Kroniek van Alkmaar in de Bataafs-Franse tijd, 1787-1797

Nota

Nadat (volgens 't geen bevoorens aangeteekend is) de Franschen deze gewesten, alsmede de Oostenrijksche Neederlanden hadden moeten verlaaten, niets slegts door de overmagt van Oostenrijk, Pruissen, Engeland en Neederland, maar wel voornamentlijk daardoor dat de generaal Dumoner met de hoofden van

[rechterbladzijde]

het Fransche bewind in onmin en verdeeldheid was geraakt, zodat deze generaal zig in Frankrijk niet veilig agtende onder het toenmaalig bestier, het besluut had genoomen om met zijn leeger Frankrijk in te trekken en het koningschap te herstellen, 't geen ten gevolgen heeft gehad dat deze Dumoner zig met de vlugt heeft moeten beveiligen. Na alle deze gebeurtenissen zijn de verbonden moogenheeden verder gegaan, hebbende op Frans grondgebied reeds bemagtigd 4 steeden als Valencinnes, Conde, Quesno, en Landreessie, zodat deszelfs voortroepen tot aan Guise toe, zig reeds uitbreiden, 't welk plaatshad in 't voorste van de maand mai 1794. Dan, sints dien tijd de Fransche zig verzaameld hebbende en met een ontelbaare magt opgekoomen zijnde, is de kans des oorlogs zodanig gekeerd, dat de verbonde moogenheeden telkens en overal zijn geslaagen geworden, uit de Oostenrijksche Neederlanden verdreeven en alles tot Luik toe weder in de magt der Franschen is gekeerd, zodat bij den aanvang van augustus 1794 de frontieren van dezen staat opnieuw door hun zijn aangevallen geworden.

In 't begin van deze maand augustus maakte de Fransche zig meester van het Land van Kadzand, schoon hetzelve reeds was geunundeert, waardoor Sluus in Vlanderen geheel door hun is ingeslooten geworden.

De vierde termijn van de 2 maal een 100 penning, naar aanschrijven van de Staaten betaalt moetende worden in de maand october, is bij een nieuwe aanschrijving in july bepaald van in augustus. Uit hoofden van de slegte gesteldheid van 's lands kas zullende den eed egter niet voor october gedaan worden.

[linkerbladzijde]

Den 4 augustus deed Zijn Hoogheid een proposietsie aan haar hoogmoogende, raakende een generaale recruitering buiten's lands en eene ligting van landzaaten. Dit stuk dat 's lands gevaarlijke toestand, evenals een voorgaande proposietsie, zeer sterk voorstelden en de Fransche in een zeer haatelijk licht plaasten, zag tegelijk het licht met een proposietsie van den prinse van Coburg, uit naame des kijzers aan de Duitsche vorsten, waarin dezelve ten sterkste aandrong om zijn troepes van het noodige te voorzien, zullende anders met dezelve terugtrekken en alvoorens de Fransche het deeden, hun ontneemen 't geen zij dan weigerde vrijwillig te geven.

Schoon deze beide en nog andere staatsstukken de bestierders van de Fransche Republiek en derzelver aanhangelingen leelijk afschesten, zo vond hetzelve tog weinig geloof bij den Neederlandsche burger, die door alle particulieren berigten desweegens ene teegengestelde indruk verkreegen.

De verstandigste burgers egter, in deze dagen niet kunnende doorzien werwaards het met de Neederlandsche Republiek loopen zouden, als de Fransche derzelver teegenwoordige constitutie (hoeveel gebreeken dezelve ook omvatten mogt) omverre wierpen, waaren grootdeels vrij besluiteloos in deze of geene uitkomst zig toe te wenschen.

Den 5 augustus werd bij Staaten van Holland vastgesteld het doen betaalen van het halve amtgeld. Reeds den 7 dito zag men ingevolge de proposietsie van Zijn Hoogheid van den 4 dato, een plan ter waapening van landzaten, waarvan de hoofdpointen waaren: van niet buiten de provincie te zullen dienen, het handgeld 20 gulden en 't weekelijks tractement 3½ gulden, tevens verscheide weegen om de ingezeetenen aan te moedigen hunnen beursen ten nutte van 't land te openen.

[rechterbladzijde]

Den 26 augustus is Sluis in Vlaanderen bij capitulatie aan de Franschen gekoomen.

Verschillende gevegten op verschillende plaatsen telkens meestal ten voordeelen der Franschen uitgevallen, deed dezelve al nader en nader naar het grondgebied van dezen staat koomen, zodat in september dezelve reeds voorbij Breda en bij 's Hertogenbos, De Graaf enz. indrongen.

In 't midde van deze maand ontvingen de roomsche priesters aanschrijving van derzelver nutius (thans in 's Hage) om van de preedikstoelen hunne gemeentens op te zetten teegen de Franschen, als dengeene die het op de ondergang der roomsche godsdienst toeleiden enz.

Dit stuk, dat 17 bladzijde groot was, is niet afgekondigt door een tusschenkoomende reeden, die mij nog onbekend is.

Den 24 dito gingen van hier met het veerschip op Amsterdam 17 persoonen, die zig als landzaaten hadden aangegeven.

Op dezen of de volgende dag, ontvingen meest alle de leeden van reegering hier ter steede (zoals ook in andere plaatsen is geschied) naamloose brieven, sommige als rouw-, in andere plaatsen als trouwbrieven, hun aanmaande zig niet meer teegen het volk en de Fransche aan te kanten.

De belemmerde scheepvaart deed de kaas deertijds aanmerkelijk daalen.

In de Haarlemsche Courant van 27 september was een publicatie van Staaten van Holland geplaast, behelzende dat geene beampten zig aan zijn ampt zouden hebben te onttrekken door zijn plaats en provincie te verlaaten, op verbeurten van zijn ampt.

Den... september is het fort Creveceur bij 's Hertogenbos aan de Franschen overgegaan.

Op den 4 october werden de Fransche meester van Roermond.

[linkerbladzijde]

't Geen in deeze maand october te Amsterdam vrij veel opziens baarden, was het verplaatsen der militaire hoofdwagt van het Leydsche plan na den Dam, alwaar 4 stukken geschut geplaast werden.

Veele vlugtelingen uit Gelderland, als uit Nijmegen, Tiel, Bommel &c., kwaamen naar deze provincie en stad, zijnde de Fransche reeds daar omstreeks doorgedrongen.

Het Engelsche leger onder de hertog van Jork over Den Bosch en 's Grave in Gelderland getrokken, liet op alle plaatsen een sterke klagt na over de losbandigheid van deze troupes, 't geen ten gevolgen had dat er vanweegens de hertog een publicatie in de couranten verscheen waarbij dezelve een strenger krijgstugt beval.

Dit bewerkte toch niet dat Hollands en andere ingeezetenen een gunstiger denkbeeld van dit krijgsvolk verkreeg, waarom het gemompel teegen derzelver inrukking bleef voortduuren.

Den 10 october is Den Bosch bij capitulatie aan de Franschen overgaan.

In de Leijdsche Courant van 15 october noodigde de heer erfprins alle op- en ingezeetenen ter waapenen om den vijand dus met alle man te keeren en het verder indringen te beletten.

Daags tevooren (14 october) werd er te Amsterdam verbod gedaan tegen het teekenen en prezenteeren van requesten & addres &c. over zaaken het bestier van stad of land betreffende. Deze publicatie werd juist afgekondigt als een zodanig addres, door... persoonen geteekend, aan de raad van Amsterdam werd voorgesteld.

Den 20 october werd in deeze stad een publicatie afgekondigt van Staaten van Holland, waarbij alle gezelschappen die eenigzints gesloten gehouden werden om over tot het politiek bestuur te handelen, werden verbooden, alsmede het teekenen en prezenteeren van requsten & addres ten zelven einde.

Dit placaat verwekten veel gesprek, daar sints eenige tijd alhier, evenals op verscheide andere plaatsen, eenige gezel-

[rechterbladzijde]

schappen waaren opgerigt onder de naam van ‘leesgezelschappen’, schoon in de daat gerigt om over de staatkunde en het bestier van den lande te spreeken, nevens andere oogmerken daaronder verborgen. Uit deze gezelschappen was het algemeen verbod voortgesprooten, werdende een igentlijk gelast geen beslooten gezelschap te houden, zelf niet aan eigen huizen, van wat aart ook, zonder toestemming van burgemeesteren.

Hieruit vloeide ten aanzien van deze stad voort, dat het Groot Muzyk Collegie, het Natuurkundig Collegie en de Tooneelliefhebberij onder de heer Kempenaar &c. zig sluiten lieten als geen toestemming van burgemeesteren willende afvragen.

Den 27 october werd hier bij wijken of buurten begonnen met het doen van den eed wegens de betaaling van den 2 maal 50^ste penning, zoals door mijn buurt den 1 november geschieden van 's middags 12 tot 1 uur.

Den... october werden de Franschen meester van Venloo, zijnde geheel Staats-Vlaanderen reeds door de onze verlaaten.

Intusschen werden de maatregelen binnen 's lands, zo om den vijand te stuiten als om beweegingen voort te koomen, verdubbeld, de innundatie reeds voortgezet tot om Muiden en Naarden.

De heeren, door men het tevooren gemelde request in Amsterdam was geprezenteerd geworden, werden kort daarna crimeneel gedagvaart en in hegtenis genoomen.

Den 3 november is Mastrigt bij capitulatie aan de Fransche overgegaan, zoals den 7^e dito Nijmegen bij storm is ingenoomen geworden.

In 't voorste van deze maand kwam een placaat tevoorschijn over een nieuwe inrigting wegens de zegels, dat tevens in veele opzigten als een nieuwe belasting gehouden moest worden.

Den 28 dezember is de stad Grave na een heevig en lang beleg, waarin die stad voor 't meeste is verwoest geworden, aan de

[linkerbladzijde]

Franschen bij caputilatie overgegaan.

De vorst in 't laast dezer maand invallende en allen rievieren sterk dekkende zodat dezelve door menschen en paarden te begaan was, heeft de Franschen gelegenheid gegeven om over de anders zo sterk bezetten Waal op verschillende plaatsen over te gaan, waardoor Bommel en eenige andere plaatsjes in hunne handen geraakte en de verleegenheid ter afkeering zeer vermeerderde.

In 't voorste van deze maand january 1795 vertrokken 2 heeren uit 's Hage na Parijs om over vrede te handelen.

Den 7 january kwam er een naadere publicatie van Staaten van Holland om de in- en opgezeetenen tot een vrijwillige waapening en uittrekking na de grenzer dezer provincie naader aan te zetten, werdende aan den uittrekkende beloofd 10 stuivers daags, vrij van alle nieuwe belastingen en inkwartiering van troepes.

De sterke vorst gaf meer en meer gelegenheid aan de Franschen om overal de rieviren over te trekken, waardoor Tiel, Asperen, Leerdam en meer plaatsen aan hun overgingen, vallende alle gevegten ten nadeelen van de bondgenooten uit.

Den 14 january 1795 is Utregt verlaaten, wijkende de Engelsche door Amersfoort na Overyzel en de Hollandsche na Woerden.

Den 15^de zijn de Fransche in Utregt gekomen.

Den 17 's avonds kreeg een onzer stalmeesters last tegen 10 uuren 27 paarden op Egmond aan den Hoef te bezorgen, denkelijk ten dienste van deze of geene voornaam vlugteling, wijl zeer veel voornaame persoonen hier doorpasseerden na De Helder, na Enkhuizen &c. om vandaar over 't eijs in Friesland te koomen.