|
| |
Venusta. Bevalligheyt, Aerdigheyt. van den Heere Giov. Zaratino Castellini.
Een schoone Nymph van bevalligh opsicht, gekleet in weerschijn, met een riem omgort, alwaer rontom Cupido met syne brandende fackels, mette gevleugelde Slangestaff van Mercurius geborduyrt is, draegende in de rechter hand een Helichrisus, of een klaere goud-geele bloeme, en in de slincker hand het vogeltjen Iinge, by den Griecken alsoo genaemt.
Bevallicheyd is een seeckere aerdigheyt, die een volmaeckte sauce totte schoonheyt brenght: Want alle schoone luyden zijn niet bevalligh. Suetonius beschrijvende het maecksel van Claudius Nero, maeckt een onderscheyt tusschen schoonheyt en Bevalligheyt, seggende: Hy was schoonder als bevalligh van opsicht. Catullus vergelijckende Quintia niet sijn beminde Lesbia, laet wel toe dat Quintia schoon was, maer niet geheel schoon want zy hadde geen Bevalligheyt: Maer hy bewijst, dat sijn Lesbia geheel schoon was, want zy hadde alle Bevalligheyt, daer van hy aldus singht:
Een yder acht Quintijntjen schoon,
Doch ick stelt op een ander toon:
Maer datse is gestreckt en blanck,
Van schoon gelaet en fier van ganck,
Voorwaer hier in geen schoonheyt leyt,
Maer schoonheyt is bevalligheyt.
Zy heeft beval, noch sout, noch aert,
Dies acht ick haer geen boone waert:
Maer Lifabet dat geestigh dier,
Die rooft der vrouwen schoonste cier.
uyt welck gedicht besloten wert, dat boven de welgemaecktheyt van een groot en blanck lichaem, de Bevalligheyt ten hooghsten noodigh is. En dat selve bewijst Catullus niet soo seer in 't woord Venustas of Bevalligheyt, als in 't woord mica salis, dat is, een kruymken souts: te weten, om dat Quintia onsapigh en ongesouten was, hebbende noch Aerdigheyt, noch Bevalligheyt. Waer over Alexander Guarinus seyt, gelijck de spijse sonder sout onaengenaem is, alsoo konde Quintia, al is 't datse langh en blanck was, niet schoon wesen, sonder Bevalligheyt: 't welck anders niet is als een seeckere Aerdigheyt, gelijck dieselve schrijver in 't selve gedicht seyt, het schijnt dat Lesbia de Bevalligheyt van alle vrouwen gerooft heeft, overmits alle aerdigheyt en geestigheyt in haer alleen uytblonck: Op de maniere van Zeuxis de Schilder, diewelcke aen die van Agrigenten in Sicilien, om Iuno Lacinia uyt te beelden, soo sochte hy de allerschoonste schoonheyt, van de allerschoonste en bevallighste Maeghdekens uyt, die hy kost vinden. 't Selve wort van den Poëet Lucretius uytgedruckt, diewelcke de Bevalligheydt en Aerdigheydt een suyver sout noemt, seggende dat kleyne Pumilio, is vol liefdekens en geheel sout van zeeden. Willende seggen, dat aen soodanigen Vryer, die van de Liefde verblint was, een kleyn, kort Meysken, hem scheen eene van de Charites of Liefdekens, en eene van de Gratien of Danck-Goddinnekens te zijn: welcke gratie of aerdigheyt, van veele Schrijvers onder het fout is begrepen. Want Aerdigheyt en
| |
| |
Bevalligheyt is de sauce van de schoonheyt, gelijck het sout van de spijse is, als Plutarchus seyt. Om dese oorsaecke moet de schoonheyt van een Vrouwe niet onbevallick, maer aengenaem zijn; en om de gemoederen te bewegen, wortse gesouten genaemt. En daerom versiertmen, dat Venus, die gehouden wort een Goddinne van de schoonheyt, uyter Zee, dat is, uyt het sout gebooren is. Sulx dat de Bevalligheyt, die Catullus het sout en de Veneres noemt, niet anders zijn als de geestigheyt en de Bevalligheyt, een woort dat van Venus heerkomt, want Cicero seyt, dat Venus van Venustas is voortgesproten. Daerom seyt Catullus dat Lesbia hadde gerooft alle de Veneres, dat is alle de geestigheyt en Bevalligheyt. Want Venus, als Goddinne van de schoonheyd, en het hoofd van de Bevalligheyt, hadde boven de volmaeckte schoonheyt des lichaems, alle aerdigheyt en geestigheyt, die in een volmaeckt bevalligh Mensch vereyscht worden. Want Bevalligheyt bestaet voornaemlijck in twee besondere gaeven: in de aengenaemheyt van 't aensien, en in de lieflijckheyt van de stemme. 't Aensien bestaet in de aengenaeme en vriendlijcke verwe, in de lieflijcke en hoflijcke beweginge, in de soete lagh, en in 't vrolijck opsicht. De stemme bestaet in 't bevallijck spreecken, waer in besonderlijck een sapige soutigheyt van Wijsheyt vereyscht wort, in geneughlijck, en om soo te seggen, als een Engel te spreken. En derhalven seyt Quintilianus, Bevallijckheyt is al 't geene dat met eene seeckere aerdigheyt en lieflijckheyt geseyt wort: En hy getuyght van Isocrates, dat dieselve alle de bevalligheden van 't welspreecken is naegevolght. Van gelijcken doet oock Petrarcha doorgaens in 't ontwerp van sijne beminde Laura, daer hy haere Bevalligheyt, soodaenigh afmaelt, dat zy oock den verstoorden Iupiter lichtlijck soude hebben konnen bewegen, daer van hy aldus singht:
So haest als zy my wierd gewaer,
Doen tratse my soo geestigh naer,
Schoon Iupiter vol gramschap was,
Het korsel hoofd vergingh hem ras,
Hy smeet den blixem uyter hand,
En raeckte door haer Liefd' in brand.
In welck gedicht, gelijck hy in meer andere dichten doet, siet hy op haer blanck aengesicht, op de blonde hoofdhayren, op de bruyne winckbrauwen, op den glants der oogen, op de wittigheyt der tanden, op het korael van de lippen, &c. al te saemen verwen, diewelcke geestigheyt en Bevalligheyt aenbrengen, wanneer dieselve met een gemaeckte gelijckmaetigheyt in een persoon (al gelijck) werden bevonden. Hy let op haer gangh en op haer gesicht, op haer aengenaem spreecken en vriendlijcke lach, als mede op haere geeftige trett en 't bewegen van haere voeten. In dese deelen dan, in de verwe, in de beweginge, in de lach, in 't gesicht, en in het spreecken bestaet de Bevalligheyt. En daerom hebben wy haer in weerschijn gekleet, dat van veele verwen is te saemen geset, om de veranderingen der bevalligheden, die in een schoon voorwerpsel van een volmaeckte schoonheydt worden vereyscht. Want nae des Platonischen Ficini meeninge, is de schoonheyt een seeckere geestigheyt en aerdigheyt, diewelcke veeltijts in 't besonder heerkomt van eenigh opproncksel en fraejicheyt van veele dingen, en die is van driederleye slagh: ten eersten soo wort door't verciersel van veele deughden, de Bevalligheyt in de gemoederen gebracht, ten tweeden komt door de overeenstemminge en gelijckmaetigheyt van de verwen en trecken de Bevalligheyt en geestigheyt aen 't lichaem: ten derden soo spruyt de Bevalligheyt en geestigheyt seer dapper door de lieflijckheyt van de stemme, en door de soete gelijck-klinckende woorden: Sulx, dat dese drie voor de schoonheyt van 't gemoed, van 't lichaem, en van de stemme gehouden werden.
De schoonheyt van 't gemoed verheught sich door de sinnen, de schoonheyt des lichaems door de oogen, de schoonheyt van de stemme door de ooren. Waer over dieselve Ficinus seyt, dese Bevalligheyt is schoon die 't gemoed door de sinnen en door 't gesicht en 't gehoor beweeght en aenlockt. Waer uyt wy dit eygentlijck besluyten, dat de schoonheyt in dese drie dingen bestaet, en dat dese drie met een ander te saemen vereenight, de geestigheyt en Bevalligheyt maecken, gelijck Petrarcha daer van wyder singt, noemende deughd en eere, de schoonheyt des gemoeds, die in de gemoederen de Bevalligheydt veroorsaeckt. Wildy de schoonheyt sien in de geestige be- | |
| |
weginge? siet de aerdigheyt van 't lichaem. De soete redenen? hoort de lieflijckheyt van de stemme. Siet, seyt Petrarcha, hoe lieflijck heeftse my 't herte verstrickt, ontroert, aengelockt, en treckt het gemoed, door de sinnen, door 't oogh en door 't gehoor.
