Jacob van Artevelde

[p. 86]

Vyfde bedryf.

Het tooneel verbeeldt de Raedzael in het Schepenhuis.

(1345.) Eerste tooneel.

SIMOEN VAN HALLE, GEERAERD DENYS.

simoen.

Welnu! meester Denys! wat nieuws? Men zegt dat de raed heden onstuimig zyn zal.

geeraerd.

Ik hoop het, Simoen! Het wordt tyd dat de goede lieden hunne oogen openen, en eindelyk een schandelyk misbruik van magt doen ophouden! Zie, Simoen! ik zal altoos staende houden dat onze grootsche hoofdman Van Artevelde, gedeeltelyk oorzaek is van den kwaden maendag en van de dood van vyf honderd onzer stadgenooten. Waerom begunstigde hy de volders ten nadeele der wevers? Waerom ondersteunde hy de eerste gewapender hand, in plaets van de twee partyen te bevredigen? Was dit niet de onlusten opentlyk voeden, en de andere neeringen tot oneenigheden aenvoeren?

simoen.

Meesterschap! Gy spreekt gelyk een klerk van de Keure in het spreekgestoelte. - Maer zeg eens, zou er geene hevige tegenkanting tegen het voorstel te verhopen zyn? Wel! by Sinte Christoffel! men stelt zoo geen vreemdeling, die men niet weet waer van daen hy komt, en dan nog een vlasbaerd van vyftien jaer, zonder te zeggen waerom, in de plaets van een ander. Maer wacht! onze wettelyke en geduchte heer, graef Lodewyk is daer, die (God helpe zyne edele poogingen!) welhaest zal terugkomen. Hy neeft my altoos het kleinste dienstje zoorykelyk betaeld, en ik ben ook altyd gereed voor hem het rapier te trekken, zoo dikwyls de gelegenheid zich zal aenbieden.

geeraerd.

Ik, zoo zy my wilden verstaen, zou er zoo veel omslag

[p. 87]

niet aen Diaken. Dat men my slechts een twaelftal goede kerels bezorge, en ik beloof u dat hy tusschen dit en vieren-twintig uren uit de lyst der levenden zal geschrabt zyn.

simoen.

Zeg, meester Denys! als er geld te verdienen is, ik bid u van op my staet te maken. Gy kent myne wyze van denken. - Ho! als het is om 't Vaderland te dienen, en bovendien eene goede belooning te winnen, heeft Simoen Van Halle nog nooit geweken.

geeraerd.

Ik ken uwen moed, Simoen! en zal u by de gelegenheid niet vergeten.

simoen.

Daer is myne hand, meesterschap! Eerlyke lieden zyn het al spoedig eens. Maer de raed zal welhaest vergaderen... Ik weet niet of wy hier mogen blyven.

geeraerd.

De raed is openbaer... Doch, daer ik hier niet de eerste wil ontmoet worden, zullen wy wachten dat hy vergaderd zy, om binnen te treden. - Kom, begeven wy ons een oogenblik langs hier.

(Zy vertrekken links.)

Tweede tooneel.

De deur in den achtergrond wordt geopend en de Raed treedt binnen.

VAN VAERNEWYCK, VAN LENS, VAN WILLADE, Schepenen van de Keure, twee Deurwachters.

van willade.

Deurwachters! houdt de deuren voor het publiek gesloten tot dat de raed zitting genomen hebbe. - Heer Van Lens! hebt gy de verzekering dat de heer Van Artevelde van zyne reis naer Sluis terug is?

van lens.

Heer Voorschepen! ik kan u stellig verzekeren dat hy dezen morgen reeds was aengekomen.

van willade.

Indien het zoo is, zal hy niet toeven in de vergaderzael

[p. 88]

te verschynen. - Myne heeren! gy kent den toestand van ons Land... Gy ziet dat de regeringloosheid, waeraen het blootgesteld is, ons dagelyks nieuwe onheilen doet betreuren. Laet ons allen indachtig zyn wat onze pligten van ons vorderen... Leenen wy elkander de hand, om te samen te beramen welke de voordeeligste rigting zyn zal, welke wy onze zaken zullen geven, en vergeet niet dat misschien van onze uitspraek het geluk of de ondergang van Vlaenderen zal afhangen. - Geene partyschap, neen! innerlyk en opregt gevoel van 's Lands welvaert komt hier alleen te pas en moet ook alleen uwe dryfveer zyn. Dat elk van u, eeren! volgens zyn geweten stemme, en de schoonste uitslag zal de vergelding uwer opregtheid worden en uwe toeweying aen 't Vaderland bekroonen.

van vaernewyck.

Heer Voorschepen! In naem van al myne ambtgenooten, hier tegenwoordig, mag ik u de verzekering geven, dat er niet één onder hen is, die niet ten koste der grootste opofferingen het geluk van Vlaenderen zou willen. - Maer laet ons acht nemen. Daer zyn lieden die de schittering eens roems, door moed en zelfsopoffering verworven, slecht kunnen verdragen; die zich in de duisterheid verbergen om het vuer des oproers te stoken en den man, die fortuin en leven gewaegd heeft om zyn Vaderland te dienen, schandelyk van verraed durven betichten. Ja, heeren! de party der Leliegezinden in deze stad, is nog groot. Hunne misdadige inzichten hebben, meer dan eens, uwe waekzaemheid opgemerkt. De snoode aenslag van Steenbeke tegen onzen hoofdman, is nog altyd te veel in uwe geheugenis, om de minste twyfeling, ten dien opzichten, te mogen opvatten. - Verwerpt dan allen invloed van mannen, die maer het bestaende gezag willen doen vallen, om zich beter van het zelve meester te maken. Hebt betrouwen in hem, die Vlaenderen zoo hoog in magt en aenzien heeft doen klimmen, dat het, sints zeven jaren lang, de begeerlykheid van twee magtige koningen heeft weten te trotseren. Hebt vertrouwen in hem, die zoo veel gedaen heeft, dat uwe afgeveerdigden hunne plaets en stem hebben in de vergaderingen van koningen en vorsten; in hem, die Vlaenderen

[p. 89]

eene onafhankelykheid bezorgd heeft, welke hy des noods met tachtig duizend gewapende mannen kan doen eerbiedigen. Laet den arend zyne volle vlugt nemen... Die vlugt streeft naer een toppunt van welvaert, waervan de nakomelingschap de talryke vruchten zal inoogsten.

een boodschapper.

De heer Van Artevelde komt zoo even op het Schepenhuis en begeeft zich ter vergader-zael.

van willade.

Heeren! gelieft plaets te nemen; dat de heer hoofdman ons allen op onzen post vinde.

(Zy gaen zitten, links van den aenschouwer, waer er eene lange tafel, met groen tapyt omhangen, geplaetst is. - In het midden, een verheven gestoelte voor aen Voorschepen, die het ambt van voorzitter van den Raed bekleedt.)

Derde tooneel.

De vorigen, VAN ARTEVELDE.

van willade,

regtstaende.

Heer hoofdman! gy hebt den wensch geuit dat de raed der gemeente zich, hoe eer hoe liever, met het voorstel, hem door u gedaen, zou bezig houden. 't Is dus om over deze hoofdzaek te beramen en te zien, tot hoe ver zy met den toestand van Vlaenderen kan overeenkomen, dat de raed zich heden alhier vergaderd heeft. Deurwachters! laet het volk binnen komen.

(De deuren worden geopend; de menigte dringt binnen; Geeraerd Denys en Simoen Fan Halle vermengen zich onder de wevers.)

van artevelde,

op het midden-tooneel.

Edele achtbare heeren! toen gy my over zeven jaren, tot regeerder over het eerste lid van Vlaenderen aenstelde, legde gy my eene groote taek en tevens eene groote verantwoordelykheid op. Dat ik de eerste naer uwe wenschen vervuld heb, blykt hier uit, dat, tot heden toe, nog niemand onder u, edele heeren! gedacht heeft my den aenstellingsbrief, welken ik van u hield, te onttrekken. -

[p. 90]

De baen, welke ik heb moeten doorloopen, was niet altoos effen en zonder struikelsteenen; maer, noch gy, edele heeren! noch de gemeente, hebt kosten en opofferingen gespaerd, om ze te weeren... - Herinnert u hoe onze neeringen vervallen waren! hoe groot de ellende van den ambachtsman was, en ziet tot wat punt van welvaren wy in zoo korten tyd zyn gekomen. Wy hebben onze koophandel-betrekkingen met Engeland hersteld. Wy hebben Frankryks koning gedwongen den vrede met ons te maken en de sententien van verbod en kerkeban te breken. Wy hebben ons Land onzydig verklaerd en als zoodanig door de wapenen doen erkennen en gelden... Een aenvallend en verwerend verbond, tusschen Viaenderen en Braband gesloten, wiens bevolking de zelfde neigingen en belangen hebben, heeft onze magt verdubbeld en ons in de mogelykheid gesteld, alle vreemde aenvallen te wederstaen. Het inwendige is niet min het voorwerp onzer zorgen en aendacht geweest. De wetten zyn verbeterd of vernieuwd. De verdeeling der stad Gent in poortery, weveryen en kleine neeringen, als ook die van Vlaenderen in drie militaire leden, hebben den gelukkigsten uitslag opgeleverd. De delving der Lieve naer Hamme heeft veel bygebragt tot den voortgang van den inwendigen koophandel... Maer 't scheelt er veel aen dat al de verbeteringen, waer voor het Land nog vatbaer is, zyn ingevoerd. Neen! edele heeren! er blyft nog veel te doen over. Wy allen zyn getuigen geweest van droevige gebeurtenissen en wreede tooneelen, waer by het menschen bloed meer dan éénmael heeft gestroomd. Sedert korten tyd, heeft de regeringloosheid vreeslyken voortgang gedaen en heeft my ook doen zien, dat de regering, welke ik op de eendragt der steden had willen bouwen, zonder vorst of heer voortaen eene onmogelykheid geworden is. - Het hulpmiddel, dat Vlaenderen noodig heeft, is 't aloude gezag der graven; het eenigste dat ons redden kan. Maer daerom moet Vlaenderen blyven wat het is, onafhankelyk en bondgenoot van Engeland, en niet leenroerig en slaef van Frankryk, dat hem altoos als vyand heeft behandeld. Dit verondersteld zynde, tot wien zullen wy ons wenden? Tot graef Lodewyk, niet waer? den

[p. 91]

wettelyken heer van Vlaenderen. Dit is billyk, dit is regt... Maer gy hebt reeds gezien dat hy in 't verbond met Engeland weigert te treden... - Dus moet het Land onder de heerschappy van Frankryk terug keeren, of volk en vorst aen twee verschillige opperheeren gehoorzamen; 't geen eene wezenlyke onmogelykheid geworden is. - Noodzakelyk is het, dat Lodewyk Eduaerd voor zyn opperleenheer erkenne; noodzakelyk dat hy onafhankelyk van Frankryk worde. Op die voorwaerde, herkrygt hy alle magt in Vlaenderen. - En zoo hy in zyne weigering blyft volhaerden, wat blyft er ons te doen? Hem vervallen te verklaren van alle regtop Vlaenderen. Het lot van 't Vaderland aen een ander vorst toe te vertrouwen.

(Algemeene beweging.)

Dat dit voorstel u niet verschrikke, heeren! ik heb dit wel overwogen, eer het te doen. - Hebt gy een oogenblik geaerzeld, na dat ik u Eduaerd als vermoedelyken koning van Frankryk had voorgesteld en zyne wapens met de Fransche had doen vereenigen, hem voor uwen opperleenheer te erkennen? Neen, want gy hadt slechts de welvaert van Vlaenderen in het oog. Welnu! 't is nog het zelfde doelwit, wat te bereiken is, en ik ben zeker dat gy nogmaels niet zult aerzelen. - Reeds lang hebt gy de wedergeving der Vlaemsche steden, Dowai, Ryssel, Kameryk en Doornyk, door Frankryk niet dan met geweld aen Vlaenderen ontrukt, zoeken te bekomen. Laet de gelegenheid niet ontsnappen. Ik blyf u borg, dat kort na uwe stemming, deze steden in uwe magt komen zullen. Gy vraegt een roemryken naem en een kloeken arm, of ten minsten een kloeken steun, om Vlaenderen te regeren? Welnu! beide hoedanigheden kan ik u, in één man vereenigd, heden geven; aenvaerdt tot heer en graef van Vlaenderen, den zoon van Eduaerd, uwen bondgenoot. Hy is ten allen tyde waerdig Vlaenderen te regeren; waerdig van de keuze, welke gy zult gedaen hebben. Opregt in de wenschen welke ik voor 't Vaderland doe, en inwendig verzekerd dat nooit eigenbaet myne dryfveer is geweest, kan ik u geenen edeleren meester voorstellen.

(Rumoer in de zoel.)

[p. 92]

geeraerd.

Wy willen onzen wettelyken heer! Weg! den valschen verrader! die, na onzen vorst van zyn goed beroofd te hebben, hem nog van zyne kroon zou willen onterven.

allen.

Slaet dood! slaet dood!

van vaernewyck en van lens,

het zwoerd trekkende.

Ellendigen!

van artevelde.

Komt dan en volvoert uw misdryf, ondankbaren! wie ik uit de ellenden heb opgeheven; wie ik werk en brood heb verschaft, wanneer gy hongerig en zonder werk de straten met uwe klagten vervulde. Komt dan uwe wapenen tegen my beproeven; tegen my, die ze u in handen heb gegeven; tegen my die u oppermagtig gemaekt heb en die u thans niet dan gelukkig wil zien. - Gy verwerpt myn voorstel, gy weigert de weldaden, waermede ik u wil overladen... Gy vergeet den eed, welken gy my eertyds gedaen hebt, maer gy herinnert my den mynen: zegent of vermaledydt my! ik zal u ondanks u zelven, wel gelukkig weten te maken. - Eerbied voor uwen eersten hoofdman!

(Hy baent zich eenen weg door de verbaesde menigte.)

HET GORDYN VALT.

Einde van het eerste Tafereel.