Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

[p. 102]

Vana Gloria. Eere of Roem die ydel is.
van dien dapperen Academicus Philoponus
beschreven.

Een Vrouwe met een lichtvaerdigh opsicht, en twee hoornen op 't hoofd, waer tusschen een bondelken hoy steeckt, en voor een hangende bagge sal zy twee bloedsuygers hebben, oock eene aen 't oor: In de rechter hand salse een Trompette, en in de slincker een draed houden, waer aen een Wespe is gebonden, die al suyselende om hoogh vlieght, gelijck de Byen, doch veel grooter en oock grooter van vleugelen.

De ydele Roem of Eere is een ongemaetighde beweginge van 't gemoed, waer door yemant nae sijn eygen hoogheyd verlanght, om meerder als andere geacht en geeert te zijn, gelijck 't selve Hieronymus in seeckeren brief verklaert. De Eere prickelt in der waerheyd, den Mensche totte deughd: want soo men de paerden opter loop drijft, door 't geluyt van den Trompet, en den Wind honden door 't geroep en 't gekrijsch op der jacht moedight, om den buyt te vervolgen, soo kan men oock door 't geluyt der handen maecken, dat de stomme beesten sich veel sneller op der vlucht geven. Hoe veel te meer sullen wy gelooven, dat de reedelijcke geesten der Menschen in ons wacker worden en opstijgen, dieder zijn gebooren tot een blijck van Lof en Eere? die geene die door den fackel en prickel van roem, tot eerlijcke aenslagen wort beweeght, daer van kan niet anders geseyt worden, dan dattet komt uyt een heerlijck gemoed en een eedel verstand. 't Is een schoone saecke een goede naem, door eerlijcke saecken, te verkrijgen. Wat isser schoomer, voor een Man, dan dat hy eere en een goede naeme onder den Menschen magh verwerven? seyde Theocritus. Onder alle belooningen der deughd, is de eere het voornaemste loon, diewelcke aen dit korte leven de vergeldinge doet, dat haere geheughnisse oock den naekomelingen by blijft, jae maeckt dat wy verre zijnde, als tegenwoordigh, en dood als levendigh zijn. Maer van d'ander syde, moet sich een yder wachten van de begeerte tot eere, diewelcke nae 't gevoelen van Cicero, in sijne Burgerplichten, de vryheyd wegh neemt, en voert de gemoederen tot onrechtvaerdige dingen, door de voorwendingen van hoogheyd en eere, nae voortreckingen, nae Rijcken en Mogentheden. De Menschen zijn gemeenlijck soo verblint door de begeerte van Lof en Eere, dat om gehouden te worden, boven andere uyt te munten, soo komen zy de Eere bedelen, door een ongematighde gemaecktheyt, waer in zy sich gansch sot en ydel betoonen.

Dit is waere Eere, besich te zijn in goede saecken, alleene om goed te wercken, en om de eeuwige Eere te verkrijgen, verachtende het gejuygh en de eere des Werrelts: diewelcke oock aen de ydele roemsuchtige Menschen een walge heeft, met alles watse doen, om totte Eere te geraecken. 't Misstont Alexander Magnus, hoewel hy een on-overwinlijck Keyser was, dat hy roemende van sich selven, wilde gehouden wesen voor een Soone van Iupiter Hammon, en voor een God. 't Mishaeghde Marius, dat Silla sich al te staetsuchtigh vertoonde, en te seer was versopen in de smaeck van Eere, als wanneer hy den Koningh Iugurtam gevangen krijgende, desselven beeld in sijnen ringh liet snijden. En daerom ontsettede hy hem van sijn Rentmeesterschap, en verjaeghde hem van sich: Waer over Silla sich verstoorende, maeckte den aenvangh van den Burgerlijcken Oorlogh: gewislijck ontsteecken zijnde door de ydele Eere. Marius selve, diewelcke de ydele Eere van andere mishaeghde, hebbende veele saecken heerlijck uytgevoert, gedreven zijnde door een seeckere opgeblasentheyt van sich selve, heeft de goede naeme van sijne Eere verlooren: en om dat hy sich selve aennaem toe te schrijven, 't geene hy uyt eens anders mond behoorde te ontfangen, soo verdiende hy niet de stemmen van de algemeene aenprijsinge. 't Misstond oock den Romeynschen Redenaer Cicero, diewelcke sich soo seer verhief in sijn Burgemeesterschap, en van de t'saemensweeringe van Catilina, die van hem was t'ondergebracht, dat hy dese woorden uytriep: O geluckigh Romen! dat ghy gebooren zijt, terwijl ick Burgemeester was. Dieder Eere by de Werreld wil verkrijgen, moet de Eere verachten, en dieselve hebbende verkregen, isse swaerlijck te bewaeren: Want die wel doet, alleen door begeerte van eere, die weet ten laesten sijn ydele roemgierige genegentheden niet te bedecken, en om dat hy dieselve open-

[p. 103]

baert, soo verliest hy sijne verkregen Eere, want de Eere vlucht voor diese soeckt, en volght die geene die daer voor vlucht. Ydele sotheyd van den Mensch, die sich tot het goede schickt, uyt liefde van de broose Eere: en die niet te vooren siet dat dat goed 't geene hy ter hant neemt, quaed is, om dat het niet wort gedaen uyt liefde van God, diewelcke het opperste goed is, onse eenige wit en waerachtigh eynde, en om de eeuwige Eere te verkrijgen? Waer van roemt sich doch de Mensch? Van Wijsheyd? De roem van Wijsheyd is schande, seyt de Wijse Man cap. XVII. Die sich roemt dat hy wijs is, is een weet-niet. Daerom spreeckt de wijse Philosooph, Dit alleen weet ick, dat ick niet weet. Waer uyt mede geoordeelt wierde, dat hy sich roemde, als diewelcke wilde gehouden zijn veele te weeten: Daerom dees ander looser zijnde, wilde veel liever seggen, Noch ick weet voorwaer niet of ick niet weete. Maer waerom bemoeyt sich dan de Mensch in eenigh werck te maecken? om aen de toekomende eeuwe sijne wijsheyd en kennisse te vertoonen? en waerom verspreyt hy sijn naeme door de Werreld? of waerom drijft hem dese ydele Eere: Want hy wort self in sijn leven van weynige bekent, en of zy hem al van 't gesichte kennen, soo kennen zy doch de deugd desselven en sijne wercken niet, en soo veele als sijn naeme door sijne wercken is bekent, die hem door 't gesicht niet kennen, daer van verkrijgen zy doch by haer leven de gewenschte Eere niet: Niet min verkrijgen zy oock dieselve door den toekomenden tijd, want de langheyd en de veranderinge van de tijden onderdruckt het goed gerucht van de verledene dingen. Maer wat smaeck sullen zy gevoelen, datse, nae haer dood, souden werden vermaert? Iae hooren zy niet dickwijls in haer leven met warsheyt, alsse mercken dat haere wercken van de quaedaerdige en van de veelheyd en verscheydenheyd van neuswijsige oordelaers werden beknabbelt, vindende datse in plaetse van Eere die sullen lasteren? De Professoren van eene wetenschap en konst, achten ten meestendeel niet veele eens anders wercken. 't Is op seeckere tijd gebeurt, dat in een ringh van geleerde Mannen, aengetrocken wierde een plaets uyt Titus Livius, waer op een Spaensch Godgeleerde, die treflijck was in sijne konste, vraeghde, Wat was Titus Livius voor eene? en waer van handelde hy? also dat de Eere van dien eedelen Schrijver, en van de Romeynen, waer van hy handelde, desen gantsch onbekent was. En wat Livius belanght, dieselve, als Plinius getuyght, aen den Keyser Vespasianus, roemde dat Livius soo veele Eere hadde verkregen, dat hy oock niet meer behoefde te schrijven: nochtans is sijn Roem en Eere aen yder geleerde niet bekent, veel min noch aeh die geene die van minder aensien zijn: 't is een swaere saecke de Eere te verkrijgen, die men soeckt, en dat by een yder Mensch, en in alle plaetsen. De Cortegianen of Hovelingen die sich roemen dat zy op den hooghsten trap, en de meeste gunste in 't Hof hebben, zijn van ydele Eere opgeblasen, denckende dat zy de meeste ter Werreld zijn, en dat haere naeme vermaert en bekent is van de Indiaenen af totte Mauritaenen toe. O! hoe seer bedriegen sich die geene, die wy weeten dat sich laeten noemen de voornaemste Hovelingen van den Koningh van Vranckrijck, van Spagnien en van den Keyser? en dese weeten niet van die, noch die van dese: en selve zijnse in Romen noch van al den Eedeldom geacht noch bekent. Maer wat segh ick van de Hovelingen? Hoe veele Princen, Baroenen en Prelaeten zijnder in de Werreld, wiens naeme ons is onbekent, en soo men van d'eene weet, van d'ander weet men niet met alle. Hoe veele opgerechte beelden, wapenen van Princen en krijghsrustingen sietmen in de Palleyssen, Templen en Begraefnissen die ons onbekent zijn? De aldergrootste eere en die sich wijtst verspreyt, behoort den Romeynen toe: En niet te min is haere eere ten tijde des Reedenaers, als zy victorieuselijck de overwinninge uyt Africa, Parthen, en andere verre gelegen plaetsen des Werrelts, hadden verkregen, niet over de reviere Ganges, noch over aen bergh Caucasus gepasseert. Waer over in den droom van Scipio, diewelcke van M.T. Cicero is versiert, Africanus aldus spreeckt: Heeft wel iemants naeme en lof onder ons, uyt dese bekende en bewoonde Landen, desen bergh Caucasum, dien ghy siet, konnen over klimmen? of de reviere Gangem konnen overswemmen? En wie sal in de andere deelen van het Oosten, Westen, Noorden of Zuyden uwen naem hooren? Dese deelen des Werrelts dan afgesneden zijnde, kondy

[p. 104]

voorwaer lichtlijk sien, in hoe kleyn begrijp uwe Eere sich wil hebben verbreyt. En hier kondy noch meerder van dese stoffe vinden, die waerdigh is te werden gelesen, gelijck oock by Macrobius en Boëtius in de VI prosa van 't tweede boeck te sien is, alwaer hy de soeckers van de ydele Eere vermaent, datse sullen aenschouwen de Eere van den onmetelijcken Hemel, in dier manieren, dat een yder voor veracht sal houden de Eere des Werrelts, en sich schaemen dat sijn naeme het kort begrijp des aerdrijx niet kan vervullen. Die Menschen mogen sich veel beter schaemen die daer ydele Eere soecken in brose en verganckelijcke goederen, die maer wind en schaduwe zijn, voerende den naem van schoonheyd. Dese staet- en eersuchtige moeten beschaemt worden, diewelcke sich roemen van dat zy hebben de gemeenschap der Princen, en noch met giften en overtollige onkosten, haere vriendschap koopen. Oock moeten sich wel te schuyl houden die daer gemeene Burgers zijn: en om datse grootmoedige en rijcke Burgers mogen werden gehouden, soo stellen zy, gelijck Princen, al haer vermogen in kostelijcke timmeringen en gebouwen, en dickwijls in nieuwe Slooten en Burghten op te maecken, sich roemende, dat aldaer hunne wapenen, naeme en opbouwingen staen, diese met veel duysenden hebben bekostight: een ydelheyt die haer al soetjes in armoede brenght, een Eere die haer seer dier kost: gelijck haer oock de Hoere Phryne, of als andere seggen Phirne, die ydele Eere, van haere gedachtenisse, soo dier liet kosten, dat zy de winste van veele Iaeren liet aenleggen tot hermaeckinge van de muyren van Theben, stellende daer dit opschrift rontomme: Alexander heeft wel dese mueren nedergeworpen, maer Phryne heeft dieselve wederomme opgebouwt. 't Zijn ellendige en ongeluckige Menschen, die haer roemen van haere Macht en Rijckdoom, die zy in een oogenblick konnen verliesen, niet siende den Dood, die aen haere syde staet. Waer van Sosiphanus meer Christelijck, als Heydensch, aldus spreeckt:

Wel ongeluckigh is de Mensch,
Die schijnt te hebben sijnen wensch,
En roemt op Rijckdom, Eer, en Staet,
Die in een dagh komt en vergaet:
En als 't Geluck u eens aenlacht,
O arme Mensche! vol van pracht!
Dan steeckt ghy uwen trotsen kop,
Hovaerdigh nat de sterren op:
En ondertusschen is de Hel,
Of Pluto uwe Mee-gesel.

Dese voorgaende gangen hebben wy eerst willen ontdecken, op dat wy voorsichtigh zijn, om door de ydele Eere ons niet te laeten inwicklen, en dat onder de gedaente van de gepresene eere. Laet ons nu totte uytlegginge van de beeldenisse komen.

Een Vrouwe is de ydele Eere afgemaelt, alhoewel het waer is, dat onder alle slagh van Menschen ydele roemsuchtige zijn: nochtans hebben de Vrouwen, als de aller-ydelste en lichtveerdighste, daer toe den meesten treck. 't Welck Tiraquellus in sijne Houlijxwetten door 't aensien van Chrysostomus aldus stelt, ydel en roemsuchtigh is al 't geslacht der Menschen, doch insonderheyt het Vroulijcke. Dieselve seyt vorder: De Vrouwen hebben in sich eenige oefninge van ydele Eere.

De ydele Eere is een onbeschoft Beest. De ydele Eere seyt Philo de Iode, in 't leven van den Burgerlijcken Mensche, draeght, als een groot Beest, hoornen op 't hoofd, diewelcke by andere wel zijn beelden van macht en waerdigheyd, maer by ons is 't in dese plaetse de Hovaerdye, diewelcke van de Waerdigheyt, Macht en Rijckdom, die iemand door eenige gave of deughd in sich gevoelt, ten meestendeel voortkomt, en daer uyt wort de ydele Eere gebooren, diewelcke te gelijck mette Hovaerdye komt aen treden, overmits geene Hovaerdige sonder ydele Eere is, noch geene roemsuchtige sonder hovaerdye. Lucifer die sich aen yder roemde van sijne hoogheyt, schoonheyt en uytstekentheyt, verhovaerdighde sich soodanigh, dat hy wel verdiende van de Werrelt met een paer hoornen gekroont te werden, diewelcke, hooghmoed van hovaerdye en van ydele Eere te kennen geven. God de Heere wilde dat van het hovaerdige en roemsuchtige volck Moab, den hoorn van de Hovaerdye, en den arm van haere Macht soude gebroken worden, gelijck Hieremids seyt in 't XLVIII cap. Den Hoorn Moabs is afgehouwen, en haer Arm is verbroken, spreeckt de Heere, &c. Wy hebben de hovaerdye Moabs gehoort, hy is seer stout, hovaerdigh, hooghmoedigh, trotsigh en overmoedigh. Moab sal niet meer een Volck

[p. 105]

zijn, want het heeft sich tegens den Heere verhovaerdight. Godt de Heere dreyght die van Israel, die door de Werreltsche geneughten en haere gelucksaeligheden, de ydele Eere en Hovaerdye hadde aengenomen, seggende door Amos aen 't VI capit. Die u selve troost in 't gene doch niets is, en spreeckt, zijn wy dan niet sterck genoegh met onse hoornen? Daerom siet, ick wil over u lieden, van den huyse Israels, een volck verwecken, dat u sal vertreden van dier plaetse aen, van daer men nae Hemat gaet, tot aen de beke in der Woestijne. Waer over de Koninghlijcke Propheet David singht: Wilt uwen Hoorn niet verheffen, maer ick sal verkondigen eeuwighlijck en lofsingen den Godt Iacobs, en sal alle uwe hoornen der sonden verbreken. Want alsoo de Stier met sijne hoornen hovaerdigh en wreed is, doch dieselve verbroken zijnde, soo verliest hy sijne wreedheyd en hovaerdye. De Hoorens worden van Horatius in sijne Schimpdichten en Gesangen, als mede van Torquato Tasso, Petrarcha en andere, voor de Hovaerdye genomen. Aldus wort de Hovaerdye met hoorens van ydele Eere, gelijck de Beesten afgemaelt. De roemsuchtige zijn rechte Beesten, diewelcke gedreven zijnde door ydele Eere, dickwijls seer groote en ongelooflijcke beestigheyt bedrijven. De Philosooph Empedocles was een beest, die ten sijnen tijde geacht wierde voor een oprecht en wijs Man, en die door eergierigheyt wilde zijn geacht voor een God: Dese als of hy was verdweenen en ten Hemel opgeklommen, en men niet wiste waer hy was gebleven, wierp hy sich selve stilswijgende in de brandende sulpher poel van den bergh Aethna maer de kracht van de vlamme wierp sijnen yseren schoe dien hy plagh te draegen, om hoogh uyt de klove. En op deser wyse openbaerde het vier de brandende vlamme van sijne ydele Eere. Beesten zijn dit, diewelcke om datse niet zijn gebooren tot eedele daeden, soecken vermaert te worden door schelmstucken. Soodanigh eene was Erostratus, die den Tempel van Diana afbrande, alleene om in de Werreld vermaert te werden, gelijck hy bekende: Daerom verboden zy dat sijn naeme niet soude gedacht worden; alhoewel dieselve niet kost verdonckert blijven, als eens brandstichters van een soo wonderlijcken gebouw, dat onder de seven wonderen des Werrelts getelt wierde, Beesten zijn die geene, die met het bloed der Princen en te gelijck met haer eygen bloed sich toeschrijven de onsterflijckheyd, ick wil liever seggen in de sterflijckheyd van de ydele Eere, met verlies van haer leven. Hieronymus Olgiatus (opgeweckt zijnde, door de gierige en onversaedelijcke lust van ydele Eere, en dat door de welsprekentheyd van Cola Montanus sijn Meester) vermoorde in de Kercke met sijne andere t'saemengesworene Galeazzus Sforza, niet soo seer om Milanen sijn Vaderland van de tyrannige regeeringe te verlossen, als door de ydele Eere: gelijck hy in 't laeste van sijne straffe (om sich selve moet te geven) bekende, seggende: Grijp moed Hieronyme! de wreede dood, en de eeuwige naeme, sal altijd staen tot een oude gedachtenis van dese daed. Tot onsen tijde wilde F. Iacob Clement, oock sijnen naeme onsterflijck maecken, door de dood van Henricus de III Koningh van Vranckrijck, daer hy nochtans dood bleef, eer de Koning stierf. Iean Chastel, Student van Paris, 1594 den 17 Decembris, oock beweeght zijnde door de overredinge van sijn Meester, wilde den Koningh Henricus de IV met een Mes den strot afsteken, maer 't selve miste hem, alsoo de Koningh hem buyghde, om wederomme eere te bewijsen aen een groot Heere, dies stack hy hem in de lippe datter een tand mede uytbrack. De Raedgever die raeckte aen een galgh, en de Iongelingh tot belooninge van sijne ydele Eere, zijnde eerst sijn hand afgehouwen, wierde daer nae met vier paerden in vier stucken gereeten, ende ellendigh verbrand. Levende dese onverwinlijcke Koningh, die een blixem des oorloghs was, nae dat hy dit gevaer was ontkomen, noch 15 Iaeren en vijf Maenden, totte tijd toe, van 't Iaer 1610 den 14 May, dat de Koningh binnen Paris, wesende in sijne Koets, die hy dede stille staen, om te sien een triumphboge, diewelcke ter eeren de Koninginne Maria, sijne huysvrouwe, opgerecht was: wierde, met algemeene droef heyd van geheel Christenrijck, met een Mes met twee steken doorsteken, en dat van eenen Francois Ravaillac van Angoulesme, daer toe, buyten twijfel, aengedreven zijnde, door de beestigheyd van de ydele Eere: want selve in 't pijnigen spottede hy en belachte den Rechters, sich roemende van sulcken grouwel, willende hartneckigh en onbekeerlijck sterven: de rechter arm,

[p. 106]

waer mede hy 't feyt gedaen hadde, wierde totten elleboge gebrant, en met gesmolten loot al soetjens daer op gegoten, de rest van het lichaem worde met gloeyende tangen genepen, waer in dat gesmolten loot en brandende solpher gedaen wierde, als mede sijne borst. Ten laesten wierde hy met vier paerden in veele stucken getrocken, diewelcke door de rasernye des volx, al eerse konden verbrant werden, nae dat het vonnisse luyde, over al door de Stadt worden gesleept. Alle dese dingen zijn beestlijckheden, diewelcke zijn voortgekomen, door het groote beest de ydele Eere, waer door de reuckeloose, hovaerdige en roemsuchtige Menschen, haere hoornen opsteken, maer blyven beschimpt en bespot met verachtinge en schande. Wy sullen hier laeten de beestigheyd van de Hipocriten of geveynsde, diewelcke, gelijck Castor Durantus seyt, haere verwe verwisselen en veranderen, maeckende sich vael en bleeck, door 't roet uyt den schoorsteen, en haer aengesicht mager, alleene door ydele Eere.

Het hoy rontom de horens te hebben, is by de Latijnen een spreeckwoort, 't welck Horatius verhaelt in 't I boeck in de IV Satyra, daer hy seyt: Wijckt verre van hem, want hy heeft hoy in de hoorens. Van Pierio wortet genomen voor een beeld van wreedheyt, diewelcke niet verre van de ydele Eere is afgescheyden. Want de Stieren, door de overvloet der weyden vet zijnde, worden oock stout en ongebonden: alsoo worden oock de kinderen des Werelts door den overvloet van weelde, gemack en mogentheyd hovaerdiger en opgeblasener: en door dit alles, als mede door andere insichten, stellen wy het hoy rontom het hoorn van de ydele Eere: om te vertoonen dat het swaere hoorn van hooghmoed, gebracht wort totte lichtigheyd van 't hoy, tot ydelheyd en tot niet. En dat de hovaerdige en hooge gedachten, die de roemsuchtige in 't hoofd hebben, ten laesten verdonckert blyven, door een verachte snootheyd: Overmits de gedachten van de roemsuchtige het hoy gelijck zijn, diewelcke wel in de sinnen een weynigh bloeyen, maer zijn strax vergaen in de dorrigheyd van 't hoy, 't welck in een schoone weyde opgeworpen zijnde, en bloeyende te nederleyt, doch in korter tijd verdrooght, sulx dat de bloemkens daer af vallen, gelijck Esaias aen 't XL capittel seyt: Alle haere Eere is als een bloeme des velds, het hoy is verdort, en de bloeme is afgevallen. Een ontwerp, dat van S. Petrus en van Iacobus in sijnen eersten brief is naegevolght: Een nedrigh Broeder roeme in sijne verhooginge, een rijcke in sijne vernederinge, want hy sal als een bloeme des gras vergaen. Want gelijck de Sonne is opgegaen met hette, soo is het gras verdrweenen, haer bloeme is afgevallen, en de cierlijckheyt haers aensiens is vergaen.

De bloedsuygers die aen de ooren hangen, bedieden dat de ydele Eere is als een worm, diewelcke de ziele gestadigh knaegt en de sinnen suyght, sulx datse niet op houd, dan totter dood toe: Want by den Menschen, hoe wijs dieselve oock zijn, blijft gestaedigh, terwijle zy leven, in de gedachten een begeerlijckheyt van Eere. Derhalven seyt Plato, dat de begeerlijckheydt van de Eere, het laeste kleed is, dat de ziele plagh af te leggen. Gelijck Cornelius Tacitus mede spreeckt van Peto Thrasea, een verachter van Rijckdommen, en een stantvastigh en onversaeght voorstander van de gerechtigheyd: doch hy scheen aen veelen, al te begeerigh nae een hooge naem: want oock aen de kloeckste Mannen beklijft oock de laeste genegentheyt, die zy hebben totte begeerte van Eere: die wel stilswijgende inkruypt, maer zy slockt seer vraetigh op het goed, 't welck men ter handen neemt, sulx datmen 't selve niet gewaer wort, gelijck Chrysostomus seght. Waer over Climacus de ydele Eere een bloedsuyghster noemt, die, soo L. Granada in sijn Predicatie seyt, dat dese heylige Man de gierigheyt, door de barmhertigheyt plagh te overweldigen, de traegheyd door de overdenckinge des doods, en de ydele Eere door sich selden te laeten sien, door weynigh te spreecken, door eensaemheyt, en door stilswijgentheyt. Middelen, in der waerheyt, die bequaem zijn om dese bloedsuygster te ontvluchten, die soo krachtelijck aenvalt, en diemen met soo grooten swarigheyt uyt de gemoederen kan weghdrijven. Van welcke kracht Augustinus seght: Dat men niet gevoelt wat kracht de Liefde van de Menschlijcke Eere heeft, ten zy datmen dieselve t'oorlogh heeft aengeseyt: Want alsoo het seer licht is, geen lof te begeeren, als men dat niet verkrijgen kan, soo is 't nochtans swaer, datmen sich daer in niet soude verblijden, alsse ons wort aengeboden. Maer dese bloedsuyghster is soo inslockende, datse niet wacht tot dat een ander

[p. 107]

haer 't lof aenbrenght, maer maeckt dat wy die gaen soecken, want een ygelijck heeft van natuere dese bloedsuyghster, van Liefde tot Eere, by sich, en daerom kan men dieselve soo lichtlijck niet uyt de sinnen drijven: niet min oock die geene, die daer meenen dat zy de ydele Eere verachten: want als zy daer in selve behaegen scheppen, dan versmaeden zy die immers niet: ondertusschen roemen zy sich selve inwendigh van haere Eere, diewelcke zy seer reuckeloos en onbedacht omhelsen. Een groot inswelger van ydele Eere is die geene, naer 't gevoelen van V. Maximus, diewelcke sich roemt dat hy verre van de Eere is, diewelcke van doorluchtige en vermaerde Mannen gesocht wort, door needrige dingen: dese diewelcke vermaenen van de verachtinge van Eere, en verachten dieselve niet, alsse over haere boecken en schriften geschiet, gelijck Tullius, in sijne reede voor Archia den Poëet te kennen geeft, daer hy seyt: Wy worden, seyt hy, al te saemen getrocken door lof en prijs, een yder soeckt nae de hooghste. Iae selve de Philosophen, schrijven haere naemen op de boecken, die zy van de verachtinge van de Eere geschreven hebben, en waer in zy de eedelheyt en 't lof verachten, daer in zy willen geroemt en gepresen zijn. Hoe soetjes dat dese bloedsuyghster suyght, kan men mercken van sulcke personagien, die van hooger macht en aensien zijn, diewelcke met eerlijcke daeden en wercken haer leven hebben verciert, en te gelijck stoffe gegeven aen de brave verstanden, om een historie te beschrijven, diewelcke niet vertoeft hebben tot dat andere dieselve aen den dagh brachten, maer hebben haere dappere daeden met haer eygen hand beschreven, gelijck I. Caesar. De Keyser Adrianus maeckte boecken van sijn leven, en gafse sijne geleerde vrygemaeckte slaven, om die onder haeren naeme, uyt te geven: onder welcke, soo Ae. Spartianus seyt, de boecken van Phlegeton mede van Adrianus waeren beschreven. Septimius Severus gafse uyt onder sijn eygen naeme. Pius de II heeft met sijn eygen hand de geschiedenissen, geduerende sijn Pausdom voorgevallen, beschreven, waer in hy met sijn eygen penne doorgaens sijn eygen lof verhaelt, daer van men Fulgosum breeder kan lesen.

De Trompet in de rechter hand, is een gemeen gereetschap van de ydele Eere, diewelcke 't ampt doet van haer eygen naem uyt te blaesen: en dit siet op die geene, diewelcke haer in de ydele Eere te buyten gaen, en die met haer eygen mond haer lof uytbrommen, en met hooghdravende woorden hare wercken verheffen, en soose eenigh goed werck maecken, soo maecken zy datmen 't sal weeten, en op dat men 't immers dan wel sal weeten, soo geven zy dieselve aen den dagh. S. Chrysostomus seyt over de spreucke Mathaei VI, Als ghy aelmoessen doet, soo laet gheen basuyne voor u blaesen. Sulx dat de basuyne is alle handelinge of daed, door de welcke de roem of lof van 't werck vertoont wort, en dat het uytblaesen met de Trompet, is te verlangen nae de pompe of pracht van de ydele Eere. Het is een lelijcke saecke sich te roemen: jae haetelijck aen God en aen den Menschen, waer over oock God, Moab haetede, om dat hy roemsuchtigh en hovaerdigh was. Aristides de Griexsche Redenaer, hielt het daer voor, wanneer de daeden mette woorden over een quaemen, dat het alsdan betaemlijck was sich selve te prijsen: Om sijne meeninge te bevestigen voert hy de woorden van Achilles in, alwaer hy roemt dat hy twaelf Steden met de scheepsvloten heeft ingenomen, en elf te lande, en veele schatten en rijckdommen wegh gevoert, en had alle dese geschencken de Goddinne Atridae vereert. Aristides voeghter by: Niemant van de Griecken, wort hier over toornigh. Waerom? Want haere woorden komen met haere daeden over een. Daer is geen saecke, die 't lof meerder verdonckert, als datmen in sijne wercken pocht en roemt, alhoewel oock de roem mocht waerachtigh zijn: eygen lof stinckt. 't Is niet waerdigh datmen voor goed kenne de verantwoordinge van Aristides, diewelcke hebbende gepresen sijn eygen vertoogh, dat hy over Minerva gedaen hadde, worde nochtans berispt, om dat hy sich selve geroemt hadde: evenwel hielt hy staende, dat hy wel gedaen hadde in sich selve te prijsen, en dat met veele voordaeden, insonderheyt van Homerus, diewelcke sich aennam het Prinsdom van de Poësie of Dichtkonst, en dat Hesiodus het selve mede doet. Ick antwoorde, datmen nae de voordaed van de Poëten in sich selve te prijsen en te roemen, geen besluyt moet stellen, overmits het haer ydel gebruyck is, dat zy meer de ydele Eere als de daed selve begeeren, en oock met openen

[p. 108]

monde roemen, dat zy alle Poëten die oyt ter Werreld geweest zijn, te boven gaen. Want ick heb eenige hooren seggen, dat Virgilius soo seer niet te verwonderen is, als hem de Werreld wel uytroept: als of zy meer oordeels hadden, als al de Werreld, en dat haer stijl soeter en aengenaemer was, als de sijne: Andere die meenen dat zy bearbeyder, lieflijcker en soeter welsprekentheyt hebben als Catullus, Tibullus, en Propertius. Andere dat de Dichten van Petrarcha niet zijn om te volgen, alsoomen dieselve niet meer gebruyckt. In 't kort, een yegelijck oordeelt daer van, nae sijn gevoelen, verheffende haer eygen, misprijsende eens anders wercken: alhoewel de stijl van Homerus, Pindarus, Virgilius en Horatius &c. in haere aert, waerdigh zijn, om nae te volgen, gelijck oock Petrarcha de sijne: soo men die niet gebruyckt, laetse niet gebruyckt worden van die geene, die deselve niet wil, niet kan, noch niet weet te gebruycken. Laet daerom dese onse Poëten swijgen, en niet meer sprecken: soo Petrarcha weder levendigh wierde, dat hy sijn maniere van Dichten soude veranderen, en dieselve nae de haere voegen: Maer ick geloove veel eer, dat hy haer soude belachen, en haere Dichtkonst noemen, een Dicht dat wanschapen is en buyten 't spoor slaet, als hy soude lesen, in den bergh des Hemels, het hol der Sterren, de stal van de Zee: al om datse Homerum souden overtreffen, die daer stelt een stal van Paerden in 't diepste van de Zee: een Ziellijcke Nacht, voor een Weduwe, en duysent andere belachlijcke grillen, die door dese geesten in de Dichtkonst worden begaen. Noch seggense wijder, dat het gedicht van Ariosto al te dicht by de aerde gaet, en dat dat van Tasso al te hooge sprongen doet: Maer roemen, dat zy de oprechte maniere van de Heroique of Heldische stijl hebben gevonden. Wat my belanght, wilde ick dat zy 't schreven totte Eere van onsen tijd, maer niet dat zy 't seggen tot haerder eygen Eere. 't Seggen is een lichte saecke, maer dit valt swaer, datmen self nieuwe dingen vindt, sonder datmen wederom ophaelt dingen, die te vooren al van andere gedaen en uytgegeven zijn, jae self van die geene die zy selfs lasteren.

't Is seecker, dat dese met woorden de Eere van andere luyden soecken te onderdrucken, om haer selve te verheffen. Maer wat zijn dit anders als hooghdraevende woorden, waer mede zy 't volck doen lacchen, en waer door zy haer haetlijck en lelijck maecken? En alsse haer dingen dan noch al wel doen, soo doense daerom niet loflijck datse haer selve prijsen. Het lof dat van andere heer komt is lieflijck om hooren, seyt Xenophon, maer lasterlijck wanneer 't yemand van sich selve doet: Maer noch lasterlijcker is het, als men eens anders Eere rooft, om sich selve te prijsen, gelijck Plutarchus verhaelt. Laet ons tot Aristidem keeren. Dat Hesiodus sich selve, in 't beginsel van de dichten van Theogonia, soude prijsen, dunckt my niet, dat hy sich anders prijst, dan dat hy bekent dat het lof van sijn Dicht van de Musen of Zangh-Goddinnen heer komt. Dese zijn te dulden, die om eenige dingen, van haer selve aen te roeren, sich 't selve niet geheel toeschrijven, maer bekennen datse al haer kracht, vermogen en talentpond van God hebben ontfangen. En dit is de vijfde maniere en oorsaecke die Plutarchus aenroert, om sich selve te prijsen, als wanneer men sijnen roem aen andere overdraeght, insonderheyt datmen 't selve van de gunst Godes heeft verkregen. Dat Homerus sich selve het Prinsdom van de Dichtkonst soude hebben toegeschreven, beken ick, noyt te hebben gelesen, daerom kan ick van sijne ydele Eere niet oordeelen. Soo hy 't gedaen heeft, soo neemt Aristides daer van geene bequaeme voordaed, diewelcke een Orateur of Reedenaer zijnde, niet betaemde de Poëtische Vryheyt: Iae 't is selve in een Poeet lasterlijck, als hy in sijne prijsingen te grof gaet. Gelijck oock Plutarchus, in de verhandelinge van sich selve te prijsen, Pindarum lastert, die niet ophout sijn eygen Konst te verheffen. Ick hebb' wel gesien in Homero, dat de voornaemste en wijste persoonen van sijn gedicht, sich buyten alle achtbaerheydt roemen, als Vlysses in sijne Odyssea, diewelcke sijne armoede aen den Keyser Alcinous verhaelende, vertelt sijne Oorloghsdaeden, dapperheyd en overwinningen, sich selve te seer verheffende, daer hy nochtans in sobere staet wierde gevonden, als een arm vreemdelingh, seggende: Ick ben Vlysses Laertiades, die door mijne loosheyt alle Menschen te hulpe kome, en mijn lof reyckt aen den Hemel.

[p. 109]

So wy hoorden seggen van eene die wijser is als Vlysses, of als Salomon selve, Mijn lof reyckt aen den Hemel, wy souden daeroin lacchen en oordeelen, dat hy niet wijs was maer sot. Te meer sal men lachen, als men dit hoort van eenen kaelen vreemdelingh, die van ons niet is bekent. Hoe komt dan dat sijn roem en lof soo is verheven, daer hy hem nochtans aen Alcinous openbaerde, die niet wiste wie hy was? En dat dit waer zy, soo sagh Alcinous, dat Vlysses bitterlijck klaeghde, dies hy hem vraeghde waerom hy dus jammerde, hoe 't met hem was, hoe hy heete, en van waer hy was? Hy antwoorde: Ick ben Vlysses. Alcinous, nae dat hy hem in 't lange hadde aengehoort, seyde dat hy hem niet kende, noch min door 't geruchte: alsoo hy in 't midden van sijn elfde Odyssea aldus seydt: Van 't aensien kan ick niet oordeelen of ghy een Gauwdief of een Bedrieger zijt, gelijcker veele zijn, die als Landloopers over al swerven, en klaegen met bedrogh, met lietjens en met logenen, sich beroemende dat zy dit en dat gedaen en gesproken hebben, maer ghy hebt een fraye maniere van spreken en goed overlegh. Maer genomen dat de Keyser Alcinous hem door 't gerucht kende, soo betaemde het Vlysses niet van sich selve te roemen, dat sijn lof den Hemel bereyckte. Gelijck oock Virgilius, Homerum volgende, mede doet. Men kan sijn lof en eere aen andere en dat met achtbaerheyt wel te kennen geven, sonder datmen self sijn naeme met ophoopinge van woorden, en byvoeginge van bynaemen en loftijtelen, uytbreydt. Nestor roemt sich oock te seer, spreeckende met den Keyser Agamemnon en met den Koningh Achilles, dieder was de dapperste Held van de Griecken: jae hy komt van 't roemen aen 't verachten, seggende tot haer: Ick hebbe gehandelt met Mannen die veel dapperder waeren als ghy zijt, waer by ick oock altijd hoogh geacht ben geweest. Hy hadde mogen de grootheyd verbreyden, van die geene waer mede hy in sijne Ieughd hadde verkeert, sonder dat hy tot soo een snoode vergelijckinge was gekomen, streckende tot kleyne achtbaerheydt van die Princen, mette welcke hy sprack. Achilles sprack al te vermetel totten Keyser Agamemnon, in tegenwoordigheyt vaa alle Griecken, Ghy hebt my niet genoegh geeert, seyde hy, als zijnde de dapperste van alle Griecken: en klagende aen sijn Moeder Thetis, bevestighde hy 't selvige. Hy hadde groote oorsaecke om sijne redenen en de verkeerde daeden van Agamemnon aen te wijsen, sonder dat hy sich self soude beroemen de dapperste der Griecken te wesen: Voorwaer diergelijcke redenen maken hem opgeblasen en onbeschoft, gelijckse oock van Cicero in sijne Tusculaensche vraegen aengemerckt zijn, daer hy seyt, Wat kander lelijcker zijn als de Homerische Achilles. Hy spreeckt wel op een billijcke maniere in sijne IX Iliade, als hy weygert weder te keeren in den dienst van Agamemnon, seggende tot Vlysses, Ajax en Phaenix sijne Gesanten, dat hy altijt hadde gevochten, en sijn leven gewaeght in den dienst van Agamemnon, hebbende ter Zee verovert twaelf Steden, en te Lande elf, hebbende gekregen veele kasten vol kostelijcke schatten, die hy alle aen Agamemnon hadde overgegeven. Want dit alles seyt hy niet om sich te roemen over sijne overwinningen, maer om sijne oprechte daeden, van sijne dienstbaerheyt, te doen blijcken, en het onrecht, dat hem tot vergeldinge desselven wierde aengedaen. Want de goede daeden op te haelen, tot sijnder bescherminge, en om sich selve te ontschuldigen, is de eerste oorsaecke die Plutarchus toelaet, in sich selve te prijsen. Derhalven neemt Aristides geen gelijcke voordaed, want in Achilles was 't in dit geval noodigh, dat hy sijne dappere daeden verhaelde, die in der waerheyt waeren geschiet, te meer hy dit alleene slechtlijck verhaelt, sonder daer door sijn lof uyt te breyden: Maer 't was Aristides niet noodigh, en 't betaemde hem niet, sijn eygen vertooghreeden te prijsen. 't Wordt wel toegestaen, datmen sijne wercken verdedight en staende hout, datmen wel heeft gedaen, alsse van andere onderdruckt worden: Maer alsoo die noch van niemant gelastert waeren, soo paste hem niet dieselve eerst te prijsen, noch staende te houden dat hy wel gedaen hadde, in sich selve te prijse, als wanneer hy berispt wierde, dat hy sich selve hadde geroemt. De grootste Redenaer van alle de Griecken, sal hem overtuygen, seggende dat het geen bestandigh Man betaemt, die van eenige besondere geleertheyt is, alleen eenige dingen

[p. 110]

te seggen die hooghmoedigh zijn, en tot sijn eygen lof strecken, maer hy sal oock beschaemt worden, als hy 't, van andere, hoort seggen. Die geene, die van alle waere leeringe vreemd zijn, daer van zy sich nochtans roemen, brengen door haere onwetentheyt dingen van haer selve voor den dagh, die oock moeylijck zijn om hooren. Oversulx sal niemandt de Trompette van sijn eygen lof blaesen, 't zy oock oft waer of logen zy.

De Wespe, diewelcke suyselende om hoogh vlieght, is een groote slagh van Byen oock hummels genoemt, diewelcke een geluyt van sich geven, zijnde onbequaem om honigh voort te brengen, maeckende haere cellen van kley, doch binnen zijn zy ledigh van werck: een seecker bequaem beeld van een ydel roemsuchtigh Mensch, die gemeenlijck veele hooghdravende woorden heeft, en veele de vlagge voert, maer in de rest is hy onbequaem, bouwende kasteelen in de locht, gedachten die bloot zijn van kennisse en wijsheyd, van kley en dreck te saemen gestelt, overmits dieselve gegrondet zijn op de ydele Eere van de aerdsche dingen. Dese zijn soodaenige Menschen, als Theophrastus in sijne merckteeckenen van de zeedekonst beschrijft, onbequaem, staetsuchtigh, swetsers, diewelcke vergeleken worden, by die geene, die opgeblaesen voor den dagh komen en hovaerdigh, met welrieckende weytse bonte kleederen, met Lackeyen en Moeriaenen achter haer: Om datse te meer beschouwt souden werden, draegende ketens aen den hals, en eedelgesteenten op 't hoofd: diewelcke oock in 't minste watse doen, een ydele gemaeckte schijn van eere soecken, vertoonende sich daer na statigh by 't volck, houdende schier een ygelijck op, die haer tegens komt, gevende reden van haer bedrijf, en op yder woord schier een uytlegginge maeckende. Die geene, die met een schaedelijcke pocherye braveeren op den Adel, en van haere Voorvaders, als mede op haere Rijckdom en waerdigheden, noodigende anderen tot haeren huyse, niet uyt een beleeftheyt, maer uyt ydelheyd, op dat haere prachtige cierselen en haer overtollige frayigheyt magh werden besien, die men oock geen meerder verachtinge kan aendoen, als datmen de noodinge niet aenneemt, noch niet let op 't geene, waer in zy achten dat haere grootsheyt bestaet: Die geene, die boven al en over al de voorsittinge, de hooger hand en de voorgangh nemen: Die geene die sich laeten duncken, dat zy by een Prince wel geacht zijn, en staen grootser en staetiger als de Prince selver, en insonderheyd buyten de Carossen. Die geene die om datse schijnen groote koopmanschap en handelinge te drijven, en oock dingen van grooten gewichte te doen, de luyden van ter syden aftrecken, en dat om beuselingen, luysterende de Menschen dit en dat in d'ooren, even ofse heymelijcke aenslaegen hadden te verrichten, die zy in 't openbaer niet dorsten seggen. De geene, die haere tijtelen en opschriften toonen, van datse seer doorluchtigh zijn, en oock wel dickwijls van de allerdoorluchtighste: seggende dat zy dagelijx brieven krijgen, nu van die, dan van dees Prince: Iae zy vertoonen sich, als dat zy seer wel by haer zijn gesien, niet als gedienstige, maer als ydele roemsuchtige, om te doen verstaen dat zy alles by den Prince vermogen: Met dusdanige lichtvaerdigheyt worden zy gevoet, en zijn soo wel onnut voor haer selve, als voor andere: wesende al haere vlijt en naerstigheyt in de ydelheyt gevestight, 't welck ten laesten met een barst of geluyt in korter tijd verdwijnt: sulx dat alle pracht en Eere van de Menschen in dese Werreld, met een barst en weerslagh vergaet, gelijck David seght: Haere gedachtenisse is met een barst of geluyt vergaen.