Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Camille Saint-Saëns
15 januari 1919 (Tivoli-gids)

Saint-Saëns (geboren 1835) behoort én door zijn leeftijd, zijn persoonlijkheid én zijn muzikale neigingen niet tot de nieuw-Franse school - ofschoon het nog geen twintig jaar geleden is dat men hier in Holland de meester beschouwde als de zo goed als enige, ‘moderne’ Franse componist. Dit was natuurlijk niet juist. De componist, de knappe handwerksman Saint-Saëns, is volstrekt klassiek, de kunstenaar in hem is waarschijnlijk romantisch, neoromantisch misschien, doch stellig mist hij de nerveuze bewogenheid en de mediumieke eigenschappen der modernste Franse genieën. Saint-Saëns en Debussy bijvoorbeeld, zij hebben gans andere ambities. De jongere meester, die uitsluitend naar de kern zijner muzieken zoekt, die met een ongelooflijk verfijnd aanvoelingsvermogen de subtielste nuances in zijn gevoelens ontleedt en er

[p. 161]

zijn vreugde in vindt, met die allerfijnste gevoelsatomen kunstwerken van een nooit vermoede schoonheid te maken. En de andere, waarschijnlijk de grootste vakmusicus (men versta dit nu niet als een desappreciatie) die Frankrijk na Berlioz heeft voortgebracht, die zich bezighoudt met alle vormen, alle stemmingen der klassieke en romantische meesters tot en met Liszt. Doch in die klassieke vormen en gedachten heeft Saint-Saëns altijd naar iets eigens gezocht en hij heeft zodoende de weg gebaand voor de groteren die na hem kwamen. Saint-Saëns heeft wel ongeveer alle muzikale kunstvormen gecomponeerd: opera's: Samson et Dalila, La princesse jaune, waarvan men het charmante ouverturetje wel eens - maar zelden - in de concertzaal hoort - symfonieën, oratorio's, veel kamermuziek (het schitterende Trio!), de overbekende poèmes symphoniques, waarmee hij Liszts niet helemaal veilige wegen bewandelt. En ook en vooral de speciale vorm der klassieke meesters - het concert met orkestbegeleiding: namelijk drie vioolconcerten, het beroemde violoncelloconcert²⁴⁶ en vijf pianoconcerten. In deze laatste, vooral in het vanavond gespeelde Vijfde concerto en ook in het eerste deel van het (evenmin overbekende) Vierde bekijkt de meester het geval met wel zeer hedendaagse ogen. Hij schrijft daar namelijk bewust of onbewust een fraaie orkestmuziek-met-piano en anticipeert dus de tegenwoordige orkestratiemanier, waarin de piano een (belangrijk) bestanddeel van het orkestapparaat wordt, een orkestinstrument dus, zo goed als de te hunner tijd eveneens solistisch optredende viool of violoncel. Niemand zou eraan denken Strauss' Heldenleben een vioolconcert of zijn Don Quixote een violoncelloconcert te noemen, ofschoon de technische moeilijkheden die van veel klassieke concerten overtreffen. En zo geloof ik ook dat de periode der pianoconcerten goed en definitief afgesloten is. En ook dat binnen niet al te lange tijd elke grote orkestvereniging zijn pianisten rijk zal zijn - evenals tegenwoordig zijn soloviolisten en soloharpisten. Saint-Saëns' concerten sluiten de reeks die ongeveer bij Bach begint, fraai af.

246 Saint-Saëns schreef twee violoncelconcerten, maar Pijper bedoelt zonder twijfel het Eerste in a (op. 33).