|
| |
Benignita. Goedertierentheyt, Goedaerdigheyt.
Een schoone jonge lachende Vrouwe met een braef verciersel en blonde hoofdhayren met een goude kroone en een Sonne op 't hoofd, en een luchtigh gouden kleed, met een opper-rock, die met purper geboort is, alwaer drie silvere wassende Maenen op staen: Zy sal nae de rechter hand gekeert, sich wat buygen, mette armen open, en sal in de rechter een tack van een Pijnappel houden, schijnende ofse in een goude Zeetel wierde opgelicht, ter syden staet een Elephant.
De Goedertierentheyt is niet anders, voor soo veele men uyt de leeringe van Aristoteles kan bemercken, als een natuyrlijcke genegentheyt van een doorluchtigh persoon,
| |
| |
om teyckenen te vertoonen, dat hy de eere groot acht, die hem van slechter persoonen, als hy is, wort aengedaen. En dit is een eygen deughd van groote Mannen voor soo veel zy grootmoedigh zijn. En de grootmoedigheyt wil niet anders uytdrucken als een Man die in glans en cieraet van een volmaeckte deughd uytblinckt. En gelijck het swaer is, grootmoedigh te zijn, om datmen alle goede hoedaenigheden daer toe van noode heeft, alsoo eedel is 't oock goedertieren te zijn. De genegentheden van een grootmoedigh Man zijn vierderleye, welcke genegentheden wy die dingen moeten noemen, die geen verkiesinge hebben: Als Weldadigheyt, Heerlijckheyt, Sachtmoedigheyt en Goedertierentheyt; waer toe alle andere moeten werden gebracht. Want een grootmoedigh Man acht sich selve niet hoogh, noch hy veracht niet, als eene die noch vreest noch hoopt: Voor soo veele hy niet veracht, is hy goeddaedigh, voor soo veele hy sich kleyn acht, is hy heerlijck, voor soo veele hy niet vreest, is hy sachtsinnigh, voor soo veele hy niet hoopt, is hy goedertieren. En om dat de Goedertierentheyt haer ooghwit sonder middel uyt haer self heeft op de eere en om te eeren, soo kan men seggen, dat de Goedertierentheyt de alderwaerdste hertztocht is, die in een grootmoedigh Vorst kan komen. En dit is nae de leeringe van Aristoteles in 't II boex XX cap. daer hy seyt, dat hoogheyt in een Man niet anders is als een seeckere aengenaeme en eedele staetigheyt. En hier door ontdeckt sich dese deugd sonderlinge in de doorluchtigste Vrouwe Magdalena Strozzi, die gehoulijckt is aen 't heerlijcke Huys van den Marckgraef Salviati, die my oock bewogen heeft in dese besondere beeldnisse, daer van gewagh te maken, die onder veele uytblinckentheden, die haer 't Vaderland geluckigh maeckt, het doorluchte Huys van hare voortteelders, die seer deughdigh geweest zijn, oock in dese goedertierentheyt uytmunt, datse de eerbiedigheyt van slechter persoonen met een vrolijck gemoed aenneemt: en datse door hare Goedertierentheyt meer uytrecht, als andere met haere grootsheyt: derhalven maghmen van haer wel schrijven, 't geene Claudianus schrijft over 't Burgemeesterschap Manlii:
Hy drijft met rust sijn heerschappy,
Daer dwingeland leyt in de ly.
De drie Maenen, die rontom den boord van den Opper-rock staen, vertoonen het waepen van het doorluchtigh Huys van de Strozzi, waer op sonderlinge het beeld van de Goedertierentheyt past: Want gelijck het licht van de Maene, niet anders is als het selve licht van de Sonne, alsoo heeft oock de Goedertierentheydt geen ander licht, als het selve van de grootmoedigheyt, zijnde de Sonne van de Deughd, gelijck wy hebben vertoont: en daerom wort de beeldnisse van de Sonne op 't hoofd van dese beeldnisse gesien, te weeten in de opperste plaetse en in de eedelste zeetel van 't verstand, waer van daen de verstandelijcke krachten en de sinlijcke of bevindelijcke Orgelen worden getrocken, en waer in de zeedelijcke sich grondvesten.
Het getal van drie Maenen, bediet de Volmaecktheydt van dese uytsteeckende Deughd: Want het getal van dryen, bediet altijd volmaecktheyt, gelijck Aristoteles 't selve verhaelt, en is het eerste oneffen getal, en het begin van de ongelijckheydt, waer mede de Heydenen seyden, dat God was te versoenen, gelijck Virgilius seyt, Numero
| |
| |
Deus impare gaudet, dat is, de Goden verheugen sich in oneffen getal.
En de Pythagoristen seyden, dat het drie mael drie, waer in het twee begrepen is, was van ongelooflijcker macht. Waer mede Plato oock overeen stemt, seggende dat de ziele van het getal van drie, drie mael verdubbelt, haere oorsprongh hadde: en oock self de Maene, wort van de Poëten drie-vormigh genoemt, gelijck men by Ausonium in sijn boexken Griphus kan lesen, waerom hy van dit drie-tal verhael doet. Ick sal niet naelaeten te seggen dat dese Maenen nae de rechter hand zijn gekeert, dat is ten Oosten, 't welck een teycken is, dat de Maene aen 't wassen is, volgende de Sonne: alsoo wast mede het doorluchtigh Huys van Strozzi, volgende den glans van de grootmoedigheyt, in de eere gestaedigh aen. Als mede in den glans van den goeden naeme, door dieselve Goedertierentheydt. En de Maene wort oock Lucina van de Oude geheeten, om datse het licht brenght aen de nieuwgebooren kinderkens, en dat zy als Vroetwijf, dieselve voor den dagh brenght, wesende goedertieren, en een vochte Planeet, komende den Vroukens, door haer instortinge, in 't baeren te hulpe, gelijck Horatius seyt. En van de Maene kan men seggen datse goedertieren is, want zy licht in de duysterheyt van de nacht, zy verseeckert en moedight den armen wandelaers, en den Harderkens op de wacht van haere kudde: En daerom is zy van den Ouden een geleytster en helpster genaemt. En de Egyptenaers beelden haer, Hierogliphischer wyse, in, dat dese twee Planeten, als Sonne en Maene, waeren de Elementen of beginselen van alle dingen, als die door haere eygene kracht baerden, onderhielden, en alle benedenste dingen geduyrigh maeckten: Boven dat, dat oock onse leven door haere bestieringe wierde beleyt, en door de vochtigheyt des eenen, en de warmte des anderen, onderhouden.
Ieughdigh, vrolijck, lachende, luchtigh en beleeft isse gemaelt, om datter geen dingh aengenaemer noch lieflijcker is, als de Goedertierentheyt. Waer over Terentius seght, Ick hebt metter daet bevonden, datter niet beters voor den Mensche is als goedertierentheyt. Daerom is zy oock heerlijck gekleedt en met goud gekroont, als die soodanige heerschappye, gelijck de Godertierentheyt is, wel past: en het neygen van de voeten, en 't buygen van 't hoofd, als mede de open armen, zijn in den Princen teyckens van grooter Goedertierentheyt, verre afgescheyden van de grootsheyt des gemoeds en der straffigheyt.
De tack met Pijnappels houtse, om dat dese boom een beeld is van de goedaerdigheyt, want alhoewel dese boom hoogh is en een breede schadu maeckt, soo isse nochtans geene plante, die daer onder staet, schaedelijck, maer yder tiert en bloeyter vrolijck. Want zy is tegen een yder goedertieren, gelijck de Philosooph Theophrastus verhaelt lib. 3, c. 15, van de Planten, daer hy seyt, Men hout dat de Pijnboom daerom tegen een yder goedaerdigh is, om datse een slechte wortel heeft en hoogh is. Daer wort Myrthe en Laurier onder gesaeyt, en watter onder staet wort van haer Wortel niet belet, dat de kruyden sich niet vrylijck souden vermeerderen. Waer by men kan verstaen, dat de Wortel even wel meer hinderlijck is als de schadu: Want alsoo de Pijnboom een breede schadu maeckt, en de Wortels hier en daer hooger uytsteecken, soo weygertse nochtans niet, naer haere maete, andere in haer geselschap aen te nemen. Waer uyt is aen te mercken, dat de eedle Pijnboom, met een hooge slechte wortel, seer goedertieren onder haere schadu, de slechte kruyden en planten ontfanght, gelijck oock de andere boomen van een hooge wortel doen, die oock niet weygeren mindere planten in haer geselschap te hebben: 't welck ons tot een beeld sal verstrecken, dat een eedel Persoon van een hooge wortel, dat is van hooger stam en afkomst, onder de schadu van sijne bescherminge moet aennemen, oock andere, die minder van staet zijn, en dat met alle Goedertierentheyt, en dat hy haer eenig deel geve, soo in sijne vriendschap als geselschap: En dat doen geen verachte persoonen, die uyten dreck zijn opgeklommen, alhoewel die door de fortuyne zijn verheven: Maer dese blijven, in 't gemeen, plomperts, en als dobbelde en geen eenvoudige Menschen, gebruyckende veel liever, tegen andere Menschen, haere quaedaerdigheyt als Goedertierentheyt.
De Elephant, een eedel Dier en grooter als eenigh ander, sullen wy stellen voor de Goedertierentheydt van Princen en groote Heeren; van wiens Goedertierentheyt
| |
| |
Aristoteles getuyght, dat de Oliphant boven alle andere Dieren het sachtmoedighste en goedighste is. B. Anglicus seght, dat de Oliphanten uyter natuyren goedertieren zijn, om datse geen galle hebben. Maer wy seggen dat de Elephant daerom niet goedertieren is, om dat hy geen galle heeft, aengesien de Cameel oock geene heeft, nochtans heeft dieselve sulcke eedele goedertierentheyd niet als de Elephanten. Want de Natuyre heeft dieselve met een seecker licht van een wijs verstand en sinnen begaeft, die bynae Menschlijck zijn. Dit Dier sal nimmermeer, iemant die in de Woestijne, van den wegh is afgedwaelt, verschricken, met sijn vreeslijck gesicht, maer keert sich seer aerdigh wat van verre van den wegh af, en om den Wandelaer moet te geven, bewijst hy dien alle beleeftheyt en sachtmoedigheyt, en gaet hem al soetjens op den wegh voor, hem dienselven wijsende: gelijck Barth. Anglicus en Plinius verhaelen. 't Welck voorwaer in der waerheyt een goedertierene en vreemde daed, in een Dier is, 't welck macht hebbende om te beschaedigen, nochtans niet wil, maer veel liever wil helpen en vorderlijck zijn. Van deses Diers eedele en vriendelijcke aert, mogen haer mede dese Heeren toepassen, diewelcke gedreven zijnde, door haere ingeborene vriendlijcke Natuyre, haere Onderdaenen en Dienaers beschermen, en haer geleyden in den wegh van 't gelucksaligh genoegen, haer te hulpe komende in haere uyterste behoeftigheden. Want een eerbaer Prins heeft dit ooghwit, dat hy sijne onderdaenen geluckigh maecke, seyde Antipater. En boven dat, sullen de eerbaere en goedaerdige Princen en Heeren om te meer gevreest en geeert te wesen, haer voegen om een yder te hooren spreecken, en de minste gehoor te geven: 't welck oock de dapperste Princen hebben gedaen, naelaetende van haer, een goed lof aen den naekomelingen. Alexander Severus was strengh van Naeme, doch vriendlijck van aert, en dat tegens die geene die 't niet dorsten wagen om iets van hem te begeeren: En roepende dieselve tot hem, seyde haer, Waerom begeerdy niet? Meendy mogelijck dat ick u schuldenaer blijve? eyscht doch, op dat ghy over my niet hebt te klagen. Want Alexander verstont, dat een Prins gehouden was goedertieren gehoor te geven, en onderstand te doen aen geringe en mindere persoonen: en daerom vertoonde hy sich vriendlijck, vraegende watse begeerden, ten eynde hy haer niet soude schuldigh blijven. En om dat dese Keyser een Heyden was, soo worden hier door beschaemt die harthoofdige en stuyrse Heeren, die haere Onderdaenen gehoor weygeren, en soo haest zy dieselve maer eerst aenspreecken, soo verjaegen zy dieselve, en dat tot smaet van haere persoonen, van haer wegh, en verschricken die door haere strenge en bittere gebeerden. Laet ons een voorbeeld nemen van Titus de Soone van Vespasianus, diewelcke sich altijd vriendlijck tegens 't Volck heeft vertoont, alsoo dat hy oock door dese goedaerdigheyt genaemt wierde De Liefde en de geneughte van het Menschlijck geslachte. Noyt liet hy iemant ongetroost van hem gaen: Waer over hy oock van sijne besondere Vrienden aengesproken wierde van dat hy meer beloofde als hy koste houden: daer op hy antwoorde, dat het niet betaemde, dat iemant, als hy den Prince hadde gesproken, daer van treurig behoorde wegh te gaen. Suetonius voeghter noch by, dat hy in alle voorvallen het Volck met soodanige vriendlijckheyt en aengenaemheyt bejegende, dat hy oock de feesten van de Swaerdvechters, niet nae zijn, maer nae der omstanders goetduncken toestelde. En nimmermeer weygerde hy iets aen die geene, die 't van hem versochten: haer daer by vraegende, of zy oock meer begeerden? En sittende aen 't avondmael, schoot hem eens in 't gedachte, van dat hy dien dagh sijn gewoonlijcke Goedertierentheyt niet hadde gebruyckt, soo borst hy uyt met dese gedenckwaerdige spreucke: Vrienden! desen dagh hebben wy verlooren. Achtende dat dit des Princen schuldige plicht was sich dagelijx in de Goedertierentheyt te oeffenen. Niet min goedaerdigh is geweest de Keyser Marcus Aurelius, waer van Herodianus schrijft, dat hy aen ygelijck, die wilde, en hem tegen quam, vriendelijck de hand gaf, en wilde oock niet lijden, dat sijn lijfwacht, iemand soude verhinderen, by hem te komen. Dit zijn Princen, die in haer leven bemint, en nae haer dood geroemt worden, die de Volckeren, door haere Goedertierentheyt, tot willige slaven maecken. En voorwaer soo een Heer alleen, vier dagen soude mogen regeeren, soo behoorde hy hem een gedachtenisse van sijne goedertierentheyt nae te laeten, want sijn heer- | |
| |
schappye sal ras vergaen, maer sijne deughd sal eeuwigh geduyren: Een waerdige spreucke voorwaer, van dien grootmoedigen Prince, Philippus van Macedonien, Vaeder van Alexander de Groote, daer hy seyt: Ick wil veel liever lange tijd goedertieren, als een korte tijd, Heere genaemt werden. Waer uyt aengemerckt kan werden de beleefde ziele van dese onverwinnelijcke en goedaerdige Princen, als mede de eedele Natuyre van den Oliphant, het grootste Dier van allen, dat met sulcke Goedertierentheyt is begaeft: Hier uyt besluyt ick dan, hoe een Persoon eedelder en grooter is, hoe dat hy beleefder en vriendelijcker behoort te wesen, en 't welck het aldermeeste is, behoort hy sich te voegen nae de goedaerdige natuyre Godes, wiens eygenschap het is, Goedertieren te wesen: Want daer niemant is, die sijne Goedertierentheyt in 't uytdeelen, van sijne goederen, gelijck hy dagelijx doet over alle sijne schepselen, meer in 't werck stelt: Also kan oock een Heer of Prins voor soo veele de sterflijcke aert belangt, de Goddelijcke Natuyre in geenen deele naerder komen, als door Goedertierentheyt. En 't is buyten twijfel, of God bemint meerder eenen goedaerdigen, als een hovaerdigen Heere, jae hy haet den opgeblaesenen: gelijck Plutarchus klaerlijck, in sijnen onwetenden Prince, getuyght, seggende, dat gelijck God in den Hemel gestelt heeft de Sonne en de Maene, als teyckenen van sijnen glans, alsoo is oock het beeld en het licht van een Prince in de Republique, die een rechtvaerdigh en oprecht gemoed draeght, en geen blixem of drietand, gelijck eenige plachten te doen, om alsoo vreeslijcker en hooger te schijnen, als zy zijn. Dese mishaegen God, die zijn donder, blixem en straelen willen nae aepen. Maer daer en tegen behaegen dese den Heere, die sijne deughd nae volgen, en haer soecken, hem gelijck te stellen in de eerbaerheyt, zeedigheyt en Goedertierentheyt: en haer meer en meer verhoogende, maeckt hy haer deelachtigh, van sijne billijckheyt, gerechtigheyt, waerheyt, sachtmoedigheyt en Goedertierentheyt: door welcke Deughden, zy dan, als de Sonne en Maene sullen uytblincken, niet soo seer by de Menschen, als by God, diewelcke een Vaeder is van alle Goedertierentheyt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd