|
| |
Superstitione. Bygeloovigheyt. van Giov. Zaratino Castellini.
Een oude vrouwe, hebbende op 't hoofd een uyl, en voor haere voeten een nachtuyl, aen haer rechter, en een kraeye aen de slincker syde. Om de hals heeftse een band, waer aen veele brief kens van besweeringen hangen, in de slincker houtse een ontsteken kaerse, en onder dieselve arm een haese. In de rechter hand heeftse een circkel vol sterren, met de planeten, waer op zy, met een beschroomt gesichte, siet.
De Superstitie of Bygeloovicheyt heeft haer oorspronck van 't land Toscana, het welcke van Arnobius in sijn VII boeck genaemt is, een Moeder van de bygeloovigheyt. Zy is Superstitie genaemt van het Latijns woord Superstes, of langhst levende. Waer over M. Cicero in de Natuere der Goden seght, dat de superstitieuse also genaemt zijn, overmits zy God den gantschen dagh baden, dat haere kinderen haer mochten overleven. Maer Lactantius in 't IV boeck XXVIII cap. seght, dat dit geen superstitieuse zijn, overmits een yder wel begeert dat sijne kinderen haer overleven: Maer dat dese Superstitieuse of Bygeloovige genaemt zijn, diewelcke de gedachtenisse over de dooden vierden: ofte die geene, diewelcke Vader en Moeder overleeft hebbende, stelden haere beeldenissen in haere huysen, als Huys-Goden. Waer over die geene diewelcke nieuwe gewoonten aen naemen, of die geene, diewelcke in plaetse van God, de dooden vereerden, wierden Superstitieuse genaemt. Religieusen wierden die genaemt, diewelcke de openbaere en oude Goden vereerden, 't welck Lactantius uyt het veers Virgilii bewijst:
Het ydel Bygeloof erkent geen oude Goo'n.
Servius leyt het bovengeseyde veers allerbest uyt, seggende dat de Superstitie, is een overtollige en sotte vreese, van oude lieden, geheeten Superstitie, en overmits zy langh leven, en door d'Ouderdom raeskallen, soo zijn zy sot: ten dien aensien wortse oock oud geschildert.
't Is een klaere saecke dat de Oude allersuperstitieust of bygeloovighst zijn, om dat zy allervreesachtighst zijn. Tiraquellus seyt in de Houwlijx wetten, dat de Oude insonderheydt totte Superstitie genegen zijn:
| |
| |
Waer over Cicero in veele plaetsen dieselve oud-wijfs noemt, schrijvende dit eygentlijck d'oude Vrouwen toe: Waer door het geschiet dat de Vrouwen totte tooverie en swarte konsten meest zijn genegen: gelijck Apulejus in 't IX boeck van sijnen gulden Esel verhaelt.
De uyl worter op 't hoofd gestelt, want zy is genomen van de vreesachtige en superstitieuse Menschen voor een dier van ongeluck: en dewijl zy een nacht-vogel is, is zy gemaeckt voor een beeld van de doot: en gelijck Pierius verhaelt, soo dreyght zy altijd, door haere sangh, eenige ramp of onspoet: Waer op hy verhaelt de ongeluckige geschiedenisse van Pirrus, den Koningh der Epiroten, diewelcke het hielde voor een ongeluckigh voorteecken van sijn aenstaende en schandelijcke doot, als wanneer hy gingh om Argus te bevechten, dat hy op sijn reyse, eenen uyl boven op sijn spiesse sagh staen: Waer over hy die vervolgende, in meeninge om sijne vyanden te bespringen, soo wierde hy een weynigh gewont, van een Sone van seeckere oude Vrouwe, diewelcke van boven neer siende, gewaer wierde, dat haer Soone van Pirrus wierde vervolgt, dies greep zy met beyde handen eenen tegel van 't dack, en trefte Pirrus daer mede, dat hy dood bleef. En dit is superstitieus, te gelooven dat dese dood van Pirrus door desen uyl soude voorseyt zijn. En ten dien eynde wort oock een nachtuyl en een kraeye, die voor quade voorteyckens van de superstitieuse gehouden zijn, voor haere voeten gestelt, gelijck Virgilius van 't kraeyken seyt. Plinius houd de kraey en uyl voor vogels van een ongeluckige sangh. Isidorus seyt het selve mede, aentreckende de woorden van Ovidius, dat de trage schaefuyt den Menschen een droef teycken is. Onder 't Burgemeesterschap van Servius Flaccus, en Q. Calphornius hoordemen een uyl op 't Campidoglium singen, en doen gingen de saecken in Numantia, voor de Romeynen, seer qualijck: en overmits het sulck een grouwlijcke sake was, seyt Plinius, dat onder 't Burgemeesterschap van Sextus Pallejus Istro en L. Pedianus, een uyl quam loopen in de kaemer van 't Campidoglium, soo wierde de Stadt dat Iaer langh met offerhanden gesuyvert: gedachten die voorwaer superstitieus zijn: Want het is superstitie, wanneer men gelooft, dat eenigh ding soude moeten geschieden door eenigh teycken, 't welck natuerlijcker wyse dieselve saecke niet schijnt te beteyckenen. Ick segh, natuerlijcker wyse: want daer zijn dieren daer men natuerlijcker wyse, eenige saecke door te vooren siet, als door het vogelken Alcione, om dat de Zee alsdan stille wert. Welck vogelken des winters sijn nest maeckt, en dan broed het in seven daegen, terwylen de Zee vastelijck stille staet. Waer van Isidorus breeder verhaelt, en Plutarchus segt dieshalven mede, datter geen dier meerder, als dat selve is te beminnen. Gelijckmen mede segt, dat als den Schippers een Swaen tegens komt, dat dat selve een goet teycken is, want dan wort hy van de baeren niet overweldight. De Swaen was Aeneas op de reyse een geluckigh voorteecken: en in 't tegendeel, wanneer het onweer van den visch Aeschines gemerckt wort, soo bedeckt sich dese visch met sand en kleyne steentjens, om van het onweder versekert te zijn: En als dit van den Schippers wort gesien, soo laeten zy het ancker vallen, en maecken reetschap tegen den aenstaenden storm, 't welck Plinius mede van seeckere andere dieren, en van den Polipus seght. Plutarchus verhaelt in sijne natuerlijcke vraegen, dat dese visch het onweer te vooren siende, loopt nae 't land, en soeckt sich elders aen een steen vast te houden. En dat is geen wonder: want dese waterdieren kennen de natuere van 't waeter, en zy gevoelent te vooren door de veranderinge van de Zee, en wesende dit selve de rechte bewegende oorsaecke, soo kan men, sonder bygeloof, het onweer te vooren weeten: Maer van den uyl, kraeye, schavuyt en andere dieren, kanmen, sonder bygeloof, geen goed of quaed te vooren seggen van 't geene geschieden sal. Maer de superstitieuse bloode Menschen letten op diergelijcke beuselingen, en betoonen seer wel, datse een uyls breyn hebben, die wy oock op 't hoofd van de Superstitie hebben gestelt, en daerom zijn zy als de onverstandige kraeyen, of als de schavuyten en koeckoecken, die voor haere voeten staen, want zy stellen alle haere vlijt en gedachten op ydele aenmerckingen. Isidorus hout sulcke superstitien ydel en uytsinnigh, jae acht het een schandigh stuck te wesen, datmen gelooven sal dat Godt sijne raedslagen den
| |
| |
kraeyen soude openbaeren. Zy draeght aen den hals veele briefkens, wesende dit de maniere van vreesachtige luyden, veele Characteren, haenepooten, brieven en woorden voor de gesondheyt, tegen de wapenen, om 't gevaer te ontkomen, en veele andere dingen, over sich te draegen, alwaer zy gantsch geen hulpe van konnen verkrijgen, overmits zy noch kracht noch eenigh gewelt hebben. De Keyser Caracalla, alhoewel hy een Heyden was, haetede soodaenige Bygeloovigheyt, en strafte metter doot, die geene, diewelcke briefkens voor de derde en vierde daeghsche koortse, aen haeren hals droegen. Wilde God! dat dese Superstitie met het Heydendom waer uytgeblust geweest: Maer men vind eylaes! dieselve overal noch by den Christenen: jae daer ontbreken geene, diewelcke noch de sonde van Bygeloove verswaeren, om haer te behelpen in dingen, daer toe haer de woorden van de H. Schriftuere niet betaemen: diewelcke men behoort met innigheyt en aendacht eenvoudigh by sich te draegen; gelijck oock Navarra in sijn Handboexken seyt, dat die geene dieder raed vragen, versieren, of eenige briefjens by sich draegen op vaste hope van 't begeerde te verkrijgen, sondigen doodlijck, alsoo soodaenige naemen gantsch geene kracht hebben: ten waere alleen, die eenige spreucken der Schrift, uyt devotie, of aendacht by sich hebben, &c.
De ontsteecken kaersse draeghtse om den brandenden yver uyt te drucken, die de superstitieuse meenen te hebben, haer laetende voorstaen datse Godvreesende zijn, wesende seer Religieux, gelijck de Hypocriten. Want de Superstitie komt de Hypocrisie aldernaest, seyt Tiraquellus. Maer dese Bedelaers gevoelen niet, datse berooft zijn van de Religie: en dat haere vreese, een schandelijcke vreese is: want de Superstitie, gelijck Polidorus Virgilius seyt, is niet anders, als een onbeschaemde en een sotte Godsdienst, daer niet een stipken waerachtighs noch heylighs onder is: Want gelijck de waere Religie God eert en aenbid, alsoo vertoornt hem in 't tegendeel de Superstitie, diewelcke van 't spoor der Religie te schandigh afwijckt: Want de Religie, gelijck alle andere deughden, is gestelt tusschen twee snoode gebreecken, als tusschen de Superstitie en tusschen de Godloosheyd: Waer van d'eene deser gebreecken sondight in al te veel, en d'ander in al te weynigh. De superstitieuse vreest meer als hy behoort, en de Godloose vreest niet met alle: gelijck F. Conanus seyt. 't Welck oock met Seneca over een komt, seggende, de Bygeloovigheyd is een sotte doolinge, en niet anders als een dienst van een valsch God, en gelijck de Religie God eert, alsoo schend de Bygeloovigheyd dienselven. Dese dingen behooren alle Christenen te meer te vreesen, om dat dit gebruyck van de Heydenen is heer gekomen, gelijck men by verscheyden oude Poëten lesen kan, als by Ovidium in 't VII boeck Metamorph. te sien is, dat hy de fackels doopte in graften van swart bloet, en aldus besmeert stack hy die op beyde autaeren aen, en suyverde den ouden Man driemael met vier, driemael met waeter, en driemael met swavel. Lucianus in sijne t'saemenspreeckinge van Menippus, seyt, In de middernacht voerden zy my stillekens totte reviere Tigris, reynighden en drooghden my af, en lichteden rontom metten fackel. Noch laeger: ondertusschen de brandende fackel houdende, niet meer met een stille mommelinge, maer kreet soo luyts keels als zy konde, roepende alle de Erynnes, Hecate en al de Nachtmerryen, en de doorluchtige Proserpine t'saemen. Wesende eertijts dit heydendom vervreemt van het heylsaeme en salighmaeckende licht van onsen Salighmaecker, 't welck in alles en door alles uytbluscht de helsche en verderflijcke fackel van de Bygeloovigheyt. De Religie onderhout en eert den dienst Godes, daerentegen soo schentse de Bygeloovigheyt. De Godsdienstige Bygeloovige, wort door dit kenteycken onderscheyden, om dat de superstitieuse Mensche, voor God schrickt; maer de waere Godsdienstige, vreest God met eerbiedigheyd, als sijnen Vader, niet als een Vyand. Waer van Budaeus in sijne Pandecten, door 't aensien van Varro een seer schoon onderscheyt maeckt, soo dat de superstitieuse menschen door dese schrick diese hebben van de Godlijcke macht, meenen datse oprecht Godvreesende zijn, brandende in de goede Religie: Maer zy bedriegen haer selve: overmits zy gantsch kout en bevroren zijn in den Godsdienst, verstrickt door de kille vreese, diese hebben: want het is niet genoegh datmen God door schrick bid, maer men moet hem te gelijck vreesen en beminnen, en met eenen vierigen yver eeren en ontsien. De tyrannen en overdaedige Menschen worden gevreest, doch daerom worden zy niet bemint, maer ge- | |
| |
haet, en over al doet men haer eere uyt vreese, niet datmen haer dieselve doet uyt goeder herten, want men draeght tot dieselve geen Liefde: Maer God moetmen vreesen, doch met liefde, want wy moeten God nae het voornaemste gebod lief hebben, met een brandende Liefde boven alle dingen. Waer over de superstitieuse menschen, God niet beminnen, maer vreesen, alhoewelse door die vreese vas en, en in de gebeden besigh zijn, met andere Godsdienstige wercken: doch daerom zijnse niet vierigh in de Religie, alhoewel zy 't van buyten schijnen, maer zijn veel eer uytgedooft en dood, wesende berooft van de brandende liefde tot God, tegens diewelcke zy dickwils kerckroof begaen, gebruyckende de heylige en welgeseyde dingen in een Godloos en vervloeckt misbruyck, passende die op hunne bygeloovige inbeeldingen, om te vlieden 't geene zy vreesen, en om te verkrijgen 't geene zy hopen, tot voordeel en gemack van dit sterflijck leven. Waer over Tiraquellus met groote reden seyt, datse de Hipocrisie of Geveynstheyt gelijck is: en Budaeus beweert, datse oock voor Ketterye wort gehouden. Plutarchus seyt in sijn verhael vande superstitie, dat het nootwendigh volght, dat de Bygeloovige den Goden haet en vreest &c. 't is oock geen wonder, dat hy dien vreest, aenbid en eert, en by haere templen sit. Want wy sien oock datmen den Tyrannen eert en groet, en dat dieselve goude eerbeelden werden opgerecht, en dat van die, die hun heimlijck haeten en vervloecken. En hy bewijst in 't selve verhael, dat de Bygeloovige zijn de Godlooste van alle, en dat de Bygeloovigheyt is d'oorsprong van alle godloosheyt: sulx datse anders niet brandende konnen zijn, van yver en van Godsdienst, alhoewelse vertoonen datse zijn ontsteken in den dienst desselven, zijnde nochtans de Bygeloovigheydt afgescheyden van den Godsdienst, gelijck Augustinus dat selve in 't IV boeck van sijne stad Godes en in 't VI boeck in 't lange vertoont. Want de Religie onderhout den waeren Godsdienst, maer de Bygeloovigheyt de valsche: gelijck Lactantius verhaelt.
Wy hebben oock onder dieselve slincker arm daer in zy de ontsteecken keersse hout, een Haese gemaeckt, om dat de schijnbaere yver der Religie, van de superstitieuse gemenght is mette schandelijcke vreese, die hy in sijnen boesem verborgen hout, waer van de Haese een beeldsel is, staende aen de slincker syde by 't hart, om dat de superstitieuse menschen, 't herte klopt, gelijck de vertsaegde Haesen. Cornificius de Poeet plagh de bloode soldaten, gehelmde Haesen te noemen. En Suidas verhaelt, dat de Calabresen van Reggio waeren als bloode Haesen. Boven dat zijn oock de vertsaeghde luyden superstitieux, want als zy eenen Haes over den wegh sien loopen, soo houden zy 't selve voor een quaed en ongeluckig voorteecken.
Zy hout in de rechter hand een circkel met Sterren en Planeten, alwaer zy met beschroomtheit en vreese op siet. Lucretius seyt, dat de Superstitie is een overtollige en ydele vreese van dingen die boven ons zijn, als van Hemelsche en Godlijcke, gelijck Servius verhaelt. Want dit is haer eygen, datse vreese voor de Hemelsteyckenen hebben, doende een saecke liever op Woensdagh en Donderdagh, als op Vrydagh en Saterdagh, stellende d'eene dagh boven d'ander, en met een verkeerde ordre soo schrijven zy dien dagh de Planeet toe, dieder loopt. Welcke doolinge heergekomen is door de Astrologie of Sterreraedinge, en hier van spruyt de Superstitie, gelijck C. Rhodoginus seyt: Dat dese vertsaeghde Bygeloovige, de ydele Superstitie doch laeten vaeren, en de ydele vreese der Sterren en Planeten: want zy konnen noch goed noch quaed doen, maer sullen liever geloove geven aen den Vaeder der Waerheyd, als aen de Astrologen, diewelcke kinderen des leugens zijn; waer over Ieremias haer vermaent in 't X cap. En wilt niet leeren nae de wijse der Heydenen, en niet vreesen voor de teyckenen des Hemels &c. en laeger seyt hy, want zy konnen noch helpen noch schaeden. en dieshalven seyt S. Gregorius, de Mensch is niet om der Sterren wille, maer de Sterren zijn om des Menschen wille gemaeckt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd