Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Kamermuziek
22 maart 1918 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen (Soiree voor kamermuziek)
Thomas Canivez (violoncel) en Evert Cornelis (piano)
Brahms: Violoncelsonate in e, op. 38
Debussy: Violoncelsonate
Beethoven: Violoncelsonate in A, op. 69

Thomas Canivez en Evert Cornelis speelden sonates van Brahms, Debussy en Beethoven. Het laatste meesterwerk (de prachtige Sonate in A) heb ik helaas niet meer gehoord, doch ik heb buitengewoon genoten van de rest van het programma: toevallig de beide violoncelsonates waarvan ik het meeste houd. Ik geloof dat de tegenstelling Franse-Duitse kunst welhaast niet zuiverder gedemonstreerd kan worden dan met deze twee werken - er is bijna geen groter contrast denkbaar! Nu zal men mij misschien voorhouden dat het vrijwel uitgesloten is dat dezelfde kunstenaars vlak na elkaar deze meest verschillende kunstuitingen beide ‘in de geest’ gaven. Misschien is dit wel zo - misschien was Debussy niet Frans, Brahms niet Duits genoeg, doch, wanneer men deze uitersten van stijl buiten beschouwing laat, wat waren beide reproducties dan door en door gaaf, gezond-muzikaal, overtuigend en meeslepend!

Brahms werd eleganter gespeeld dan men dit gewoonlijk hoort en dit leek mij veelal het werk van Evert Cornelis, fijnzinnige kunstenaarsnatuur, muzikant wie het genot van het musiceren nog in het bloed zit, musicus bij de gratie der muzen. En Canivez, de voortreffelijke kwartetspeler, gaf als solist - in Brahms bijvoorbeeld het hele eerste deel - ontzaglijk veel te genieten. Dit eerste deel was vaak verrassend ‘opgehelderd’, die canonische imitaties met die ostinate syncopen in de pianopartij, de nachtmerrie van hem die de sonate ‘leest’, maken het geheel meestal zo zwaar als lood. Om niet ‘uit elkaar te raken’ accentueert men gewoonlijk wat overdreven en het resultaat is dat alles precies eens te dik en te zwaar wordt. Doch Cornelis speelde deze passages licht, elegant, en het resultaat was dat de violoncelmelodie reflecteerde in de pianopartij. Anders niet - en men kan zich niet voorstellen hoeveel schoner het geheel erdoor werd. Tussen haakjes: men verhaalt van Brahms zelf dat hij zijn pianopartijen ook heel licht, sober en als terloops speelde - waarschijnlijk een zeer bewust streven om het massale, op papier het meest interessante van zijn contrapunten ‘op te helderen’!

[p. 103]

Het tweede deel is inderdaad betrekkelijk licht - maar dit leek mij minder gelukkig weergegeven. De Finale werd door Canivez' en Cornelis' reproductie ook een massa helderder, doch ik geloof niet dat men dit ooit helemaal aanvaardbaar zal kunnen maken. De onophoudelijk doorstampende ritmen, twee tegen drie of drie tegen twee, hakken de melodische lijn onherroepelijk in duizend stukjes. Het gebeurt vaak dat Brahms zijn sonates door de finales minder maakt - de Derde vioolsonate is daar ook een voorbeeld van. Men kan het hoogstens bejammeren.

Hierna de Sonate van Debussy - de eerste der ‘Six sonates pour instruments divers par Claude Debussy, musicien français’; tot dusverre verschenen, behalve deze Violoncelsonate, de Tweede voor fluit, alt en harp en de Derde voor viool en piano¹⁵⁰ - voor mijn gevoelen niet de mooiste van het drietal.

De Sonate voor violoncel en piano is een wonder van klank, een fantasie, vol van de meest emotionerende, onvoorziene en feeërieke vergezichten, een voorbeeld van de subtielste, meest gracieuze componeertechniek die zich denken laat. Hoe logisch is alles, hoe volmaakt is de nieuwe vorm die de meester vond, reeds direct toegepast - hoe klinkt alles!

De lezer zal geen uitvoerige ontleding van mij verwachten - men heeft gisteravond bewust of onbewust gevoeld dat er een Meester aan het woord was en ik ben er zeker van dat zij die ditmaal nog enigszins bevangen stonden tegenover het nieuwe geluid, bij een tweede auditie nog meer zullen genieten. Moge het spoedig zijn! Over de reproductie van gisteravond zal ik uiterst kort zijn: daar viel buitengewoon veel te waarderen!

Evert Cornelis en Thomas Canivez hebben ons de niet verschenen Triovereinigung allerminst doen betreuren.

150 De andere drie sonates heeft Debussy niet meer kunnen componeren. Hij overlijdt drie dagen na het verschijnen van deze recensie.