Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Mezo. Het Midden.

Een bedaeghd Man, die met een geestige stand, op een Aerdsche globe staet, met een gulden Mantel, hebbende een Lauwerkrans op 't hoofd, en seer bevalligh in de rechter hand, een Circkel rond, dat recht in 't midden is doorgesneden, wijsende metten voorsten Vinger van de slincker hand, op den navel, hebbende een Sonne op 't hoofd.

Door 't Midden soude men veele dingen konnen verstaen: voor eerst bediet Mezo het middel of een instrument, waer door men eenige dingen doet: gelijck men oock in de plaetslijcke beweginge drie dingen aenmerckt, ten eersten de bepalinge, van waer, tot wien, en ten derden, waer door de beweeghlijcke saecke passeert. Ten tweeden bedietse oock de middelmaetigheyt van de dingen die van d'een en d'ander sijde niet buyten schreef gaen, dat is te seggen, die het midden houden, niet wijckende nae de voorbaerighste noch nae de verachtste sijde.

Het Midden wort genomen voor een gelijck deel van eene saecke, die in tween gedeelt zijnde, beyde even gelijck is: en ten laesten bediet het dat deel dat gelijckmatigh de uyterste deelen onderscheyt, gelijck in een circkel het middelpunt of centrum, waer uyt alle de lijnen, die nae de circumferentie, of omloop getrocken worden, onder een ander moeten gelijck wesen, gelijck Euclides seyt en Aristoteles verhaelt in zijne Zeedekonst, dit noem ick het midden, dat even verre van beyde uyterste eynden is afgescheyden.

Bedaeght wort hy gemaelt, om dat dees Ouder het Midden is, niet alleen van de Iaeren onses levens, maer oock dat daer in het leven is, van de kracht en wackerheyt des lichaems en des gemoeds. Aen 't lichaem, om dat in dees Ouder het temperament of de gemaetigheyt nu in 't meeste bloeyen is: Aen 't gemoed, om dat de Mensch (geleyt zijnde door de reeden) in dees Ouder, weet te gebruycken, alle de vier deughden, te weeten Sterckheyt, Wijsheyt, Matigheyt en Gerechtigheyt, wesende de Mensch alsdan gekomen tot een volmaeckte kennisse der selven.

Hy staet op een globe van 't Aerdrijck, wesende dieselve het centrum of het middelpunt des gantschen Werelts, en dat door haere swaerte, en daer uyt komt het, dat het swaere altijd soeckt de nederste plaetse, diewelcke is, daerse verst van den Hemel afdaelt, en dieselve eens verkregen hebbende, soo kanse natuyrlijcker wijse daer van niet afwijcken, gelijck 't selve Manilius in zijne dichten verhaelt. En Gi. Sacrobosco leert datselve oock klaerlijck in 't eerste boeck van zijne Sphaera: Maer, seyt hy, dat het Aerdrijck in 't midden van alles onbeweeghlijck wort onderhouden, daer het nochtans het alderswaerste is, dat schijnt haer swaerwichtigheyt ons te overreeden: dan al wat swaer is, daelt uyter natuyre nae het centrum. Het centrum dan, is het Middelpunt van 't firmament, derhalven soo treckt de Aerde, dewijl die ten hooghsten swaer is, natuyrlijcker wijse, nae 't middelpunt.

De goude Mantel en de Lauwerkroone,

[p. 330]

bedieden de volmaecktheyt, als dickwijls geseyt is, en de waerdie van de Deughd, die in de middelmaetigheyt bestaet, daer van seyt oock Hesiodus, de helfte is meer als 't geheel. 't Welck oock Plato bevestight, want de volmaecktheyt staet in 't Midden, niet in 't geheel, want aldaer zijn dingen die buyten schreef gaen, die oock dickwijls schandigh en schadigh zijn. Ten laesten soo kan het goud oock het Midden bedieden, want de groote Werreld mette kleyne-, dat is met den Mensche vergelijckende, soo seggen de Paracelsisten, dat het silver de herssen en het goud het harte is, 't welck, gelijck de Anatomici verklaeren, staet in 't midden van de borst des Mans. Waer uyt, als uyt een beginsel van 't leven, alle volmaecktheyt en Menschlijcke simmetrie of gelijckheyt heer komt; levende 't hert, gelijck Aristoteles seght, aldereerst, en stervende alderlaetst.

Hy houd in de rechter hand den Circkel die in twee gelijcke deelen is doorgesneden, om de Aequinoctiaelcirckel te vertoonen, die welcke de Sphaera in twee gelijcke deelen doorsnijt, passeerende door de Polen des Werrelts, en is even verre afgescheyden van beyde de linien, die het Solstitium of Sonnestand maecken, als wanneer de Sonne loopt door het eerste punt van Cancer, en sich, soo verre hy kan, nae den Zenit naedert, te weeten tot dat punt des Hemels dat boven onsen hoofde staende, het Solstitium of den Sonnestand van de Lente maeckt, en raeckende daer nae wederom aen 't begin van Capricornus, maecktse den Sonnestand van den Winter, wijckende van ons soo veel zy kan. Maer alsoo haest als zy raeckt het beginsel van Aries, maecktse den eevenaer van de Lente, en soo haest zy Libra raeckt, maecktse den eevenaer van den Herfst, dat is dagh en nacht even langh, en dese wort de Aequator geheeten, maeckende dagh en nacht elck van 12 uren.

Oock is dit het gordel van 't primum mobile, 't welck in twee gelijcke deelen, op de maniere als een gordel is afgedeelt. Hy houd de voorste vinger, wijsende op den Navel of 't rechte Midden, want Pierius Valerianus verhaelt, dat de Navel den Mensche recht midden in 't gantsche lichaem is, of wil men de beenen wijt uyt strecken en de armen open om hooge leggen, soo sal 't op de maniere van een vierkant weesen. Maer dit is niet sonder reeden, want het is van de alderbeste Anatomici getuyght, gelijck Vassaeus in zijne eerste Anatomische tafel te kennen geeft, als mede van Pomponius Gauricus, Galenus en andere, die daer soeckende nae 't middelste van 't lichaem, seyden, dat het Hart of de Navel 't mosten zijn: maer hy seyt, dat het Hart is het midden van de borst, en de Navel het midden van 't geheele lichaem. Hy wort met een Sonne, daer een rechte lijne doorgaet, op 't hoofd geschildert, om den Middagh van onsen Horizont te vertoonen, want als de Sonne de Middaghs-linie passeert, de Mensche zijnde waer hy wil, oock in wat tijd van 't Iaer, soo maecktse altijd den Middagh, deelende dieselve linie, den Hemel in twee deelen.

Ick sal wijder seggen, dat de Sonne een seer goed beeld is van het Midden, om dat hy staet in 't midden van alle de Planeten, gelijck Ptolomaeus en Albertegnio 't selve met veele reedenen bewijsen: besluytende eindlijck, dat de Sonne staet boven de Maene, Mercurius en Venus, en onder Saturnus, Iupiter en Mars, 't welck niet is buyten reeden, want dewijl hy in 't Midden staet, soo is hy een regel en richtsnoer van alle de andere Planeten, doch met een besondere reeden en onderscheyt. Want Mars, Iupiter en Saturnus, uyt oorsaecke van het Epidicum, komen met de beweginge van de Sonne over een. Maer Luna, Mercurius en Venus, stellen sich gelijck mette beweginge der Sonne. En dat is een reeden waerom de Sonne in 't midden staet, om de andere twee verscheyden bewegingen over een te brengen. Een ander reeden isser van Albumazar, die daer seyt, dat God de Heere, de Sonne niet boven Saturnus hadde gestelt, om dat hy door zijne groote afweesigheyt, op de benedenste dingen niet soude hebben konnen wercken, want het aerdrijck soude te kout gebleven zijn, en soo hy die even boven de Maene hadde gestelt, soo soude zijne beweginge al te langhsaem zijn geweest, van 't Oosten totten Westen: en door te grooten naderheyt aen 't Aerdrijck souden alle benedenste dingen verbrant zijn geworden: en nu de Sonne in 't midden van de Planeeten staet, soo maecktse alle haere werckingen gemaetight. En daerom vermaent Phoebus niet sonder reeden, by Ovi-

[p. 331]

dium, dat Phaëton soude stijgen op de koetse van de Sonne:

Indienje stijght te hoogh, ghy sult de sterren branden,
Te laegh het aerdrijck: blijft, by 't midden, veyl om landen.

Door dese reeden kan men seggen dat de Sonne Koningh is, en gelijck als het Hert van alle de andere Planeeten, en daerom is hy als een Koning midden in 't Rijck: Hierom is oock het Hert midden in 't lichaem gestelt, ten einde het in 't gemeen al de andere leeden soude te hulpe komen: En soo het ons geoorloft is eene Republique of gemeene Staet, van de seven Planeeten te versieren, wy souden seggen, dat de Sonne een Koningh is van allen, gelijck hy oock in der waerheyt is. Saturnus sal door zijn Ouderdoom Raetsheer wesen, Iupiter door zijne grootmoedigheyt, Rechter van alles. Mars Hoofdman van den Oorlogh. Venus op de maniere als Huysmoeder en uytdeelster van alle de goederen. Mercurius sal Secretarius en Cancelier zijn: en de Maene sal ten laetsten het ampt van Gesante bedienen, om dat zy door haere snelligheyt, van 't Oosten ten Westen gaet, ten eynde zy alle Maenden, alles omloopende, haeren Koningh seer wel kan ten dienste staen.

Eindlijck staet de Sonne in 't midden, om dat dieselve, als een oorsprongh en gever van het licht, te bequaemer zijn glants en licht, aen alle andere Planeeten magh mededeelen.