|
| |
| |
| |
Aenspraeck tot den Leser.
ONder de grootste dwalinghen, die wy by de menschen met onse oogen sien, en als met de handen rasten, (opmerckende Leser) en is geen van de minste het stuck of daet van Tooverye: niet dat ick segge de selve al heel niet te zijn, maer vry anders te bestaen, als by veele tot noch gelooft is: Ick hebbe naer mijn vermogen, het secreet der selve soecken te ontdecken, en haer het Momaensicht (soo veel ick konde) afghetrocken: Schroomt niet beminde Leser, al ist datmen u wijs maeckt, dat de wetenschap der selve soo schadelijck is, dat even met de kennisse daer van, men lichtelijck aen de kunst vast raeckt; geen getrouw mensche is daerom aen een Diefs onghetrouheydt schuldigh, om dat hy kennisse heeft hoe de sulcke in een goedt mans huys ghebroken heeft, maer weet te voorsichtiger op wat wijse hy hem voor soodanigh quaedt sal wachten: even soodanigh staet de saecke met de Tooverye, waer van de wetenschap, welcke, ende hoe de selve is, u niet schaden sal, ten zy ghy de selve pleecht en oeffent.
Laet u niet bedrieghen van de ghene welcke maer schijn van heyligheydt ende gheleertheydt toonende (sonder vreese Godts en ware kennisse by hun te hebben) de ghemeyne man omleyden. Oock niet van sulcke, die nu van tijdts wegen wel beter behoorende te weten, haer ghefronst voorhooft, en gryse hayren niet en schamen tot ergernisse van de lichtgheloovende Jeught te misbruycken, welcke Jeught het niet en past, dat sy dees ouden souden segghen dat sy liegen, by reden, dat sy naer het ghewisse spreeckwoort, met het eene been als naer het graf gaen, vertellende dinghen die selfs gheen schijn van waerheydt en hebben, soodanigh my selve heught, van aensienlijcke oude mannen ende vrouwen in mijn jonckheydt ghehoort te hebben, als hoe dat de selve Katten hadden
| |
| |
hooren ende sien spreecken, stemmen hadden hooren roepen sonder Lichaem, haer snoeren hadden sien melcken aen de Schouwmantel vast ghemaeckt, waer door de Koeyen in ’t Veldt gaende, van haer melck berooft wierden, selfs tot bloedens toe: ende dierghelijcke. Alle welcke dinghen de Hoogh-duytsche leughenaers de Tooveressen toe schrijven, noch dit daer by doende, dat sy met haer gheselschap in de Wijn-kelders door kleyne gaetkens sluypende, haer daer vol suypen: Ende dat meer is, selfs uyt ander Landen, een Man met de roode Muts (denoterende de Duyvel) wel koenelijck van Keulen konnen doen Wijn halen, &c. Wacht u oock van sulcke, die als Landtloopers ende rechte Vaghebonden hier en daer soodanigh slagh van Volck als sy zijn, in Steden ende ten Platten Lande opmaecken, die sy om ghewinshalven soo weten te informeren, dat de onnoosele licht daer door misleydt, ende vervolghens gheheele Steden als ontroert werden. Ick ben, geen drie jaren gheleden, van een Vrouw ontboden gheweest, dat ick haer in haer betooverde ellende soude willen besoecken, meynende haer bedrogh soo wel beleyt te hebben, dat men haer valscheydt niet en soude konnen mercken, houdende haer heel qualijck, ende soo sy seyde betoovert te zijn: ende soo haer gheseydt was, dat het een van haer naeste Vrienden haer dede: ende om haer betooverde sieckte by het waengheloovigh ende superstitieus Volck een schijn te gheven, soo hadde sy den Pot van sulcke bedriegherye te besoecken: Haer quijnende sieckte was van dusdanighe natuure: sy veynsde haer groot te gaen van Kinde, ende den tijdt der nativiteyt ghekomen zijnde, haelde in haren noodt seeckere Vrouwen, die sy wel louter den kap vulde, haer veynsende Monsters, by weghe van nativiteyt, aen den dagh ghe-
| |
| |
bracht te hebben. Doen moest het klaer klinckende Tooverye wesen; men riep de ghebuyrvrouwen te samen, men liet eerst de Vrouwen de Monsters sien, welcke slechte Doonen daer seer breedt van spraecken: Dit ruchtbaer zijnde, liet men hier ende daer oock Mannen dese Monsters sien: de welcke dese Bedrieghsters gheloovende, quamen my aensegghen wat sy ghesien hadden, ende dat ick op mijn hoede soude zijn, ick soude by haer ontboden worden: Verklaerden (ende oock niet beter wetende of) hy hadde kleyne Slanghskens ghesien, ende eenighe soorten van Krabben, door nativiteyt aen den dagh ghebracht, welcke wonderlijckheden my nieusgierigh maeckten, te meer, alsoo seecker Doctor veel van Tooversieckten gheschreven heeft, onder andere ghedenckende, ten naesten by sulcke en dierghelijcke dingen. Ick versoeckende aen seecker Doctor, dat hy met my soude willen de visite doen, te meer, alsoo het mijn beroep niet en was, om een Vrouw, in sulcken staet zijnde, te examineren: Wy te samen in huys komende, vonden de Kraemvrouw te Bedde leggende, daer hem den Doctor stracx naer toe voegde, haer vraghende naer sulcke dingen, die ick niet en hadde durven dencken te vraghen, waer op sy soo abusivelijck antwoorde, dat haer bedriegerye aen alle kanten uyt keeck, hy ghedaen hebbende, ondersocht ick haer op het stuck van Tooverye, het welck naer de reden, noch veel slechter af liep, ghenoeghsaem toonende, dat naer de meyninghe die sy van Tooverye hadde, de Tooverye by haer selven uytgewrocht hadde: wy versochten dat wy de Monsters (die sy aen den dagh ghebracht hadde) mochten sien, die met eenighe stribbelende woorden gehaelt wierden: Doen bevonden wy, ende saghen voor onse ooghen, dat het niet anders en waren dan de grootste Slecken, ende Koppespinnen, die sy in Tuynen of Bogaerden
| |
| |
hadde konnen vinden, welcke slecken, door dien sy eenen gheruymen tijdt op een vreemde Weyde gheweest hadden, waren dunder ende langer gheworden: Dese monsters, soo men die noemde, haer door haer begheerte weder over-ghevende, vraeghden wat wy daer af seyden? waer op ick antwoorde, dat ick haer des anderen daeghs wel soude segghen: wenschende al het geselschap goeden nacht, waer op ghevolght is dat ick haer des anderen daeghs aenseyde, dat al haer doen ende mijnen, niet anders dan welwetende boosheydt in haer en was: haer aenseggende, dat sy in die qualite een bedrieghster was, en ghesocht hadde eerlijcke Luyden (daer sy veel deught van ghenooten hadde) te schandaliseren; welcke Vrouwe (die sy beschuldighde) in ’t Gasthuys sieck lagh en van de sieckte overleden is.
Dit eenighe daghen ghepasseert zijnde, maeckte de mijnen of sy de bedriegerye wilde hervatten: ’t welck my aengheseydt wierdt, waer op ick met Hendrick van Soest, Stadts Sieckentrooster, derwaerts ginck, haer waerschouwende present ghetuyghen, dat sy haer soude wachten van sulcke bedriegherye ende onsettelijcbe boosheydt (ende ghenoeghsaem in haer Tooverye) of soude voor de Magistraet haer Tooverye ontdecken, waer over sy met stijve woorden haer onschuldt wilde bewijsen: den Siecken trooster haer onderrechtende, seyde haer, dat ick veel bewijselijcker redenen hadde, ende ghetuyghen van het ghene ick seyde als sy meynde, waer op ick haer badt, by aldien ick onghelijck hadde (dat niemandt beter en wiste als sy) dat sy my soude voor de E. Heeren Burghermeesteren roepen, beloovende haer in presentie van dat gheselschap niet te sullen ontwijcken, maer ter ghesetter tijdt verschijnen: maer wat sy at of dronck, sy en kreegh daer gheen smaeck in, ende dede de Betooverende sieckte van dien tijdt aen ophouden: Van
| |
| |
welcke Tooversieckten, ghy sult alleen eenige weynighe, uyt veele in dit mijn Tractaet ontdeckt vinden, en het Momaensicht afghetrocken.
Leest dan dit Tractaet, waer in u voor eerst de Tooverye in de Heylige Schriftuure ghemelt (daer de valsche mirakelen, waerseggerye, ende teeckenbediedingh aen vast zijn) verklaert wort, mitsgaders die van de Heydensche Priesters ende boose Joden.
Ten tweeden, werdt oock ontdeckt, de nietigheydt van Tooverye deses tijdts boosheydt, der soo ghenoemde Gheestelijcke, te recht valsche Inquisiteurs, als oock die van ’t schuym der Landtloopers, meest der onnoosele en Vrouwen-plagers, die de selve ghewoon zijn onmogelijcke dingen aen te stichten, ende hoewel dese saecke, veel licht beter van andere mochte ghedaen zijn, hebbe ick evenwel uyt yver tot de ghemeyne welstandt, het weynighe dat ick daer af wiste, niet konnen verbergen, hoopende het u aengenaem zijn sal. Lesende dan met opmercken, overleght de onmacht der Duyvelen, en swackheydt der Menschen, daer teghen de groote macht Godts, sijne rechtvaerdigheydt ende liefde tot het Menschelijck gheslachte, en ghy sult sien de nietigheydt van dees leughenachtige en versierde Tooverye.
A. P.
| |
| |
| |
Seneca
IN ’t vierde Boeck van de natuurlijcke Questien cap. 7. de Wetten der twaelf Tafelen hebben ons verboden dat niemandt eens anders vruchten soude betooveren: Seydt voorder, doen de oude onnoosele tijdt heeft ghelooft, dat men Slaghregenen door besweeringe konde doen vallen, of die afweeren, ’t is nochtans soo klaer dat soodanige dingen niet en konden geschieden.
| |
Plinius
In sijn Natuurlijcke Historien in ‘t 30 Deel cap.2. Heeft ons naerghelaten, hoe dat de Keyser Nero gheen moeyte noch geldt en spaerde, om de Tooverye te leeren: maer noyt soo verre en quam, dat hy een Vercken door Toover-vaersen, of besweeringhen konde vermincken, hoewel hy naer het seggen van eenige Autheuren, wel de waerde van een Koninckrijck daer aen verquist hadde, en is onverrichter saken daer uyt gescheyden, niet om dat hy de deught liefde, maer om dat hy der gheen quaedt mede en konde doen.
| |
Plinius
In ’t selve, in ‘t 8 Boeck cap. 22. Dat de menschen haer in Wolven souden konnen veranderen, en daer naer weder tot haer selven komen, moeten wy met vast vertrouwen ghelooven onwaerachtigh te zijn. ’t Is wonder seydt hy verder: Waer de Grieckxe lichtgeloovigheydt sich al toe uytstreckte: Want daer en is niet een soo onbeschaemde leughen, of sy heeft getuygen gehadt.
| |
| |
| |
’t Concilium van Ançyren Quest. 5.
Wie dan ghelooft dat eenigh Schepsel soude konnen ghemaeckt worden, of in een beter of slimmer verandert of verschapen werden, in eenighe andere ghedaente of gelijckenisse, als van den Schepper aller dinghen selfs, van wie, en door wie alles is, die is buyten alle twijfel ongeloovig, en slimmer als een Heyden.
|
|
Auteursrechtvrij