Jacob van Artevelde

[p. 93]

Tweede tafereel.

Het tooneel verbeelt den KALANDERBERG ten jare 1345. Regts van den aenschouwer, het huis van Van Artevelde met een balkon boven de voordeur.
Met het opgaen van 't gordyn begint de avond te vallen. - Het tooneel heeft plaets den 17 july 1345.

Eerste tooneel.

Eenige wevers vormen eene samenrotting tegenover het huis van Van Artevelde... GEERAERD DENYS is aen het hoofd. Anderen gaen heên en weêr over de plaets.

geeraerd.

Ik zeg u dat men de groote kans wagen moet... Er valt hier niet meer terug te deinzen. Men mag hem de gelegenheid niet laten om zich, het zy op de gemeente, het zy op Vlaenderen te beroepen. Want zyn persoonelyke invloed op de bevolking ware genoeg, om al de gemoederen langs zyne zyde te trekken... En wee ons allen! vrienden, indien zyne ontwerpen moesten gelukken. Geloof my, het geldt hier onzen kop of den zynen. - Diensvolgens, gelyk ik u gezegd heb, na dat de Hawet hare ronde van tien uren zal gemaekt hebben, zult gy u, voorzien van goede wapenen, herwaerts begeven. Voor plaets van byeenkomst zullen wy het Kalanderstraetje verkiezen. Die plaets is duister en niemand zal er u by nacht komen stooren. Ha! daer is Simoen!

Tweede tooneel.

De vorigen, SIMOEN.

simoen.

Goed nieuws, jongens! Graef Lodewyk is gisteren plechtiglyk door hertog Jan binnen Brussel onthaeld: reeds zyn er afgeveerdigden van Dendermonde naer Lodewyk gestuerd, gelast met de belofte van hem zyne versterkingen, inkomsten, benoeming der bailjuws, regters en offi-

[p. 94]

cieren van justicie terug te geven. Kortom het is thans van ons dat hy het teeken verwacht om zyne plechtige inkomst binnen Gent te doen en ik hoop dat hy met vruchteloos op ons zal gerekend hebben. - Zie daer de eerste bewyzen zyner milddadigheid, jegens degene die hem opregt zullen dienen. -

(Hy deelt hun geld uit.)

geeraerd

Dat is 't geen men noemt, handelen zoo als 't behoort. Ha! die mag op ons rekenen... Die is een heer, wien men geerne dient en die nooit uit Vlaenderen had moeten wyken.

simoen.

Zonder het hernemen der vyandelykheden in 1340 tusschen Frankryk en ons Land, had graef Lodewyk, die in 't jaer er vóór in bezit zyner staten herkomen was, nooit Vlaenderen weêr verlaten. Maer kon hy zich aen een land vertrouwen, waer hy dagelyks getuige der volksberoertens was, en waer hy alle oogenblikken moest vreezen zyn kasteel door het grauw overweldigd te zien en zelfs gevangen te worden. Voor 't overige, gy weet dat de dwingeland zich altyd tegen de terugkomst van onzen heer, krachtdadig verzet heeft. ‘Hy zag niet geerne vlugtelingen of gebannen terug roepen’ - Ik geloof het waerachtig wel... de vogel had moeten vernestelen en hy vond zyn nestje zoo wel geplaetst. Maer, daer een nest, hoe goed dat hy geplaetst zy, tegen stormwinden of onweders niet altoos bevryd is, zou hy wel dezen nacht eene vervloekte tuimeling van boven naer beneden kunnen maken. - Ten propooste! hebt gy al uwe mannen gereed?

geeraerd.

Wees gerust, ik heb er voor gezorgd... Zy zullen op hunne post zyn.

simoen.

Dat noem ik spreken. Onze zaken, zie ik, staen op goeden voet. - Morgen, meester Denys! zyt gy ten minste eerste wykmeester.

geeraerd.

Ik hoop het, Simoen!... en gy?

simoen.

Ik reken voor 't minst op een bailjuwschap. Maer ik

[p. 95]

moet weg. - Nu wat ik zeggen wil? en de plaets der byeenkomst?

geeraerd.

Daer schuinsch over zyn huis, in het Kalanderstraetje.

simoen.

Goed! en wat uer?

geeraerd.

Onmiddelyk na dat de nachtwaker tien uren heeft geroepen.

simoen.

Daer is myne hand, meesterschap... Ik zal er zyn... Vaerwel!... Ten tien uren juist. - Ik heb nog twee belangryke zaken af te doen: Een jong meisje, langs den kant der Nederschelde, te gaen schaken en een jaloerschen medevryer van kant te helpen; een werkje van een half uer. Ik zal my spoeden... Men wacht my... Tot aenslonds... Ten tien uren.

(Af.)

geeraerd.

Gelukkige schurk! 't is al geld waer hy zyne handen aen steekt. Komaen, vrienden! verwyderen wy ons... De geburen mogten zich verontrusten over deze samenrotting, en de waekzaemheid der Hawet langs hier opwekken. - Vaertwel! Ten tien uren...

allen,

op een verschilligen toon.

Ten tien uren!

(Zy gaen uit een; eenige blyven op de plaets wandelen.)

Derde tooneel.

VAN ARTEVELDE, CHRISTINA, VAN VAERNEWYCK, VAN LENS.
(Zy komen op langs den kant tegenover hun huis. - Eenige wevers schynen de opkomende persoonen van verre te beschimpen.)

christina.

Myn vriend! het heeft my geschenen dat al de genen, welke wy daer zoo even ontmoet hebben, iets byzonders in het gezicht hadden. Nooit hebben wy meer de aendacht der voorbygangers opgewekt; en iets dat my verwondert,

[p. 96]

is dat niet één, van allen die ons voortyds zoo vriendelyk plagten te groeten, zelfs zich verwaerdigd heeft zich eenmael te ontdekken.

van vaernewyck.

Stel u gerust, mevrouw! Een overschot van misnoegen van dezen morgen kan hen wel voor het oogenblik wat onheusch maken; maer nimmer zullen zy vergeten, dat nog niemand den hoofdman ongestraft beledigd heeft.

van artevelde.

Ho! ik ken de dryfveer die hen in beweging brengt. - Ik weet uit wat bron de listen spruiten, welke men tegen my in 't werk wil stellen. Heeft Lodewyk dan de kastyding zyner aenhangers van Aerdenburg reeds vergeten? Of is zy niet groot genoeg geweest, om hem eene goede les voor 't toekomende te geven? Welnu! dat hy zich dan roere... Ik heb besloten hem af te wachten, zonder een voet breed te wyken. - Uitzinnigen! die zich aldus op eene zee van vleyeryen en valsche beloften, door eenen listigen wind, gerust laten vooruit jagen, zonder te denken dat eene vervaerlyke klip hen voor de have verwacht, gereed om hun slecht geballast bootje te verbryzelen en in den grond te booren. - Indien hy de terugkomst in Vlaenderen zoodanig ter harte neemt, waerom bedient hy zich van bedekte listen om een gezag te hervatten, hetwelk hem met algemeene toestemming wordt aengeboden? Ho! 't is dat hy Vlaenderen weér onder de slaverny van Frankryk zoekt te brengen, en dat hy wel weet, dat dit in myn leven nimmer zal gebeuren.

van vaernewyck,

zich omkeerende.

Maer wat wil dan dat grauw! Daer zyn er twee die ons wel van naby schynen te volgen. Ik heb lust hun met het plat van myn rapier eens deftig den weg te leeren voortgaen.

christina.

Ik bid u, heer ridder! terg hen niet.

van lens.

Vrees niets, mevrouw! zy zullen zich niet roeren.

van artevelde.

Laet ons binnen gaen, vrienden.

[p. 97]

een wever,

tegen een anderen in 't voorby gaen.

Daer is hy die te ryk in Vlaenderen is, en wien men den mond wel wat zou mogen snoeren.

van artevelde.

Gy hoort het! nog twee, wien ik nog kortelings werk en brood heb gegeven.

christina.

Ach! ik smeek u, myn vriend! blyf niet hier... Laet ons in huis gaen. Nimmer joegen die gezichten my meer schriks aen dan heden. - Kom myn vriend!

van artevelde.

Om u genoegen te doen, Christina.

(Allen vertrekken in huis.)

(Gedurende het voorgaende tooneel is het allengskens nacht geworden.)

Vierde tooneel.

GRAEF LODEWYK, in eenen mantel gewikkeld, BODYN.

lodewyk.

Volg my, Bodyn! en luister wel naer 't geen ik u zal zeggen: Dezen nacht moet er hier eene groote gebeurtenis plaets hebben. Er zullen veel slagtoffers zyn; er zal veel bloed vergoten worden, maer dat kan of moet u niet ontstellen. Deze gebeurtenis is eene noodzakelykheid geworden en waervan de toekomst van 't Land zal afhangen. - Dezen nacht, zal het huis, 't welk gy voor u ziet, de prooi der vlammen en al wat het inhoudt, aen de byl der wraek overgeleverd worden. Maer dit huis bevat eene vrouw, jong en schoon, voor wie ik alles zou wagen. Gy zult ze bewaken, zorgen dat ze behouden 't gevaer ontkome en haer, onder 't schitterlicht van den brand, in myn klein verblyf, 't welk ik onlangs op den oever der Nederschelde heb doen bouwen, geleiden.

bodyn.

Uwe hoogheid mag verzekerd zyn, dat de bevelen stiptelyk zullen uitgevoerd worden. - Maer zoo de edele mevrouw of jonkvrouw, welke verdiend heeft uwe hoogmo-

[p. 98]

gende aendacht op haer te trekken, eenige moeyelykheden zocht om my te volgen, mag ik dwingende middelen ten haren opzichte gebruiken?

lodewyk.

Gy zult ze levend of dood in myne magt stellen. - Het is lang genoeg, het is zeven jaer dat ik er mier verlang.

bodyn.

Op myn woord van eerlyk man! ik zweer u dat gy geen uer meer zult verlangen. - Voor 't overige, uwe hoogheid weet, dat Bodyn Ypens nog nooit zyn woord heeft verbroken.

lodewyk.

Simoen zal hier zyn om u in uwe onderneming de hand te leenen.

bodyn.

Heer! met twee paerden gaet de wagen nog eens zoo gauw.

lodewyk.

Gy zult deze plaets niet meer verlaten, ten einde zeker op uwen post te zyn en eene schoone gelegenheid van fortuin te maken niet te laten ontsnappen.

bodyn.

Uwe hoogheid heeft dus eene goede belooning in het oog?

lodewyk.

Gy zult er morgen over oordeelen, als ik van uwen dienst te vreden ben.

bodyn.

Uwe hoogheid is al te beleefd. - Maer, ik bedenk my: blyf ik hier vóór dat de Hawet hare ronde gemaekt heeft, dan neemt men my gemakkelyk voor een kwaeddoener, (waer voor God my toch altyd beware!) en dan geraek ik zonder missen in de knip, 't geen onze zaken verduiveld in de war zou helpen. Ik ben van gedachte, dat wy die nachtuilen eerst deze plaets moesten laten doorsnuffelen, en dat ik my middelerwyl in den eenen of anderen hoek moest verschuilen.

lodewyk.

Het is eene goede voorzichtigheid. Ga, en wees gereed als het tyd is.

[p. 99]

bodyn.

Ik zal stipt zyn op myn uer gelyk een achtienjarige minnaer op zyne eerste liefde-byeenkomst.

(Af.)

Vyfde tooneel

LODEWYK, alleen.

Deze nacht gaet dan myne overwinning beslissen; deze nacht word ik weêr meester van een gezag, 't welk my voor eeuwig ging ontsnappen om in eene vreemde hand over te gaen. En morgen! no! morgen zal myne liefde de vruchten harer standvastigheid plukken, of zal zy, voor al 't geen zy sedert zeven jaren verduerd heeft, een slagtoffer der wraek koelbloedig beschouwen. Ik hoor voetstappen... Men komt langs hier... Verwyderen wy ons. - Tot heden nacht, Van Artevelde! Tot morgen, Christina!

(Af.)

(Na dat Lodewyk vertrokken is wordt het geheel nacht. - Men hoort het tien uren slaen, en de nachtwaker gaet de plaets over. - Weinig daerna hoort men hem in de verte met eene sombere stem roepen: Waekt uw vier, de klok is tien!... - Ter zelfder tyde hoort men op het Belfort het trompet van tien uren blazen. - In de verte, grolt het onweder.)

Zesde tooneel.

Twee wevers verschynen op de plaets en doen teekenen aen anderen van te naderen; de plaets vervult zich allengskens met samenzweerders. Allen zyn met bylen, knodsen en fakkels gewapend. GEERAERD DENYS is aen hun hoofd. - Dit alles moet eene levendige pantomime verbeelden.

geeraerd.

Welaen, jongens! Gy hoort het, de hemel spant met ons samen... Hy doet zyne verontwaerding hooren... In naem van 't Vaderland, eene stoute daed... Daer is het huis van den dwingeland; aen 't werk en leve de Leliaerts!

[p. 100]

allen.

Leve de Leliaerts!

(Eenige vliegen naer de deur en trachten die met hunne bylen op den grond te leggen.)

geeraerd.

Ter dood! ter dood! de verrader! de knevelaer!

allen.

Ter dood! ter dood!

van artevelde,

zich oen een venster vertoonende.

God! wat hoor ik?... Vrienden, is het wel tegen my dat gy deze woorden van moord uitbraekt?

geeraerd.

Zwyg en antwoord op onze vragen: Wat hebt gy met de schatkist van Vlaenderen gedaen?

van artevelde.

O hemel! men zal dan nog gelooven dat ik het geld van 't Land ontvreemd heb, wanneer ik myne eigene fortuin, de toekomst myner kinderen, voor het geluk dezer ondankbaren heb opgeofferd. Wat ik met de schatkist van Vlaenderen heb gedaen? Uwe vervallene neeringen hersteld; uwe laken-weveryen, die by gebrek aen stoffe gesloten waren, van voorraed voorzien; u en uwe kinderen brood gegeven, wanneer gy en uwe kinderen op 't punt waert van honger te bezwyken. Herinnert u 't verledene, toen gy, arm en hopeloos, tot my kwaemt. Herinnert u uwe ellende, toen gy by my raed en verzachting kwaemt zoeken, en ik u myne fortuin en leven schonk om u die verzachting te geven. Heb ik u geene gelukkige toekomst beloofd, en hebt gy my nog iets van myne beloften te herinneren? Ondankbaren! Uwe wenschen zyn vervuld geweest, eerder dan gy die hadt geuit, eerder dan gy die in uwe gedachte hadt gevormd. - Wie heeft er de ketenen, waer mede gy aen Frankryk gekluisterd waert, verbroken? Wie heeft er u een vry en onafhankelyk volk gemaekt? Wie heeft er u uwe menschen-waerdigheid terug gegeven, wanneer gy gemeene en onderdrukte slaven van een trotschen opperheer geworden waert? Wie heeft er Frankryk durven trotseren? Wie heeft er Engeland uwe onzydigheid doen eerbiedigen? Hebben wy niet te samen voor 't heil

[p. 101]

des Vaderlands gestreden? Heb ik u niet zegepralend binnen Doornyk geleid, gelyk ik u eertyds zegepralend binnen Biervliet en Audenaerde geleidde? Heb ik niet gemaekt dat gansch Europa u bewondert en dat uw heldennaem, de naem der Gentenaers, in de toekomst met yzeren letters zal geschreven worden. - En nu wilt gy my vermoorden! Nu beschuldigt gy my van verraed, van knevelary. - Ho! het is te veel, Gentenaers! Nooit had ik gedacht dat gy my aldus moest behandelen! - Neen! ik ben geen verrader... Neen! ik ben geen knevelaer. - Myne fortuin behoort nog aen 't Vaderland! Myn arm, myn bloed behooren nog aen Gent, behooren nog aen Vlaenderen.

(De woede des volks vermindert op dit gezegde.)

Zevende tooneel.

De vorigen, SIMOEN, die op dit laetste aengekomen is.

simoen.

Kom aen! kom aen! al genoeg gepreekt van daer boven! - Naer beneên! naer beneên!

allen,

het huis invliegende.

Naer beneên! naer beneên!

simoen.

Wat duivel! was men dan bang van dien preekheer? - Het was goed dat ik daer was, of, de drommel hale my, ik geloof dat zy al drupstaertende waren terug gekeerd.

Achtste en laetste tooneel.

De vorigen, VAN ARTEVELDE, VAN VAERNEWYCK, VAN LENS.
(Men sleept Van Artevelde ten huize uit; Van Vaernewyck en Van Lens zoeken hem te verdedigen.)

simoen.

Kom! zoo veel praetjes niet; beveel God uwe ziel aen, indien gy aen God en aen uwe ziel gelooft. - Wy Bodyn! langs hier.

(Zy vliegen in huis.)

[p. 102]

(Van Vaernewyck, die Van Artevelde verdedigt, valt dood onder een hevigen bylhouw; Van Lens ondergaet het zelfde lot. - Eenige wevers steken den brand in het huis.)

van artevelde,

tusschen eene menigte moorders.

Vaderland! Vaderland! is dat het loon myner weldaden?

(Het huis geraekt in vollen laei.)

christina,

van binnen.

Moord! Moord! Help!

van artevelde.

Ik vergeef u myne dood, Gent! Vlaenderen! Vaderland!!!.....

(Op dit laetste woord velt Geeraerd Denys hem met zyne byl ter aerde.)

(Christina rukt zich uit de handen van Simoen en Bodyn, die haer met geweld uit hoer huis willen wegvoeren, en reeds een witten zakdoek op haer mond gebonden hadden, om haer geschreeuw te beletten, en komt stervend vallen op het lyk van Van Artevelde. - Lodewyk vertoont zich in de diepte van 't tooneel. - Dit is verlicht door den brand van het huis en verbeeldt een tafereel van moord en afschrik.

HET GORDYN VALT.