Syntaktische-elementenlijst

klemwoord

Klemwoord is een ingekorte samenstelling van klemtoonwoord oftewel ‘betekenaar die zonder en met klemtoon twee totaal verschillende woorden vormt, d.w.z. woorden met sterk verschillende syntaktische eigenschappen en betekenissen’. Het zijn anders, soms, zeker, toch, niet en wel. De onbeklemtoonde vormen hebben vrij veel verbindingen met vragen. Die zijn te verdelen in verschillende ondergroepjes:

A.	anders heeft helemaal geen verbinding met vragen;
B.	soms is gebonden aan een vra. wijs;
C.	wel en niet horen bij de niet-woorden, maar zijn gebonden aan een vra. wijs of aan vraagwoordvragen: zie niet-woorden;
D.	zeker en toch maken van een onbeperkte wijs een vraag.

A. Anders heeft geen binding aan een vraagzin en geen antwoordverwachting

Voorbeelden zijn:

ⵠ	◻	○		eindgroep
(jij)	(kunt)		anders	góéd {liegen}		‘overigens’
(jij)	(kunt)			góéd {liegen}	anders
ánders	(kun)	(jij)		goed {liegen}		‘bij andere gelegenheden’
(jij)	(kunt)			goed {liegen}	ánders	(uitg.)

In iets ánders, wat ánders en ánders + als-groep komt alleen de beklemtoonde vorm voor; de onbeklemtoonde kent geen groepsvorming, kan ook geen ⵠ zijn, en heeft wijsbeperking:

	퉠	◻	○
geb. wijs:	ᴗ	(kom)		anders maar	wat vróéger
vra. wijs:	ᴗ	(kom)	(je)	anders	wat vróéger (uitg.)
wens. wijs:	ᴗ	(kwam)	(je)	anders maar	wat vróéger (uitg.)

Onbeklemtoonde klemwoorden hebben - op anders na - een binding aan vraagzinnen gemeen: of aan een vra. wijs of aan een ander vraagzinstype plus een antwoordverwachting.

B. Soms heeft een binding aan een vra. wijs plus een antwoordverwachting:

ⵠ	◻	○
(jij)	(komt)		sóms	te laat	(beklemtoonbaar; ‘af en toe’)
ᴗ	(kwam)	(ze)	soms	weer te láát	(‘als verwacht’)

C. Wel en niet

Ik bespreek die bij de niet-woorden.

D. Zeker en toch:

1. Onbeperkte wijs

jij bent zeker de báás in huis (‘inderdaad’)
jij bent toch de báás in huis (‘zoals verwacht’)
jij bent toch zeker de báás in huis (‘zoals verwacht’)

2. Vra., geb. en wens. wijs

Die hebben geen enkele mogelijkheid:

ⵠ	◻	○
ᴗ	ben	jij	zeker		de baas in huis (uitg.)
ᴗ	wees		zeker	maar	de baas in huis (uitg.)
ᴗ	was	ik	zeker	maar	de baas in huis (uitg.)
ᴗ	ben	jij		toch	de baas in huis (uitg.)

enz.

3. Ook de indirekte vragen leveren geen voorbeelden:

hij vroeg		of ik zeker de baas in huis was (uitg.)
	wie	of er zeker de baas in huis was (uitg.)

4. Vraagwoordvragen: direkt en indirekt

Hier zijn alleen voorbeelden met toch zonder zeker:

wie komt er zeker te láát (uitg.)
wie komen er toch allemaal te láát
wie komt er toch zeker te láát (uitg.)
hij vroeg wie er zeker te láát kwam (uitg.)
hij vroeg wie er toch te láát kwam
hij vroeg wie er toch zeker allemaal te láát kwamen (uitg.)

E. Besluit

Tot besluit een schematisch overzicht van de onbeklemtoonde vormen:

onbeklemtoond	vra. wijs	vraagwoordvraag	|	onbeperkte wijs	antwoordsuggestie
A. anders	-	-	|	+	-
B. soms	+	-	|	-	+
C. wel en niet	+	+	|	-	+
D. zeker en toch	-	+	|	+	+

Anders is het enigste woord dat bij een voor-pv geen antwoordsuggestie heeft en dus ook geen binding aan een vraagzin.

Hoezeer de klemwoorden onderling ook verschillen, hun unieke eigenschappen leggen er een hele sterke band tussen. Ze wijzen op het grote belang voor onze syntaksis van de antwoordsuggesties en van een klemtoon.