Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

De Midzomernachtdroom-muziek
8 januari 1918 (UD)

Schouwburg
N.V. Het Tooneel: Midzomernachtdroom (muziek van Mendelssohn)
Regie: Willem Royaards; orkest o.l.v. Cornelis Dockum

Deze oplossing van het probleem: hoe Toneel en Muziek te combineren, is volkomen geniaal. De bedoelde oplossing althans, want niet overal heeft Mendelssohn geheel en al bereikt wat hij bedoelde. Voelt niet iedereen dat deze combinatie van muziek, toneelspel, ballet en ensceneringskunst veel evenwichtiger is dan een zogenaamd ‘Gesamtkunstwerk’? Hier, bij Shakespeare, is alles in een bekoorlijk evenwicht: het toneel, dat in de eerste en laatste plaats goed toneel is, de enscenering, het ballet, dat overigens nog wel eens anders - fantastischer vooral! - opgelost zal worden en ten slotte de muziek.

Ferruccio Busoni stelt in zijn boekje Entwurf einer neuen Ästhetik der Tonkunst, over de toekomst der opera sprekend, de vraag: ‘An welchen Momenten ist die Musik auf der Bühne unerlässlich?’ Het antwoord is: ‘Bei Tänzen, bei Märschen, bei Liedern - und beim Eintreten des Übernatürlichen in die Handlung’.⁶⁵

Deze stelling gaat in de Midzomernachtdroom wonderwel op. Mendelssohn heeft met bewonderenswaardige economie de muziek bij de scènes uit het gewone leven zo goed als geheel weggelaten. (Waar hij dit niet deed: bij Hermia's zoeken naar haar ontrouwe Lysander, hindert de muziek mij persoonlijk steeds een beetje!) Maar, waar elfen en kabouters optreden - daar is Mendelssohns muziek op haar plaats en daar verheft ze zich ook vaak tot een buitengewone expressie. Men kent Mendelssohns voorliefde voor de sprookjeswereld; hierin, doch ook hierin alleen, gaf hij iets volkomen eigens. Deze ‘muggendansende’ muziek (de Ouverture) is kortweg gezegd

65 Busoni (1916²), 18.

[p. 43]

prachtig en men bejammert het slechts dat die noot verder in het werk zo zelden meer gebruikt wordt. Het lijkt bijna ongelooflijk dat een zeventienjarige het ‘luister’-vermogen en het concentratievermogen reeds in die mate bezat - maar aan de andere kant is het toch eigenlijk treurig dat Mendelssohn deze hoogte in zijn hele volgende leven niet meer overtroffen heeft! De Ouverture is opus 21 - de Scènemuziek opus 61! En in dat hele opus 61 is alleen het Scherzo (na de eerste akte) te vergelijken met, te appreciëren na de Ouverture. Want de Elfenkoortjes, de Elfenmars, de Muziek der handwerkslieden en de erg destijdse Nocturne met hoornsolo vallen er toch totaal tegen weg. (Om de Hochzeitsmarsch nu maar eens te vergeten!)

Wat nu de uitvoering van gisteravond betreft: die (van de muziek) was slecht. Niet meer of minder dan slecht. Misschien heeft de N.V. Het Tooneel ons indertijd verwend door haar opvoeringen met het Arnhemse orkest onder Peter van Anrooy.⁶⁶ Maar gisteravond was het muzikale gedeelte in de praktijk teruggebracht op entr'acte-vulling of iets dergelijks.

De heer Cornelis Dockum, de dirigent,⁶⁷ scheen wél degelijk in zijn partituur thuis te zijn - ofschoon alles nogal rammelde, gebeurden er geen grote ongelukken - maar hij nam bijna zonder uitzondering alle tempi te langzaam - iets wat op den duur schrikkelijk irritant wordt! Bij de Ouverture kon men nog technische overwegingen laten gelden, doch later (Hochzeitsmarsch) natuurlijk niet meer. Het orkestje klonk erg uit elkaar, men hoorde van tijd tot tijd alleen trompet en pauk (bijvoorbeeld het ezelmotief in de Ouverture en elders). Men zal dit zonder mankeren dienen te herzien - dit klinkt ontzettend schraal! Hoe sterk men bezet was, heb ik niet kunnen zien: het orkest was (met kleden??) afgedekt, men had er een soort klein-Bayreuth van gemaakt.⁶⁸ Beneden, op de gelijkvloerse rangen, was het enige verschil dat men niet meer zo hinderlijk in het lessenaarlicht van de dirigent zat te kijken. Maar misschien dat boven de zaak ook anders klonk.

66 De N.V. Het Tooneel, het gezelschap dat Willem Royaards in 1908 oprichtte, heeft een aantal historische producties op zijn naam, waaronder de Midzomernachtdroom van Shakespeare. Deze voorstelling, die in 1914 in Arnhem in de openlucht in première ging, bleef jarenlang op het repertoire. Pijper volgde dit gezelschap met belangstelling: hij refereert in zijn teksten ook aan De Violiers (Schürmann) en aan De duivel in de vrouw (Schönherr), beide opgevoerd door de N.V. Het Tooneel.

67 In het UD staat Dokkum; waarschijnlijk betreft het hier de componist en dirigent Cornelis Dockum (1876-1971).

68 In Bayreuth is de orkestbak afgedekt, waardoor men het orkest niet ziet.