|
| |
Oblivione. Vergetentheyt, van den Heer Giov. Zaratino Castellini.
Een oude Vrouwe met Mandragora gekroont, houdende met de rechter hand een Linx of Losch, en met de slincker een tack vol Geneverbeesien.
Daer wort by Eusebium in 't III boeck I c. in zijne Euangelische Voorbereydinge gevonden, dat de Vergetentheyt hare beteyknisse neemt van Latona, maer hoedanigh dieselve by de Ouden is afgebeeld, dat is, tot noch toe, by geene Schrijvers gevonden: evenwel was 't noodigh, datse by haer waere vertoont geweest. En gelijck Plutarchus in zijn IX Gastmael in de VI Vraege verhaelt, soo verdroegh Neptunus, wanneer hy van Minerva overwonnen was, zijn verlies met groote bescheydentheyt des gemoeds, en zy hadden oock een gemeene Tempel te saemen, waer in een Autaer stont, dat de Vergetentheyt was toegewijt, wesende dieselve een Dochter, na dat Higinius seyt, van de Locht en van de Aerde. Plutarchus seyt in 't VII Gastmael in de 5 Vraege, Dat Bacchus Vader is van de Vergetentheyt, tegen 't gevoelen van de alderoudste, die seyden dat de Vergetentheyt Moeder was van Bacchus, aen diewelcke de Vergetentheyt was toegewijt, en de geessel diende daer toe, datmen niet most gedencken noch wederom ophaelen, 't geene men, uyt liefde van den Wijn, hadde bedreven, of datmen 't selve met een soete kinderlijcke straffe most verbeteren. De reeden druckt Plutarchus in zijn eerste Gastmael uyt, die ick liever wil ter sijden stellen, en seggen dat de Geessel en de Vergetentheyt, die aen Bacchus is toegewijt, bediet, dat de Wijn Vergetentheyt van de Eerbaerheyt en Matigheyt aen- | |
| |
brenght: En dat hy derhalven groote straffe waerdigh is, die 't eerbaere vergeet, en sich onmatelijck in dronckenschap verloopt, die een Moeder is van de Vergetentheyt, een rechte Dochter van Bacchus. Van dese Geessel verhaelt Eusebius in zijne Voorbereydinge in 't 2 boeck 2 cap. dat Bacchus daerom de Geessel heeft in handen, om dat de Menschen, den Wijn, sonder waeter, drinckende, daer van als dol worden, en worden met soodanige stocken geslagen, daer van zy dickwijls sterven. En daerom overreedet hy haer, datse in plaets van stocken sullen geessels gebruycken, wesende een gemaetighde straffe van haere onmaetigheyt. De Vergetentheyt is eenigen uyter natuyre, gelijck in de soone van Herodes Atticus, die zijn ABC niet kost leeren: En in Corebus, Margita en in Melitides, die niet boven vijf kosten tellen. In anderen isse door vreese, in anderen door 't vallen, door wonden of door quetsingen in 't hoofd, gelijck de geletterde Athenienser, die met een steen op 't hoofd geworpen zijnde, alle de letteren vergat, daer hy nochtans alle andere dingen onthiel, gelijck V. Maximus in 't I boek VIII cap. en Plinius VII boek XXXIV c. verhaelen. Door kranckheyt vergat Messala Corvinus zijn eygen naem. Te Athenen quam een Peste, alwaer veele van die in 't leven bleven, haer memorie also verloren, dat zy noch haere Ouders noch haer selve kenden. Door Ouderdom gebeurt het gemeenlijck dat de gedachtnis vergaet. Ten tijde van M. Tullius Cicero, verloor Orbilius Pupillus van Benevento de vermaerde Letter-konstenaer, oud zijnde, zijne memorie. Iae men vind, dat eenige haere gedachtnis verlooren hebben sonder eenigh toeval, terwijlen datse welgestelt en gesont waren, soo aen lichaem als aen gemoed. Hermogenes de Sophistische Redenaer, als Suidas verhaelt, verloor in 't 24 Iaer zijns Ouderdoms de memorie, sonder dat hy kranck was of eenige andere oorsaecke, soo dat hy in zijn Ouder, soo veel te verachter leefde, als hy te voren van yder was bemint, oock self van den Keyser Marcus Antonius, die hem mede plagh te hooren. Caracalla de soone van den Keyser Severus, dede soo groote voortgang in de Philosophie, dat hy oock onder den geleerden getelt wierde, niet te min, soo overviel hem de Vergetentheyt, in zijne geleertheyt, soo seer, als of hy die noyt hadde gehat. Albertus Magnus, leerende op zijnen stoel, wierde soo haestigh en onversiens van de Vergetentheyt overvallen, dat hy uytriep, Ghy sult hier nae Albertum niet meer hooren reedeneeren. De Vergetentheyt komt oock door den tijd voort, die haer als een Vader plagh voort te brengen, 't is, seyt Cassiodorus, een groote weldaed geen gebreck aen de memorie te hebben: En het is, in der daed, eenige Hemelsche gelijckheyt, datmen de dingen, die verleden zijn, als tegenwoordigh voor oogen heeft. De Tijd doet dickwijls datmen veele dingen vergeet, diemen met naerstigheyt heeft geleert. De Tijd doet soo wel de vrolijckheyt als de droefheyt, de ontsteltenissen, de Minnebeloften, en alle andere tochten des gemoeds, vergeten. Metter Tijd vergeetmen de vrienden, soo men daer mede niet ommegaet, of datmen 't niet door brieven, doet; gelijck Aristoteles seght. Andere zijnder, die haer selve vrywilligh vergetel maecken, als die geene dieder staen, in 't bosch van 't Orakel Triphonii, by een reviere in Beotia, waer van Plinius en Pausanias gedencken: te weeten, hoe datter twee fonteynen zijn, waer van als men uyt d'eene drinckt, soo brenghtse de memorie of gedachte weder voor den dagh: en d'andere fonteine, brenght de Vergetentheit aen. En uyt dese drincken die geene, die tot hoogheyt opgeklommen zijnde, als nu hare slechte vrienden, niet willen kennen, jae willen niet, datse haer in 't gedachte komen. 't Welck de aldersnootste Vergetentheyt is, die vrywilligh geschiet. En gelijck daer oock geen snooder doofheyt is, als niet te willen hooren, alsoo isser oock geen leelijcker Vergetentheyt, als niet te willen gedencken: gelijck onder andere de onweetende en ondackbaere Menschen doen, die geene weldaed willen gedencken: Onder welcke men dese driederleve slagh van Menschen vint, te weten kinderen, oude lieden en vrouwen: Waer van men plagh te seggen, dat dese de weldaed haest vergaeten. En nae 't spreeckwoord van Diogenes, soo warender vijfderleye slagh daer aen men geen weldaed behoorde te doen, als aen Kinderen, Ouden, Vrouwen, Gecken, noch aen eenen vreemden Hond: alhoewel Tiraquellus in plaets van den Geck, seit, noch aen eenigen klapachtigen Galeyboeve. Wy hebben de Vergetentheyt alderliefst, door een oude Vrouwe afgemaelt, om dat die hier door als dobbel,
| |
| |
te weten door een Vrouwe, en te gelijck door oud, wort uytgebeelt. Men weet dat d'ouderdom vergetiger is als d'ander ouder, en van de Vrouwen seytmen, datse soo veel te vergetiger zijn, alsse luchtigh en rap zijn van sinnen:
Wat 's lichter als de roock os vlam, en sachter als de zee?
Een Vrou is lichter als de roock, als vlam of waeter mee.
Of anders:
De blixem lichter is als roock, noch lichter is de wind,
Een Vrou die overtreftse al, en niets men lichter vind.
't Schijnt evenwel dat zy met opset vergeetigh zijn, en naerstigheyt en vlijt gebruyken, om haer beloften en eed niet te houden, die zy aen haere Vryers doen, waer van Catullus klaeght:
Mijn Vroutjen, seyt hy, wil na my geen ander trouwen,
Schoon Iupiter ook self om haer verlegen was:
Zy seyt het, maer daer is soo weynigh op te bouwen,
Als of menschreef in 't sand of in een waeterplas.
Maer Xenarchus seyt by Athanaeum, datmen de eeden der Vrouwen niet in 't waeter, maer in den Wijn moet schrijven, om dat de Wijn de Vergetentheyt voed.
Een Vrouwtjes eed moet zijn,
Plautus seyt in zijnen Krijghsman, dat een Vrouwe seer wel kan onthouden 't quaed datmen haer heeft aengedaen, maer dat zy 't goede seer haest vergeet.
De Mandragora of Alruyn, wort van Pythagoras Mensch-schepsel genaemt, om dat haer wortel de Menschlijcke gedaente nabootst, en 't is een slaperige plante, gelijck Theophrastus, Dioscorides, Plinius en andere verhaelen. Want als men die iemant te drincken geeft, soo baertse Vergetentheyt, baloorigheyt en slaep: sulx dat die haeren handel en plicht sullen uytvoeren, daerover slaperigh en vergetele worden, naelaetende 't geene zy hadden voorgenomen te doen. Waer door het schijnt, datse nae het spreeckwoord luyt, te veel Mandragora gedroncken hebben. Wy kroonen de Vergetentheyt voor een beeldenis, die 't hoofd wel past, want de Mandragora gesoden, en 't sop gedroncken, brenght roock, slaprige dampen, en de slaepsucht in 't hoofd; alwaer de schuylplaets van de Memorie is, diewelcke door de Vergetentheyt bedorven wort.
De Lynx of Losch heeft zy aen de rechter hand, om datter onder allen geen vergetiger Dier is; 't heeft een seer gespickelde huyd als een Panther. En hier uyt blijckt zijn Vergetentheyt, dat wanneer 't onder 't eeten, hoe verhongert het oock is, sijn hoofd maer eens opbeurt en elders siet, soo vergeet het strax waer zijn voeder en roof gelegen is, soeckende terstont nae ander; waer van Plinius en andere seggen dat dit dier Bacchus was toegewijt. De Vergetentheyt dan was dese vergetele Losch tot een beeld opgerecht: om dat Bacchus in een koetse, die met Wijngaertsbladeren bedeckt was, nu van Panthers, dan van Tygers, dan van Lyncen of Losschen, gelijck Lilius Giraldus seydt, wierde voortgetrocken.
De Geneverboom, diewijl die voor desen gestelt is tot een gedachtnisse van de ontfangene weldaeden, waerom wort dieselve doch nu de Vergetentheyt in handen gegeven? Dese verscheydentheyt belet niet datse oock niet tot beyde soude konnen werden gebruyckt: gelijck een Dier, door de verscheyden aert die 't over hem heeft, kan wesen niet alleen een beeld van verscheyden, maer oock van tegenstrijdige dingen, als by gelijcknisse: een Leeuw is soo wel een goedertieren als een rasend Dier, alsoo is oock een plante, door de verscheydene kracht dieder in en buyten is, en door de inbeeldingen, diemen daer van neemt, soo kanse oock wel wesen een beeld van tegenstrijdige dingen.
De Cypres is een teycken van de Dood en van de Geduyrigheyt. De Amandelboom is een beeld van de Ieugd en van d'Ouderdom: boven dat, soo sal dese boom jeughdigh aen de schorsse en bedorven aen de wortel wesen: alsoo sietmen in de vruchten, bladeren en tacken verscheyden werckingen: en daer uyt kan men dan oock verscheyden beelden maecken. Wy noemen dan stoutlijck, den tack van de Geneverboom, een tack van de Vergetentheyt, die oock by de Latijnsche Poëten voor sulx genomen is, als een tack, die nae den vloet Lethe, dat is, nae de Vergetentheyt genaemt was. Met dese tack verweckte Medaea den slaep en de Vergetentheit in den wackeren Draeck. Wat dit voor een plante van het vergetigh sap geweest is, is van niemant, die Ovidium uytgeleyt heeft, uytgedruckt. Eenige meenen dat het Maenkop geweest zy, maer zy doolen. Want de Priestersche van de Hesperische Hoven, gelijck
| |
| |
Virgilius in 't IV boeck van Aeneas verhaelt, gaf de Maenkoppen met honigh gemengt voor spijse aen den Draeck, die een naerstigh wachter was van de gulde appelen, ten einde hy dieselve mochte beschermen. 't Is dan niet te verwonderen, dat zy den Draeck, die tot schildwacht van de Wackerheyt gestelt was, Maenkoppen heeft gegeven, die ons wel den slaep aenbrengen, maer niet den Draeck: Want een selfde kruyd heeft niet een selfde kracht van voedsel in alle Dieren: soodanige plante kan dan wesen een schadelijck voetsel aen de Menschen: gelijck de Willige boom, die bitter is voor de Menschen en Ossen, maer voor den Geyten isse soet. De Cicuta of Scheerlinck is den Menschen doodlijck, en zy maeckt den Geyten vet en welvaerende, of nae Lucretii seggen, is de wilde Olijfboom den Geyten soo soet als Nectar en Ambrosia, maer is den Menschen seer bitter. Doch Aelianus segt dat de Scheerlinck of Cicuta den Menschen doodlijck is, soo hy die indrinckt, maer laet een Vercken 't selve eeten, soo veel het magh, het sal hem gantsch geen hinder doen. Also werkt oock wel de Maenkop den slaep in den Mensch, maer datselve doetse daerom oock niet in den Draeck, alsoo dieselve van seer heeter natuyre is. Aen den welcke Virgilius het geeft tot een ander werckinge, en sonder twijfel tot een verkoelende spijse, naedemael de Draeck boven maeten heet is, want hy ontsteeckt de locht met zijn brand, sulx dat het schijnt datter een vlam uyt zijn keel gaet: En om sijn groote hette soo is hy een hoofdviand van den Oliphant, die uyter natuyren kout is, die hy soeckt om hals te brengen, om hem met zijn koud bloed te verkoelen: Iae hy is soo heet, dat hy sich mette open keel nae de wind stelt, waer nae hy soo begeerigh is, dat wanneer hy een seyl siet dat vol wind is, soo vlieght hy daer nae met sulcken kracht, dat hy dickwijls de Schepen op der vlucht brenght: Maer de Schippers wanneer die hem sien, om haer niet te verreuckeloosen, soo trecken zy de seylen in. Siet Hieronymum over Ieremiam in 't XIV cap. daer hy seyt, zy hebben den wind getrocken als de Draecken. Sulx dat Virgilius haer seer wijslijck den Maenkop met honigh heeft gegeven, want de honigh is verkoelende en vocht. Plinius seyt, datse de hette verkoelt. Waerover de Oude den honigh stelden in 't begin en in 't midden van hare Gastmaelen. 't Selve seyt Varro mede, nergens anders om, dan om de heete dampen te verkoelen, die van den Wijn en spijse waeren veroorsaeckt. Want de honig matight de dampen van den Wijn, gelijck Plutarchus in zijn Gastmael getuyght, seggende dat eenige Medicijns, om de dronkenschap neer te setten, gaeven aen den dronckaerts, aleer zy sliepen, brood, dat in honigh gedoopt was: Welcke honigh by den Poëten, de gewoonlijcke spijse van den Draeck was.
