Jacob van Artevelde

[p. 41]

Tweede bedryf.

Het tooneel verbeeldt het steen van graef Lodewyk.

Eerste tooneel.

LODEWYK, in ryke kleeding, SIMOEN.

simoen.

De bevelen, welke uwe hoogheid my gegeven heeft, zyn volbragt.

lodewyk.

Hebt gy hem zelf myn bevel in handen gegeven?

simoen.

Ik heb het hem zelf gegeven.

lodewyk.

Zal hy komen?

simoen.

Hy zal komen.

lodewyk.

't Is wel! Simoen! Is het lemmer van uw degen goed?

simoen.

Uwe hoogheid weet dat het nog nooit zynen man met den eersten stoot heeft gemist.

lodewyk.

Is Bodyn gewaerschuwd?

simoen.

Hy wacht slechts naer uwe bevelen, heer!

lodewyk.

Gy zult hem by u nemen; één man zou kunnen te weinig zyn. Dat hy ook voor een goeden degen zorge!

simoen.

Dien zal hy hebben.

lodewyk.

't Is goed! - Ga nu Bodyn halen, en plaetst u gezamentlyk aen het uiteinde van ae galery, die digt by deze kamer komt... - Achter den derden pilaer, in de ry der graven van Vlaenderen, te rekenen van het standbeeld van Boudewyn met den yzeren arm, is de ingang van eene

[p. 42]

kleine huiskapel; gy zult u daer gemakkelyk achter de deur kunnen verborgen houden, zonder dat eenige voorbyganger u zal bemerken. Om in deze kamer te komen, moet men die galery doortrekken en vervolgens het bidhuisje voorbygaen. Gy zult den man, wien gy myn bevel hebt gedragen, en derhalve kent, eerst laten by my komen, zonder eenigerwyze uw schuilhoek te verraden. Uwe beide koppen staen my daer voor in. - Wanneer ik u met deze gulden bel een teeken geef, het gene gy zeer wel van daer zult kunnen hooren, dan valt gy beiden met uwe degens op den man die het bidhuisje voorby trekt. Ik ken uwe behendigheid in dergelyke verrigtingen.

simoen.

Uwe hoogheid mag zich op ons verlaten.

(Hy wil heen gaen.)

lodewyk.

Simoen! stel het venster, dat op de Schelde uitziet, gereed open, om dat gy de moeite niet zoudt hebben van het nadien open te maken.

simoen.

Moeten wy het lyk bloot in de rivier werpen?

lodewyk.

Werp het eerst in een zak; er mogten teekenen van overblyven. Voor 't overige, de stroom is snel; het zal weldra weggespoeld zyn. - Ga nu.

(Simoen groet en vertrekt.)

Tweede tooneel.

LODEWYK, alleen.

Dat hy nu kome! Hier wacht ik hem af, en wy zullen eens zien wie van ons beiden het spel zal winnen. Ik moet bekennen dat zyne kans schoon was; maer dit mael is de myne nog schooner. - Ha! Van Artevelde! gy onthaelt op de schitterendste wyze engelsche gezanten! Gy zyt, gezamentlyk met den ouden Kortrykzaen, in heimelyke betrekkingen met den koning van Engeland! Gy hitst het volk tot verandering van regeringsvorm, onder het ydele voorwendsel van nood en honger, op! Welnu! dat zy, die u

[p. 43]

gezworen hebben tot het uiterste toe by te staen, u thans ui de handen myner beulen komen rukken; wy zullen zien wie van ons de magtigste zyn zal. - Filips van Valois had gelyk... Vlaenderen was te ryk; rykdom brengt magt by... Men moet het allengskens zien te verarmen om het des te beter te kunnen onderwerpen.

een hofbediende,

boodschappende.

Eene edelvrouw wenscht voor een oogenblik een gesprek met uwe hoogheid te hebben.

lodewyk.

Dat zy binnen kome.

(De hofbediende geleidt de inkomende persoon binnen.)

Derde tooneel.

LODEWYK, CHRISTINA.

lodewyk,

ter zyde.

Hemel! zy hier!

christina,

driftig.

Edele heer! het is een verraed, eene snoode onregtvaerdigheid! Myn grootvader, de gryzaerd Seger de Kortrykzaen is, in weerwil zyner hoedanigheid van Gentschen poorter, in hechtenis genomen. Men beticht hem van heimelyke betrekkingen met Engeland te hebben; dit is valsch, edele heer! hoogst valsch. Zyn geweten is zuiver als de dag! Nu dan, heer! dat uwe regtvaerdigheid zich doe hooren; want gansch Vlaenderen heeft het oog op u gerigt... en zekerlyk zou deze onbillykheid reeds gersteld zyn, waert gy van de zaek eerder onderrigt geweest.

lodewyk.

Ik ben er van onderrigt, mevrouw!

christina.

Ho! dan zult gy hem aenstonds in vryheid doen stellen, is het niet waer, heer?

lodewyk.

Neen, mevrouw!

christina.

Geregte hemel! En gy ook, heer, gy gelooft dan dat hy schuldig is?

[p. 44]

lodewyk.

Een vorst, die zich zelf belast met de aenhouding van een verdachte, moet wel weten of deze schuldig is of niet.

christina.

Neen! neen! geloof het niet, edele heer! men heeft u valsche onderrigtingen gegeven.

lodewyk.

Neen, mevrouw! ik ben wel onderrigt. Luister: het is zeer natuerlyk dat gy uwen ouden bloedvriend zoekt te verdedigen; gy volgt maer daerin de neiging uws harten; maer my dunkt dat, na het gebeurde van gisteren, gy vooral moest weten weinig inwilliging van mynen kant te zullen ontmoeten. Ook moet ik u zeggen, dat het niet alleen het lot van den Kortrykzaen is wat u bekommering moet baren, maer ook dat van Van Artevelde, uw grootschen en laetdunkenden gemael, die op de behendigste wyze zich van eenige wangunstigen weet te bedienen, om het oppergezag te doen miskennen, om zich-zelf aen het hoofd der zaken te stellen.

christina.

Ach! edele heer! dit is nooit zyne meening.

lodewyk.

Hoe 't ook zy, alle schending van leenpligt draegt hare verdiende straf met zich, en ik zweer u, mevrouw! dat de pligtigen die niet zullen ontkomen.

christina.

Genade! edele heer! Genade voor den gryzen Kortrykzaen.

lodewyk.

Ha! mevrouw! daer valt gy dan eindelyk my ook eens te voet, gelyk ik gisteren, met uwe verachting beladen, u te voet viel. Vindt gy niet dat ik luisterlyk myne weerwraek neem? - Welnu! in weerwil van al die beledigingen en den smaed, waermede gy myne fierheid hebt gehoond, zal ik, om uwent wille, van myne wraek afzien, indien gy de voorwaerden, welke ik u ga aenbieden, enkelyk wilt aenvaerden. Seger's lot is in myne handen; van morgen af kan ik zyn hoofd op het schavot doen vallen, gy weet het. Uw gemael kan, indien ik wil, nog heden in myne magt

[p. 45]

zyn, en het lot van Seger ondergaen; welnu! ik teeken nog op het oogenblik een bevel van vrystelling; ik zweer u dat er uw gemael niet het minste leed zal geschieden, zoo gy eenmael u verwaerdigt myne liefde met de uwe te vergelden.

christina.

O gruwel! wat durft gy my voorstellen? Ik hem voor dien prys moeten redden!

lodewyk.

Dit hangt thans van u af, mevrouw! En was ik gelukkig genoeg om ooit ééne sprank van de liefde die my verteert in uw harte te kunnen werpen, dan...

christina.

Houd op! Ik had my nooit aen zoo veel laegheden en hoon moeten verwachten.

lodewyk.

Bedenk u wel, mevrouw! Eén woord, slechts één wenk van liefde voor het leven van uwen grootvader.

christina.

Ho! 't is afgryslyk! 't is schande! zoo de eerbaerheid eener vrouw op den toets te stellen. Het is dan zoo dat gy, vorsten der aerde, met de geregtigheid speelt. Eene grilligheid van een oogenblik kan ze aen haren vollen loop overlaten; eene vrouw, die zich aen uwe lusten overgeeft, kan ze tegen houden. Maer wat zult gy zeggen aen de genen die regt over den schuldigen zullen eischen? Zult gy zeggen dat de eerbaerheid eener vrouw den pligtigen heeft vry gekocht? of dat gy hem om uw welbehagen, hebt vry gelaten. Maer alsdan zal men u of een eerloozen of een dwingeland moeten noemen.

lodewyk.

Mevrouw! neem u in acht.

christina.

En wat geven my uwe bedreigingen! Laet uwe wraek vry tegen ons woeden! Laet den gryzaerd op het schavot onschuldig sterven! maer denk nimmer de vrouw van Van Artevelde te onteeren.

lodewyk.

Mevrouw! wees verzekerd dat ik my wreken zal.

[p. 46]

christina.

Dat kunt gy; maer de beul, die het hoofd van den eerbiedwaerdigen gryzaerd op het schavot zal nedervellen, zal ter zelfde tyde met zyn bevlekkenden vinger, in het bloed der onschuld gedoopt, u een onuitwisschelyk merkteeken op het voorhoofd printen. Aldus geschandvlekt, zal het tegenwoordige geslacht u verachten, u verfoeien, en de nakomelingschap, regtvaerdig in hare vonnissen, zal uwe nagedachtenis vervloeken.

(Zy vertrekt, terwyl zy een vergramden blik op Lodewyk werpt.)

Vierde tooneel.

LODEWYK, alleen.

Ik weet niet met wat magt of begoocheling deze vrouw myn harte beheerscht. - Nooit had eene andere my de helft, van 't geen zy my gezegd heeft, mogen zeggen. En nogthans heeft zy my bitterlyk gehoond, met myne marteling den spot gedreven, en ik neb het gedoogd! Ik heb haer niet doen zien, dat ik nog opperheer ben. Ho! 't is dat ik haer bemin, vuriglyk bemin, en dat ik om haer myn graefschap en myne vorstelyke kroon zou ten besten geven! En voor zoo veel liefde! niets! niets dan belediging en smaed. Zy haet my; dat kan niet anders zyn; onverschilligheid is niet mogelyk in iemand die men bemint... Men moet hem wederliefde schenken of hem haten. Ho! dat is pynelyk! gehaet te worden van haer die men bemint! Het is 't vuer der hel ontsteken in 't harte, dat zich verstooten ziet. Welnu! myne wraek zal myne liefde verzoenen... Een bevel naer Rupelmonde; dat men zich met het vonnis van den Kortrykzaen spoede... en gy, Van Artevelde! gy, die al de liefde van 't voorwerp myns verlangens bezit! thans wordt uwe dood dubbel gevorderd; zy dient tot zoenoffer aen 't verlies van myn graefschap en aen de jaloezy van een verstooten minnaer.... Hola! iemand!

(Een hofbediende verschynt.)

Dit bevel aen myn hofregter... Ga. - Welaen! denken wy aen deze vrouw niet meer... Ware het toch mogelyk! Ho! my dunkt dat ik eerder het verlies myner kroon zou vergeten, dan hare geheugenis uit myn harte te bannen.

[p. 47]

een hofbediende.

Eene bezending van de heeren Voorschepen en Schepenen der stad Gent, vraegt gehoor by uwe graeflyke hoogheid.

lodewyk.

Laet ze binnen komen.

Vyfde tooneel.

LODEWYK, VAN VAERNEWYCK, VAN LENS, VAN WILLADE.

van willade.

Harde geduchte heer! In naem der gemeente van Gent, komen wy tot u, onzen heer en meester, om uwe hoogheid nederig te smeeken, den ridderlyken heer, Seger den Kortrykzaen, heer van Drongen en poorter dezer stad, die op uw bevel in hechtenis genomen is, in vryheid te willen stellen, of ten minsten aen zyne natuerlyke regters over te geven. Dit doende, harde geduchte heer! zult gy eene regtvaerdige daed verrigten en de wenschen der ingezetenen dezer gemeente hoogst vervullen.

lodewyk.

Achtbare heeren! het doet my leed dat ik aen uw verzoek niet kan volkomen. - De misdaed van den Kortrykzaen eischt eene voorbeeldelyke straf, en geen menschelyk vermogen zal hem aen de zelfde onttrekken. Ten anderen, is de zaek in handen der regters; zy alleen hebben de magt hem in vryheid te stellen, indien hy onschuldig wordt gevonden, of hem te straffen, indien hy het verdient. Geeft de gemeente kennis van uwe zending, en vergeet niet, achtbare heeren! dat het vruchteloos zou zyn eene tweede mael daer op te komen aendringen. - Gossyn! geleidt die heeren; hunne zending is volbragt.

(Hy buigt zich ligtelyk; alle drie vertrekken in de diepste verwondering.)

Zesde tooneel.

LODEWYK, alleen.

Hoe lang zullen zy my dan nog met hunne vervelende smeekingen komen kwellen? Zal ik dan overal door hunne klagten achtervolgd worden. O neen! morgen zal het kopstuk

[p. 48]

van dat alles verdwenen zyn; morgen zal ik Gent weêr aen myne oppermagt vast gekluisterd hebben.

een hofbediende,

boodschappende.

De ridderlyke heer Van Artevelde.

lodewyk.

Welaen! ik zal my dan kunnen wreken.

Zevende tooneel.

LODEWYK, VAN ARTEVELDE.

van artevelde.

Harde geduchte heer! gy hebt my een uitdrukkelyk bevel gezonden om u te komen spreken. Ik heb my herwaerts begeven; wat verlangt uwe hoogheid van my?

lodewyk.

Gy hebt gelyk: Ik heb u ontboden, gy zyt gekomen; myne bevelen zyn volbragt. Hoor my nu, en vergeet niet dat het Lodewyk de Tweede, graef van Vlaenderen, Rhetel en Nevers, heer van Mechelen en uw leenheer is, die tot u spreekt.... Heer Van Artevelde! de bezwaren ten uwen laste zyn groot... Zonder u verklaring te geven over de beweegrede, die my gisteren ten uwen huize geleidde, zal het genoegzaem zyn u te zeggen dat ik er beledigd, schandelyk beledigd ben, en dat het wel roekeloos is van uwent wege, en wel snoodelyk van wege uw gepeupel van Gent, het eerloosste en laegste gepeupel van geheel myn graefschap! By God! heer, wanneer men u aldus in 't midden van dien kring uitzinnigen bespeurt, zou men wel moeten zeggen, een overste van struikroovers in 't midden zyner bende.

van artevelde.

Houd op! edelmogende heer! bevlek met dien naem niet de genen, die nog onlangs op het eiland Cadzand hun bloed voor u en uw broeder hebben vergoten. De schuld valt op u, heer! op u, die hunne wanhoop en hongersnood ziende, niet geweten hebt dat er een middel, een zeker en onfeilbaer middel bestond, om hunne wanhoop en honger te stillen; op u, die vergeet dat nood dwingt en dat honger misdadig maekt.

[p. 49]

lodewyk.

By God! ik wist niet dat ik by u om raed moest komen, om te weten wat de belangen myner onderdanen van my vorderen.

van artevelde.

Gy wist het, heer! maer gy behertigdet meer de belangens van Frankryk dan die van uw graefschap. Gy kost of wildet niet denken dat de staetkunde van Filips van Valois, de vernieling der voorregten, den ondergang van Vlaenderen beoogde, om er zich zelf beter als opperheer te kunnen plaetsen, en dat de Vlamingen, aen handen en voeten gekluisterd, den Franschen koning waren overgeleverd.

lodewyk.

Welnu! wat begeert het volk?

van artevelde.

Herstelling van zyne koophandel-betrekkingen met Engeland; den vrede en vervolgens een verbond met koning Eduaerd.

lodewyk.

Een verbond met Eduaerd! nooit. - Gy kent zyne vorderingen op de kroon van Frankryk? In zyn eigen belang, mag noch kan Filips het gedoogen.

van artevelde.

't Is het eenige middel om Vlaenderen uit het verderf te helpen, en het eenige dat het volk besloten heeft te gebruiken

lodewyk.

Ho! dat zal nooit gebeuren, heer! Ik zweer u, by myn graefschap, dat het nooit zal gebeuren.

van artevelde.

Edelmogende heer! gy hebt de Vlaemsche gemeenten in de droevige noodzakelykheid gesteld of van toe te stemmen in het verlies harer vryheden en onafhankelykheid, of van de willekeur haers meesters te trotseren; zy hebben den moed gehad aen de laetste kans de voorkeur te geven.

lodewyk.

Dus vreest gy niet te bekennen dat het een onbewimpeld oproer is, het welk tegen my uitbarst? En om dat ik my nog geen regt heb verschaft van den muitzieke die, onder het

[p. 50]

ydele voorwendsel van het volk te dienen, rich tot de oppermagt wil verheffen, denkt men voorzeker dat ik noch kracht, noch geweld zal gebruiken om dit oproer te dempen? Ho! gy bedriegt u, Gentenaer! want groot zal de slagting zyn onder de genen, die myne regtvaerdigheid heden nog zal aengrypen. Dat zy beven! hun laetste uer is geslagen.

van artevelde.

Gy kunt het niet genoeg gelooven, heer! Maer zy, die zoo lang tegen honger en gebrek hebben geworsteld, zullen nog genoeg krachten vinden om uwe beulen waerdiglyk weêrstand te bieden. - Denkt gy dat een volk, 't welk na negen lange jaren zieltooging, nog een sprankje hoop van redding in de toekomst ziet, niet eene laetste pooging zal doen om dat laetste sprankje vlam te doen vatten! Denkt gy dat het niet liever zynen jongsten snik zal wagen, in hope van nog wat zyn bestaen te verlengen, dan zich als een weerloos lam, zeker van de dood, aen het mes des slagters over te geven? Neen! de worsteling der wanhoop zal verschrikkelyk zyn. Het leven van ons, van onze kinderen, misschien van een geheel geslacht zal er van afhangen. - En bedrieg u niet, heer! de Vlamingen hebben een afkeer van 't vreemde juk. Zy zyn vry geboren, zy hebben de vryheid met de moedermelk ingezogen, zy willen vry leven en sterven. Veertien eeuwen hebben hunne vryheidsliefde en heldenmoed nog niet kunnen verbasteren. Laet uwe legerbenden te velde trekken en in elken Gentenaer, in elken Vlaming, zult gy nog eenen Breydel ontmoeten.

lodewyk.

Neem u in acht! gy vergeet tot wien gy spreekt.

van artevelde.

Neen, heer! Ik weet dat gy graef van Vlaenderen, ons aller opperheer zyt, en dat gy gezworen hebt op het heilig Evangelie, voor God en al zyne Heiligen, het geluk uwer onderdanen te bewerken.

lodewyk.

En wie zegt u dat ik zulks niet poge te doen? Wie zegt u dat ik my niet reeds, ten dien einde, tot Frankryks koning gewend heb, op dat deze zyne grenzen voor Vlaenderens koophandel zou openen.

[p. 51]

van artevelde.

En wat kunnen wy daer by winnen? Wat baet het ons dat er uit dit land ons overvloed van graen komt, als ons het middel ontbreekt om het te koopen. - Neen! Frankryk kan ons niet helpen; Frankryk zoekt steeds eigenbaet. Frankryk is eene rivier, die zich te eng in hare bedding besloten vindt en buiten hare oevers stroomt, om de naburige landen met hare waters te bedekken. - Onze laetste hoop van behoudenis is elders gelegen.

lodewyk.

Neen! dat is het niet. Zeg veeleer dat gy u met Engeland zoekt te vereenigen om Eduaerd's plannen van verovering te helpen uitvoeren... - Dat al de betrekkingen, welke gy tot heden toe met den overzeeschen koning gehad hebt, dit doelwit hebben; en dat hy u maer van Frankryk zoekt af te trekken, om zich te gemakkelyker van deszelfs kroon meester te maken.

van artevelde.

Ik weet niet tot hoe ver Eduaerd's ontwerpen koning Filips moeten verontrusten; ik weet alleenelyk dat de Gentenaers brood noodig hebben en dat zy niet verpligt zyn allen van honger te sterven, om dat het hunnen geduchten heer niet behaegt den vrede met Engeland te maken.

lodewyk.

Neen, heer! het behaegt my niet. Neen! ik wil meester zyn om dat ik meester ben, om dat gy my allen getrouwigheid hebt gezworen, om dat ik met één woord u allen Gentenaers, zoo veel als gy zyt, onder de byl des beuls den kop kan doen vallen.

van artevelde.

Gy hebt gelyk, heer graef! Gy hebt het reeds doen zien eenige jaren vroeger, onmiddelyk na den slag van Cassel, toen lyf en goed van boven de vyf honderd der aenzienelykste poorters verbeurd werden verklaerd. Welnu! heer! de Gentenaers bieden u de zelfde kans aen. Gy kunt ook hunne koppen onder de byl des beuls doen vallen, om dat gy vermeenen zult dat zy u ontrouw worden, maer ongelukkiglyk zult gy zoo veel van hun goed niet meer te verbeuren vinden; want gy hebt wel gezorgd hen vooraf te verarmen.

[p. 52]

lodewyk.

Beef! dat ik met uw hoofd niet beginne.

van artevelde.

Gy kunt het doen, heer! maer ik reken wel, onder de moedige Gentenaers een opvolger te vinden, die waerdiglyk myn taek zal vervullen en voltrekken.

lodewyk.

Gy vergeet dat gy in myne magt zyt, en dat gy u ver van uwe oproerigen bevindt.

van artevelde.

Neen! edele heer! zy zullen my op den dag des gevaers niet verlaten... Zy hebben gezworen my te zullen bystaen... en zy, zy ten minsten, heer! zullen hunnen eed niet verbreken. En luister...

(Gerucht van buiten.)

zy zyn reeds ongerust over myne afwezigheid; zy hebben my tot hier willen volgen... Ho! ik wist het wel... dat zyn vrienden op wie men staet mag maken... en zy hebben gelyk; ik zal 't hun loonen. - Ho! het is zulk eene heilige zaek zyne lydende medeburgers by te staen! Het is zulk een zachte pligt zyne arme stadgenooten werk en brood te geven, dat gy, edele heer! het zelfs niet zoudt willen beletten.

lodewyk.

Gy bedriegt u; want gy zelf hebt er my toe gedwongen.

(Hy gaet naer de tafel waerop de gulden bel geplaetst is.)

van artevelde.

Wy zullen dan zien of gy de waerheid hebt gezegd. Ik, ik zal doen wat ik de gemeente heb beloofd; ik zal myn woord houden gelyk iemand die niet vreest; en met Gods hulpe, zal ik myne onderneming tot goed einde weten te brengen.

(Hy buigt zich en vertrekt.)

(Lodewyk meent naer de bel te grypen, om het teeken des aenvals aen Simoen te geven; maer op dit oogenblik hoort men een hevig geschreeuw onder het venster dat op de straet komt: Onzen hoofdman! wy willen onzen hoofdman! Lodewyk raekt de bel niet aen, en treedt ontsteld terug. Het gordyn valt.

Einde van het tweede Bedryf.