De grote en de kleine hengelaar

[p. 73]

Tips bij het lezen en voorlezen

Nawoord voor ouders en andere opvoeders:

Hoe kunnen kinderen ‘leesbeesten’ worden?

Op verschillende manieren kunnen kinderen kennismaken met een verhaal uit een boek. Iemand anders kan het voorlezen en als dat goed gedaan wordt en het kind luistert, dan neemt het stapje voor stapje bezit van het verhaal. Een kostbaar bezit! Als kinderen goed hebben leren lezen, weten wat ze lezen, niet alleen de woorden aaneenrijgen, maar begrijpen wat er staat, dan kunnen ze ook zelf verhalen lezen. ‘Met een boekje in een hoekje’. Daarmee kan niet vroeg genoeg begonnen worden. Voor beginnende lezers zijn er leuke, eenvoudige boekjes.

Van goede verhalen kun je genieten. Je leeft mee alsof je de gebeurtenissen zelf meemaakt. We proberen in dit ‘nawoord’ ouders, leerkrachten en andere opvoeders middelen aan te reiken zodat de jonge luisteraars en lezers het maximale kunnen halen uit ‘De grote en de kleine hengelaar’, de tweede verhalenbundel van Cobi Pengel.

Voorlezen

Kinderen vinden het heerlijk als pappa of mamma's avonds voor het slapen gaan voorleest. Als je met een mooi of spannend verhaal in je hoofd gaat slapen, zul je vast en zeker ook een mooie of leuke droom hebben. Ook het voorlezen door juf of meester in de klas, aan het eind van een lange schoolochtend, is een feest dat niet overgeslagen mag worden. Voorlezen schept een band en is een introductie op ‘zelf lezen’, maar het moet natuurlijk wel goed gebeuren. Dat wil zeggen: verstaanbaar, boeiend en vlot. Wie nog niet alle kneepjes van het voorlezen beheerst, doet er goed aan een nieuw verhaal thuis te oefenen.

Op welke punten moeten we dan letten?

•	Alle woorden duidelijk uitspreken, zodat de kinderen alles kunnen verstaan, ook het laatste stukje van de zin.
•	Niet in een dreun lezen, maar door het voorlezen de inhoud van de zinnen levend maken voor de luisteraars.
•	Ook het volume afwisselen; luider of zachter lezen waar dat past bij de inhoud. Zorg er wel voor dat alles altijd verstaanbaar is.
•	Hetzelfde geldt voor de snelheid. Niet te snel lezen en ook niet saai langzaam. Pas het tempo ook aan aan de inhoud.
•	Op de juiste momenten korte leespauzes inlassen, zodat zowel kinderen als voorlezer even op adem kunnen komen.
•	Met je stem de kleur, de spanning, de humor, de emoties in het verhaal tot leven laten komen. Nooit overdrijven, dan wordt het aanstellerig.
•	Steeds oogcontact houden met de luisteraars. Voorlezer en luisteraar beleven samen immers het verhaal. Als dat goed gaat, zullen de kinderen reageren door te lachen, angstkreetjes te slaken, iets te roepen naar een verhaalfiguur, enzovoort.
•	Rekening houden met het niveau van de taalbeheersing van de kinderen. Dat betekent niet de taal extra makkelijk maken, wel soms moeilijke woorden die niet uit het verhaal duidelijk worden, even vertalen.

[p. 74]

Wat kunnen we nog meer doen met de verhalen?

Op scholen, in buurtcentra, kinderhuizen en andere plaatsen waar kinderen opgevangen worden, kunnen we met verhalen zoals in deze bundel ook werken aan andere doelstellingen dan door te luisteren of zelf te lezen het verhaal gaan begrijpen. We kunnen verhalen ook gebruiken voor creatieve, sociale of pedagogische doelstellingen. Bij het leren samenwerken en discussiëren kunnen verhalen uitstekende hulpmiddelen zijn.

Wat kunnen we doen met deze verhalen? Waarom? Hoe?

1. ‘De grote en de kleine hengelaar.’

(Onderverdeeld in ‘Op zoek naar Bradi Bigi Todo’, ‘Knorremienie heeft hulp nodig’, ‘Kef geeft een feest’). Dit zijn drie bij elkaar horende verhalen die gaan over Harold en zijn vader en hun dromen.

Wat?

Drie groepen vertellen de verhalen aan elkaar na ze te hebben gelezen. Een leerling van elke groep zegt kort wat hij of zij de kern van deze verhalen vindt.

Waarom?

We zien een lijn in deze drie verhalen: de relatie tussen Harold en zijn vader. Eerst beleeft Harold zijn dromen alleen; dan vertelt hij zijn droomavonturen aan zijn vader en tenslotte beleven ze samen een droom. Vriendschap is hier een belangrijk begrip.

Hoe?

De verhalen worden gekopieerd. Elk verhaal wordt door een derde van het aantal leerlingen gelezen. Daarna komen ze door vragen van de leerkracht aan de drie groepen op het thema van de drie verhalen: vriendschap. Kinderen die dat willen, vertellen over hun beste vriend of vriendin. Dat kan vader of moeder zijn, maar ook iemand anders. Kenmerken van vriendschap kunnen op het bord geschreven worden: samen dingen doen, elkaar vertrouwen, alles aan elkaar vertellen, elkaar beschermen.

2. ‘Meneer Jonathan Vogelman’

Wat?

Een discussie over het houden van vogels in kooien.

Waarom?

Verschillende meningen, positieve en negatieve tot uitdrukking laten komen.

Hoe?

Juf leest het fragment over ‘zangvogels kopen en de kooien op een hoop gooien’ en het slot voor. Dan klassengesprek: Hoe gaat meneer Jonathan met zijn vogels om? Wat vinden we ervan? Voor-en tegenstanders van vogels in kooien. De leerkracht zorgt ervoor dat iedereen zijn mening geeft.

[p. 75]

3. ‘De vliegers van Viola’

Wat?

Iedereen schrijft een ervaring op met een straf en geeft aan of die goed of akelig was.

Waarom?

Inzicht laten ontstaan over de noodzaak van goede straffen aan de hand van ervaringen.

Hoe?

Alle kinderen kennen het verhaal. Het is het makkelijkst als het voorgelezen is. Dan een kort klassengesprek over straffen: wat vinden ze van de straf die Dennis uit het verhaal krijgt? Nog enkele voorbeelden laten geven van slechte straffen (slaan, opsluiten) en goede (rustig nadenken over wat je gedaan hebt en opschrijven wat er fout aan is). Dan: eerst in kleine groepjes de ervaringen aan elkaar voorlezen, ieder groepje kiest er een die voor de hele groep voorgelezen wordt. Na voorlezing weer korte discussie over de kwaliteit van de straf.

4. ‘Het ronde huis van Uma Alontu’

Wat?

De hoofdpersoon Rosie krijgt troost van Uma Alontu. We bespreken het begrip ‘troost’.

Waarom?

Het meisje in het verhaal is verdrietig om haar zieke moeder en wordt getroost. Dit is een belangrijk begrip om diepgaand te begrijpen.

Hoe?

Een klassikaal gesprek. De leerkracht stelt vragen over het verhaal waarmee ze uitkomt bij het begrip ‘troost’. Het woord wordt in het woordenboek opgezocht. De betekenis uitgelegd met behulp van wat Uma Alontu doet. Via vragen en antwoorden. Tot slot kunnen kinderen zelf voorbeelden bedenken van ‘troosten’. Eventueel kan de leerkracht ook naar het tegenovergestelde begrip vragen (beledigen).

5. ‘De vakantie van Bo’

Wat?

Groepswerk: verhaal dramatiseren.

Waarom?

Door een stuk fantasie uit te beelden inzicht krijgen in de wijze les: wees tevreden met waar je bent.

Hoe?

Het verhaal wordt eerst voorgelezen. Dan groepjes vormen, leder groepje krijgt een deel van het verhaal om uit te beelden. ( materiaal: lappen, takken enzovoort) De leerlingen in ieder groepje spelen de boom met wie erbij horen, eerst op zijn plaats in het bos, dan onderweg naar de stad, vlakbij de stad (met de plassende

[p. 76]

honden!) en tenslotte weer terug in het bos. Na afloop evaluatie: ‘wat leer je van de boom?’ Welke groep heeft dat het beste uitgebeeld en waarom?

6. ‘De vier Bofru’

Wat?

Het verhaal uitbeelden zonder praten, met bewegingen en geluiden.

Waarom?

Via dit fantasieverhaal proberen dicht bij het gebeuren in de lucht van wolken, noodweer en wind te komen. Je inleven dus.

Hoe?

Eerst wordt het verhaal voorgelezen. Dan drie groepen: de vredige wolken, het noodweer en de winden. Iedere groep beeldt met pantomime en natuurgeluiden zijn deel uit. (Materiaal: veel lappen).

7. ‘Dagu dyari’

Wat?

We nemen weer een begrip onder de loupe: jaloezie.

Waarom?

Jaloezie is een begrip dat helaas overal in de wereld een rol speelt, ook bij ons. Door dit verhaal kunnen de ernst van jaloezie en de gevolgen ervan tot de kinderen doordringen.

Hoe?

Zie de werkwijze bij verhaal 4: ‘Het ronde huis van Uma Alontu’.

8. ‘De rode ibis en de dolfijn’

Wat?

Een tekening maken van het beeld op tv van ibis en dolfijn met de vliegende vrouw erboven.

Waarom?

Door creatief bezig te zijn met de verhaalfiguren, de bedreigde dieren en de beschermvrouwen, zal er meer gevoel voor deze dieren ontstaan, waardoor de afschuw van het wrede jagen op ze zal toenemen, hopelijk.

Hoe?

Verhaal voorlezen. Samen met de klas erover praten. Vooral over de rol van de twee sprookjesachtige vrouwen. Maar die zijn fantasie. Hoe gaat het in de werkelijkheid? Wij maken een tekening van het slot van het verhaal: het tv-beeld, waardoor de hele samenleving ook de vliegende natuurbeschermengel ziet. We hangen onze tekeningen op als ze klaar zijn. Eventueel nog met een regel eronder, bijvoorbeeld: ‘Redt onze ibissen en dolfijnen!’

Els Moor