Twee vorstinnen en een vorst (onder ps. R.J. Peskens)

[p. 49]

De wasmachine

Al enkele dagen dreigde er onheil.

Het begon met hoofdpijn en zwijgen, kort aangebonden zijn en klagen over moeheid. Ze had in haar houding iets van een kat die haar poot optilt om een flinke haal te geven.

Vader vroeg wat er was en zij antwoordde: jij begrijpt nooit wat, waarop hij zijn schouders ophaalde en zich beheerste.

Toen ze die Vrijdagmorgen om kwart voor acht de kamer verliet om naar haar werkhuis te gaan, zei ze: als vanmiddag de school uitgaat kom me dan halen.

En aangezien ik uit ervaring wist, dat, als er iets gebeuren ging zij mij altijd met zich meenam, werd ik van trots vervuld, en brak voor mij de spanning waarin wij al dagen verkeerden.

Wel kwam er een andere spanning voor in de plaats, maar het gevoel van verlamming en terneer gedrukt zijn was plotseling verdwenen.

Vader zei, toen ook híj naar zijn werk ging: je moeder is niet zo lekker. Ze heeft al dagen lang hoofdpijn.

Hij wilde haar blijkbaar een beetje verontschuldigen.

Op school deed ik die dag wel een beetje overdreven mijn best mij te concentreren op wat er gedaan en gezegd werd, maar toch vroeg de meester mij enkele keren wat mij toch mankeerde en of ik paardevlees gegeten had en wat ik eigenlijk in mijn schild voerde.

Toen ik even na vier uur voor de massieve deur van het grote herenhuis stond durfde ik eerst niet aan te bellen.

Ons soort mensen moet nooit bang zijn, zei moeder altijd en dus trok ik fors aan de bel.

Je kunt wel wat zachter bellen zei de meid die mij opendeed.

[p. 50]

Door een brede marmeren gang ging ze mij voor naar de keuken en zei: je moeder heeft al gezegd dat je haar komt halen, maar ze heeft anders wèl de bokkepruik op vandaag.

Ze opende een matglazen deur en liet mij in de grote vierkanten keuken binnen. Ze wees mij een stoel bij de keukentafel en zei dat ik daar maar moest gaan zitten.

Moeder gaf op geen enkele wijze te kennen dat ze gemerkt had dat ik binnen gekomen was.

Ze stond met haar rug naar de keukentafel toe en draaide met haar bovenlichaam telkens een kwartslag heen en weer.

Voor het eerst in mijn leven zag ik een wasmachien. Het was een ronde houten tobbe op vier poten, die met twee kruiselings over elkaar lopende balkjes aan elkaar bevestigd waren. Op het ronde deksel zaten twee wieltjes, een klein en een groot, waar een fietsketting omheen liep.

Op het midden van het grote wieltje was een lange steel bevestigd met een recht opstaand handvat aan het eind.

Moeder draaide die steel heen en weer.

In de tobbe hoorde ik het water klotsen.

Plotseling hield ze met het slingeren op, deed de klep van het nikkelen fornuis open en haalde er een bord met aardappelen, groenten en vlees uit. Ze zette het voor me neer op tafel, pakte uit de aanrechtlade een vork en zei: eten.

Ze ging tegenover mij zitten, met één elleboog steunend op tafel. Haar voorhoofd zweette, haar slapen waren een beetje naar binnen gedrukt, haar hele gezicht was grauw met een uitdrukking van pijn. De haardot in haar nek was losgeschoten. Een haarspeld hing aan een sliert op haar schouder.

Toen ik een beetje onthutst niet direct mijn vork in de prak stak zei ze kortaf: Toe, eten.

Plichtmatig deed ik wat ze zei.

Ze stond op en opende het deksel van de tobbe.

Voor het eerst zag ik een wasmachine van binnen. Het deksel

[p. 51]

en de stamper met vier schepbladen hadden dezelfde weke opgezwollen substantie als moeders handen wanneer ze thuis op het wasbord onze eigen was deed.

Ik proefde nauwelijks wat ik at en kon de happen niet goed door mijn keel krijgen.

Ik zou maar een beetje voortmaken, zei de meid.

Niks voortmaken, zei moeder. Eet maar op je gemak.

Ze spoelde alle kledingstukken afzonderlijk in het sop waarna ze ze door de wringer haalde.

Het stinkt, zei ze.

Op dat ogenblik werd de keukendeur geopend.

De mevrouw bleef op de drempel staan, keek naar de meid, keek naar mijn moeder. keek naar mij.

Ik stond op om netjes goedendag te zeggen, maar moeder zei dat ik moest blijven zitten. De meid zette volkomen overbodig dingen van de ene kant van het aanrecht naar de andere.

Wat maakt U toch een natte boel vandaag, zei de mevrouw naar een grote natte plek onder de wasmachine wijzend.

Zonder water kun je niet wassen, zei moeder.

En wat doet die jongen hier, zei de mevrouw het antwoord van moeder negèrend.

Die jongen is aan 't eten, zei moeder, terwijl ze met haar werk doorging zonder op te kijken.

Dat had U mij toch minstens kunnen vragen, zei de mevrouw.

O, zei moeder en klapte het wasmachinedeksel met een harde klap dicht. Daarna trok ze met een heftig gebaar de stop uit de buik van de tobbe. Een straal vies nog dampend zeepsop spoot er uit.

Wat doet U nòù, gilde de meid, die van het aanrecht wegsprong.

De mevrouw schreeuwde ook en deed een paar stappen op moeder toe. Maar die had wijdbeens naast de wringer plaats genomen en zei dat ze beter op een afstandje kon blijven.

[p. 52]

Binnen een paar seconden stond de marmeren keukenvloer geheel blank.

Ik haal de politie, schreeuwde de mevrouw terwijl ze de gang in liep.

Je dòèt maar, zei moeder.

En tegen de meid zei ze: daar hééft ze nou d'r natte boel.

Vervolgens pakte ze het bord dat ik nog niet voor de helft leeggegeten had van tafel en kwakte het in de gootsteen. Het brak met hard geluid in scherven.

Ze duwde de keukenmeid die een poging deed de stop weer in de tobbe te steken met een flinke duw van zich af en zei dreigend: àls je er ààn komt.

Ze bleef wachten tot het laatste kleine straaltje was weggedruppeld en zei toen: kòm, we gaan.

Ze nam haar omslagdoek van een haak naast de keukendeur en duwde mij voor zich uit de lange brede gang in.

De zware voordeur sloeg ze met een harde klap dicht.

Even stond ze stil, hield haar hoofd achterover en haalde diep adem.

Ze nam mij bij de hand en kneep, maar ik verbeet de pijn en voelde een vreemd en angstig genot.

Pas toen we thuis waren en ze in vaders leunstoel hijgend neerzakte zei ze: dat rot wijf met altijd d'r praatjes. Haal eens een aardappel.

Ik haalde een aardappel uit het groentemandje en een mes.

Zij schilde de aardappel, sneed haar in een aantal dunne plakken, liep naar de alkoof, ging plat op bed liggen en bedekte haar voorhoofd en beide slapen met een aardappelschijf.

Doe de deuren maar even dicht, zei ze.

Ik sloot de schuifdeuren en liep naar de voordeur beneden om mijn zusters op te wachten om hen te waarschuwen dat moeder op bed lag en dat zij stil moesten zijn.

[p. 53]

Met ons drieën hebben we toen maar in de kamer zitten wachten op vaders thuiskomst.

Je moeder ligt zeker op bed zei hij, toen hij binnenkwam en ons zwijgend bij elkaar zag zitten.

Hij wachtte ons antwoord niet af en wij gàven ook geen antwoord.

Laat ze nog maar even liggen, zei hij.

Hij ontstak de gaslamp en zei dat we het avondeten maar moesten gaan klaarmaken. Ook dat deden we geruisloos.

Ik was niet in staat zelfs maar een halve boterham op te eten.

We hadden de tafel al weer leeg geruimd, toen de alkoofdeuren werden opengeschoven.

't Is over, zei ze en verwijderde de aardappelschijven die helehelemaal zwart geworden waren, van haar gezicht.

We begonnen allemaal tegelijk door elkaar heen te praten en mijn zusters een beetje te grinniken.

Nou niet direct zo druk, zei vader en maakte met zijn beide handen sussende bewegingen.

Ik heb trek in olienoten zei ze. Ga eens een pond halen. Morgen betalen we wel.

Ik rende met een roffel de trap af naar beneden. Op straat hoorde ik het raam openschuiven. Moeder stak haar hoofd naar buiten en riep: breng maar een kílo mee.

Met twee grote bruine pondzakken kwam ik terug. Over de hele tafel lagen wat oude kranten uitgespreid.

Doe het licht eens een beetje hoger, zei ze en vader draaide de gasvlam op. Moeder stortte van grote hoogte de beide zakken leeg. We schikten allemaal om de tafel en het knappen en peuzelen begon, we hadden dolle pret.

Ik kreeg het een beetje te kwaad omdat vader ineens zo'n plezier had en moeder toeliet dat hij haar even aanhaalde.

De bruine velletjes niet mee opeten, zei ze.

Plotseling vroeg vader of er nog wat gebeurd was vandaag.

[p. 54]

Het was een gevaarlijke vraag. Een ogenblik hielden we allemaal met doppen en kauwen op en zaten we kaarsrecht op onze stoelen.

We hebben d'r keuken met d'r eigen vuile sop laten vollopen, zei moeder. Ze stond op, greep met beide volle handen in de schillen en de noten en wierp ze als confetti in de lucht. Hoog en luid en nerveus schaterde ze het daarbij uit.

Daardoor aangestoken deden we allemaal hetzelfde, behalve vader die zijn osgen bedekte.

Vraag het maar aan hem, zei moeder op mij wijzend. Hij is er bij geweest. En toen moest ik vertellen wat er die middag gebeurd was.

Vader zei telkens: Jezus, en mijn zusters gaven kreetjes van angst.

Ik eindigde mijn verhaal met te zeggen dat moeder de meid en de mevrouw hardhandig de keuken had uitgewerkt en dat ze ze allebei een flinke mep had verkocht.

Eerst liet ze me in het genot van die leugen, maar vlak daarna zei ze dat ze spijt had dat laatste niet gedaan te hebben.

Zullen we de boel nou maar eerst even opruimen, zei vader.

Laat maar liggen tot morgen, zei moeder. Wat krijgt een mens toch een dorst van die noten. Haal eens een paar flesjes bier om de hoek.

Zou je dat nou wel doen, wierp vader voorzichtig tegen.

En waarom zouden we nìet, zei ze. Vooruit, vlug een beetje.

Voor de tweede maal die avond sprong ik met twee drie treden tegelijk de trap af en bracht uit overmoed vijf flesjes mee.

Toen ik ze op tafel zette zei vader: het kàn niet op vandaag.

Ze liet me vijf melkkroezen uit de keuken halen en schonk ze zo driftig vol dat het bier over de randen schuimde.

Nou is het wèèr een natte boel, zei vader en toen moesten we allemaal ineens vreselijk lachen.

Moeder gaf vader met de vlakke hand een klap op zijn wang.

[p. 55]

Een beetje minder is òòk goed, zei hij dankbaar en pakte moeder stevig bij haar bovenarmen beet. En ineens gaven ze elkaar een kus.

Het was voor het eerst dat ik dat zag en het was voor het eerst dat we bier dronken.

En zoals het altijd ging na dergelijke erupties maakte moeder plotseling een einde aan het feest. Alsof er iets in haar verduisterde.

Ja, zei vader, jullie moeten ook zo langzamerhand maar eens naar bed. We zouden er bijna een dronken boel van maken, vervolgde hij in een voorzichtige poging de avond tot een goed einde te brengen.

We omhelsden onze beide ouders. Mijn zusters liepen giechelend de zoldertrap op en ik was ineens zo moe en bedroefd dat ik bevend in mijn bed stapte.

Toen we de volgende ochtend beneden kwamen was alles opgeruimd. Geen dop, geen schilletje was er meer te zien.

Er volgden een paar vreedzame dagen. Moeder haalde het hele huis vol bloemen en 's avonds kwam er rozijnenbrood op tafel alsof het ineens Kerstmis was geworden.

Vader floot en moeder ergerde zich niet dat hij zich achter zijn krant verstopte.

Zo af en toe neuriede ze met gesloten mond een oud schoolwijsje.

Als ze dàt deed was ze ontspannen, vriendelijk en niet ongelukkig.