Bellerophon of Lust tot wiisheit, Gesangh der zeeden, Urania of Hemel-sangh
(1648)–Dirck Pietersz. Pers–
Auteursrechtvrij
[Folio A4v]
| |
Inleydinge
| |
[Folio A5r]
| |
snoeyde verstanden meerendeels Vruchten voort, die de Zeedigheyt en deughd niet betaemen: Want als die selve het ruyme spoot gewent sijn, loopen zy tot haer eyghen verderf en ondergangh, het Vermaeck misbruyckende. Waer over Horatius dit selve in sijne Dichtkonst seer geestigh van de onbeschaefde en dertele verstanden singht.
De Melck-muyl, uyt sijns Meesters dwangh,
Die gaet nu sijne vrije gangh,
Hy rijd te Paerd en tijt ter jacht.
En neemt slechts op de Wellust acht.
Verkiest seer licht een wilde baen,
En acht niet op sijns Vooghds vermaen,
Verslint en quist zijn eygen goed,
Dat hy te los en wulps verdoet:
Sulcx dat hy trots en onbedacht
Al wat hy mint terstont veracht.
Hier uyt wort verstaen, datmen de teere verstanden by tijdts moet besnoeyen, op dat wanneer haer den toom wat los wort geviert, zy niet terstont uytspatten: want men moet de quade Kinderen des gemoedts, terwijl die jongh en teer zijn, mette wortel uyt-roeyen, en aen den steen verpletten: gelijck hier van Ovidius in zijne Minne-raet, hoe wel Heyden zijnde, een seer goede lesse geeft, daer hy seyt:
Als u de tochten in 't gemoed
Bespringen, set dan schrap u voet,
Belet het onkruyd en het quaed,
En 't Paerd al eert op 't hollen slaet,
Want draelen heeft soo groote kracht,
Sulcx dat de tijd een druyve bracht,
De Boom die nu haer lommer spreyt,
En breed en wijd haer blaeders leyt,
Die kostmen eerst gelijck een kruyd,
Met teere handen roeyen uyt.
Maer als de sieckt' haer wortel schiet,
Dan helpen al de kruyden niet.
| |
[Folio A5v]
| |
Soo moetmen dan het onkruyd by tijdts uytwieden, en de plante buygen terwijl die swack en teer is, om also het Vermaeck in haere palen te omhelsen. En alsoo het Vermaeck geensins wordt verboden, als het geschiet tot eerlijcke oeffeninge en stichtinge zijns selfs of des even-naesten, soo mach het dan niet getrocken worden tot een ruyme wegh der dertelheden en wulpsicheden. Want al wat de percken van Eerbaerheydt en Zedicheydt overtreet, dat mach geen Vermaeck, maer lichtvaerdicheydt en ongebondenheydt genaemt werden. Hier over ist dat Xenophon in de spreucken Socratis willende aenwysen den wegh van 't Vermaeck, so stelde hy de Vijf-sinnen in 't midden, waer door men al het Vermaeck schepte. Wat vermaeck neemt het Ooghe alst zijn gesichte keert tot het aenschouwen van de wonderen Godts, soo op der Aerden als inden Hemel? maer in 't tegen-deel, so men die selve tot de Ydelheden uyt-schiet, eylaes hoe vele zijnder door bedrogen? Waer door is Samson verleyt? door de oogen, want hy seyt van de Philistijne te Thimnat: zy heeft mijne oogen welgevallen. Waer door is David gestruyckelt? Door de oogen, want hy sagh dat Bathseba schoon was. So datmen wel magh seggen, dat de Oogen de alderaengenaemste Spiegels zijn, wanneerse recht worden gestiert, anders zijnse verleyders, die oock de aldersterckste, Vroomste en Heylighste Mannen konnen vervoeren: daerom bid oock David tot God, Dat hy sijne oogen wilde afwenden van de Ydelheyt. Wat de Smaeck aengaet, hoe aengenaem en Vermaecklijck die selve is, wordt door de hongerige en graege Mage beproeft, en tot zijn recht wit gebracht zijnde, doetse den Mensch met Vermaeck leven, maer door haer misbruyck doetse den Gulsigaert om hals brengen.
En wat de Reuck belanght, daer in heeft Godt geen kleyn Vermaeck gegeven, alsoo wy daer door alle lieflijcke Roosen, bloemen ende reuck-wercken, door 't middel van de Locht, als door twee Sluys-gaten ter Neuse laten door dringen, maer in het tegendeel, die selve mis- | |
[Folio A6r]
| |
bruyckende, gedijtse tot onsen Doodt en ondergangh. t Gevoel heeft zijn vermaeck, want alle tastelijcke dingen worden daer door gekent, en nae datse aengenaem zijn, so scheppen wy daer in te grooter behagen, maer in 't tegendeel sullen sy haer quetsen aen de scherpsnydende Swaerden: want de handen sijn den Mensche gegeven tot tasten en voelen, al wat tot noodigheydt en betaemlijckheydt vorderlijck is. Maer alhier letten wy insonderheyt op 't vermaeck van de Ooren, want daer door word al het lieflijck geluyt begrepen, dat eenighsins kan bedacht worden. Het Ooghe siet wel, maer de Ooren hooren de Levendige stemme. En hierom seyde Xerxes dat de Ziele inde Ooren woonde, want die selve vermaeckte sich in 't wel spreecken, en bedroefde sich in de vuyle monden. Waer over de Oude de Ooren, de Wijsheydt hebben toegewijt, en hadden oock een gewoonte, dat wanneer zy hare kinderen gemoeten, dat sy die selve voor de Ooren kusten, lief-kosende 't geene waer door de Wijsheydt wierde gevat. Waer over wy altijdt lust behooren te dragen om het eerlijcke en betaemlijcke te hooren. Insonderheydt lettende op de belofte Christi, datse saligh zijn die Gods woort hooren en dat bewaren. Of gelijck Bernardus seyd, Dat is een goed Oor, 't welck gaerne nutte dingen hoort, en 't gehoorde Wijslijck onderscheyt, en 't gene verstaen is, gehoorsaemlijck uytvoert. En alsoo het Oor geen kleyn vermaeck schept in het lieflijck geluyt en inde aengenaeme stemme, soo hebben wy 't vermaeck van de Ooren eenighe vrolijckheydt toegevoeght, voor den dagh brenghende eenighe dichtlijcke Gesanghen, Liedekens en Dichten, die al te samen nae de Zeedigheydt en deughd gericht zijn, speelende daer in door verscheyden stoffen, om den Mensche te vermaken, en de Ionckheyt de betaemlijckheyt en achtbaerheyt aen te prijsen. Want de Achtbaerheydt en Eerbaerheydt is al 't gene, dat aen de nature betaemlijck is, waer inde Matigheyt en Zedigheyt met een sekere, edele, vrye en Burger- | |
[Folio A6v]
| |
lijcke maniere uyt blinckt, sulcks dat sich oock de Achtbaerheyt, in alle dingen, die tot de Eerbaerheydt behooren, in 't gemeen wijdloopigh verspreyt, en in 't besonder tot alle soorten van Deughden, volghende de dingen die recht en eerlijck zijn, als recht en eerlijck, vliedende die dinghen, die onrecht en oneerlijck zijn, als quaat en onbetaemlijck, strijdigh zijnde teghens de behoorlijckheydt en Eerbaerheyt. Want de Achtbaerheyt is een kleed en ciersel dat den Ouden en Jonghen seer wel past soo in woorden als in wercken. En na dien het Vermaeck niet kan wesen sonder vrolijckheydt des herten, soo wordt dat selve altijdt van een soodange geoorloofde vrolijckheydt verstaen, die nae de reden en Christlijcke altijd toegelaten geweest, sulcks datse oock in de openbare Feest-daghen met kranskens verschenen, dragende oock Palm en Olijf-tacxkens in hare handen, ter gedachtenisse van de overwinninge die de geest'lijcke Vrede-Vorst Iesus Christus hadde verkregen, gelijck Tertullianus verhaelt. De Heydenen hadden oock hare vrolijckheyt, met Bloemen en kranskens te vercieren: jae zy gebruyckten oock daer toe in hare geselschappen een Mirten-tack, want als zy over tafel saten en vrolijck waren, soo langhden sy d'eene den anderen den Mirten-tack toe, die dan oock terstont daer nae een Gesangh ophefte, soo haest hy dien ontfangen hadde, ghelijck Plutarchus verhaelt. Soo dat het Vermaeck door een geoorloofde vrolickheydt, niet kan worden mispresen, sijnde 't selve by nae de nature eyghen. De Statigheyd en Deftigheyd is oock boven maten te prijsen, voor die van een gesloten en besadight oordeel sijn, maer dit is een yeder niet gegeven. Vrolijck te zijn en te treuren heeft elck sijn tijdts, doch alles by mate. Waer over oock Aristoteles seght datter geen wijs Man is, sonder ontsteltenisse des gemoedts, doch hy hout mate. En | |
[Folio A7r]
| |
dit is den Mensche eygen, dat hy treure oft vrolijck zy: Maer niet te treuren en niet vrolijck te sijn, machmen eer by een block als by een Mensch vergelijcken. 't Is dan Menschlijck dat de droefheydt en vrolijckheyd elck hare plaets hebbe. Maer men moet niet soo stuurs wesen als Socrates, die welcke nimmermeer eenigh teycken van droefheydt van Anaxagoras en Aristophanes, die daer nimmermeer lachten: want dese gaen de palen van de behoorlijckheydt te buyten: en al wat buyten schreef gaet, is lasterlijck: Gelijck daer was de gestadige lagh van Democritus, en 't gedurigh schreyen van Heraclitus. De achtbaerheydt houd in alles de middel-wegh en vertoont ons wat billijck, oorbaer en betaemlijck is, en 't is betaemlijck dat wy in de algemeene saecken van Ouders, Vrienden en Maghen, of blijdschap of droefheyd scheppen, 't selve betoonende door geluck-wenschingen of door mee-warigheydt; maer altijdt moeten wy, gelijck geseyt is, in onse genegentheden en tochten des gemoedts, ons met een gematighde eerbaerheyt verblijden, die de achtbaerheyt betaemlijck is. Maer alsoo onder des Menschen vermaeck, de Liefde of Minne wel schijnt de hooghste plaets te genieten, niet te min moetse oock in hare palen besloten blijven, andersins baertse maer hert-zeer, ellende en den ondergangh, al hoe wel Plato in sijn Gastmael schijnt te beweeren, dat de Liefde het krachtighste vermaeck van allen is. Is 't dan waerachtigh 't geene Plato seydt, soo moet een yegelijck die de waere vruchten des selven wil genieten, sich sorghvuldigh wachten, dat hy de Liefde geen oorsaeck geve datse in roet en bitterheydt verandert werde. Waer van veele seer leerlijcke en waerachtige bewijsredenen voorhanden sijn. Maer van de kracht der waere Liefde, heeft haer eener dit ter eeren ingestelt:
Goud, Topasen, Peerl, Rubijn,
En der wrecken hooge schijn,
| |
[Folio A7v]
| |
Moet beswijcken voor dees schat:
Daer van d' aerd geen schoonder vat,
Of schoon Rijckdom heerlijck schijnt,
Stracx sy by de Liefd verdwijnt,
Die my 't herte soo verkracht,
Dat ick 't al, om haer, veracht.
Soo sal 't ons dan tot geen verwijt konnen werden nae geduyt, dat wy ons Vermaeck nae de Zeedigheyt hebben gevoeght, om de Ionckheydt hier door aen te locken, ten eynde zy de dertele en onbeschofte Geylheden verwerpende, het Zeedighe moghen verkiesen, volgende daer in altijdt de Eerbaerheydt. Niettemin soo weten wy oock wel, dat onse gesangen by de brood-dronckende worden berispt, om dat sy de Deughd en Eerbaerheydt al te seer volghen, daer zy nochtans inde geoorloofde vrolijckheyt vermaex genoegh aenbrengen. Onse Eeuwe is hier in ongheluckigh, dat onder de treflijckst en braefste geslachten, soo vele werden gevonden, die haer mond en stemme de ongebondenheyt ten roof geven, daer van sy haer behoorden te onthouden: Want als de Philosooph Diogenes eenen schoonen Iongelinck sag, die sonder eenighe eerbaerheydt sprack, seyde hy tot hem: Schaemt ghy u niet, dat ghy uyt so schoonen Yvooren scheede, een Mes van loot treckt? Verstaende by de Scheede de schoonheyt des Lichaems, en by het Mes van loot, sijne onbeschofte oneerbare maniere van spreken. Is dit van den Heydenen so ernstigh berispt, veel meer behooren, wy Christenen, ons des selven te schamen.
Om nu wederom tot het vermaeck van onse Gesangen te keeren, segghen wy, dat de Sangh of Musijck niet van het minste Vermaeck is, want als Socrates aen 't Orakel van Apollo vraeghde wat hy doen soude om gheluckigh te leven? kreegh voor antwoorde: Dat hy de Musijck soude leeren: Dieshalven seyt Beroaldus dat de Musijck soo vermaecklijck is, dat oock hare soetigheydt alle dingen worden verkregen: En tot meerder op-merckinghe vertelt de | |
[Folio A8r]
| |
Geestighe Philostratus hare volghende wercken en wonderen. De Musijck of het Gesangh, seydt hy, beneemt den Treurighen haer treurugheydt, den Vrolijcken maecktse Vrolijcker, den Minnaer vieriger, den Gods-dienstigen, Yveriger, en treckt de gemoederen, wanneer sy op alle manieren is toegestelt, werwaert sy wil. Ghy dan, O deftige verstanden die de Bellerophon, of Lust tot Wijsheyd, neffens de Ga naar voetnoot‡ URANIA den Hemel en Zeeden-sangh, bemint, laet u Vermaeck de Werreldt tot stichtinge aenhooren, op datse haer met u mach vermaecken en in alle eerbaerheydt vrolijck zijn. Want een vrolijck gemoedt, gelijck Salomon seydt, maeckt een bloeyend Ouder. Dit most ick als tot een inleydinge noch met u spreken.
Vaert wel.
D. P. Pers. |
|