Dr. Schaepman. Deel 1

maart 1844-juli 1870

LIII.
Aan Utrecht.

De eigenlijke bezigheid van kapelaan Schaepman in de kathedraal was Mis te lezen, biecht te hooren en te preeken. Elke preek was een stijlwerk voor hem. In den hof of in de gangen der pastorie liep hij eerst een paar uur te slenteren. Niemand mocht hem storen als hij zoo aan 't ‘afspinnen’ was. Daarna ging hij zich opsluiten, pennend altijd maar door, tot de heele preek in zijn klaar, mooi schrift op 't papier stond: maar dan stond ze ook, klaar en mooi, van a tot z, in zijn geheugen geprint.

Hij preekte graag; want hij vond dat het ging. Zonder moeite loste zijn tong zijn overwegingen op den heiligen tekst en zijn zware stem stiet zijn gemakkelijk gedragen zinnen over die eigenaardige hanglip, die soort ‘babine’, waarom al spelingen hingen van de bezieling, die met poozen zijn bazuinklanken de dreunende wanden langs deden daveren en de gretig luisterende ooren en harten in.

Hij preekte zelfs meer dan hij moest; dat waren de keeren dat hij het in de plaats van Kloppenburg deed. Deze flinke kop had geen tong naar zijn hersens, en Schaepman wist het algauw, ofschoon Kloppenburg het niet graag bekende. Toen Schaep hem dan hengsten zag aan de kansel-karwei, die er woord voor woord in moest eer hij 't wagen dorst, kwam de jonge maat meewarig eens toekijken, want het ging door zijn hart. ‘Klop, hoeveel Havanna's krijg ik als ik morgen preek voor jou?’ 't Was niet om 't even welk getal de zweetende Klop dan beloofde; en telkens werden de eischen zwaarder. Maar 't moet gezegd, dat Schaep den heiligen buit met zijn makkers altijd broederlijk deelde.

Als Van Heukelum zijn zieken bezocht, ging Schaepman veelal mee. En daar Van Heukelum ook met de zielzorg van 't Provinciaal Krankzinnigenhuis was belast, bracht hij zijn gezel daar nogal eens binnen. Een van die bezoekjes is historisch gebleven. Ze kuierden samen door de slaapzaal; vóor hen sprong daar,

[p. 260]

zonder veel omslag in tweeërlei zin, een zieke zot op uit zijn bed. En met een onuitsprekelijke dreiging, populair onder de Brusselaars om een kostelijk fonteintje, wilde hij los op den geestelijken vader en op dien grooten mageren daar. Schaep deed iets op van de pret. Ontelbare keeren heeft hij bij het ophalen van 't voorval zijn lever geschud; maar telkens natuurlijk, met een vindingrijkheid die den ‘zwarte’ verblufte, kwam er weer een gek bij, tot op den duur de heele bevolking van den dormter den langs om minder gekleeden saluut presteerde.

Door Van Heukelum en Kloppenburg geleid, kende. Schaepman aldra de gansche stad op zijn duim. Terwijl ze liepen door de straten liepen ze ook door de eeuwen. Ze droomden zich weer in 't aloude Trajectum ad Rhenum. Horden Franken en Friezen trokken hun oogen voorbij, Romeinsche schoonheden brijzelend, maar vechtend voor een verschiet, dat daar hing in mysterieuze verten. Den zegen van 't Christendom zagen de wandelaars dalen uit de heilige handen van Willebrord over de hutjes aan den Rijn. 't Bisdom Utrecht was gesticht. Hofdijk's ‘Voorgeslacht’, hun oud-Hollandsch lievelingsboek, had hun verteld in kleuren en geuren, hoe 't bisdom, door de Noormannen doodgebrand, onder de Salische en Saksische keizers uit zijn asch verrees, en groeide met schatten van gronden en goed tot het Sticht werd de machtigste leenstaat in 't Noorden van Lothringen. St-Maartens prachtige domtoren wist hun te getuigen van die glorietijden; maar ook zijn treurnis begrepen ze, hij die daar staat gescheurd van zijn kerk, ingestuikt onder 't geweld van orkaan een eeuw nadat de Hervorming uit den tempel had gejaagd het oude geloof dat hem bouwde, den reus, en op wiens terugkeer hij nu staat te wachten.

En toch, de rampen van hun Rome konden ook voor hen niet verduisteren den luister van Holland die opstraalt uit de groote zaal der Academie, eenmaal de aula capituli waar in 1579 de Unie werd gesloten. Katholiek of Protestantsch, de groote eeuw was geboren...

Minder om de boeken dan om 't gebouw zelf gingen ze dwalen in de Hoogeschool-bibliotheek, 't oude Paushuis, door den Utrechtschen Adriaan VI aan zijn geboortestad geschonken.

Wel was het sedert 1580 met het aartsbisdom uit; wel werden voortaan de Hollandsche katholieken nog enkel ‘in partibus

[p. 261]

infidelium’ door apostolische vicarissen bestuurd; maar met vader Schaepman hebben we de herstelling medebeleefd, en een der gevolgen naar Van Heukelum's hart was geweest de stichting alhier van 't Aartsbisschoppelijk Museum voor kerkelijke Oudheden, waar de Gothische meester zijn leerling in de kunst rondleidde nog liever dan in de rijke galerijen van 't Maurits- en van 't Trippenhuis. Onder de meest geliefde wandelingen telden ook die naar de werkplaats van W. Mengelberg, die daar te Utrecht zoo pas (in 1866) zijn huis voor kerkmeubelen en kerksieraden had opgericht, met zulk een bijval dat het aldra de faam van de onderneming van Cuypers en Stolzenberg te Roermond evenaarde.

Heel gemakkelijk bewogen ze zich onder die bevolking, waar echter niet veel meer dan een derde de hunnen waren. Toch had Schaepman eens in volle straat zoo halveling een standje met een predikant. De kapelaan had zich vermeten een kind te doopen uit een gemengd huwelijk: de moeder had hem verzocht. Maar 't geval was door vader verklapt aan dominee, en verstoord nam deze bij de eerste gelegenheid den jongen Roomschen snuiter onder handen. Want mak was eerwaarde niet. Schaepman legde hem zijn zaak uit, voor dezen keer bedaarden ingetogen; en dominee kon den kapelaan niet langer scheef bekijken. Dit was de eerste ontmoeting der latere stichters van 't Monsterverbond: dominee was niemand anders dan Dr. Abraham Kuyper, pas uit Beesd als predikant naar Utrecht bevorderd, waar hij van 1867 tot '70 fungeerde, vóór hij aan pers-en-politiek begon mee te doen.