De Geuzen

[binnenkant voorplat]

[p. 4]

dit relaas, geschreven door drs. a.h. paape, verbonden aan het rijksinstituut voor oorlogsdocumentatie, is gebaseerd op stukken uit de collecties van het instituut, aangevuld met gegevens uit onderzoek bij overlevenden.

[p. 5]

[I]

Duitsland heeft hedenmiddag Rotterdam gebombardeerd, terwijl Utrecht eveneens met vernietiging wordt bedreigd.
Ter sparing van de burgerbevolking en ter voorkoming van verder bloedvergieten meen ik gerechtigd te zijn om aan de daarvoor in aanmerking komende troepen het bevel te geven de strijd te staken. Aan deze troepen is tevens opdracht gegeven om tot aankomst van de Duitse geregelde troepen de orde te handhaven en de daartoe nodige wapens en munitie te behouden.
De strijd in Zeeland wordt nog voortgezet. Ik breng met nadruk onder de aandacht van de bevolking dat alle tot nu toe geldende wettelijke bepalingen ter verzekering van de orde en de rust moeten worden nageleefd en dat het militaire gezag ter plaatse bevoegd blijft tot...

[p. 6]

Het is dinsdagavond, 14 mei 1940, zeven uur. De kille radiostem gaat voort met het voorlezen van de proclamatie van generaal Winkelman. ‘... een waardige, ernstige, rustige houding... wij hebben ons niets te verwijten... vergeet niet dat gij Nederlanders zijt...’ Er zijn er niet veel meer, die bewust luisteren. ‘...de strijd te staken...’ Dat is immers het enige waar het op aankomt?

Nederland reageert heftig op de capitulatie, na een strijd van nog geen vijf dagen tegen de overmachtige Duitse legers. Vreugde, woede en angst gaan in golven door het land.

Vreugde, bij niet zo weinigen, in het gelukkige besef dat de nachtmerrie van de oorlog voorbij is, dat niet langer levens en bezittingen van soldaten en burgers door wapengeweld worden bedreigd. Vreugde bij alleen maar de gedachte dat men deze vijf dagen oorlog overleefd heeft.

Woede, machteloze woede, vooral bij vele soldaten, die zich niet verslagen voelen, die nauwelijks of niet ‘in het vuur’ geweest zijn, geen Duitser nog hebben gezien, die leven in het ‘vlammend protest’ dat Koningin Wilhelmina op 10 mei de binnenvallende Duitsers in het gelaat gesmeten had, en in de optimistische klank van onze legerberichten. ‘Dat kan niet, dat mag niet!’ is hun reactie en ze weigeren hun wapens neer te leggen of af te geven. In dolle razernij schieten ze hun laatste patronen af in de avondlucht en slaan hun geweren kapot. Of werpen hun wapens en munitie in sloten en grachten, opdat dat tuig dat hier is komen binnenvallen ze niet in zijn poten zal krijgen...

Angst, vaak overgaand in wanhoop, bij hen die zich realiseren dat niet het einde van een oorlog is afgekondigd, maar het begin van een bezetting. Die niet alleen Duitse legers zien verschijnen, maar een nationaal-socialistisch bewind. En die voldoende gezien en geleerd hebben van de praktijk van het nationaal-socialisme in het Duitsland van na 1933 om geen enkele illusie te koesteren over het leven onder een nazibestuur. Onder hen bevinden zich de velen die alle anti-nationaal-socialistische lectuur uit hun boekenkasten halen en verbranden of in het water smijten; de duizenden die zich verdringen bij onze Noordzeehavens, al hun bezittingen in de steek laten in hun

[p. 7]

poging althans het leven te redden door een plaatsje op een boot naar Engeland te bemachtigen; en de honderden - Joden vooral, alleen in Amsterdam al meer dan 150 - die de gaskraan verkiezen boven het voortbestaan onder een nazibezetting.

Rotterdam brandt. Vroeg in de middag, terwijl nog onderhandeld werd over de overgave van de stad, kwamen ze aanvliegen, het ene eskader na het andere van Görings Luftwaffe. Duizenden brandbommen gierden neer, en tegen de avond wordt de binnenstad één brandende en rokende puinhoop, waarin hulp- en reddingsploegen nauwelijks iets kunnen uitrichten. Tienduizenden ontvluchten de stad, beroofd van alles behalve wat ze aan het lijf dragen.

In de stad blijft de chaos van het versuft en doelloos ronddwalen, van het vruchteloos zoeken naar hen die vóór het bombardement nog leefden...

[p. 8-9]

[p. 10]

In een kamer aan de Tweede Maasboschstraat in Vlaardingen zitten het bestuur en een paar leden van de wandelsportvereniging ‘Flardinga’ bijeen. 's Middags, toen ze Rotterdam zagen branden, zijn ze, de een na de ander, naar het altijd gastvrije huis van hun secretaris gekomen, zoals ze daar zo vaak komen binnenlopen, zo maar, om een praatje te maken, of met de kinderen van Ary te spelen, en zo tussendoor de verenigingszaken te bespreken. Flardinga, opgericht in de crisisjaren, is geen grote vereniging. Het heeft niet meer dan zo'n 22, 23 leden en een stuk of wat jeugdleden. Maar het is een actieve vereniging. Bijna geen zaterdag gaat voorbij of er wordt gewandeld, alleen met de eigen groep, of in wandelmarsen in groter verband. Op tweede Paasdag hebben ze nog meegedaan aan wat hun laatste grote wandelmars zou worden, in Schoonhoven. Drie eerste prijzen hebben ze er behaald.

Tussen de bestuursleden bestaat nog een aparte band. Dat zijn niet zò maar wandelaars. Met enige trots noemen ze zich lange-afstandlopers. Ze nemen regelmatig deel aan wandeltochten van zo'n 60, 80 kilometer of nog meer, en geen vierdaagse slaan ze over.

Nu zitten ze daar, bij Ary Kop thuis. Ary, secretaris en leider van Flardinga, een veertiger, vroeger stuurman op de grote vaart, kort na zijn huwelijk aan wal gekomen, zich in de crisisjaren energiek staande gehouden als incasseerder, verzekeringsagent, bezorger van tijdschriften en wat al niet meer. Een opgewekte, hartelijke goeierd met een wat nerveus kuchje, die fel en scherp kon reageren soms, maar ook weer heel snel kon vergeten. Ary wàs eigenlijk Flardinga. Wat hij voorstelde, werd geaccepteerd. Geaccepteerd door voorzitter Ies Korpershoek, begin twintig, steenhouwer, vlotte opgewekte jongen, die naar buiten het representatieve element van de vereniging vormt. En door Sjaak van der Ende, penningmeester, oerdegelijke, serieuze, rustige schilder van de leeftijd van Ies. En ook door ouwe Kees van Aken, hartstochtelijk wandelaar, een zestiger al, maar die er nog zo heel graag bij hoorde, en genoot van het contact met Ary en ‘de jongens’. Ouwe Kees, die ze altijd opwachtten op de laatste dag van de vierdaagse om samen binnen te komen, omdat hij vanwege zijn leeftijd maar 40 kilometer mocht lopen en zij natuurlijk de 55 namen.

[p. 11]

Van links naar rechts Van der Ende, Kop, onbekende, Korpershoek

[p. 12]

Twee, drie, soms meer keren per week lopen ze even langs bij Ary. Nu zitten ze er weer, mèt Jan van Wijk, die nog maar 17 is, maar als tweede secretaris een beetje het hulpje van Ary, plezierige open knaap met de bravour die bij zijn leeftijd hoort, en nog één of twee Flardinga-leden.

Ze zijn net teruggekomen uit Rotterdam. ‘We moesten er maar eens heen, kijken of we kunnen helpen’, had Ary 's middags gezegd. Zo hadden ze er rondgelopen, tussen de brandende en instortende huizen, tussen de wanhopig zoekenden naar vrouw en kinderen, de zich reppende ehbo-ploegen, de machteloze brandweer, die nauwelijks iets kon uitrichten omdat de waterleidingbuizen gesprongen waren. En de eerste Duitsers, angstwekkende gehelmde figuren die zich, de wapens gereed tot gebruik, behoedzaam een weg door de stad zochten. Plotseling hadden ze in zich een haat voelen oplaaien tegen die moordenaars van wat toch ook hùn stad was.

Ze hadden er niet veel kunnen uitrichten en zwijgend waren ze na een paar uur weer teruggefietst. En nu zitten ze daar, stil en terneergeslagen. ‘Gek’, zegt Ies, ‘ik denk er nu eigenlijk pas aan dat mijn vader in '18 door een Duitse torpedo is vermoord’. Niemand antwoordt. Ze hebben allemaal zo hun eigen gedachten.

De stem uit de radio treft hen met een schok. Bewegingloos luisteren ze. Niemand zegt iets. Ary slaat plotseling de handen voor het gezicht en tracht tevergeefs een aantal snikken weg te slikken. ‘De rotzakken, de rotzakken...’, beeft hij tussen zijn handen door. Dan is het weer stil, minuten lang. Eindelijk is het dan weer Ary die het eerst iets zegt. ‘Je zou toch wat tegen dat tuig moeten kunnen doen, om te helpen ze er weer uit te bliksemen!’ ‘Ja’, knikken ze allemaal. Maar wat?