|
| |
De Winter van Macrobius, gelijck die van den Heere Giov. Zaratino Castellini is uytgeleyt.
Hy maelde een Vrouwe met een lange Mantel, het hoofd bedeckt, en treurigh van weesen, die de slincker hand onder 't kleed hiel, daer zy 't hoofd mede onderstutte. Dit beeld wierde gesien op den bergh Libano, by wiens voeten een wild Vercken stont. De lange Mantel was van duyster bruyn.
Dese beeldnisse is getrocken uyt Macrobius, een oud Schrijver, doch niet soo oud als Blondus dienselven beschrijft in 't 2 boeck van 't triumpheerende Romen: alwaer hy hem stelt onder de regeeringe van Adrianus, die gewis lange tijden daer nae, onder de regeeringe van Valentinianus de tweede, van Theodosius en van Arcadius leefde, aengesien hy was van een ouder als Servius Grammaticus en Aurelius Symmachus, vermaerde Sendbriefschrijvers, die van hem in 't 5 boeck van zijne Saturnalia VII cap. gestelt zijn. Welcke Symmachus Burgemeester was in 't Iaer Christi 394, gelijck Prosper Aquitanicus en Gregor. Alexander verhaelen. Wy sullen niet naelaeten de woorden te stellen, die Macrobius daer van in 't I boeck van zijne Saturnalia in 't XXI cap. beschrijft: Het verheven beeld van dese Goddinne op den bergh Libano, wort versiert met een gedeckt hoofd, treurigh van weesen, onderstuttende 't aengesicht, mette slincker hand, onder 't kleed, en van den aensienders wort gelooft, datter traenen van afrollen. Welcke beeldnisse deser treurender Goddinne, is oock een beeld van 't Wintersche aerdrijck. Vyt welcke woorden, wy klaerlijck tot kennisse komen, hoe seer Pierius doolt, wanneer hy Adonis stelt voor den Winter, en dat hy soude schreyen op den bergh Libano. Adonis wierde gehouden voor de Sonne, soo dat hy veel beter, voor een Hieroglyphisch beeld van den Somer soude mogen werden gestelt. Want daer in heeft die op onse clima of streeck, de meeste kracht, glans en hette. Onder den Schrijvers vintmen niet, datter eenigh beeld van Adonis op den bergh Libano is geweest, maer gelijck Paulinus verhaelt, soo stelde de Keyser Adrianus een verheven beeld van Adonis te Bethlehem, welcke Adonis van Venus beschreyt wierde, als zijnde onder dit beeld begrepen: Maer om wat oorsake sou Venus, die een beeld van de Lente is, op den bergh Libano den Winter vertoonen? Doch totte volle verklaeringe van 't beeld van den Winter van Adonis, en van 't wild Vercken, is 't noodigh, dat wy het geheele verhael van Macrobius uytstrecken. Buyten twijfel, seyt hy, is Adonis gehouden voor de Sonne, zijn oogh slaende, op de manieren der Assyriers, by de welcke, als oock by die van Phenicien, Venus, Architides en Adonis in grooter waerde wierde gehouden, en derhalven eerden de Natuyrkondigers, het Hemisphaerium of het half ront, van het bovenste Aerdrijck, dat wy bewoonen, met den naem van Venus, maer het ander benedenste half rond, naemden zy Proserpina. By den Assyriers en Pheniciers, wierde Venus schreyende gemaeckt, want de Sonne in zijnen Iaerlijxen ommegang, door de XII teykenen van den Zodiac loopende, worden de ses teyckenen de bovenste, en d'andere ses de benedenste genaemt. Wanneer de Sonne in de benedenste teykenen is, soo maecktse ons de kortste dagen: En derhalven Venus, te weeten het Aerdrijck van onse bovenste Hemisphaerium, klaeght, om datse nu de Sonne heeft verlooren, door 't weghnemen van de tijdlijcke dood van Proserpina, die haer behoud, en dese is een beeldnisse van den ondersten circkel der Antipoden of die tegen onse voeten gaen. En Adonis wort aen Venus weder gegeven, wanneer de Sonne, de jaerlijxe teyckenen van de benedenste deelen te boven gekomen zijnde, nu begint het half rond van onsen circkel te verlichten, met het aenwas van licht en dagen. Of anders, wort geseyt, dat Adonis van 't wild Vercken gedoot zijnde, door dit schricklijck Dier, de Winter soude zijn afgebeelt. Want het is een rouw en steeckeligh vriend des Winters, zijnde het alderheetste, boven alle viervoetige gedierten: zijn humeur of aert verkout niet, waerover op zijn heet lichaem de borstels altijd over einde staen, en 't verliest dieselve hette niet door den Winter, gelijck Aristoteles in 't gemeen van de Verc- | |
| |
kens spreeckt: 't welck hy te meer van 't wild Vercken seyt, wiens bloet heel vol is van veeselkens, en dat rontom hart is, soo wel opstijgende als moedigh, toornigh en raesende van aert, aengestoockt zijnde, door een geweldige drift, van zijne natuyrlijcke hette: het tiert seer wel in plaetsen, daer 't koud is, weshalven in Africa, alwaer de Sonne met haere heete straelen heerscht, oock geen wild Swijn wert gevonden. In 't kort, soo heeft het vermaeck in vochte, koude, slickige plaetsen, die van sneeuw en rijpe bedeckt zijn, en eygentlijck voed het sich met eykels als een kost van den Winter. De Winter dan, waer van 't wild Vercken een beeld is, is als een groote slagh of doodlijcke wonde voor de Sonne, die nu aen ons haer licht en haere hette vermindert, als een werckinge van de dood, die dan d'eene, dan d'andere Dieren wegh neemt. Het verheven beeld van Venus op den Libano, wort versiert met een bedeckt hoofd, en een treurigh weesen, en datse met de slincker hand, onder den langen rock, het aengesicht onderstut, alwaer de traenen schijnen af te rollen: Welck beeld oock is een Winters beeld: in welcke tijd de Hemel over al duyster en bedeckt is van Wolcken, en van de Sonne berooft zijnde, daerom staet het beeld als versuft. En de fonteynen, zijnde als de oogen van 't Aerdrijck, vloeyen nu overvloedigh, en de Velden als nu bloot van haere bouwerie, staen met een treurigh weesen en aengesicht. Maer wanneer de Sonne uyte onderste deelen des Aerdrijx opklimt, en den Aequinoctiael passeert, dan wassen de dagen aen, en Venus staet, als dan, vrolijck, te weeten het bovenste deel des Aerdrijx. De velden staen als dan met gras geladen, de beemden met kruyderen, en de boomkens krijgen bladeren en bloeyen. Waerover de Oude, den Maend Aprilis, Venus toeheylighden: die alsdan genomen wierde voor de voortteelinge en voortbrenginge van alle dingen. Hier uyt komt het, dat de Platonici, Saturnus, Iupiter en Venus naemden de ziele van de Werlt. Voor soo veele als zy de opperste dingen wilden uytdrucken, naemden zy Saturnus, voor soo veele als sich de Hemelen beweeghden Iupiter, en voor soo veele de benedenste dingen voortteelden, naemden zy 't Venus: want de kracht van 't voortteelen wierde de ziele der Werlt, onder de beeldnisse van Venus, toegeschreven. En gelijck dese genomen wierde voor de voortteelinge der dingen, soo wierde Proserpina gehouden voor de verdervinge en voor de dood. Horatius seyt tot Architam, geen harde bol kan de wreede Proserpina ontwijcken: en de gebiedende Proserpina treckt my. En Martialis seyt tot Lentinum, die haere hayren verwde, om jongh te schijnen. Proserpina kent u grijse hayren wel, en zy sal den Mom van u aensicht afrucken. Venus selve wijckt voor de macht van Proserpina, in de dood van Adonis, dien zy wegh nam, hoe schoon hy oock was. Bion seyt in 't I boeck van zijn Idillium: Proserpina neem mijn Man wegh, want ghy zijt veel machtiger als ick ben, en watter schoons is, dat wentelt na u toe. Vyte woorden van Macrobius schijnt dat by zijnen tijde, dit beeld stont op den bergh Libano, en was van eenigen in Phenicia, en van anderen in Arabien gestelt. Maer meer als 1600 Iaeren voor Macrobius, waeren die van den bergh Libano nieuws-gierigh totte feestdagen van Adonis, gelijck men kan sien uyt de oude Griexsche Poeet Musaeus, die als Eusebius in zijne Tijdbeschrijvinge seyt, geleeft heeft, 600 Iaeren voor de inneminge van Troyen. Musaeus seyt dan in zijn gedicht van Eros en Leander, dat op 't feest van Adonis en Venus, dat in Sesto wierde geviert, niet alleene te saemen liepen, de naegebuyren van Abido, maer oock die op de uyterste eylanden woonden, jae zy quamen van Phrygien, van Cyprus, van Hermonia en van Libano: Want daer bleef niet eene Vrouwe in de steeden van Cytherea, die niet op de hooghte van den welrieckenden bergh Libano dansten. Oock quam van den bergh Libano, die een roode aerde hadde, een reviere afdaelen, die Adonis wierde geheeten, en placht alle Iaer, en op seeckere tijd, een seer stercke wind, dit sand, dat root was gelijck Menie, uyt te werpen, waer door de reviere als bloet wierde, en in dat deel, waerse metten mond in de Zee storte, soo wierde dieselve purper-root, en passeerde door 't land van Biblis, andersins Geta, een stad in Phenicien, die als noch vermaert is, door de beroemde Tempel van Adonis, soo gafse oorsaeke aen die van Biblien te seggen, dat op die dagh als Adonis op den bergh Libano van 't wild Swijn wierde gedoot, dat zijn bloet door de reviere in de Zee was geloopen. Hier uyt naemen zy oorsaecke om alle Iaeren den dood Adonis te
| |
| |
beschreyen, gelijck Lucianus de Grieck verhaelt in zijne fabelachtige Syrische Goddinne, dieder was een voorspraeck in Syrien, geleeft hebbende 250 Iaeren voor Macrobius, en dat ten tijde van den Keyser Trajanus. De Ioden als naegebuyren aen Syrien, gelijck die een snoode aert over sich hadden, en tot slavernie scheenen gebooren, gelijck de Romeinsche Reedenaer oordeelt, lieten oock niet nae, dese quade gewoonte te onderhouden, om Adonis op den bergh Libano, te beschreyen, insonderheyt door de Vrouwen, gelijck Ezechiel in zijn VIII cap. XIV vers. 600 Iaren voor de geboorte Christi, getuygt: Hy leyde my, seyt hy, in ter poorte aen 't Huys des Heeren, die tegen 't Noorden staet, en siet daer saeten de Vrouwen en weenden over Adonis, andere stellen Thammus. Alsoo is dan verbetert de plaetse, daer Adonis, door den Ridder Ripa, voor den Winter wort gestelt, als verleyt zijnde, door het aensien van Pierius. En in allen geval moetmen die beeldnisse naelaeten, en gebruycken dese als de waerachtige en rechte. 't Is niet waerschijnlijck noch waerachtigh, dat Adonis sich selve, nae zijn dood, soude hebben beschreyt, maer wel, dat het andere kosten doen. Dat zy 't aengesicht mette hand, onderstut, is een teycken van droefheyt. De swaermoedige of bekommerde, 't zy datse sitten of staen, plegen altijd den elleboge op den stoel, taefel of andersins te leggen, om 't hangende hoofd te onderstutten. Heliodorus in zijne Moorsche geschiedenisse, vertoont Chariclea een Ionghvrouw, die met sonderlinge schoonheyt was gegaeft, die alhoewel zy met groote smerte ontstelt was, soo sat zy op een rotse, mette rechter hand op de knie, en onderstutte 't hoofd, en de vingers aen de winckbrauwen houdende, staerde zy vast, sonder sich te bewegen, op Theagenes haeren Vryer en Bruydegom, die ter dood gewont, op der aerde nederlagh. Maer alhier is in dese beeldnisse beschreven, een treurige Vrouwe, die daer staet, sonder sich te leunen, en die haer rechter hand voor het hert houd, waer op zy met haer slincker elleboogh rust, met een treurig en schreyend gesicht. Dat de Mantel of lange rock van Cyaneo, of blauwe soude geweest zijn, verstaen wy van duyster en swart, alhoewel de Griecken Cyaneo gebruyckten voor Hemels blaeu en azuyr, niet te min dientse oock voor enckel swart, en niet gemenght. En om dit te bewijsen, dat Cyaneus oock voor swart wort genomen, soo treckt de Schrijver uyt Theocritus en Bion, dat Venus met een purper kleet plagh te gaen, en datse over den dood van haeren Bruydegom Adonis, een kleed van Cyane of een swart rouw kleed droegh. Want het kleed moet droevigh zijn, maer het Hemels blaeu is blijde. Andere seggen dat het blauwe past over Iongelingen en doode kinderen. Iong was Iphigenia, de dochter van Clitemnestra, niet te min, bidse haer Moeder, dat zy haer de locken, in haer dood, niet wilde afsnijden, en datse aen haer suster soude gebieden, dat zy haer lichaem met geen swart kleed soude bedecken. Iongh was Achilles, en als zijn Moeder, Thetis, voorsagh, dat haer soone in korter tijd voor Troyen soude sterven, soo beweende zy hem in een sluyer van Cyaneo, dat is van swart, gelijck oock de Griexsche text seyt μελαντερον, geheel swart. En bewijst voort de Schrijver langh en breed, dat de verwe Cyaneo, niet voor azuyr of Hemels blaeu magh werden genomen: Maer dat de swarte verwe voor de rouw plagh uytgebeelt te werden; gelijk dan Homerus in zijne Dichten, Neptunus dickwijls afmaelt met swarte hoofdhayren: Andere seggen, waer toe geen Hemels blaeu, naedien Neptunus van de beuselachtige Poëten, voor een God van de Zee wierde geacht? Ick segge datter onderscheyt is tusschen de Zee en den Heere der Zee: Men vind geen Man met natuyrlijcke Hemels blauwe hoofdhairen. In de kloeckste Schrijvers vind ghy Neptunum met swarte hayren. Wat sullen wy van Hector seggen, die met de Zeebaeren niet gemeens hadde? want, nae dat de dood hem hadde wegh genomen, waeren zijne swarte hoofdhayren, volstof. Andere stellen oock Bacchus met swarte oogen. Doch de Poëten hebben altijd gepooght de Goden jeughdigh en schoon te schilderen, als Mercurius dat die seer aengenaem was, Apollo van hupscher gedaente, Bacchus seer schoon, maer de schoonste van allen, was Cupido. Doch blauwe oogen staen leelijck, maer de bruyne schoon, en derhalven geeft Homerus aen Bacchus swarte oogen; en voorts bewijst de Schrijver, dat de Oude rouwe hebben gedragen met swarte kleederen. Alhoewel Lucillius en Plautus verhaelen
| |
| |
dat de Granius of de sluyer van Meenyverwe was, en de Ricinus, dat is de korte Mantel van purper. En of de Ricinus in de begraefnissen van soodanige verwe was, druckt hy niet uyt. 't Kan wesen datse een ander purper in de begraefnissen gebruyckten, en dat van de sijde der dooden, die nae haere staet ter begraefnisse wierden gedraegen, en dat nae 't purper, 't welck de Magistraten in haer leven oock plachten te draegen: En van de sijde der levende, die 't lijck volghden, soo gingen die van der Ridders ordre, met purper, alhoewel zy die oock wel droegen, op vrolijcke feesten. Daer is nu geen twijfel aen, of die worden nu gebruyckt tot treurigheyt, gelijck in de Lijckspeelen der Ridders, alwaer de Reedenaers verschijnen in purper, daer komt de Musijck by, en by de uytvaert worden 's nachts ontallijcke lichten aengesteecken, en die branden in openbaere feesten van vrolijckheyt, en by daege in de catafalaen op houte Piramiden, die vol lampen zijnde ontsteken, men over 't lijck heene stelde. En tegenwoordigh in 't Hof van Romen, soo rijden de Kamerlingen van 't Paleys, achter de baeren van den afgestorvenen Prince, te paerde, met een langh purperen kleed, 't welck, in dit geval, te gelijck droefheyt en hoogheyt aenwijst. Maer om totte Oude te keeren, soo gebruyckten de Vrouwen, terwijl de doode boven d'aerde stont, het Ricinium, dat zijn korte swarte Mantels, of als andere seggen, sluyers, die zy op 't hoofd droegen. Doch Lipsius laetse alleene, tot een teycken van de rouwe, maer niet voor 't lijck. Soo geven oock de oude Historien den bedaegden en Iongelingen, geen Hemels blaeu, maer swarte kleederen. Crassus ten tijde van de Romeinsche Republique, droegh rouwe over zijne beminde Muraena of Lampreye, die in zijnen Vijver was gestorven, waer over hy in 't swart gekleet, dieselve, als zijn Dochter betreurde. Apulejus seyt: De Moeder beschreyde met een swart kleed haer kind. En de Poëten gebruycken Ceruleus na de maniere der Griecken, veele voor 't swart, gelijk met veele voorbeelden wort aengewesen.
Dese beschrijvinge, gelijck oock andere, hebben wy tot vermaeck der geenen, die lust hebben tot spitssinnige ondersoeckinge der oude Schrijvers, uyt den alderlaesten druck, van de Iconologia, hier by gevoeght.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd