Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

De uyren van de Nacht.

Hora Prima. De eerste uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maegdeken, mette hoofdhayren, als d'ander uyren van den dagh, maer de verwe van vooren sal swart zijn. 't Kleed sal kort zijn en van verscheyden verwen, om dat de Sonne in 't Westen ondergegaen zijnde, zy sich alsoo, door den weerslagh van haere straelen, met veele verwen, vertoont; gelijck Statius en Seneca verhaelen.

't Houd mette rechter hand het teycken van Iupiter, en mette slincker een Nacht-uyl of een Vleermuys: gelijck Beroaldus, Apulejum uytleggende, seyt, dat dit beest altijd in den avond begint te vliegen, gelijck oock Ovidius dit seer geleerdelijck in de fabel van dit Dier, in 't vierde boeck van de Herscheppinge verhaelt.

De tweede uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken in 't grauw gekleet, om dat, hoe verder de Sonne

[p. 586]

van onsen circkel afwijckt en naer 't Westen passeert, wort te meerder door het vervolgh van de uyren de locht duysterder. En dit sal genoegh zijn om de verwen van de uyren uyt te beelden, van die daer sullen volgen.

Het sal met de rechter hand het teycken van Mars houden, en mette slincker een Nacht-uyl, zijnde een Iuffer van de Nacht, gelijck Pierius in 't XX boeck seyt; gelijck oock de naeme Noctua, van de Nacht haer oorsprongh heeft.

De derde uyre van de Nacht.

Een Maeghdeken gevleugelt, in 't grauw gekleet, doch duysterer als het voorgaende, houdende in de rechter hand het teyken van de Sonne, maer alsoo dat het de hand soo leegh houde, als het kan, betoonende, door soodanigen wijse, dat de Sonne is ondergegaen, en met de slincker houd het een Schavuyt of Nacht-uyl. De fabel hier van vindy in 't vijfde boeck van Ovidii herscheppinge, waer van de inhoud soodanigh is. Iupiter hebbende toegelaeten aen Ceres, dat zy Proserpina, haer Dochter, uyte helle soude voeren, met desen bedinge, dat zy in die plaetse gantsch niets soude proeven: soo seyde Ascalaphus terstont, dat hy haer hadde Granaetappels sien eeten, en belette alsoo haer wederkeeren: Waer op Ceres verstoort zijnde, veranderde haer in een Nacht-uyl, die altijd voor een quaed voorteecken wort gehouden. De Nacht-uyl, seyt Plinius X boeck XXII c. een Vogel van rouwe, en van de dood, en door de gemeene voorteeckens, grouwlijck, houd sich in de woeste plaetsen, en is niet alleen verlaeten en eensaem, maer wreed en qualijck by te komen, een monster des nachts, zy heeft geen luyd gesangh, maer een versuchtende stemme.

De vierde uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken, als of het vloogh, wesende het kleet kastanybruyn. Het houd mette rechter hand het teycken van Venus, en met den slincker een Sandlooper.

De vijfde uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken als d'andere, de kleederen van kastanybruyn, dat nae den swarten treckt, houdende in d'eene hand het teycken van Mercurius, en met d'ander een deel Maenkoppen, om dat de Nacht met dese plante gekroont wert; hebbende oock dese eygenschap om te doen slapen, als een werck dat by nachte geschiet; gelijck Virgilius, Ovidius en andere uytdrucken.

De seste uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken in 't swart gekleet, hebbende in de rechter hand het teycken van Luna, en in de slincker een Katt. Om dat zy Luna aldus uytbeelden: want als de Goden voor de gramschap van Tesiphone waeren vluchtigh, en dat zy noch in Egypten, noch elders kosten seecker zijn, ten waere dat zy de gedaente van 't een en 't ander Dier aennaemen, soo veranderde sich Luna in een Katte; gelijck Ovidius in 't vijfde boeck van de Herscheppinge versiert, dat Phoebi suster, dat is de Maene, in een Katte, Saturnus in een witte Koe, en Venus in een Visch verborgen was. Want de Katte verandert sich seer, en zy siet by nachte, en het licht van haere oogen wast aen en neemt af, nae dat de Maene wast en afgaet.

De sevende uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken, wiens kleed van weerschijn, te weeten van blaeu en swart sal wesen. Houdende mette rechter hand het teycken van Saturnus, en mette slincker hand eenen Das, om te vertoonen dat dese uyre het diepste van de nacht is, daer men anders niet denckt als om te slapen, gelijck dit Dier doet. Daer uyt dit spreeckwoord is voortgekomen, Hy slaept als een Das; gelijck Virgilius, Silius Italicus, Ovidius en andere geleerdelijck verhaelen, daer van oock elders wort gesproken.

De achtste uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken, als of het wilde vliegen, wiens kleed sal duyster blaeu wesen. Houdende met d'eene hand het teycken van Iupiter, om dat dese is tusschen de uyren van den diepen slaep: Met d'ander houd het met groote bevalligheyt een Ratte, wesende een slaperigh Dier. Waer van Martialis oock getuyghnis geeft, dat de Ratten van 't slaepen den Winter over vet worden.

[p. 587]

De negende uyre van de Nacht.

Een Maeghdeken in 't purper gekleet, gevleugelt als d'andere, als oft wilde vliegen, houdende in d'eene hand het teycken van Mars en een Nacht-uyl, als een eygen Nachtvogel.

De thiende uyre van de Nacht.

Een gevleugelt kindeken, wiens kleed een weynigh klaerder sal wesen als de andere bovengeseyde uyren.

't Sal houden het teycken van den Sonne, gelijck wy hebben geseyt in de eerste uyre van de nacht, om dieselve reden: en met de ander hand een uyrwerck daer de klocke op thiene staet, en boven het slaghwerck, de uyren, sulx dat het slaen dieselve uyre aenwijst, roepende een yder tot zijn werck; gelijck Beroaldus de uytlegger van Apulejus seyt, en in 't besonder daerom ten thien uyren, om dat de tijt van slapen nu alreede verstreken is.

De elfde uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken in 't blaeu gekleet, houdende in de rechter hand het teycken van Venus, en met d'ander hand een Sandlooper, waer op men siet de verdeelinge van de uyren, met het teycken datmen sien kan dat het tot elf uyren verloopen is.

De twaelfde uyre van de Nacht.

Een gevleugelt Maeghdeken, dat als d'andere vaerdigh staet te vliegen, wiens kleed sal van Hemels blaeu zijn: en om dat de dagh naedert, soo is de duysterheyt aen 't daelen; gelijck oock Virgilius, Silius en Statius verhaelen.

Het houd in de rechter hand het teycken van Mercurius, en onder den slincker arm seer aerdigh, een Swaene, om te betoonen de eerste wittigheyt van den Morgen, aleer de Sonne opkomt, gelijckende daer in de wittigheyt van den Swaene, wanneer zy rijst: en wanneer zy wegh gaet, soo maeckt zy oock den nacht swart, gelijck een Raeve.

* * *

De deelen des Daeghs en des Nachts.

Om den konstbeminders, de afdeelingen van dagh en nacht te vertoonen, heeft het ons geraeden gedacht, dieselve hier by te voegen, beginnende van Midnacht, Haenegeschrey, Dageraet, Morgenstont, Morgen, Voormiddagh, Middagh, Naemiddagh, Avond, Avondstond, Scheemeringe, Voornacht, eerste slaep, Nacht. De vier deelen des daeghs zijn, Morgen, Dagh, Avont, Nacht. Dit kan den Dichters tot opmerckinge dienen, om haere tijden wat nauw af te deelen.