|
| |
| |
| |
De ongetemtheyt, der Tonge in't gemyn voorgestelt.
Pars Pessima Lingua.
Geen kwaed zy laet.
Wat onheyl brengt op d'aerd't bedrog van booze Tongen,
Die noyt en zyn gerust, en noyt en zyn bedwongen!
Men heeft nog wel gezien het eynd van ander kwaed;
Maer een vergifte Tong' word nimmermeer verzaed.
Wat imand zeggen kan, of met 't vernuft beryken
Tot haere beterniss', daer is geen salv' te stryken
Aen zoo bedorven lid, dat noyt genezen zal;
Ten zy de dood gebied, die't eynde stelt aen al.
De Pest krenkt eenen mensch alleen'lijk door het raeken,
Wanneer den frisschen komt den reeds-besmetten naeken,
Maer arger is de Tong, sy geeft den steek aen't hert,
Dat, vol getreur en pyn, vergaet in bitter smert:
Dit is een zwaere kwael, die nimand kan genezen
Die nimand oyt betrof, die nimand wist voor dezen:
Sy is haer eygen kwaed, en andermans verdriet,
Gelijk'er hedendaegs maer al-te-veêl geschied.
Wat nydigheyd en twist, wat al bedrieg'lijkheden
Betragt een losse Tong, die noyt en is te vreden?
Wat al vergif en spot spouwt s'uyt op menig man,
Omdat sy anderzins hem niet beschaeden kan?
| |
| |
Den Draek, die Hercules, befaemt doôr sterke kragten,
Bestond in eenen poel kloekmoedig te versmagten,
Dat zeven-koppig dier, wreed, toornig van geweld,
Kan by een kwaede Tong niet wezen af-gebêld:
Wel imand zal van my de reden komen vraegen,
De reden op dit pas en will' ik niet vertraegen:
De Tong, een enkel lid, is niet alleen een dier,
Dat niet beschroomt en is voôr 't blanke stael, of vier;
Maer dat door geen geweld kan worden overwonnen:
Wie heeft'er eenig ding zoo deftig oyt verzonnen,
Dat Tong met haer gevolg kan houden in den band?
Voôrwaer, ik zegg' het nog, 't is werken voor der hand
En zonder eenig baet, en zonder iets te winnen;
Eer' zoud men eenig heyl voor alle kwaed verzinnen
Als voor een booze Tong, om deze, zoo het past,
Te redden van haer feyl en grooten overlast.
Dit will' ik hier verstaen van ongebonde Tongen,
Die noyt doôr goed beraed, ja magt en zyn bedwongen,
Wiêns boozen stueren aerd doôr reden of geweld
Noyt zal, of wezen kan in goeden staet gestelt:
Al heeft Parnassus berg met negen zang-goddinnen
Gegeven aen den mensch verkwikking' van de zinnen,
Verzoeting' in den nood, hulp, bystand tegen't kwaed,
Al was het nog zoo groot dat imand tegen staet;
Dit alles evenwel en kan hier doch niet baeten,
De kwael is zonder eynd' de kwael is boven maeten;
Den Nectar Godens drank vermorgt een stuer gemoed,
Dit alles, en nog meer, alhier geen voordeel doet.
Het aengenaem geklank van Citers en van Luyten,
Van overzoeten zang, van Vêlen en van Fluyten
En wat Poëtens schaer maer dienstig vinden zal
Tot laef'nis van den geest in eenig ongeval,
Zal hier, geloôft het vry, of niet, of wynig baeten,
Gelijk den medecyn den zieken gaet verlaeten
Wanneer hy ondervind, dat, naer een lang beraed,
De ziekte meer en meer tot op het hoogste gaet.
| |
| |
Doch, zoo ik heb de kwael op haeren tyd vernomen,
Zal daer op korten tyd een vollen welstand komen:
Leent maer een gunstig oor, en let op dezen raed,
'T is zeker dat hy u zal dienen tot uw baet.
Wel-aen, laet ons dan zien, hoe wy ons moeten schikken
Om van het groot gevaer en veelderhande strikken
Te wagten onze Tong; leert uyt uw ongeval,
Wat dat u naderhand tot beter strekken zal.
| |
Vermaeninge.
IK beginne nauwlyks van de ongetemde Tongen te Schryven, ofte daer zijn'er alreeds, die de hunne tegen my beginnen op-te-steken. Wel hoe? mag men dan niet klaer uyt en Secundùm Veritatem, Volgens de Waerheyd, sijn oordeel te kennen geven? ofte moet men (gelijk zommige, die geene Redens willen aenhooren, misschien zouden derven zeggen) eenider laeten doen, dat hem belieft? voorwaer wat my aengaet, 'k en zal de waerheyd noyt bewimpelen; maer de zelve zonder palleersel publikelijk voôrstellen, dat is, zoo de zaek in zig zelven bevonden word: Ja zonder twyffel hebbe ik daer toe genoegzaeme stoffe, terwylen op deze ongebonde en beklagelijke Tyden de boosheyd der Tonge zoo groot en gemyn, dat men op veele plaetsen van vuylen Klap, Bedrigery, Agterklap, Vloeken en Sweeren, geene zonde schynt te maken. Gaet | |
| |
men maer een straet verre, de samenspraek draeyt meestmael uyt op eens anders zaeken: men klapt, men snatert, men vervalscht de zaek, vergroot de fouten, ende men wilt als eene wetenschap maeken van eens anders Naem en Faem te benadeêlen en met de tanden van afgunstigheyd deirlijk te beknabbelen.
Wat hoore ik u daer zeggen gemaskerden Petre, (die zoo vrypostig zyt, het masker van zeégbaerheyd wel-haest afleggende, alswanneer gy in eenige Conversatie u laet vinden) dat een ander minder bekwaemigheyd bezit om dit of dat Officie te bedienen als gy? Antwoôrd my, waerom zwygt gy nu, die zoo dikwils dit spreékwoôrd in den mond hebt: Omne quid, habet suum sed, Geene zaek zonder uytneminge? Laet ons nu eens hooren, of gy een goede excusie kont bybrengen.... het schynt dat uw Bollement geheel verwert is, en men zoude van u mogen zeggen, Pisce mutior: Gy staet stommer. als eenen vis: En wat zoude gy gaen maeken, waer-het-zaken dat ik u eens ondervroeg aengaende zoo-vêle ontugtige woôrden, zoo-Goddeloos vloeken en sweéren? dan zoude gy misschien van schaemte henen druypen; doch dit alles laet ik daer tot op zynen tyd en stond: Antwoôrd my nu maer op het gene ik u te voren legge: waerom staet gy nu verbaest, die te voren met | |
| |
luyder stemme scheeuwde, ja, Stentore Clamofior, uwe lastertael liet hooren? het schynt, dat hier iets verborgen is, zooveél te meer, om dat het spreekwoord zegt: Qui tacet, consentire videtur: Die zwygt, bekent het gene men van hem zegt: want eenen die onnoozel is, zal zig op het beste dat hy kan, bezonder in zulk geval, verdedigen, zoo veêl te meer, omdat het stuk alhier op een nypen gaet: en vervolgens thoont gy (ik spreke met uwen goeden oorlof) dat'er al wat geschreven staet op uwen kerf: doch, om de waerheyd te zeggen, gy doet niet kwaelijk, dat gy zwygt; en de oorzaek is, dat vele, uwe al-te-vrye Tonge nu al dikwils ondervonden hebbende, u aenstonts zouden aenzien voor eenen spaerder van de waerheyd, ofte, om klaerder te zeggen, voôr eenen, wiens naem begint met de letter L- - -. Zoodan laet ons de zaek in't kort uytleggen: De oorzaek van uw vrypostig spreken is de eygen liefde, doôr welke gy gedreven zynde u zelven boven andere, alhoewel wyzer, voorzigtiger, en bekwamer als gy, verheft; nimand iet goets gunt; alles beter weten wilt; daer gy tot hier toe nog maer eenen Discipulus è trivio, Eenen slegten Leerling zyt, ende (vergeeft het my, als ik u zoo eerlijke eygendommen toepasse) van de opgeblase meestersse Superbia bedrogen word; | |
| |
zonder nogtans dat uwe oogen den misslag zien: zoo dat gy, ten zy u willende beteren, alreeds geraekt zyt in een moeyelijk spoor, in 't welk gy, als gy u niet haestelijk tragt te redden, gelijk het te vreezen is, zult bezwyken: overweeg dan mijne woôrden, ende let wel wat u te doen staet; want: Serò sapiunt phryges, Raed naer daed, komt te laet: Print u dan in de gedagten deze sekerheyd: Mala Lingua instrumentum omnis mali. Eene booze Tonge is het instrument van alle kwaed, want sy doet zoo veêl, ja dikwils meer schade aen den goeden Naem van den Evennaesten, als wel het vuer gesteken in een huys, aengezien de vlamme dikwils nog eenige overblyfsels naelaet; daer eene booze Tongue noyt ophoud van de gedane schade met nieuwe schade te verdobbelen, Usque ad ultimum quadrantem. Tot de laeste duyt toe.
Dit alles zoo zynde, voegt hier ook by, dat den autheur van alle deze ongevallen geenzins sijne straf zal ontvlugten: want gelijk eenen pyl dikwils wederbot op die hem uytschiet, alzoo zal eyndelijk het verdriet, dat gy aen andere meynde toe te brengen, op uw hooft nederdaelen. Cadet in authorem poena.
Het gene tot nog toe gezeyt is, dient om een generael exempel te stellen van een kwaedwillige Tonge; het volgende zal dienen om te | |
| |
doen zien, met wat eygendommen de zelve verzelt is: iemand zal my zeggen: wat wilt gy deze nae den eysch af-beêlden, daer men geenen naem vinden kan die haer gevoegelijk is toekomende; aengezien haere boosheyd de aldergrootste is? ik bekenne dit; dog wille evenwel proeven, welken Titel haer het meeste eygen is. Ik noeme haer een Zweêrd. Gladium. Eenen scherpen pyl. Sagittam acutam. Eene adder, oft Slange. Viperam, aut aspidem. progeniem viperarum. Het broedzel der slangen. Malorum iliadem. Een kort begryp van alle kwaeden. Habitaculum iniquitatis. Eene woonplaets der Goddeloosheyd. feram Pessimam. Een alderwreedste Dier. Ende dit alles haer noemende, noeme ik haer noch onder haere boosheyd. Hoe zal ik haer dan noemen? Ik en kan haer geenen veragtelijken naem genoeg geven. Dog om eenigsins haeren boozen aerd uyt-te-drukken, zegge ik, dat sy is: Perniciosorum omnium perniciosissimum. Het aldernadeeligste, afschouwelijkste, boosaerdigste, wreedste van alles, dat nadeelig, afschouwelyk, boosaerdig, wreed is, ofte wezen kan.
Wilt gy, Aendagtigen Lezer, nog voórder bevestigt zien, dat de Tonge, dewelke haer venyn op verschyde tyden en plaezen uytspouwt, het aldernadeeligste is? laet ons dit tot dezen propoôste uyt een exempel | |
| |
gaen zien: hier toe gaen ik u te voôrschyn brengen het rypzinnig Oordeel van den subtielen geest aesopus, denwelken de Tonge zoo wel heéft af-gebeêld, dat hy in't kort haer aldergrootste kwaed, ende ter contrarie haer aldergrootste goed: (daer wy in den volgenden Boek zullen van handelen) rypelijk heéft te-kennen-gegeven. Het verhael is dit.
Op zekeren tyd, als den meester van aesopus, met naeme Xanthus, de zyne tot het noenmael genood hadde, gebood hy aen den zelven, dat hy het beste, dat hy konde vinden, zoude gaen koopen: tot dezen eynde heéft aesopus eenen klugtigen en samen subtielen vond aengevat: want aengezien het hem dogte, dat hy hier wederom sijn vernuft moeste laeten blyken, zoo heéft hy dit willen aenleggen op deéze manier. Hy kogt maer alleenelyk eenige Verkens-tongen om de gasten voor-te-zetten: deéze, nae den eysch op-gedist zynde, wierden de genoode voôrgezet; maer sy, ziende dat'er niets anders als deze Tongen wierd op-gedient, begonsten dapperlyk te murmurêren, zeggende: hoe lang zullen wy met Tongen nog gespyst worden? 't schynt dat'er anders niet en is om ons voor te zetten. Op welke preutelinge Xanthus opschietende zyde met een vertoornt gemoed tegen aesopus: hebt gy niet anders om de gasten mede te onthaelen?
| |
| |
waer op hy antwoôrde zonder eenige beroerte: niet anders. Wel, zeyde Xanthus, en hebbe ik u niet geboden het alderbeste te koopen voôr myne gasten, ende my uwen Meester? waer op aesopus met weynige woôrden: ik ben u zeer dankbaer Heere, dat gym y berispt; dog weét de reden niet, waerom: want wat is'er beter als de Tonge, door de welke alle wysheyd word veropenbaert, alle wonderheden uytgesproken, alle dank-zeggen betoont, goeden raed aen de menschen gegeven, goede vermaeningen voôrgehouden, het kwaed verhoed, ende zoo voôrts? wat is'er dan beter als de Tonge? als-wanneer hy dit uytgeleyd hadde, hebben de genoode hem geprezen: en dat dezen subtielen trek pryzens weêrdig is, zal in 't tweede Deel genoegzaem blyken, alwaer ik het groot goed der Tonge zal aenwyzen; dit alhier tusschen gevoegt hebbende om de Historie haeren vollen eysch te geven. Laet ons nu komen tot de bevestinge, dat een kwaede Tonge alle kwaed veroorzaekt. Den volgenden dag heêft Xanthus, veêl verwyt van de zyne daer over hebbende moeten hooren, de zaek willen hervatten: zoodan, sijnen knegt aesopus wederom geroepen hebbende, ende op eenen anderen voet, zoo hy meynde, sijne onnoozelheyd willende doen blyken, en de schuld leggen op aesopus, heêft gezeyt: gaet en koopt het alderslegtste,
| |
| |
de zelve gasten zullen by my het avondmael komen nemen. aesopus, in het zelven opzet blyvende, kopt, als voóren, eenige Verkens-Tongen, ende deze beryd gemaekt zynde, diende hy die met de zelve behendigheyd de Gasten voôr: sy begonsten wederom dapperlyk te preutelen over deze harde Tongen, bezonderlyke, alswanneer sy wederom zaegen, dat dit hun geheel avondmael uytmaekte: maer Xanthus, dit grootelyks kwaelyk nemende, zeyde tot aesopus: hebbe ik u geboden al voóren? ofte wel, dat gy het alderslegtste zoude koopen? doch aesopus antwoôrde zeer wyzelyk: wel wat is' er dan arger en slegter als een Tonge? wat my aengaet, ik derve zeggen, dat doôr deze nydige scheldwoôrden, bittere lasteringen, zwaere verwytingen, logentael, valsche eeden worden uytgesproken: dat doôr deze de vriendschap gebroken, den vrede omverre gestooten, de familien ontrust, de gemeynschappen vernietigt worden: dat doór deze de steden in roeren gestelt, de wetten omverre gesmeten, de Bestierders overlast, de eendragt verbannen, met een woôrd, geheele ryken en landen in eenen alderellendigsten staet gebragt worden. Hier op zeyde eenen van de gasten tot Xanthus: dezen zal u wat lastig vallen en oorzaek zyn van groote schande, want men zegt gemynelyk, zulk een lichaem sulk eenen geest:
| |
| |
hier mede willende te kennen geven, dat aesopus, die mismaekt van postuer was, in sijnen handel wat moeyelijk zoude zijn; maer aesopus antwoórde: Gy zyt eenen kwaelijk-bedagten, die den Heer opstoókt tegen sijnen knegt. Daer naer heéft Xanthus langs eenen anderen kant hem zoeken te betrekken, om eene occasie te hebben van hem te straffen. Doch dit zy alhier genoeg tot ons bewys, om daer uyt te besluyten wat groot kwaed eene Tonge op verscheyde tyden, plaetzen, en manieren uytwerkt: gelijk wy in 't vervolg klaerlijk zullen aentoonen. Dit is dan den uytleg in 't kort gedaen aen uwe Aendagtigheyd, mynen beminden Lezer, den welken besloten is in de zinryke en met-regt-prysbare sententie van aesopus; Edoch il wilde niet, dat gy aen deze tafel gezeten hadde, want uwe Tonge zoude insgelyks met de andere dapperlyk gemurmureért hebben; en, om de waerheyd te bekennen, den kost was wat hard en onaengenaem: maer ik hope daer-en-tegen, dat gy doór het lezen van zoo profytige Historie zult aentrekken eene geduerige oplettentheyd in alle uwe woórden, om de gebreken der Tonge te voórkomen, ende vervolgens bevryd te zynvan zoo-zwaere gevolgen, die uyt de zelve hunnen oorspronk nemen.
| |
| |
Zoodan let wel toe op het-geéne ik U in 't verloop dezer materie zal gaen voórstellen, niet zoo-zeer nogtans op de Zinne-beélden als op de beteekeninge ofte toepassinge der zelve, waer in gy, weest verzekert, de naekte waerheyd zult af-gebeéld zien; want al is 't dat zommige zouden aenwenden, dat dit alles hoogdravende zoude konnen voórgestelt worden en met uytgeleze Historien opgespronkt; 't is evenwel zeker, dat alhier in 't kort zoo veél gezyt is, dat eenider daer zijn Ziels-profyt kan mede doen: Diesvolgens, dat elk-een maer lette op zig zelven, hy zal op sijnen kerf al wat te betaelen vinden, dat is, te herstellen en veranderen in een beter opzet.
Daerom, aengezien ik den Aendagtigen Lezer voórderen uytleg gaen doen van elke fout der Tonge in het bezonder, zoo wille ik alhier sluyten met deze korte en bondige rede.
Alle die, de welke voórzigtiglyk willen te werk gaen ende het volle gebied over hunne Tonge voeren, moeten eerst de feylen der zelve uytroeyen; doch gemerkt'er vele zyn die deze nog niet alle en kennen, zoo zal ik in 't wyd en breed van de bezonderste gaen handelen, met dit opzet, dat ik, zoo nog gezeyd is, de bezonderste eygendommen maer zal aentonnen, aengezien het zelfs oonoodig is de klyne gebreken alhier aen- | |
| |
te-raeken die, als-wanneer de grove uytgeroeyt zyn, zonder moeyte zullen overmeestert worden.
Ik sluyte dan met de sententie van Pythagoras: Gladii plaga, quam Lingua, levior est; ille enim corpus, bac animum vulnerat: De wonde van eenen degen, is ligter, als die van eene Tonge; want hy wond maer alleenelijk het lichaem, maer sy ook het gemoed. Op dezen voet vastgaende, moeten wy zoo-veél te meer zorge draegen om ons van alle onheyl diesaengaende te wagten: en voórwaer, alle die voórzigtig voórtgaen, doórgronden eerst de zaek nauwkeuriglijk, om, de zelve gevat hebbende, daer van beter te konnen oordeelen, welk oordeel, is 't dat het bestandig is, hen van het gevaer zal bevryden, dat sy doór oplettentheyd tragten te voórkomen. Zoodan: Linguae flagitia sie discas noscere, ut Linguam scias custodire. Leert de misbruyken der Tongue zoo kennen, dat gy de Tonge weet te bewaeren: want
Qui Linguam servare studet, discrimina vitat.
Die let op sijne Tong zal geen gevaer ontmoeten,
Hy kiest het beste deel, en gaet op vaste voeten;
Maer die dat niet en doet moet weten voór gewis,
Dat dit sijn ongeval en grootste nadeel is.
|
|
Auteursrechtvrij