is de slotzin van het artikel.

205 Pijper duidt hiermee op Ravels (veelvuldig) gebruik van het none-akkoord.

[p. 452]

kon hij van de aanvang af zijn eigen stempel drukken op al wat hij schreef. Hij was op zijn twintigste jaar een origineler componist dan Debussy op diezelfde leeftijd. Maar het wil mij wel voorkomen dat Debussy's invloed - die onvergelijkelijk veel machtiger en dieper is dan die van Ravel ooit zou kunnen worden - tot ver buiten het eigenlijke terrein der muziek waarneembaar is. Terwijl Ravels vernieuwingen van louter muzikaal belang blijken - maar als zodanig niet licht overschat zullen worden.

Ravels compositietechniek is een wonder van volmaaktheid. Al zijn werken zijn muziek voor het oor - in tegenstelling met veel ‘muziek voor het oog’ die in deze laatste jaren tot uitvoering is gebracht. De composities van Ravel zijn ontworpen van een kristalhelder klankbesef uit; nergens zal men speculatieve combinaties vinden. Hij is in Frankrijk wellicht de laatste drager van de muzikale spiritualiteit, die, na zich gemanifesteerd te hebben in Chambonnières, Rameau, Couperin, Berlioz, Bizet, Saint-Saëns en Debussy, thans dreigt teloor te gaan in neoclassicistische barbarismen en snobistisch onvermogen. Het is voor een meester als Ravel hetzelfde of hij een passacaglia schrijft of blues: onder zijn handen wordt een relikwie als de passacaglia een scène uit een feeërie en de blues worden geadeld tot een boventijdelijk symbool.

Emile Vuillermoz besluit een essay over Ravels orkestwerken met de woorden: ‘L'orfèvre Ravel aura ciselé dans le métal fin et brillant de la musique de France les arabesques les plus souples et les plus incisives qui aient jamais orné les flancs d'un brûle-parfums harmonique. Et il semble devoir emporter son secret avec lui.’²⁰⁶

206 Émile Vuillermoz, ‘Le style orchestral de Maurice Ravel’. La Revue Musicale, jrg. 6, nr. 6, 22-27, 1 april 1925.