Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Sospiri. Suchten.

Veele beeldnissen konnen over het Suchten gemaeckt worden, want daer zijn

[p. 495]

veele bewegingen en genegentheden des gemoeds, waer door dieselve gevoet werden. De Suchten spruyten uyt de gedachtenisse van de quellingen van geledene ongevallen door 't berouwe van de bedrevene sonden, door 't missen van den tijd en gelegentheyt, die voorby is, door 't overdencken van het verledene geluck, door de tegenwoordige bekommernisse, door de smerte en 't verlangen nae eenige saeke, gelijck als daer zijn de Suchten van de Minnaers, die daer suchten om 't verlangen datse hebben, nae 't geene zy beminnen, 't zy uyt begeerte van eere, en om een treflijck verstand te mogen vinden als Homerus, dat zijnen lof soude mogen uytbreyden: Waerover de groote Macedonier hertlijck suchtede:

Als Alexander quam gegaen,
En sach het graf Achillis aen:
Doen borst een diepe Sucht daer uyt,
En riep, geluckigh! overluyt,
Geluckigh zydy moedigh Held,
Dat uwe naem klinckt door het veld
Dat ghy gevonden hebt dien Man,
Die u soo hoogh verheffen kan.

De Suchten komen niet alleen van de verledene en tegenwoordige, maer oock van de toekomende dingen, want uyt het gevoelen en de vreese van 't aenstaende quaed, dat iemand boven den hoofde hanght, soo suchtmen: en de Suchten zijn niet altijd waerachtigh, maer dickwijls zijnse geveinst, als daer zijn de Suchten der Hoeren en valsche verradersche vrienden. Dickwijls komense door toevallen van kranckheyt, veeltijts zijnse natuyrlijck, als door een sekere gewoonte, die in die geene plagh te wesen, die dickwijls suchten, als zy dencken om haere handelingen en studien, gelijck Virgilius, die dickwijls plagh te suchten. En hier uyt is dat geneughlijck spreuckjen van Augustus heer gekomen, 't welck Sabellicus verhaelt; want als hy sat tusschen Virgilium, diewelcke dickwijls suchte, en tusschen Horatium, die als een leepoogige, de traenen van de oogen wischte, wierde hem gevraeght, wat hy deede? soo antwoorde Augustus, Ick sit tusschen weenen en suchten. 't Is wel waer, dat de Suchten van de traenen zijn afgescheyden, niet te min zijn de traenen altijd met de Suchten vergeselschapt, gelijck de Minne-dichters dieselve altijd te saemen voegen:

Duysent traenen, duysent suchten,
Stort ick, als ick sit te duchten.

En Petrarcha seyt:

Dit vrolijck Meysken in my doet,
Dat sucht en traenen my zijn soet.

Men kan wel suchten sonder traenen, maer men kan niet schreyen sonder suchten, de traenen komen strax met de suchten, gelijck de regen en de wind te saemen komen. Alle Suchten, oock hoedanigh die zijn, worden aen den slaep des hoofds gevleugelt afgebeeld, en draegen ter rechter nae de borst, oock twee vleugels, alwaer in 't midden een Hert staet: waer van wy de reeden hier nae sullen verhaelen. In de slincker hand wort gestelt de saecke die bequaem is, om de genegentheyt uyt te drucken, waerom dat gesucht wort. Waer van men oock elck breeder op zijn plaetse kan nae sien.

Totte Suchten van swackheyt neemtmen in de slincker hand een tack van Anemone, om dat Orus schrijft, dat de Oude door dit kruyd de kranckheyt uytbeelden: 't heeft wel een schoone purpere bloeme, maer zy duyrt, gelijck oock het kruyd, al te korten tijd. En hier mede druckten zy de swackheyt uyt.

De Suchten die als natuyrlijck, uyt een seeckere gewoonte, heerkomen, zijn soorten van melancolie of swaermoedigheyt, en daerom salse een krans van Aelst op 't hoofd hebben, speelende op 't geene Petrarcha seyt:

Het stadigh schreyen is mijn vreughd,
En 't lachen is mijn ongeneughd:
Mijn spijs is alst en snood venijn,
En dit sal al mijn vreughde zijn.

Oversulx dat die persoon, 't zy dat hy om zijne studie of handelinge altijd swaermoedigh staet te suchten, tot een hulp-middel hem sal vertoont werden, dat zijn slincker hand sal gevoeght zijn aen de rechter van Bacchus, die in de ander hand zijne gewoonlijcke kroes houd: Want hier is geen ander temperament noch gematigheit noodig, dan een verlustinge, waer van Bacchus by de Poëten en Philosophen voor een afbeeldsel, en voor een bedietsel is van een Godlijcke geest en een hoog verstand. En Diphilus seit by Athanaeum, dat Bacchus is de alderwijste, en aldergeneughlijxste, die door zijne vochtigheyt, het hert vervrolijckt: die een vriend is van wijsen en grootmoedigen, die den blooden en verachten 't hert opweckt, den stuyren den lach aenbrengt, den tragen wacker maekt, en den versaegden sterck:

[p. 496]

 

Ghy maeckt o Bacche, door u aert,

 

Dat yder u houd lief en waert:

 

Van wijsen zydy seer bemind,

 

V laeckers maeckt ghy wel gesint,

 

Den stueren maeckt ghy soet en vroo,

 

Den blooden stout, den stouten bloo.

Cheremon de Treurspeelder, bevestight, dat door den Wijn de lach, de wijsheyt, de leersaemheyt, en den goeden raed vereenight wort. Soo is 't dan geen wonder, dat Homerus dappere personagien van groot bewind, op den Rijxdagh van den Keyser Agamemnon invoert, aleermen raedslaegde en van krijghssaecken handelde, datter groote schroeven ommegingen: te meer schijnt het den Studenten, en insonderheyt den Poëten geoorloft, alwaer Bacchus de Voorsitter is. Philocorus seyt, dat de oude Poëten niet altijd haere deuntjes songen, maer als zy wel hadden gedroncken, dan riepen zy Bacchus of Apollo aen. Demetrius Halicarnasseus seght, dat de Wijn der Poëten Postpaerd is, sonder welck zy op den bergh Parnassus, niet kosten klimmen; want soose waeter mosten drincken, soo quaemer niet aerdighs voor den dagh. En Torquatus Tassus heeft metten Wijn dickwijls zijnen Geest, met goede vrienden, vermaeckt, want hy was seer swaermoedigh, bedachtsaem en vol suchten.

Totte gemaeckte Suchten van de Hoeren en van valsche verradersche vrienden, kan men maken datse onder de slincker arm een beck van een Crocodil heeft. Want de Suchten der Hoeren zijn, als de traenen der Crocodillen, die eerst schreyen, maer korts daer nae den Menschen vermoorden. Dit zijn gemaekte Hoeresuchten, die zy doen in tegenwoordigheit van de Vryers, om haer in 't net te verstricken, spreeckende seer vriendlijck, daerse terstont anders om lachen en hem haeten, even gelijk als de Vos aen den Hond deede. Maer alsoo dit al gemaeckt werck was, soo is 't billijck dat wy van 't waere Suchten der Liefde spreken: De Sucht der Liefde sal boven de vleugels aen 't hoofd, noch een kroone van Mirten hebben, als mede eene in de rechter hand, voor de borst. 't Hert sal tusschen twee vleugels staen, en aen de slincker sijde een ontsteken Fackel. De vleugels zijn de snelligheit van 't Suchten, die door de sinnen en gedachten vliegende, het hert doordringen en snellijk ter vlucht gaen.

Cor het Hert, heeft nae dat Isidorus verhaelt, zijne benaeminge van Cura, dat is, van hertseer ofte sorge, want alle sorge en gedachte dringht in 't herte, 't welck zijnen levendigen Geest uyte locht scheppende, dieselve tot sich treckt, en dat door de gesette beweginge van de Locht, en indien dieselve, door eenigh toeval, wordt overstulpt, soo verdrucktse de aesemhaelinge en het uytblasen: waer over de Mensch alle geweld doet om dese perssinge te breecken, door de aessemhaelinge der Suchten, om verkoelinge van een gemaetighde locht te verkrijgen. Maer gelijck het dickwijls plagh te geschieden, door al te heeten locht, en door aenwas van de hette aen de natuyrlijcke warmte, soo beswaertse het herte, niet konnende verkoelt werden, om dat de locht-gaeten, daer door worden verhindert: Want door te grooten kouden locht en door de koudigheyt, die de senuwen van de borst te saemen treckt, soo wort het hert te saemen getrocken en bevriest. Aldus gebeurt het dat de Vryers, of door te grooten jalousie, die haer geest te saemen treckt, of door te grooten brand van Minne-Liefde, die 't herte overstulpt, soodaenige quellingen krijgen, datse dickwijls gedwongen zijn, duysent en duysent Suchten, uyt haeren boesem te haelen, door de welcke de Vryers werden gevoet, gelijck Petrarcha seyt, en die plachten dan soet, en dan lieflijck genaemt te werden. En om dat het Suchten een voedsel en verkoelinge is voor der Minne-janckers herten, en om dat de Suchten uytet herte opvliegen, daerom hebben wy 't hert tusschen twee vleugels, in de rechter hand, voor de borst gestelt. Waer over Petrarcha singht, de suchten komen uyt de borst en uyt de oogen.

De kroone van scherpe Mirten, die zy op 't hoofd draeght, is een beeld van scherpe Minne-gedachten en vaste inbeeldingen, die den Vryers dwingen tot suchten, en Virgilius maelt den Vryers af, datse staen in een bosch van groene Mirthen en in bedeckte wegen, alwaer haer de sorgen oock in den dood niet verlaeten.

Maer wat straf is dit, te staen in een bosch van schoone en bloeyende Mirten? sonder twijfel, soo heeft de Poeet daer mede den Hel gemeent, die de Vryers moeten lijden door de gestadige prickel van de gedachten,

[p. 497]

door het herdencken en verlangen van haere Liefde. Want door de gelegentheyt, van den Mirt aen te sien, die Venus de Moeder van de Liefde aengenaem is, soo herdencken zy de scherpe straffe van haere Minnelusten. Diergelijcke straffe verkreegh Megapentus in de t'samenspraeck van Lucianus, die Tyrannus genoemt wort, uyte vindinge van den Philosooph Ciniscus, alwaer Rhadamantus raed, datmen hem niet soude laeten drincken uyt Lethes, den vloet der vergetenheyt: Want het is een lastige en swaere straffe, voor die in ellende is gevallen, te gedencken aen de mogentheyt en de verledene gelucksaeligheyt. Alsoo oock de Vryers, die berooft zijn van haere lust en vermaecklijckheyt, en van de beminde voorwerpsels, door 't verlangen dat zy nae haer hebben, als zy daer om dencken, soo klagen en suchten zy gestadigh, tusschen de bosschen van Mirt, die de Poeet noemt de Treurige Velden, en by gevolgh oock, door de Suchten, die uyt het gedacht heerkomen, gelijck hy voorder seyt, dat de sorgen haer, oock in den dood, niet verlaeten. Petrarcha druckt desen sin mede uyt:

Indien ick kost den dood aengaen,
En my van Minnesucht ontslaen,
Ick had mijn schadelijcke le'en,
Al langh met mijne hand doorsne'en.

In welcke dichten, doch insonderheyt in die van Virgilius, de hartneckige aert, de stijfsinnige manieren, en ongeruste gelegentheyt der Vryers, wort te kennen gegeven, te weeten, dat die, hoe zy meer versmelten en versterven om haer beminde saecke, te meer draegen zy 't gemoed met scherpe Mirten omcingelt, als van de Minne-gedachten, die haer als bosschen omsetten, en door welcke zy klagende en suchtende altijd in dit leven een gestaedige Hel komen te proeven. De Minne-gedachten, die zy in 't hoofd hebben, geven haer stoffe van suchten, die oock van de minste saecke door de herdenckinge van een dingh alleen, haer doet verteeren en versmelten, gelijck veele Minne-dichters klaegen. En Petrarcha singht: Ick brande en versmelte, en soo weet Laura my te versetten, jae ick ben hier demoedigh, als ick haer daer verstoort sie, nu scherp, nu sacht, nu wreet, nu Godvruchtigh. En 't geene daer kort op volght: Nu spreecktse een woord, en lacht, nu verandertse haer gesicht en wesen, en in dese gedachten houd my onse heerschap, de Liefde, dagh en nacht gevangen. De plaetse alleen te beschouwen daer wy, met vermaeck, slechts eenmael ons. Vrijster hebben gesien, doet ons versuchten. Want als Petrarcha wederom sagh de geneuglijcke plaetse Sorga, en de waeteren waer in hy zijn Liefste naeckt hadde gesien, borst hy uyt met suchten:

O heldre, frissche en soete beeck,
Waer in mijn schoone Beeld sich baede:
Dat voor my een Goddin geleeck.
O taxken hoe waert ghy gelaeden?
Als ghy haer streckte tot een stut,
't Herpeinsen maeckt my dat ick dut.

Als hy nae de dood, van zijn beminde Laura, van de hooge bergen af, 't huys aensagh, daer zy was geboren, jammerde en versuchte hy:

Ick sagh daer van de bergen neer,
Op 't huys daer zy was in gebooren:
De suchten borsten heind en veer,
Als zy my in 't gedacht quam vooren,
Die mijne ziel had in haer hand.
O vrucht en bloeysel van 't verstand!

De Mirtenkrans is een beeld van de Minnegedachten, van gelijcken zijn oock de hoofdhayren, die doorvlochten zijn met peerlen, frissche en drooge bloemen, en tuyltjes van sijde, die de Iuffrouwen met andere faveurtjes en bevalligheytjes in hare vlechten en tuyten, en onder haere sluyers op 't hoofd draegen: die niet anders zijn, als Minne-zeegh-teeckens: Waer van de gedachtnisse alleen 't hert, 't gemoed, en de ziele van de ellendige Vryers, met oneindlijcke suchten, plaeght en pijnight.

De ontsteecken Fackel, die zy in haere slincker hand houd, bediet de brand en hette der suchten. Waer over de Minne-dichter aen de Suchten baede, dat zy wilden heene gaen, en het koude herte, van zijne beminde, verwarmen:

Verbreeckt dit ys, dat deughd en vreughd verwart:
Ghy suchten gaet verwarmt dit kille hert.

Op een ander plaetse worden de Suchten by den vlam vergeleken, en de traenen by het cristal. Dieselve seyt over de dood van zijn beminde Laura, dat zijn diepe en heete suchten, plachten haer nest op den levendigen Lauwerboom te maecken. En wy sullen op 't laeste besluyten, met het geene Ariosto singht, dat van soo veele oneindlijcke Suchten de locht wort ontsteecken. Krachten van de Fackel der Liefde, waer door de ontstekene versuchtingen ontfoncken.