De aengenaeme Bevalligheyt seyt Plato in sijne wetten, past den Vrouwen alderbest: waer uyt het komt dat Cicero in 't eerste boeck van de Burgerplichten seyt, Wy moeten een Vroulijcke bevalligheyt en een Manhaftige achtbaerheyt volgen. Sullen wy meenen, Dat Bevalligheyt een Vroulijcke saecke is, en dat waerdigheyt en dapperheyt den mannen past? Doch 't is te gelooven, dat dit te verstaen is, van een seeckere verwijfde sachtigheyt, saertheyt en vroulijcke zeedigheyt: niet dat de Bevalligheyt en aengenaemheyt een Man qualijck past, want een Man sonder geestigheyt is onbevalligh, en naer 't gemeen praetjen soo sal de Man Acharis, altijd, als een ydel spreuckjen, in alle Mans mond zijn. Acharis wort genomen voor een Man sonder Bevalligheyt, want aerdigheyt en geestigheyt maecken den Man aengenaem en vrolijck, hoe lelijck hy oock magh wesen. Vlysses was lelijck, niet te min bemachtigde hy door sijne Bevalligheit en soete overredinge de gemoederen van alle de Griecken: Iae hy kost oock, door sijne aengenaeme welsprekentheyt, de Goddinnen op hem doen verlieven, gelijck Ovidius seyt. Quintus Roscius de Comedi of Tonneelspeelder, was scheel en lelijck van aengesicht, dies hy om sijne lelijckheyt te bedecken, de eerste was die met een momaensicht op 't tonneel quam, gelijck C. Rhodiginus seyt: Maer 't volck wilde hem liever sonder maske sien en hooren, want behalven sijne soete uytspraeck, soo hadde hy noch een sonderlinge geestigheyt en bevalligheyt, soo wel in de beweginge als in de handelinge, door verscheyden genegentheden geestigh, en door 't gesicht, uyt te drucken. Hier siet men hoe de Bevalligheyt in een lelijck Man aengenaem is, en hoe veel te meer salse zijn in een schoon Man. Wie sal dan seggen dat de Bevalligheyt een Man niet wel past, ten waere dat men een al te verwijfde Bevalligheyt meende: Maer een Manhafte dieder in Panigarola gesien is, is te prijsen, diewelcke neffens de schoonheyt des lichaems, soodaenige Revalligheyt in 't soet spreecken hadde vergeselschapt, dat oock luyden van den morgen af totten avond toe, sonder eeten of drincken souden gestaen hebben, om de spijse van sijne welspreeckentheyt te genieten: En wy hebben meer als vier reysen gesien, dat Tasso by 't tonneel stont, den mond open vergetende, sonder sich eenighsins te bewegen. Krachten voorwaer, van Bevalligheyt en geestigheyt, die den Mensch betooveren en de gemoederen wegh rucken. Insgelijx bleef oock het gemoed van Alcebiades alsoo begoochelt, door 't spreecken van Socrates, hoe slordigh en lelijck hy oock was, dat hy seyde meer soetigheyt te hebben in de woorden van Socrates, als in de soete en lieflijcke gesangen van Marsias en Olympius, vermaerde Musiciens, soo geweldigh en krachtigh was de aengenaemheyt in sijne woorden en gebeerden. Welcke geestigheyd van alle Redenaers genoegh wort aengepresen, niet alleen door de soetaerdigheyt in 't spreecken, maer oock in de Bevallijckheyt van 't gesicht: En soo veel de persoone belanght, isse in een Man prijslijck. Plutarchus roemt het bevallige opsicht van Pompejus, dat vol zeedigheyt en beleeftheyt was, waer door hy oock sijne redenen aengenaem maeckte, en dat in hem alle de Bevalligheden en aerdigheden met een staetigheyt en beleeftheyt waeren te saemen gevoeght: en dat in de kracht en in de bloem van sijne Iaeren in hem een Koninghlijcke Majesteyt uytblonck. Suetonius prees in Augustus de schoonheyt en Bevalligheyt van sijne tegenwoordigheyt, en dat dieselve, in alle trappen van sijne Iaeren, geestigh was.
Van dusdaenige volmaeckte Bevalligheyt roemen oock de Griecken dat haere Alcebiades geweest is, en M.T. Cicero prijst soodanigen opsicht dat te gelijck Achtbaerheyt en Bevalligheyt aenbrenght. Oversulx is de Bevalligheyt in een Man prijslijck. Van de Vrouwen spreeck ick niet, maer ick wilde liever eene Maegd vryen die so heel schoon niet was, nochtans deughdsaem, geestigh en aengenaem in 't spreecken en ommegaen, en lustigh op den tret, als eene die seer schoon van aengesicht was, doch sonder Bevalligheyd, sonder deughd, een boerin in 't verkeeren, logh in 't gaen, en ongesouten in 't spreecken.
Wy hebben dese beeldnisse met het gor- | |
| |
del van Venus opgeschort, dat by de Griecken Cestum of Balteus geheeten is, 't welck Venus, Moeder van alle schoonheyt en geestigheyt plagh te draegen, om bevalligh te zijn, en dat selve hadde sulcken kracht in de Minne-verstooringen, dat het oock den verstoorden en rasenden Mars konde stillen, en Iuno die 't selve van Venus hadde geleent, konde daer mede den donderenden blixem-draeger Iupiter te vreden stellen. Waer over oock Martialis soetelijck scherst, willende Iulia prijsen over haere geestigheyt en Bevalligheyt, seyt, dat Iuno en Venus te gelijck, van haer het gordel souden moeten bidden. Dit kostelijck gordel is van Homerus beschreven, dat het seer korstigh met de naelde was geborduyrt, waer in dat alle aenlockingen waeren, te weten, de Liefde en het verlangen, de t' saemenspraeck, de soetvloeyende reden die 't gemoed der Wijsen verstrickt. Dit was haer in de hand gegeven, en tot haer geseyt, Neemt dit gordel, dat wonderlijck geweven is, en druckt dat om uwe syden, want daer zijn alle dingen in gemaeckt, en gelooft dat het u niet onmogelijck sal wesen uyt te voeren, al 't geene ghy sult begeeren. Hier uyt blijckt nae 't getuyghnis van Homerus, dat in dit gordel mette naelde geborduyrt waeren, de Liefde, het verlangen, en de soetvloeyende en aengenaeme welsprekentheyt.
De Liefde hebben wy gemaelt op de gewoonlijcke maniere van een gevleugelt Ionghsken, en 't verlangen door den brandenden fackel: 't welck die geene zijn, die op de maniere als een brandende toortse, 't hert der Minnaers gestaedigh doet ontvoncken. De soete en lieflijcke welsprekentheyt wort door den staf van Mercurius uytgebeeld, dewijl de oude Poëeten Mercurium voor een Vader van de Welsprekentheyt en 't hoofd van de Bevalligheden uytroepen. Waer over oock Lucianus, Mercurium invoert, als dat hy het gordel van Venus soude hebben gestolen van wien hy oock wierde omarmt, om de over winninge, die hy door haere Bevalligheyt hadde verkregen. En niet sonder reden stelden die van Athenen Mercurium, als Pausanias verhaelt, voor den ingang van 't kasteel en de Bevalligheden daer neffens. Sulx dat de Slangenstaf van Mercurius dient voor een beeld van de Welsprekentheyt en van een lieflijcke welsprekende tonge: en door dit gordel wil Homerus de kracht van de Bevalligheyt te verstaen geven, sonder welcke de schoonheyt niet om 't lijf heeft. Venus was wel schoon, maer sonder het gordel, 't welck een beeld was van de Bevalligheyt, soo kost zy Mars niet versoeten noch aen haere syde trecken. Iuno was wel schoon, maer sonder het gordel van Venus, dat is, sonder aengenaemheyt en Bevalligheyt, kost zy Iupiter niet versachten, daer door zy hem nochtans vermorwde, gelijck Venus oock Mars dede: willende te kennen geven, dat de schoonheyt gevoeght by de Bevalligheyt een yder kan aenlocken, hoe wreed van herten dat hy oock mocht wesen als Mars, of van een soo hoogh en verheven gemoed als Iupiter: Maer dat de schoonheyt dese kracht niet hadde sonder de Bevalligheyt, diewelcke Liefde en verlangen verweckte in de gemoederen van de wijse Mannen, en dat door de aengenaemheyt van 't spreecken, treckende dieselve soodanigh, datse van haer kan verkrijgen, watse sal begeeren.
Libanius de Griexsche Philosooph, versiert over het gordel en over de roose een aerdige kluchte, gelijck Angelus Politianus verhaelt, dat Pallas en Iuno, wanneer zy voor den Herder, die als Rechter over haere schoonheyt soude wesen, verscheenen, seyde hy tot Venus, dat zy haer gordel soude afleggen, want het gaf haer sulcken Bevalligheyt, datse daer door de luyden betooverde; Venus antwoorde dat zy te vreden was dien gordel af te leggen, maer dat het daer tegens behoorlijck was, nae dien d'eene geciert was met een gulden Helmet en d'ander met een kroon of bagge, dat zy voor haer dan oock eenigh ander verciersel mocht verkiesen: waer in Pallas en Iuno te vreden waeren. Venus van haer scheydende, gingh in een schoone warande, en las aldaer Lelien, Violen en andere bloemen, om haer te cieren, maer verder gaende, wierde zy den soeten reuck van Roosen gewaer, diewelcke zy pluckende, dacht haer dat dese de schoonste van alle waeren, d'andere te saemen verwerpende: dies maeckte zy daer af een Roosekrans, mette welcke zy verciert zijnde, voor den Rechter quam: Maer Pallas en Iuno haer dus bevalligh metten Roosekrans siende opgepronckt, wilden 't oordeel niet verwachten, en haer kennende overwonnen, quaemen zy Venus alle beyde omarmen, kussende den Roosekrans, settende dieselven, d'een den
| |
| |
anderen op 't hooft, en ten laesten weder op 't hooft van Venus. En hierom zijn wy bewogen, om de Bevalligheyt met een Rosekrans af te maelen: en dat oock met reden, want de Roose is om hare Bevalligheyt de Koninginne van de bloemen, een cieraet van de aerde, een glans van alle planten, en het oogh van 't gebloemte. Dese geeft Liefde van sich, en versoent Venus, steeckende alle andere bloemen den loef af. Waer in de Poëten oock meest over een komen, onder andere Murtola, en Anacreon seggen, datter de cieraet vande Bevalligheyt in schuylt.
't Roosjen aller Goden bloemtje,
Dat den Mensch tot wellust leyt,
Draeght van geur en reuck het roemtje,
Ciersel van Bevallijckheyt.
Soo past dan de Roose seer wel totte Bevalligheyt, daerom zy oock van de Poëeten Venus is toegewijt, als een beeld van Bevalligheyt en schoonheyt: waer in debovengeseyde drie dingen, die de Bevallijckheyt maken, als de Platonici seggen, te vinden zijn, te weten de kracht of deughd, de welgematigde verwe, en de lieflijckheyt van de stemme. Voorwaer in de Roose zijn oock dese drie deelen te vinden, ten eersten bestaet haer deughd in de lichaemen te verstercken, door soo verscheyden toebereydingen van syropen en wateren. Daer is de aengenaeme lijfverwe, die met wit en root vermenght is, gelijck de Poëeten versieren, dat de Roosen te vooren geheel wit zijnde, met het bloet van Venus zijn besprenght. Daer is de geur van de lieflijcke reuck, een beelt van de soetigheyt, en geur van de stemme, naedemael eenige Philosophen het daer voor houden, dat de reuck en de verwe komt van de aengenaeme sterre van Venus; waer uyt dit spreeckwoort gekomen is dat door Roosenspreken, Poëetischer wyse geseyt wort, dat Venus mette mond vol Roosen spreeckt, gelijck Virgilius en Petrarcha singen, dat de schoone Engelsche mont was vol peerlen, roosen en lieflijcke woordekens. Verstaende een bevallige mond, nemende de peerlen voor de sneewitte tandekens, en de Rosen voort vermelioen van de lippen, waer uyt voortquamen kostlijcke spreucken, die verhaelt werden met een soete welspreeckentheyt en aengenaemheyt van redenen, gelijck oock Tasso singht.
De Helicrisus die zy in de hand draeght, is een bloeme die genaemt is nae de Nymph Helicrisa, als die de selve eerst soude hebben gepluckt, gelijck Themistagoras Ephesius schrijft, doch ick achte datse genaemt is nae Helios, 't welck de Sonne, en van Chrysos 't welck gont beteyckent, overmits de schaduwe van dese plante vol besyen hangende, die oock nimmermeer verrotten, wanneerse van de straelen der Sonne gesteecken zijn, een schadu of weerschijnsel geven, als ofse van goud waeren: Waer over de Heydenen een gebruyck hadden, hare Goden daer mede te bekronen, 't welck Ptolomaeus de Koningh van Egypten met groote naerstigheit heeft onderhouden. Wat voor een bloeme dese Helicrisus is, tot een onderscheyt van de Chrisanthemus en de Amarant, kondy by Plinium, Dioscoridem en sijnen uytlegger Mathictam lesen.
Wy hebben haer dese bloeme in handen gegeven, tot een beeld van de Bevalligheyt, want het is een aengename bloeme die haer naeme draeght van't goud en van de Sonne, onder wiens stralen zy schoon en luchtig is, als het goud: jae men soude geen aengenaemer saecke konnen noemen, dan datse luchtigh, en blinckende is, als het goud, daer de Sonne haer weerslag op geeft. Iae men segt, dat als men daer kranskens van vlecht, en by sich draegt, dat men sich aengenaem maeckt, en gunst en roem in 't leven verkrijgt, gelijck Plinius en de oude Griexsche Schrijver Athanaeus verhaelen. Hierom geven wy de Bevalligheyt dese Helichrisus in de hand. Want wie Bevalligheyt heeft, heeft in 't gemeen by iederman geluck wenschinge, roem eere, gonst en aerdigheyt. En overmits de Bevalligheyt de gonste weder vereenight, door de welcke de dingen worden verkregen, soo is van de Latijnen geseyt, hy is vol Bevalligheyt, en dat van een Man die geluckigh is, dat sijne saecken nae wensch zijn uytgevallen. Want Pamphilus in 't spel van Hecyra, als 't hem boven sijn hope mette Vrouwen wel geluckt was, seyt hy, Wie is geluckiger en voller van Bevalligheyt als ick ben? Daer en tegen seyt men, dat die onbevalligh, en 't geluck ongunstigh is, die de saecken niet nae wensch gelucken. Waer over Pamphilus in 't spel Andria seyt: Isser wel eenigh Mensch onbevalliger en ongeluckiger als ick ben?
Waer uyt het komt dat die bevalligh is, oock geluckigh is, want hy vindt licht by yemant gunst en aengenaemheyt, waer
| |
| |
toe dese bloeme, als een beeld, gebruyckt wort, als zijnde een eedele, schoone en aengenaeme bloeme. Niet datse in der daed den Mensche aengenaem en in gunste by de Princen brenght, gelijck de Indianen sotlijck meenen, dat de Roose doet: 't welck een dwase ydelheyt is. 't Is oock malligheyt dat eenige seggen, dat de Haese den Mensche soude aengenaem maecken, wanneer men van sijn vleesch soude eeten. 't Is oock grootelijx te verwonderen, dat Pierius diewelcke andersins een dapper Man is, in dese doolinge is geraeckt, dat hy de plaetse Plinii misduyt, daer hy seyt, dat Hasevleesch, nae 't seggen van Cato, slaeperig maeckt, daer verandert hy 't woort somnosos, dat is slaeperigh, en stelter voor formosos, dat is schoon en aengenaem. Daer nochtans schimpswyse, de sottigheyt van 't volck, door Plinius, bestraft wort, dewijl zijt daer voor hielden, dat seven dagen langh Haesevleesch gegeten, het den Mensche gunst en Bevalligheyt aenbrachte; 't welck een groote beuselinge is. Dewijl de Haese by geene oude schrijvers voor 't beelt van de Bevalligheyt is gehouden, maer wel bespot. Dit schijnt evenwel Pierius tot sijn voordeel te trecken, dat in een afbeeltsel van Philostratus, de Liefdekens afgemaelt zijn, onder een Orange-boom speelende, met een Haes, maer dit heeft geen gemeenschap mette Bevallijckheyt, want diergelijcke boerterien suldy duysent mael te Romen aen de gevels en lijsten van de huysen, palleysen en lusthoven vinden, alwaer de naeckte Cupidoos speelen mette geytjens, apen, en andere geneughlijcke dieren. Want de Cupidootjes wilden den Haes niet quetsen met haere pijlen, maer zy wilden hem levende vangen, om die, voor een geschenck aen Venus te vereeren, niet tot een beelt van Bevalligheyt, maer om dat het een seer vruchtbaer dier was, en seer tot Venus genegen; waer van Philostratus selve seght, de sotte Minnaers hebben gemeent dat by de Haese eenige kracht soude zijn, tot verweckinge van Liefde. Waer over Pierius oock dit schempdicht van Martialis gebruyckt.
Michieltjen sent een Haes en raed my die te eeten,
Voor seven dagen langh, om schoon te zijn, hermaeckt:
Doch soo ghy hier niet spot, maer seghtet by u weeten:
O Gellia, ghy hebt noyt Haesevlees gesmaeckt.
Doch hier spot Martialis mede, seggende, soo dit de waerheyt is die ghy seght, dat Haesevleesch schoon maeckt, soo hebdy Gellia noyt Haesevleesch geproeft, boertende op haer, om dat zy soo lelijck was. Pierius maeckt oock gewagh van Alexander Severus, diewelcke dickwils Haesen at, maer seecker sijne Bevalligheyt, quam niet van het Haese eeten, maer van sijne natuerlijcke Bevalligheit. Want laet yemant die niet uyter natueren Bevalligh is, soo veel Haesevlees eeten als hy wil, hy sal daer mede geene Bevalligheyt verkrijgen, want geestigheyt komt door de geest der natuere, die door geen eeten of leckernie kan te wege gebracht werden. Waer over oock seecker Poëet boertende met den Keyser, nemende oorsaecke van sijne Bevalligheyt, en van 't Haese eeten, seght dat hy dickwils Haesevlees eetende, Bevalligh was geworden, waer op Lampridius in't leven van den Keyser, tot laster van den Poët eenige veersen verhaelt, die de Keyser daer op soude geantwoordt hebben: Dat ghy meent, ellendige Poëet, dat u Koning sich schoon soude eeten, als 't gemeene praetjen is, daer over vergram ick my niet; maer dit wilde ick, dat ghy soo veele Haesen aet, dat ghy de vlecken uwer ziele uytgejaeght hebbende, schoon mooght werden, op dat ghy niemant meer mocht benijden.
Dat de Keyser Haesen at, dede hy niet om Bevalligh te worden, want dat was hy uyter natuere, maer om dat hy die opter jacht hadde gevangen, en hy die gaerne at, gelijck Lampridius seyt. Maer de Poëeten schertsen dapper met het woort Lepre en Lepore door de gelijcke uytspraeck, daer 't eerste een Haese is, en 't ander Bevalligheyt. En oversulx kan die Haese geensins dienen voor een beeld van de Bevalligheyt, want zy is geensins schoon, maer lelijck. Daerom paster de krans van Rosen en van Helichrisus beter, zijnde seer schoone, bevallige en fraeye bloemen: waer uyt de Oude oorsake hebben genomen, als of men daer door gonst en bevalligheyt kost verkrijgen. En daerom versierden zy dit waerschijnlijck gevoelen van Libanius, diewelcke seyde, dat de gulde Helm, Pallas bevalligheyt aenbrachte, gelijck oock de bagge of kroone aen Iuno dede. En evenwel wilde Venus, hoewel zy uyter natuere, schoon en aengenaem was, nochtans haer schoon geborduyrt gordel draegen: doch zy verkoos daer nae de Roosekrans, om met soodaenige verciersels bevalliger te
| |
| |
schijnen, diewelcke aen de Dochters betaemlijck zijn, doch die binnen de paelen van zeedigheyt en eerbaerheyt blyven: wesende 't selve seer misprijslijck in een eerbaere Vrouwe, dat zy sich laet vervoeren, door de overvloedige begeerte van schoon en aengenaem te wesen, door hovaerdige en dertele verciersels. 't En behaegde voorwaer den Keyser Augustus niet, alhoewel hy sweegh, dat hy sijn dochter Iulia op eenen dagh sagh gaen met een dertel en prachtigh kleed, dat haer niet betaemde: Maer als hy haer des anderen daeghs veel zeediger sagh opgetoyt, seyde hy, haer omarmende, O hoe veel loflijcker is dese kleedinge aen een dochter van Augustus als de kleedinge van gisteren! 't Is waer, antwoorde zy: Want nu ben ick opgetoyt nae 't oogh van mijnen Vader, maer gister was ick opgepronckt naer 't oogh van mijnen Man. Niet te min, soo past het beter, dat men geciert is nae de oogen van een Vader, als nae de oogen van Mannen. Maer in den Ridders past geensins de konstige vercieringe, 't en waere alleen, soo veele als haer Manhafte Ridderschap betaemlijck is, want een Manlijcke schoonheyt moet niet veel opgepronckt wesen, gelijck Ovidius mede verhaelt. Dese Ridders moeten beschaemt zijn, dewelcke om bevalligh te schijnen, sich met alle vlijt en konst besonderlijck soecken te palleren, 't hayr met kuyven te krullen, kostlijcke en dertele kleedinge vol borduyrsels, reuckwerck en perfuym, te doen maecken, hebbende sulcken gemaeckten gangh met haer wesen en draeyen van hoofd en oogen, als mede door een aengewende lach, en met sulcke honighsoete uytgesochte en gesmeerde woordekens, dat in plaets, van datse sich souden aengenaem maecken, soo maeckense sich met al haer gemaecktheyt haetigh: in plaets datse Manhaftigh souden zijn, wordense verwijft, weeckgebacken en teeder, soo datse, meenende geacht te zijn, worden veracht en gelastert. Want of wel de Ridder Mecaenas om sijne groote mildigheyt van de Poëeten is gepresen, soo is hy nochtans van den Philosooph Seneca, om sijn groote gemaecktheyt, die hy over hem hadde, veracht, gelijck in sijnen 114 brief is te lesen, daer hy hem seer bespot. Hoe Mecaenas heeft geleeft, is bekender, dan datmen 't nu soude ophaelen, hoe hy plagh te wandelen, hoe lecker en weeckgebacken hy was, hoe hy wilde gesien wesen, hoe hy met sijne gebreken wilde proncken. Wat dan? waeren sijne woorden niet soo los, als hy self ontgort en luy was? waeren sijne redenen wel soo heerlijck, als sijn aengesicht stont, als sijn groote sleep, sijn Huys en sijn Huysvrouw? en noch breeder. Dese gemaeckte Ridders mishaegen een yder, alhoewel sommige haer niet qualijck zijn toegedaen. 't Mishaegde Augustus van desen Toscaenschen Mecaenas, dat hy soo gemaeckte redenen voerde, daer hy hem andersins beminde, gelijck Suetonius verhaelt. En Macrobius schrijft in 't I boeck cap. IV van sijn Saturnusfeesten, spottende met deses gemaecktheyt, en, nae dat hy veele van sijne dertelheden en verciersels hadde verhaelt, seyt dat dit al te saemen opstoockingen waeren van 't overspel. De Ridders, die op soodaenige maniere, de Bevalligheyt en gonste willen naebootsen met konstige vercierselen over haere persoonen, kleederen en woorden, worden op 't laeste van hare eygene vrienden belacht en beschimpt, en dat met groot verlies, van haere achtbaerheyt en gonste, by alle wyse en dappere mannen.
Het Vogeltjen, dat dit beeld in de slincker hand hout, wort van de Griecken Iinge, maer by de Latijnen Motacilla geheeten, in welckers verklaeringe veele Schrijvers dolen, alhoewel eenige daer over een lang verhael doen. 't Is een vogel die den hals kromt, staende voorts met sijn lijf recht op. De Poëeten versieren dat Iinge een Vrouwe was, die van Iuno in een vogel was verandert, om datse door seeckere betooveringen Iupiter, haeren Man, dede verlieven op Io, een dochter van Inachus, gelijck Sextus en andere verhaelen: alhoewel d'uytlegger van Theocritus seyt, datse dese betooveringe dede om hem tot haere eygen liefde te trecken. Callimachus seytse te wesen een dochter van Echo. Andere datse een dochter is van Pitho, die van de Heydenen voor een Goddinne van de overredinge gehouden wierde. Pindarus de Griexsche Poëet in sijn Pithias in 't IV gesangh, alwaer hy verhaelt de overwinninge van Agesilaus Cirenaeus, versiert dat Venus desen bevalligen vogel uyten Hemel opter aerde hadde gebracht, en datse dienselven aen Iason hadde vereert, om Medaea te doen verlieven, &c. En om soodanige oorsaeck isse van de oude Griecken bequaem geacht totte Minnesuch- | |
| |
tige betoveringen. Theocritus voert de Nimph Sineta, die op Delphides Mindius verlieft was, aldus in, singende:
Gelijck dit wasch wort weeck gemaeckt,
Laet Myndi liefd' oock zijn geraeckt;
Gelijck dees kopre Werelt rolt,
En door vrouw Venus omgesolt,
Soo treckt o Iinge desen Man,
Dat hy mijn deur niet mijden kan.
En om dat de Griexsche Poëeten versierden dat in dese Vogel een ingeboren kracht was van de Minne bekooringen, daerom komt het dat by de Griecken gemeenlijck, by gelijcknisse, alle de aengenaeme dingen, die totte Liefde verwecken, en die totte overredinge bequaem zijn, Iinges genaemt zijn, en dat door de kracht van de geestigheyt en bevalligheyt. Sextus noemt de aengenaeme woorden Iinges: Want de woorden trecken de gemoederen, hoe hart en onversetlijck die zijn, tot buyghsaemheyt. En de Griecken seggen van Helena datse krachtige Iinges hadde, dat is soo aengenaeme Bevalligheyt, datse self Priamus den Koningh van Trojen, alhoewel hy wiste, dat zy de ondergangh van sijn Rijck was, niet op haer kost vergrammen, maer door een Vaederlijcke Liefde noemde hy haer sijn Dochter. Suidas verhaelt van Cleopatra, datse meende mette selve Iinge, dat is mette Bevalligheyt, tot haer liefde te konnen trecken den Keyser Augustus, gelijck zy. I. Caesar en Antonius tot haer getrocken hadde. Wy willen nu den verborgen sin van Pindarus, te weten, dat Venus dese Vogel Iinge uyt den Hemel gebracht heeft, onder een schaduachtigh bedietsel, verklaeren: te weten, dat de Bevalligheyt en geestigheyt een besondere gonst en gaeve van den Hemel en van de Natuere is, die daer nae aen Iason is geschoncken, zijnde een eedel en schoon Ridder, ten eynde hy Medaea tot sijne Liefde soude bewegen, en dieselve tegens de wille van den Koningh van Colchis haeren Vaeder, en van de Koninginne haer Moeder, overreden, om hem tot haeren Bruydegom te nemen, gelijck zy dede. 't Is openbaer dat noch eedeldom noch schoonheyt de kracht heeft, om de gemoederen tot sich te trecken sonder de Bevalligheyt: Waer over Suetonius willende de schoonheyd van den Keyser Nero verachten, seyt dat hy sonder Bevalligheyt was, en als berooft van de lieflijcke aengenaemheyt, zijnde opgestapelt van schandige manieren, en daerom was hy van een yder gehaet; 't welck niet geschiet in die geene diewelcke aengenaemheyt en Bevalligheyt hebben, zijnde van een beter aert als de schoonheyt, want de schoonheyt heeft uyt haer selven de aendringentheyt niet om de gemoederen aen sich te trecken, sonder de Bevallijckheyt: maer de Bevalligheyt en geestigheyt, hebben een seer groote kracht sonder de schoonheyt, gelijck wy boven in de voorbeelden van Vlysses, Socrates, en Quintus Roscius geseyt hebben, diewelcke hoewelse wel lelijck waeren, soo trocken zy nochtans, door haere Bevalligheyt en geestigheyt de herten tot sich, en verkregen alsoo ander luyden gonste. Waer over men seght by maniere van spreeckwoord, hy heeft den Vogel Iinge, van eene die soodanige aerdigheyt en Bevalligheyt over sich heeft, dat het schijnt dat hy den Menschen tot sijne Liefde dwinght. Daerom is by ons dees Vogel Iinge voor een beeld gestelt, van de kracht en werckinge van de Bevalligheyt en aerdigheyt.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd