|
| |
Amor della Patria. Liefde tot het Vaderland, van Zaratino Castellini.
Een jeugdigh Ionghman, staende tusschen opgeresene roock en viervlammen, maer die sich met een vrolijck gesicht na den rook keert, houdende in de rechter hand een krans van Gras, in de slincker hand eene van Eycken: voor sijne voeten, van d'eene sijde is een diepe kuyle, vertredende van d'ander syde seer onversaeght Sabels, Wapenen, Schilden, Harnassen, en Messen, en overmits dit overeen komt met gelijcke omstandigheden, als
| |
| |
wy sullen seggen, soo hebben wy hem op de oude krijghsmaniere afgebeeld.
Een frisch en jeugdigh Iongman wort hy geschildert, om dat hoe de Liefde tot het Vaderland ouder is, hoe zy krachtiger wort en meerder bloeyt, want zy verswackt, noch verliest haer kracht nimmermeer, daer nochtans alle de andere Minne-Liefden ophouden. Een Ridder nae dat hy lange tijd, zijn Beminde sal hebben gedient, soo sal de Minnefackel door de kille tijd en door d'oudere Iaeren uytgebluscht zijnde, andere gedachten mede brengen, en metter tijd verkoelen: maer de Liefde tot het Vaderland, nimmermeer. Een koopman door de winst en geldhonger aengelockt, sal zee, onweder, noch eenigh gevaer aensien, maer sal ten laesten noch verlangen, om den Oever zijns Vaderlands te betreeden. Een Hovelingh verleckert zijnde, door eersucht en staet, en hooghdravende te Hove levende, gevoet zijnde door een bedrieghlijcke hope, denckt niettemin dickwijls om zijn nest daer hy gebroet is. Een Capiteyn nae dat hy veele Iaeren in den krijgh sal zijn geweest, om een heerlijcke naeme en eere te verkrijgen, keert noch ten laesten nae zijn Vaderland, om ruste. Laet ons hier de schrandre Vlysses tot een voorstel dienen, diewelcke verkeert hebbende, gelijck een doorluchtigh Capiteyn betaemt, in de aldereedelste deelen van Grieckenland, en boven maeten lieftalligh, zijnde aen des Keysers Hof, verlanghde altijd nae Ithaca, zijn Vaederland, te keeren, hoe klippigh, leelijck en dorr' het oock was. Dese Liefde tot het Vaderland is een eeuwige en gedurige verbintenis en eere, die een ygelijck van natuyr schuldigh is, gelijck een kind aen zijn Vaeder, wesende daer in geteelt, hebbende locht en leven daer in ontfangen: En voor soo veele Plato in Critone, en Hierocles beweeren, soo is het meerder verbintnis en eere diemen bewijst aen 't Vaderland, als aen Vaeder en Moeder, waer van 't Vaederland den naeme heeft. Van 't selve gevoelen is mede Plutarchus in zijne Zeedehandlingen, daer hy seyt, Voorwaer het Vaederland, op dat ick nae der Cretensers maniere spreecke, is meerder in u als u Moederland, en heeft meer recht als u Vaeder of Moeder. Door soodaenigen treck en natuyrlijcke genegentheit komt het, dat een ygelijck zijn Vaderland, sonder uytneminge van plaetse, hoe slecht of groot dat het oock magh wesen, bemint. Iae Vlysses ylde soo seer nae de harde klippen van Ithaca, als Agamemnon, nae de eedele muyren van Mycenen. Want niemant bemint zijn Vaederland, om dat het groot, maer om dat het zijn Vaederland is, seyt Seneca de Philosooph. De Liefde wast noch soo veel te meerder in de herten van de Burgeren, dat zy oock, als verblint zijnde, niet aensien de heerlijckheyt van eens anders Vaderland, maer een ygelijck bemint zijne daelen, weyden, bergen, hoyblocken, jae zijn woest en wild Land, meer als de eedele stad van Romen: en hier uyt komt het gemeene spreeckwoort, dat de Vaederlandsche roock ons doorluchtiger schijnt, als der vreemden vier, en daerom is hy by den roock gestelt, daer de vlam hem over de schouderen vlieght. Hier uyt spruyt het geene dat Homerus van Vlysses verhaelt, dat hy wenschte te sterven, wanneer hy slechts den roock van zijn Vaederland mocht sien. En dit singht Ovidius mede in zijne Dichten, de Ponto:
Vlysses zijnd' een Man vol wijsheyt en geeert,
Wenscht wederom te sien den roock aen 's Vaeders heert:
Ick weet niet hoe de sucht des Vaederlants kan trecken,
Die in elx hert gegrift, dees vreughde kan verwecken?
Wat overtreft doch Room? waer 's kouder Land als Schyt?
Het snootste hy verkiest, en 't schoonste hy versmijt.
Lucianus seyt mede in 't lof van 't Vaederland, dat de Vaederlandsche roock veel luchtiger brand, als der vreemden vier. Dit 's dan geen wonder, dat alle vreemdelingen Roomen lasteren, als die dan hier in, dan daer in haer Vaderland prijsen: Want de Liefde verduystert haere oogen, datse eens anders grootheydt niet konnen onderscheyden: En daerom slaen zy geen acht op het waerdige lof, waer door zy haer onverstant te kennen geven: alhoewel Euripides zeght, dat zy niet recht verstandigh zijn, die eens anders manieren en Vaederland meer prijsen, als haer eygen. Doch nae mijn oordeel acht ick die verstandiger, die de hoedaenigheyt van de zeeden en verschillen van plaets tot plaets recht onderscheyt. Laetse dan het decksel van de verblinde Liefde tot het Vaderland, van haere oogen, weghdoen: Laetse het waerachtige sien, sonder sucht: Laetse met Athanaeus, die hoewel hy selve een Heyden en Grieck was, seggen, dat Romen een Hemels Vaederland is, en een kort begrijp van de geheele Werrelt.
| |
| |
Hemelsch in der waerheyt, niet soo veel belanght de schoonheyt en lieflijckheyt van haere gelegentheyt en de vriendlijckheyt van de locht, maer voor soo veele, om dat God aldaer zijne Heylige Kercke heeft willen bouwen, zijnde dit de sitplaetse van zijnen Stadhouder, die de sleutelen des Hemels houdt en de Hemelsche schatten uytdeelt. 't Is oock een kort begrijp van de Wereld, om dat in dese plaetse niet alleene verscheydene Volckeren te saemen loopen, soo uyt Vranckrijck en Hispanien, maer oock soo sietmen aldaer, Griecken, Armeniers, Duytschen, Engelschen, Hollanders, Switsers, Muscoviters, Maroniten, Persianen, Africanen, Traciers, Moren, Iaponesen, Indianen, Sevenbergers, Vngeren en Schyten, en gelijck Athanaeus seyt, Soo woonen in die Stad geheele Volckeren, als Capadociers, Schiten, uyt Ponto, en verscheyden andere, welckers inwoonende toeloop is, van 't Volck des geheelen bewoonlijcken aerdbodems. Op dese maniere komen alle de deelen des Aerdrijx van self, om vrywilligh met haer bloed en met haere kinderen dienstbaer en burgers van Romen te wesen, als het hoofd van de Werld: Waer over met groote reeden Romen genaemt magh worden een Toevlucht, een Tonneel, een Tempel en een kort begrijp van de geheele Werlt. En wy konnen bevestigen 't geene Petrarcha seyt, dit getuygh ick dat Romen de opperste woonplaets is, van de Menschlijcke heerlijckheyt, noch daer is oock geen soo verre afgescheyden hoeck Lands, die 't selve soude derven ontkennen. En of wel dieselve Petrarcha in eenige klinckdichten daer van qualijck spreeckt, soo verbetert hy nochtans soodanige doolinge, met een overvloedigh lof in zijne Latijnsche wercken, alwaer hy dapper uytvaert tegens Gallum, waer in hy Romen noch dit eedel lof geeft, dat Romen is het hoofd des Werrelds, Koninginne der Steeden, Zeetel des Rijx, de Burgh des Catholijcken geloofs, de fonteine van alle gedenckwaerdige geschiedenissen. En soo hy 't hadde gesien, in soo heerlijcken stant, als het nu is aengewossen, en boven maeten verciert, hy soude niet minder geseydt hebben, als dat de Muyren en de Palleyssen wel waeren te needer gestort, doch dat de eere van haere naeme onsterflijck was. Iae hy soude veel liever geseyt hebben, dat tot de eere van een onsterflijcke naeme, de eeuwigheyt en de verheven Majesteyt met dese Stad wel over een quam. Want in dieselve Stad blinckt uyt de glans van de nieuwe gebouwen, die als benijders zijn, van de oude heerlijckheyt, wiens voetstappen een verwonderinge en een regel stellen aen de Bouwkonst. Daer zijn de wijde straeten, daer sietmen de verheventheyt van de trotse Paleysen, Obeliscen, Columnen, Bogen en Tropheen, daer worden de wonderlijcke en selsaeme statuen bewaert, van de alderoudste beeldhouwers, die van Plinius genaemt zijn, Niobe met haer Soonen, Laocon, Dirce aen den Stier gebonden en veel andere: waer toe sich oock voegen, de nieuwe beeldhouwerien en schilderien, diewelcke tegenwoordigh de goede naem van de Oude niet wijcken. Boven dat isser de gewoonlijcke loop van den Tiber, de Koningh van de Revieren, daer zijn menighte van buysen of waterleydingen, en lopen verscheyden springende sonteynen, met schoone waterbacken: daer bloeyen de vermaeklijcke Lusthoven door de hovaerdige en breede bergen en heuvelen. En 't welck noch meest betreft, soo sietmen menighte van Kloosteren, heylige plaetsen, Collegien en heylige Kercken 't hoofd in de locht steken. Voor soo veel 't Roomsche Hof belanght, soo kanmen dat by een Hemelsche Hierarchie of Engelordre vergelijcken: gelijck Pius II schrijvende aen Martinum, seyt, ghy sult seggen dat het Roomsche Hof een Hemelsche Hierarchie gelijck is: doorloopt en doorsiet de Wereld, doorsnuffelt der Princen gewelven en let nau op der Koningen Hoven, en verhaelt ons dan offer een Hof is, dat by het Apostolische magh werden geleecken? Voor soo veele de eedele verstanden belanght, die altijd daerinne bloeyen, daer van is 't onnodigh te spreken: Want daer in worden geboren en komen oock van buyten in, de aldergeluckighste verstanden, die aldaer, als het goud in den oven, gesuyvert en gesijneert werden: Hier uyt komt het, dat veele met een broeck vol winds en opgeblasen van hovaerdye in Romen verschijnen, en vermetelijck haer laeten duncken, datse wat weeten, diewelcke daer nae soo needrigh als een Lam, en dat vol beschaemtheyd, daer uyt scheyden, maeckende geen rekeningh aldaer te blijven, om datse aldaer haer naeme en glants verliesen, even gelijck de Revieren die sich in een groote Zee storten. Swijgh Iustus Lipsius, die in u eerste boeck in den XXIII brief, Romen derft verwijten dat het is een woeste en verwarde
| |
| |
stad, en dat gantsch Italien ongehavent en ongebouwt is, soo van lof als van schriften. Al even eens als of al zijne wijsheyd niet gegrondet waere op de oude Romeynsche Schrijvers, hebbende oock geleert by de nieuwe Italianen, soo van Beroaldus, M.A. Sabellicus, &c. en ontallijcke andere. Maer hoe kan hy Italien ongehavent van schriften naemen, daer het alle andere Landen, wel dobbel in de schriften te boven gaet? Want het is niet alleen overvloedigh in de oude Romeynsche, maer oock in haere eygen taele, vol van schoone Wercken, doorwrochte Poësien, gehavent en bevalligh tot vergelijckinge van de oude Griecken en Latijnen. En om niet te gaen weyen door den verleeden tijd, soo vintmen tegenwoordigh alleen in 't Collegie van de Cardinaelen, Historischrijvers, Redenaers, Rechtsgeleerden, Philosophen en Theologanten, so eervaren en overvloedigh in de schriften, datse alle andere Volckeren daer door konnen beschaemt maecken, als Bellarmin in de Theologie en Philosophie, Mantica en Tuscus in de Rechten, Ascan. Colonna in de Welsprekentheyt, en Baronius in de Historien: waer van men kan seggen 't geene Varro van Augustinus seyde, dat hy soo veele hadde gelesen, dat het te vervvonderen vvas, dat hy tijd hadde om te schrijven, en dat hy soo veele hadde geschreven, datmen qualijck konde geloven dat iemant soo veele konde lesen. En soo men alle andere Schrijvers wilde ondersoecken soo Romeynen als Italianen, en dat soo wel in verscheyden Collegien, als besondere Huysen, men soude buyten twijfel een oneyndlijck getal vinden: Ick swijge noch soo men Italien soude willen doorloopen, dat vol geleerde Mannen steeckt, doch insonderheyt Romen: waer over Petrarcha met groote reeden staende hielt, dat het goed was een Italiaen en een Rooms burger te wesen. Ick ben, seght hy, een gebooren Italiaen; Ick roeme my een Roomsch Burger te wesen, waer van niet alleen soo veele Vorsten en Princen des Werlds hebben geroemt, maer selve Paulus die daer seyde, dat wy hier geen blijvende stad hebben, maeckte nochtans Romen tot zijn Vaederland. Doch laet ons totte beeldnisse keeren: En soo de Liefde van 't Romeynsche Vaederland, gescheurt zijnde van sekere nijdsuchtige, overbergsche Schrijvers, die 't weynigh zijn toegedaen, my heeft gedrongen om 't selve te verdedigen en te prijsen, soo sal 't nochtans niemant verdrieten, dat het ons gemeen Vaderlant is. De kroone van gras is een teyken van de liefde des Vaderlants, diemen aen eenen Burger plagh te vereeren, die sijn Vaderland van de belegeringe der Vyanden hadde verlost. En dit wierde aldus onderhouden, en quam heer van de plaetse daer de belegerde waeren ingesloten. Dese kroone wierde van den Raed vereert aen Fabius Maximus, die in de tweede Carthagineesche oorloge, de stad Romen van de belegeringe verloste: en dese was de eedelste en eerlijxte belooninge, diemen aen een krijghsman, voor zijne verdienste, kost vereeren: jae men kost niet meerder doen. Want wie 't geheele lichaem des Vaederlands helpt, die helpt oock een yder Burger, zijnde die een lidt aen 't Vaederland. Ick segh meerder, dat die geene, die aen een lidt hulpe betoont, geeft oock heyl aen 't geheele lichaem: En derhalven wie eenen Burger verlost, helpt oock het Vaederland. Want het is een vorderlijcke saecke aen een stad, de behoudenisse van een treflijck en behulpsaem Burger. En hierom wierde noch een andere van eyken loof, aen die geene vereert, die eenen Burger in den slagh by 't leven hadde behouden. Van Eycken wierdese gemaeckt, om dat de alderoudste haer voedsel van de eyckels trocken, en daer by leefden, gelijck A. Gellius verhaelt: En Plutarchus segt mede, datmen de Liefde van 't Vaederland, voor eerst behoort te omhelsen, doch in 't gemeen, het geheele Vaederland, en ten tvveeden een yder Burger in 't besonder, ten meesten voordeel, vertroostinge en ruste van de stad.
De diepe poel voor zijne voeten, en de wapenen, die hy onverschrocken vertreet, drucken uyt, dat hy alle gevaer des levens veracht, die hem uyt Liefde des Vaderlands soude mogen overkomen; gelijck Anchurus de soone van den Koningh Miclas van Phrigien, en de Romeyn Marcus Curtius, die sich vrywilligh, voor de behoudenisse van 't Vaederlant, storte in de pestilentiale aerdklove: en duysent andere, die in mannelijcke aenvallen en tochten, haer bloed, voor de Liefde van 't Vaederland, hebben uytgestort. Nestor de vermaerde Capiteyn, willende den vermaerde Trojanen moet geven, om tegen de Griexsche scheeps-vloot ridderlijck te vechten, vermaent haer, soo iemant hierover soude komen te sneuvelen, dat het soet
| |
| |
en eerlijck soude weesen voor 't Vaederland te sterven, alwaer hy seyt:
Gaet vry dees groote vloot te keer,
Want wie gewont of stort te neer,
Hy sterft met lof. Het is geen schand,
Te sterven voor zijn Vaederland.
Horatius seght mede, dat hen soet en betaemlijck is, voor 't Vaderland te sterven. Lucianus seght in 't lof van 't Vaderland, dat het in de krijghs-aenmaeningen seer voorderlijck is, wanneer men seyt, dat de krijgh voor 't Vaderlant wort aengenomen: En hy seyt datter niemant is, hoe bangh en versaeght hy oock zy, vreesende voor gevaer en den dood, die hoorende de kracht van 't soete woord Vaderland, niet terstont soude moedt scheppen en manhaftigh zijn, om door verbintnisse en Liefde zijn Vaderland te helpen, aengeprickelt zijnde, door de spoore van eere, om in sijn leven, een naeme voor sich selve, en voor sijn geslachte te verkrijgen; gelijck Pindarus het selve in sijne Isthmische speelen, met een soet gesangh, overvloedigh verhaelt, en dat over de overwinninge van Sterpsiades van Theben, wiens Oom Maternus voor 't Vaederland stierf, daer hy singht: zijns Ooms toenaem heeft het gemeen, een groote glans gegeven, wiens dood de vermaerde Mars een gulde Helm heeft toegebracht, maer zijne eere kan oock in 't tegendeel met zijne daeden over een komen. Want hy sal voor seker weeten, dat die geene, die in dese duystere wolcke, een hagelbuy van bloet van 't waerde Vaederland afkeert, en den ondergangh van den burgeren, door een tegenstrijdige heerkracht verdrijft, die sal groote eere ophoopen, en dat niet alleen terwijl hy 't siet, jae oock als hy sal zijn gestorven. Maer na my dunckt, kost Sterpsiades weynigh aenwas van eere hier uyt trecken, ter gedachtenisse en name van sijnen Oom, overmits het sonder eenige vergelijckinge is. Meerder eere is het voor 't Vaederland te sterven, als te leven in de Isthmische, Nemeische, Pythische en Olympische feest-strijden, die van Pindarus zijn gesongen. Om dese reeden laet ons dencken, dat de Wetgever Licurgus, en de Koning van Lacedemonien belaft hebben, datmen geene naemen op de graven mocht houwen, dan van doorluchtige Mannen en Vrouwen, die eerlijck, in den strijd, voor 't Vaderland, waren gestorven. En dat die dan alleene der gedachtnisse waerdig wierden geacht. Het ontstelde den Philosooph Xenophon van Athenen, al een weinig, dat terwijl hy de offerhande pleegde, en hem de tijdinge wierde aengebracht, dat zijn soone Grillus was gestorven, hy de kroone van sijnen hoofde nam: maer strax daer op vragende, op wat wijse hy was gestorven, wierde hem geantwoort, dat hy kloeckmoedig in den strijd voor 't Vaderland vas omgekomen: als hy dit hadde verstaen, sette hy van nieuws de kroone weder op 't hoofd, vertoonende dat hy meer blijdschaps hadde door de eere en dapperheyt van sijnen soone, als smerte over sijn doot en verlies, seggende tegens die gene die hem de droeve tijdinge aenbrachte, Ick hebbe den Goden gebeeden, dat zy my geenen onsterflijcken noch langlevenden Soone wilden geven, alsoo ick niet weet of hem dat nut is, maer dat hy mocht vroom zijn, en een Liefhebber des Vaederlands.
Vyt dese besondere dingen kanmen oordeelen, dat het krijghsmans kleed, seer wel totte Liefde des Vaderlands past, staende altijd en in alle voorvallen, als een goed burger, vaerdigh en bereyt om met de wapenen in de vuyst, voor 't Vaederland te sterven, en sijnen openbaeren Vyand door alle middel tegen te staen: In der waerheyt, indien een goed vriend, in der nood, wort gekent, alsoo wort oock de Liefde des Vaederlands niet beter gesien, als in dringender nood des oorloghs: alwaer een yder, die 't selve bemint, sijn leven en welvaert voor 't Vaderland stelt. Hier van hebben ons de Oude een sonderlinge voordaet naergelaten, in de Liefde des Vaederlands, als hebbende daer in klaere en blijcklijcke teyckenen van Liefde vertoont, gelijck de Horatii, Decii, en de Driehondert, oock de ses Fabii, die van duysent Liefhebbers gevolght wierden, diewelcke al te saemen met eere en lof kloeckmoedelijck haer leven in de waeghschaele hebben gestelt, om de groote Liefde, die zy Romen, haer Vaederland, toedroegen.
De Liefde, gelijck die van Seneca in zijne Octavia is beschreven, naegebootst.
DE Mensch sich selve seer bedrieght,
Als of de Liefd' op vviecken vlieght:
En zijn een God die fel en vvreed,
Zijn boogh en pijlen houd gereet:
VViens vlam en fackel 't al verslint,
En zijn Vulcaens en Venus kint.
't Is Ydelheyt: Liefd' is een brand,
Een kracht in sinnen en verstand,
Die in de teere Ieughde groeyt,
En vvort door vveelden opgeboeyt,
| |
| |
Door Overdaed, en Ledigheyt,
En al vvat totte lusten leyt.
Indien ghy dese stutten scheurt,
Terstont vervalt hy en hy treurt,
In korter tijd soo sal zijn kracht,
Verdvvijnen en zijn t'onderbracht.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd