Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Antwoord op een ingezonden brief van Cris Agterberg
Naar aanleiding van Dansavond - Sent M'ahesa (18 oktober 1920)
20 oktober 1920 (UD)

Mijnheer de Hoofdredacteur!
Roerend ben ik het met de heer Pijper eens, wanneer hij beweert dat in geen genre meer dilettantisme heerst dan in de danskunst, maar wat die opmerking te maken heeft met de prestaties van Sent M'ahesa, is me niet recht duidelijk. Háár dansen was kunst, hoge kunst. Bijna iedere beweging was af. Zij toonde een opeenvolging van schitterende standen, die ieder in verrukking moet brengen, niet alleen de plastische kunstenaar, maar natuurlijk ook de schilder en de leek. Er was een dusdanig logisch verband en gezond groeien tussen de standen onderling, dat zij van de Utrechtse pers óók een goede beoordeling verdiend had.
Mij komt het voor dat de Hollandse critici te koel en te nuchter tegenover artistieke prestaties staan en [er] veelal met het plan heengaan te trachten iets te vinden waarop

[p. 383]

een aanmerking volgen kan, om dan daarover in den brede uit te wijden; voor het vele goede dat dikwijls aanwezig is, blijft dan geen plaats of tijd meer beschikbaar, zodat dit dan nog even slechts terloops vermeld wordt.
Alleen door het goede te noemen en te verklaren, is de kunst en het publiek gebaat en wordt meer belangstelling gevoeld voor de kunstena(a)r(es) en zijn of haar werk.
Treurig is het dat een kunstenares als M'ahesa genoodzaakt was voor zo'n luttel aantal belangstellenden haar kunnen te manifesteren, terwijl de idiote Charlie Chaplin duizenden vereerders en bezoekers vindt. Wanneer de pers begreep dat het haar roeping is ook de kunsten te steunen, zou zoiets toch niet mogelijk zijn?
Het vreselijke: ‘Wij wachten nog steeds op...’, dat men steeds weer onder de ogen krijgt, wordt op den duur zo ontzettend vervelend en is zo nietszeggend.
Wáár wordt dan toch op gewacht; laat de critieker dit duidelijk omschrijven en verklaren. Men kan toch van iets schoons dat heden geboden wordt, genieten en rustig wachten op de dingen die komen zullen. Ook valt het op dat critici dikwijls bevooroordeeld zijn; ook de heer Pijper merkt op: ‘Maar de impresario moest het ons niet van tevoren tegenmaken.’
De recensent van de Frankfurter Zeitung (ook geen prulblad) was enthousiast over de kunst van Sent M'ahesa, maar heeft dan de heer Pijper het recht dit te kwalificeren als walgelijk?
Wat de opmerking betreft over de muziek, ja, eerlijk gezegd was de danskunst van Sent M'ahesa van zoveel belang, dat ik geen tijd had om op de muziek te letten; ik genoot van de dans en was de muziek voor mij in dit geval een noodzakelijke bijzaak, evenals de piano van Schmidt.
Kritiek, goede, gezonde, opbouwende kritiek, prachtig, maar dan geen onnodig gepraat, vertellen en verklaren waarom dit of dat niet goed of wel goed was, en dan door iemand die het weet (dit niet bedoeld als tegen de heer Pijper, doch in het algemeen) of geacht wordt op het gebied dat beoordeeld wordt, iets gepresteerd te hebben.
Cris Agterberg

De heer Cris Agterberg en ik zijn het dus, naar mij in de loop van dit bovenstaande stukje bleek, op veel méér punten eens dan op dat van het chronische dilettantisme in de danskunst, dat hij in de aanvang noemt. Maar ik wilde dat de heer Agterberg beter gelezen of tenminste geen onlogische conclusies getrokken had. Want ik constateerde dit dilettantisme in mijn inleidend beschouwinkje; terwijl ik over M'ahesa's prestaties schreef: ‘[zij] is van de danswereld van het ogenblik wel heel helder een spiegel’. Op mijn beurt ontgaat mij hier het verband tussen het woord dilettantisme - dat ik niet zo dwaas was om in verband met deze zeer befaamde en technisch ontwikkelde danseres te gebruiken! - en M'ahesa's prestaties.

De beeldhouwer en sierkunstenaar Agterberg reageert in het bovenstaande op haar kunst ook juist zoals ik in mijn beschouwing schreef dat een plastisch kunstenaar en een schilder erop reageren zouden - eveneens een verblijdend teken van overeenstemming. Maar: ‘dat zij [...] een goede beoordeling verdiend had’. - Ik vraag u: is het constateren van de algemene tegenheden der kunstdans dan een slechte

[p. 384]

beoordeling der eenlinge? Dat past niet in de wetten der logica!

De passus over Charlie Chaplin behoef ik me niet aan te trekken - ik kom namelijk nooit in de cinema. En het zou wel interessant zijn om met de heer Agterberg eens van gedachten te wisselen over een zeker boek van Henri Bergson,⁴¹ maar dat doet nu niets ter zake.

‘Wáárop’ ik ‘wacht’? Wel - dat staat er, dacht ik. Op de geïnspireerde - op hem of haar die ons weet te overtuigen: zoals Debussy iedere onbevooroordeelde meesleept, zoals Archipenko ons de noodzakelijkheid van zijn scheppingen weet te doen voelen, zoals Odilon Redon, Vincent ons kunnen ontroeren, zoals Mallarmé, Verlaine ons laten zwijgen. En nu is M'ahesa ongetwijfeld een fameus danskunstenares, doch voor een geïnspireerde, voor een Lichtdraagster houd ik haar niet.

Maar ten slotte moet ik de heer Agterberg nog een laatste gedachtefout onder de ogen brengen: zou ik niet het recht hebben om die weeë exaltatie van die meneer uit de Frankfurter Zeitung walgelijk te noemen? Omdat de Frankfurter geen prulblad is?? Maar m'n beste heer!! Weet ge dan niet dat de grootste bladen vaak de onbenulligste, onbevoegdste, dilettanterigste kunstcritici hebben? Ge behoeft daarvoor niet eens naar Duitsland te gaan! En de Frankfurter Zeitung wordt niet plotseling geadeld, omdat haar muziekredacteur in Duitsland vrijwel moederzalig alleen de voorpostenplaats bekleedt.⁴²

Wat ge, zoals u tussen haakjes vermeldt, niet tegen de heer Pijper bedoeld hebt, doch in het algemeen - een mens wil zijn gemoed wel eens luchten, nietwaar? - kan ik stilzwijgend voorbijgaan. ‘Ego te kai su tauton helkomèn zuchon’,⁴³ oftewel: we zijn het roerend eens! Maar stel u niet voor dat u en ik en een paar honderd anderen de mensen van Charlie Chaplin áf en naar M'ahesa of Leistikow of zelfs Duncan toe kunnen schrijven of praten. Ik voor mij vind het nogal gunstig ook!

41 Pijper refereert aan Le rire uit 1901, waarin de Franse filosoof Bergson een antwoord probeert te geven op de vraag waarom iets lachwekkend of komisch is en wat de omstandigheden en de voorwaarden zijn voor de lach.

42 Dit fragment is opmerkelijk. Degene die ‘in Duitsland vrijwel moederzalig alleen de voorpostenplaats bekleedt’ was de muziekcriticus Paul Bekker (1882-1937), die het in de jaren 1911-1912 gewaagd had de concerten van Willem Mengelberg bij het Frankfurter Museumgesellschaft te bekritiseren. Het conflict dat daardoor ontstond tussen het Museumgesellschaft en de Duitse pers (zie Zwart (1999), 263-270) heeft in Nederland zijn varianten gehad in het conflict tussen het Concertgebouw en De Telegraaf-criticus Matthijs Vermeulen en in het conflict tussen Pijper en Van Gilse: twee maanden na deze recensie zal Van Gilse voor het eerst dreigen niet meer te dirigeren, zolang Pijper in de zaal zit (zie voetnoot 119 bij de recensie van 27 december 1920).

43 De correcte weergave van de Griekse tekst luidt: Ego te kai su to auton helkomen zugon. Variant van een veel voorkomende klassiek-Griekse zegwijze. Letterlijk: Jij en ik, wij buigen onder hetzelfde juk, of om het in gewoon Nederlands te zeggen: we zitten in hetzelfde schuitje.