De Maenkop dan, is kout in den vierden graed, gelijck de Natuyrkundigers seggen, die den Draeck gegeven is om sich te verfrisschen tegen de hette, niet om hem een lichte en korte slaep aen te brengen, ten einde hy wat soude rusten van de gestaedige wacht, om dat hy, daer nae, te beter soude waecken, gelijck Turnebus meent, 't welck ick nochtans niet toestae, om dat de wacht in den Draeck natuyrlijck, en hem niet schadelijck is noch verswackt, maer eerder soud hem schaeden, soo men hem den slaep aenbrachte, en hem, tegens zijne natuyre, geweld dede. Noch meer: genomen dat de Maenkop de kracht hadde om den Draeck te doen slaepen, die seer wacker is, soo is 't niet gelooflijck dat hem soo weinigh gegeven wierde voor een korte slaep: Want dan soude anderen gelegentheyt gegeven worden, om de gulde Appelen te rooven, en ondertusschen den Draeck te dooden of vast te binden: en 't was niet noodigh, dat Medea haere toversche besweeringen gebruyckte, om hem te doen slaepen, want zy kost alleen op die uyre gepast hebben, waer in de Draek sliep, en dan soude Iason, sonder hulpe van Medea, de gulden Appels wel gekregen hebben, diewijl hem door de Priestersche voor dagelijxsche spijse Maenkoppen, met Honigh, gegeven wierde; soo dat het klaerlijck blijckt, dat Ovidius by dat vergetel sap, niet verstaet 't geene, waer door Medea den Draek deede slaepen, dat het Maenkop soude zijn: Maer andere sonderlinge dingen, als daer is de tack van Genever-besien, die van den Poëten voor een ramus Letheus, of vergetel tack gehouden wort, en die de Helsche Vergetentheyt was toegewijt. Virgilius voert in zijn Aeneas in, dat de slaep aen Palinurus, beyde
| |
| |
zijn hoofdslaepen raeckte, mette Genevertack, wesende een tack van de Vergetentheyt. Sulx dat de plante van het Leteesche sap, gelijck Ovidius en Val. Flaccus seggen, nat gemaeckt zijnde in de Letische dauw, als Virgilius seyt, den Mensch metten slaep beswaert, en dat die door een Helsche macht wesen soude, de Geneverboom. Sulx datmen klaerlijck in Apollonius Rhodius siet, dat in de betooveringe, die Medea gebruyckte, om den Draeck in den slaep van de Vergetentheyt te krijgen, uytgedruckt wort, de tack van de Geneverboom, die Medea in der hand hadde.
Soo dient dan de Genevertack veel bequaemer tegens de venijnige Draeck: Want soo de Geneverbeesien krachtigh zijn tegens het venijn, soo reynight haer saet des Menschen lichaem, van de vreese der Slangen, diewelcke schricken voor dese ontsteecken plante, gelijck Plinius verhaelt. Sulx dat soo veel de Vergetentheyt en de slaep belanght, de schaduwe van den Geneverboom swaer is, en de sinnen verdooft, van die daer onder rusten, en dat niet sonder baloorigheyt of pijne des hoofds, gelijck andere boomen mede doen, die een swaere schadu hebben, waer over Virgilius den Geneverboom in 't besonder uytdrukt. Wesende dan dese boom van een swaere schaduwe, soo isse uyter natuyre bequaem, om den Slaep en Vergetentheyt in die te veroorsaecken, die onder hare schaduwe rusten: want de tack van den Geneverboom, is van de Poëten, voor een tack van de Vergetentheyt gehouden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd