Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 4

XVII. Hoofdtstuk.
Van hunne Tydrekenkunde; hunne Dichtkunde en Zangkunde.

⁺ DE Siammers hebben twee op elkander volgende Jaaren van twaalf Maanden: Het derde Jaar is van dertien Maanden, en begint met den eersten Dag van de Maan van November of December, volgende zekere regels. Zy hebben de Tydkring van zestig Jaaren, gelyk andere Oostindianen. De Jaaren van de Tydkring hebben hunne onderscheiden naamen, ten minsten zyn 'er twaalf, die vyfmaal in den Tydkring konnen herhaalt worden. Indien men hier van meer begeert te weeten, gaat men tot de Reizigers over, en voornamentlyk^(c) La Loubere.

De zeven Weekdagen voeren, gelyk by de Aloude Romeinen, en nu by de Europeanen, de naam der Planeeten. De Maanden worden niet anders dan de eerste, tweede, derde enz. genoemt. De Dag der Siammers word in twaalf uuren verdeelt, van 's morgens tot 's avonds te reekenen. Zy tellen de uuren gelyk wy, en deelen de nacht in vier nachtwaaken. Het gebruik van Uurwyzers is hen onbekent. In 's Konings Paleis heeft men een soort van Wateruurwerk,^(d) bestaande in een kopere schaal die zeer dun is, waarin beneden een byna onzichtbaar gaatje gemaakt zy. Zy zetten 't leedig zynde op het water, 't welk 'er allenks inloopt: wanneer dan de Schaal tot zinkens toe vol is, maakt dit een uur uit. De Clepsydra of de Wateruurwyzer der Alouden had hier eenige overeenkomst mede: Maar moest, volgens de beschryving die men 'er van doet,^(e) veel netter in uitwerking zyn.

De Siammers^(f) hebben twee Tydreekeningen, waar van de eene, volgens hun zeggen, die van de doodt van Sommona-Codom is, en beloopt 2272. Jaaren. De andere komt met het jaar 638. van Christus geboorte overeen. De eerste deezer twee Tydreekeningen heeft byna overeenkomst met den tydt toen Pythagoras leefde.

Wat de Dichtkunde aangaat, men zegt⁺ dat 'er de Siammers veel bequaamheit toe hebben. Het schynt dat La Loubere hen als gebooren Dichters aanmerkt. Bekent is 't dat een gebooren Dichter niets anders is, dan met de bequaame gesteldheden gebooren te zyn, die een Dichter konnen uitmaaken. Zodanig is een gebooren Dich-

+ Van welk een Tydreeking zich de Siam mers bedienen.

(c) Deschription &c. Tom. I. P. 51. en volgende, en Tom. II. P. 59. enz.

(d) Idem ibid. P. 311.

(e) Het water loopt uit een klein Vat en door een zeer klein gaatje in een ander Vat, waar rondom de uuren aangeweezen zyn. Zie Pancirol. lib. Rex. mem.

(f) La Loubere Ubi Sup. P. 198.

+ Dat deeze Landaart zeer bequaam tot de Dichtkunde is; en van welk een aart een aangebooren Dichter zy, aangemerkt.

[p. 83]

ter die nooit in zyn leven de begaafdheit der Dichtmaatkunde ondervonden heeft. Wat is deeze begaafdheit? Is 't een vuur 't welk zich in 't lichaam ontsteekt, en aan onze verbeelding word medegedeelt? Is 't alleen een zielsverrukking? Is 't een geheime verschikking van lichaam en ziele? Is 't een schielyke zwaarmoedigheit, die ons somtyds bezit^(a) en ons aanport, zonder te konnen zeggen hoe, om Vaerzen te maaken? Mogelyk legt dit alles in den Dichtkundigen aart opgeslooten: Maar alle die gebooren Dichters zyn, ontfangen echter deezen aart van evengelyke ingeeving niet. Die, in wien de gemelde vier zaakelykheden teffens in een zeekere gesteldheit bevonden worden, vervallen meesten tydt in een Poëtische razerny; een razerny, waar van men zeggen kan dat ze naar uitzinnigheit smaakt. Het schynt dat men zeer wel zou konnen bepaalen 't geen men een gebooren Dichter noemt, te weeten van de geboorte af de vezeltjes en de zintuigen van de Herssenen zodaanig geschikt te hebben,^(b) dat door den loop der Dierelyke Geesten, de uitwendige voorwerpen en de gisting der vochten op een min natuurlyke, en min geregelde wyze, doch altoos vaerdiger, den Geest van den geene treffen, die dus gestelt is. Deeze Dierlyke Geesten hebben geene geregelde omloop in hunne werking: Zy overvallen wanneer men 'er niet op verdacht is. De werking is meer of min krachtig en meer of min ontvouwen. Zy hangt van de gesteldheit der vochten en indrukzelen van de lucht af, waar by men het indrukzel der voorwerpen voegen moet, die ons omringen; en zie hoe het Lichaam dus op de Ziel van den Dichter werkt, en deeze wederom beurtsgewyze op zyn Lichaam. In deezen staat bevangt een Koorts de inbeelding^(c), en 't is geduurende de vermaaning van deeze Koorts dat men die lieffelyke en verhevene taal spreekt, die alle Godsdiensten hebben geheiligt: Maar het gebeurt dikmaals dat de Ziel zoo zeldzaam door de hevigheit der vermaaningen bewoogen word, dat ze niet werken kan, noch zich vryelyk uitdrukken. Alsdan is 't, of de Dichter van een Geest gedreeven word, over de Ziel meester zynde, en dat de Ziel van den Dichter deeze zoo verschillige taal van 't gemeen spreekt, 't welk de ongewyde Godsdiensten met de gaave van de Profesië hebben verwart. Daar konnen Volkeren zyn bequaamer tot gebooren Dichters dan anderen. De Dichtkunde der Siammers word berymt, gelyk men meent dat ook deeze van China en van gansch Oosten is.

Hunne Zangkunde is zonder kunst, zonder Partyen, Cadencen en zonder Tramblementen. Alzoo in deeze stoffe zoo weinig belang te vinden is, wyzen wy de Lezer naar deeze^(d) die 'er beeter van gehandelt heeft.

(a) De drift of Dichtlust Oestrum Poëticum, zegt een Italiaansch Schryver, is het uitwerkzel van een zwaarmoedigen aart, aan alle Volkeren gemeen, en die zich altoos eveneens in alle eeuwen bevind. De Heer Muratori door den Heer Valisnieri aangehaalt, in zyn Ragionamento intorno all' Estro de Poëti e de naturali Filosofi.

(b) Volgens den Heer Vallisnieri Ubi Sup. L'Estro Poëtico medicamente spiegato e una forte, ma regolata agitazion de gli spiriti, fattasi o per un' interna fermentazione, e bollimento de nostri fluidi, posti in un' estraordinario moto da qualche cagione non naturale &c.

(c) De inbeelding krachtiglyk getroffen, doet de werktuigen geweld aan, die dienen om de denkbeelden te vormen. Fa zegt Valisniert, violenza agli organi de quali l'anima si serve per formare le Idée, increspando si e movendosi con tanta è si strana forza le fibre, che vengono spremuti, e commossi con maniere pellegrine e insolite tutti gli Spiriti....onde....i Poëti formano anche idée maraviglioze e rare, riscandadosi l'immaginativa, è tirandogli a forza come fuora di loro stessi: di maniera che qualche volta in persone deboli....tanto s' infiamma tol tempo....che si viziano le fibre....e si fan pazzi. Men vind in deeze Beschryving de hevige indrukking der vreemde voorwerpen, de ongeregelde gesteldheit der werktuigen van 't lichaam en die van de Ziel door de wanorde der eersten. In dit alles is 't dat die razerny bestaat, of gelyk andere die hebben genoemt, deeze Poëtische dronkenschap, de uitzinnigheit zoo naby komende.

(d) La Loubere Ubi Sup. P. 204. en volgende.