Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. VII]

[Deel 1]

Ten geleide

Tijdens mijn studie Nederlands las ik, in het najaar van 1986, in Simon Vestdijks essaybundel Gestalten tegenover mij (1961) zijn herinneringen aan de componist Willem Pijper. Vestdijk noemt Pijper daarin een letterkundige, en na lezing van De Quintencirkel was ik het daar hartgrondig mee eens. Een fascinatie was geboren.

Ik was naar Nijmegen gekomen om af te studeren op Willem Frederik Hermans, maar had inmiddels besloten mijn studie af te ronden met als hoofdvak muziekwetenschap bij prof. dr. Etty Mulder. In de teksten van Willem (Frederik!) Pijper vond ik de passie, de analytische felheid, en de onderhuidse humor die ik in Hermans zo bewonderde. Ook stilistisch doen Pijpers teksten, waarvan er ettelijke met evident satanisch plezier zijn geschreven, niet onder voor die van Hermans.

Bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 werden het huis en de bezittingen van Willem Pijper verwoest. Zijn archief en zijn boekenkast gingen verloren, en daarmee al hetgeen ons inzicht had kunnen geven in zijn geestelijke universum. Pijper overleed kort na de Tweede Wereldoorlog, waardoor we relatief weinig over hem weten.

Tijdens zijn leven verschenen er twee bloemlezingen met 26 teksten van zijn hand. Er was veel meer, dat was bekend. Maar hoeveel? En waar was het verschenen? Het Papieren Gevaar is met meer dan 750 teksten het resultaat van de jarenlange zoektocht naar Pijpers literaire nalatenschap.

Het was Willem Pijper zelf die - via de inkomsten uit zijn composities - de belangrijkste financiële bijdrage leverde aan de totstandkoming van dit verzameld werk. De auteursrechten van Pijper, in 1947 kinderloos overleden, worden beheerd door de Willem Pijper Stichting, die bij testament is opgericht door dr. Louise Bolleman (1894-1976), de langjarige vriendin, vertrouwelinge en erfgename van Pijper. Zonder het onbeperkte vertrouwen en de voortdurende steun van de WPS zou deze publicatie, welwillend uitgegeven door de KVNM, er nooit zijn gekomen.

[p. VIII]

Bij het opstellen van het notenapparaat heb ik hulp en aanwijzingen ontvangen van prof. dr. Marius Flothuis, prof. dr. Eduard Reeser, Jan-Huub van Dartel, dr. Bastiaan Blomhert, Johan Giskes en - met betrekking tot ballet en dans - Nancy de Wilde. Postuum dank aan drs. W.C.M. Kloppenburg, die zich intensief met Willem Pijper heeft beziggehouden, en in wiens nalatenschap in het Nederlands Muziek Instituut ik veel aanwijzingen vond voor het traceren van Pijpers teksten.

De meeste dank ben ik verschuldigd aan Harrison Ryker, die een biografie van Pijper voorbereidt, en die me vanaf het eerste moment in onbeperkte mate behulpzaam is geweest. Hij speelde een grote rol bij de zoektocht naar Pijpers teksten, leverde waar mogelijk essentiële achtergrondinformatie, en heeft me gedurende het hele proces op inspirerende en kritische wijze voorzien van opmerkingen en suggesties.

Tenslotte wil ik mijn erkentelijkheid uitspreken voor de nauwgezette wijze waarop dr. Ton Braas en Odilia Vermeulen als redacteuren het materiaal drukklaar hebben gemaakt en een aantal openstaande vragen hebben weten op te lossen. Het door hen samengestelde Register van werken, dat extra research met zich mee bracht, komt de doorzoekbaarheid van Pijpers geschriften zeer ten goede.

Arthur van Dijk

Apeldoorn 2011