Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Stampa. Boeckdruckerye.

Een bedaeghde Vrouwe in 't wit, wiens kleed geheel aen ruyten verdeelt is, waer in de letteren van 't Alphabet staen, in de rechter hand salse een schalmeye houden, alwaer een letter-rol omgeslingert is, met het woort ubique, dat is over al; in de slincker salse een bloeme van Semper Vive hebben, met het woord Semper, dat is Altijt, van d'eene syde sal een Druckpers met allerleye Druckers gereetschap staen.

In wat grooter eere en waerdigheyt de konst der Boeckdruckerye is, daer van kan de geheele Werelt getuygen: Want uyt haer is de kennisse van het goed en quaed, van de deughd en ondeughd, van de geleertheyd en onwetentheyd, heergekomen: Door haer worden de Menschen onsterflijck, want aleer zy bekent was, waeren de eedele verstanden, als begraven, en veele wercken van doorluchtige Mannen vergaen; Waer over wy oorsaecke hebben, om sonder ophouden, Godt den Heere te dancken, datter, door een algemeene weldaed, Vinders van soo eedelen en hoogen Meesterstuck zijn gevonden, waer door sich het gerucht opter vlucht geeft, en met een heldere en lieflijcke trompet aen de Werelt de verscheyden wercken van geleerde Mannen voor den dagh brenght. O! wat soudemen al konnen seggen over de heerlijckheyt van de Boeck-Druckerye: en alhoewel ick soo stout ben, dat ick my bemoeye over soodanigen eedelen ontwerp te schrijven, soo ben ick ten hooghsten treurigh, dat mijn verstand daer toe te swack is, om eenige ontwerpsels, die bequaem zijn, om soodanigen hoogen lof, als haer toekomt, uyt te vinden. Ick sal alleen seggen, dat de eerste die dese konst gevonden heeft, gelijck Polidorus Virgilius verhaelt, is geweest Ioan Gutbenbergh een Duytscher, Ridder, diewelcke in 't Iaer 1442, of als andere seggen 1451, eerstmael de Druckery binnen de Stadt Mentz heeft in 't werck gestelt, hebbende oock gevonden de Druck-int, die de Druckers als noch gebruycken, en in 't Iaer 1458 isse van een ander Duytscher, met naeme Conradus in Italien gebracht, doch eerst te Romen, en van daer isse overal wonderlijck aengewassen en verbreyt. Doch Iovius seyt, dat niet de Duytsche daer af Vinders zijn, maer datse veel ouder is, als men meent, en van dat gevoelen zijn oock veele, door reden die zy geven van d'oude Medaglien, alwaer de Griexsche en Latijnsche letteren ingedruckt zijn, te rugge settende de segels en andere oudheden met haere ommeschrijvingen. Nu, het zy dan soo 't wil, soo is die geene, die dese konst eerst heeft gevonden, een Man geweest van een hoogh en eedel verstand.

Bedaeght wortse gemaelt, om te vertoonen, dat de Meesters der Druckerye, behooren te wesen Mannen van verstand en oordeel, ten eynde haere wercken, in alle volmaecktheyt mogen gedrudkt werden.

De witte kleederen, drucken uyt, dat haere wercken moeten suyver en net zijn, en de letteren van 't A B C in de percken, bedieden de letteren die in de kassen verdeelt zijn, om yder op sijn plaetse te vinden, om daer af een volkomen werck te maecken.

[p. 67]

De Schalmeye met het woord ubique, is om de faem uyt te drucken, die de Druckerye doet om iemants werck over al te verbreyden.

De bloeme met het opschrift Semper, bediet de geduerigheyt die de Druckery aenbrenght, vergelijckende dese met dat selve kruyd, 't welck door haer eygen aert geduerigh en altijd groen is.

De Druckpars worter ter syden gestelt, mette Letterkas &c. wesende te saemen noodige wercktuygen van dese eedele konste; waer van dit dicht ter eeren is gesongen.

I.
Eele Geesten, en Beminders,

Kloecke Vinders,

Van de Konst der Druckery:
Daer geen schoonder oyt sal leven,

Noch sal geven,

Meerder heerlijckheyd als ghy.

II.
Door u staen de gulde lichten,

Die noch stichten,

En omschijnen al dit rond:
Door u Konst zijn voortgekomen,

Al de Vromen,

Al de Wijsheyd diemen vond.

III.
Mannen door den tijd verstorven,

Als verdorven,

En al langh tot stof vergaen:
Hebt ghy van den Dood genesen,

Dat haer wesen,

Nu blinckt klaerder als de Maen.

IV.
Al der Princen, Priesters, Graven,

Armer Slaven,

Handel, daeden en besluyt,
Hoe de trotse Rijcken prallen,

En weer vallen,

Dat trompet ghy overluyt.

V.
Vromen diendy tot een spoore,

Maer den Dooren,

Zydy schrick en swaer verdriet:
Wie den Lauwer wil ontfangen,

Moet u langen,

Stoffe, van 't geen is geschiet.

VI.
Even als de Son haer straelen,

Laet ghy daelen,

Oock u wijsheyd in 't gemeen:
Ghy verciert door uwe handen,

Alle landen,

En dat door u Konst alleen.

VII.
Dies moet elck u kranskens vlechten,

En die hechten,

Aen den Lauwer en den Wijn:
Want u Konst sal stadigh groeyen,

En frisch bloeyen,

Alsoo langh daer Menschen zijn.

Aenmerckingen op de Konst der Druckerye.

Of wel de Schrijver deses Boex, uyt Polidorus Virgilius bericht is, dat de konst der Boeckdruckerye tot Ments by eenen Hans Gutenberg ontrent den Iaere 1442, of als andere seggen, in 't Iaer 1451 eerst soude zijn gevonden, soo is nochtans dese Schrijver, door onkunde, seer misleyt: doch wy sullen de waerheyt daer van wat klaerder ontdecken. Hoe ontrouwlijck eenen Hans sijns Meesters gereetschap heeft wegh gedragen, en sich heimlijcken te Ments nedergeset, daer van kan Haerlem van hand tot hand getuyghnisse geven: 't is dan Haerlem, dat, soo lange de Sonne haeren ringh sal ommeloopen, hier van de eere sal wegh draegen: Want eene Laurens Ianssen Koster Burger aldaer, van eerlijcken geslachte, is hier van in 't Iaer 1440 de eerste Vinder geweest, diewelcke, gelijck hy een scherpsinnigh Man was, veeltijts in 't Haerlemmer Bosch gingh wandelen, en aldaer verscheyden letteren uyt de boeckeschorsen gesneden, en te saemen gestelt hebbende, heeft daer van eenige spreucken gedruckt, en aen sijns swagers kinderen vereert: 't welck hem nae wensch geluckende, heeft allenskens grooter dingen bestaen, sulx dat hy dien vasten en tayen druck-int, daer by vond, waer mede hy groote tafereelen en formen mette voorseyde letteren heeft gedruckt. Waer van ick selve gesien hebbe, een boeck in Nederlandsche taele, geheeten Spiegel onser Behoudenisse in fol. tamelijck wel gedruckt, doch hy hadde doenmaels noch de

[p. 68]

kennisse niet om op de weersyde te drucken, sulx dat de bladen, tusschen beyden wit zijnde, aen malkanderen waeren gepapt. Maer daer nae in sijne vindingen allenskens toenemende, heeft hy sijne stoffe, en 't geene daer aen gebrack, verbetert, sulx dat de konst door de winninge aenwassende, hy werck-gasten toestelde, die hem, onder eede, getrouwigheyt mosten beloven, waer onder oock eenen Duytscher was Iohan of Hans geheeten, diewelcke nae dat hy de konste van het letter-setten, gieten, drucken, en watter voorts toe-behoorde, seer wel hadde bespiet, heeft hy sijns Meesters gereetschap op Christ-nacht, terwijl al sijn Huysgesin het geboort-feest vierde, opgepackt, en hem 't selve dieflijck ontdragen, vluchtende over Amstelredam op Ceulen, en soo voorts nae Mentz, alwaer hy hem seecker houdende, heeft aldaer van sijne gestolen konste een rijck maeysel verkregen, want hy heeft het Iaer daer aen, met even dieselve letters, die Laurens Ianssen Koster te Haerlem gebruyckt hadde, te Mentz, de Grammatica Alexandri Galli gedruckt. En aldus is dese konste verspreyt, en daer nae te Romen over gebracht. Wie hier over naerder wil zijn onderrecht, die lese de naerstige en geleerde opsoeckingen van P. Scriverius, die hy in sijne Lauwer-krans, ter eeren den Vinder, en der konst, in 't licht heeft uytgegeven.

Maer wat Iovius belanght, die de konste van Medaglien, oude opschriften en zegelen te snijden; als mede dese vindinge, den Griecken en Romeynen wel soude toevoegen, als of dieselve, dese konst al over lange soude zijn bewust, dat selve is meer belachlijck als bestraflijck; want soo dat alsoo waere, de geleertheyt en de naeme van soo veele overtreflijcke Mannen, wiens schriften de tijd en de nijd heeft verdonckert, soude als noch den Naekomelingh tot eene onsterflijcke roem uytblincken, en niet onderdruckt zijn gebleven.