De krankzinnige van Leide
(1862)–Karel Ondereet–
Auteursrechtvrij
[pagina 27]
| |
Eerste tooneel.JOANNA, Luitenant WILLEM, zy komen sprekend langs het verschiet binnen.
willem.
Ja, mejuffer, 't is eene vrouw van in de veertig jaren en ondanks haer bleek en lydend gelaet heeft zy een deftig en edel voorkomen.
joanna.
Men zegt dat zy nog niet lang onze stad bewoont en dat zy somtyds blyken van krankzinnigheid geeft.
willem.
't Is waer, vooral wanneer zy lydende moeders met hare zuigelingen ziet: men kan alsdan uit hare woorden opmaken dat zy vroeger een kind zou ontroofd zyn.
joanna.
Arme moeder!
willem.
Korts voor de belegering is zy in de stad komen woonen, zy leefde eenzaem en afgezondert met eene oude dienstmeid. 't Is slechts sedert ziekte en hongersnood zoo schrikkelyk in het ongelukkige Leide woeden dat zy zich dag en nacht in de huizen en openbare plaetsen vertoont, om de nood- | |
[pagina 28]
| |
lydende tot geduld en standvastigheid aen te manen en hen te bezorgen en te ondersteunen.
joanna.
't Is waer, geheel de stad zegent en eerbiedigt haer, om hare liefdadige zelfopoffering.
willem.
Hare naem wordt met die van eene andere menschlievende vrouw met dankbare gebeden ten hemel gestuerd.
joanna.
Eene andere vrouw?
willem.
Denkt gy, mejuffer, dat het lydend volk ondankbaer jegens u is, waert gy voor hen niet steeds eene vertroostende engel, heeft zich ooit een ongelukkige tot u gewend zonder bystand en leeniging in zyne smarten te vinden? O ja. mejuffer, het volk aenbid u, er is geen enkel wezen in de gansche stad die zyn laetsten druppel bloed voor u niet zou schenken.
joanna.
Goede menschen! zy weten niet dat hy die geeft gelukkiger is dan hy die genoodzaekt is te ontvangen! Overigens iedereen kwyt zich hier van zynen pligt; zyn de mannen in oorlogstyden genoodzaekt slagtoffers te maken, 't is de pligt der vrouwen hunne smarten te leenigen en te verzachten. Maer daer wy van slagtoffers spreken; het verheugd my te zien, heer luitenant, dat gy uwen arm weer kunt gebruiken. De wonde die gy in den laetsten uitval tegen den vyand bekomen hebt is dan volkomen genezen?
willem.
Ja, Mejuffer, ik dank u voor het belang dat gy in my gelieft te stellen. Wellicht was ik gelukkiger indien zy doodelyk ware geweest.
joanna.
Wat zegt gy?
willem.
Het leven is my niet aangenaam genoeg om er veel prys aan te stellen. | |
[pagina 29]
| |
joanna.
Altyd die treurige en sombere gedachten. Maer weet gy wel dat het u niet vry staet over uw leven te beschikken? in dit oogenblik vooral zyt gy het aen de verdediging van het vaderland verschuldigd.
willem.
Ik weet het, mejuffer.
joanna.
Hebt gy dan niets in de wereld dat u aen het leven verbind, niets in de wereld te beminnen?
willem.
Te beminnen? o ja ik bemin met al de krachten myner ziel, maer myne liefde zelf doet my verlangen te sterven.
joanna.
Sterven, altyd sterven! Gy denkt dan aen de smart niet die uwen dood aen uwe vrienden, uwe naestbestaenden zou veroorzaken, wellicht hebt gy eene moeder die uw verlies niet zou overleven.
willem.
Eilaes! ik hebt myne moeder nooit gekend.
joanna.
Nooit!
willem.
Zy stierf by myne geboorte.
joanna.
Ongelukkige jongeling!
willem.
Nimmer hebben myne oogen zich in de hare kunnen spiegelen, nimmer is dien zoeten, heiligen naem van moeder mynen mond ontglipt, en myn vader die myn eenigen steun, myn eenigen beschermer zyn moest, was my van myne vroegste jeugd een medoogenloozen dwingeland. De spelen der kindschheid waren my steeds ontzegd en verboden, hy dulde nimmer dat ik my als andere kinderen vermaken zou, steeds eenzaem en opgesloten met een man | |
[pagina 30]
| |
die hy zyn vriend noemde en die al zyn vertrouwen bezat, werd ik om de beuzelagstigste kindergrap onbarmhartig gekastyd en mishandeld. Ach! hoe dikwyls heb ik in die oogenblikken van vertwyfeling en wanhoop den dood tot myne hulp geroepen! hoe dikwyls kermde ik in het eenzaem verblyf dat my tot gevang verstrekte, alwaer men my met water en brood had opgesloten, moeder! dierbare moeder! bid God in den hemel dat hy my aen u vereenige!
joanna.
Rampzalige!
willem.
Zoo verliepen de jaren myner kindschheid: toen ik zeventien jaren bereikt had, werd ik soldaet onder de bevelen myns vaders! aldaer werd ik alweder door zyne medoogenlooze gestrengheid vervolgt, door wanhoop aengedreven zocht ik den dood in de gevaerlykste en hevigste gevechten, tot myn spyt keerde ik steeds behouden en ongehinderd terug. Die kortsachtige onverschrokkenheid werd door myne oversten opgemerkt en na verloop van een jaer werd ik tot den graed van Luitenant verheven. O! alsdan veranderde de gestrengheid myns vaders in eenen onverzoenelyken haet, hy scheen er eene dagelyksche studie van te om my in het oog myner soldaten te vernederen en my in maken myne eer te krenken. Ik besloot aen dit ondragelyk bestaen een einde te stellen, en ontvlood ter zelver tyd myn vaendel en den onnatuerlyken vader die er my toe gedwongen had.
joanna.
Herstel u, vergeet het voorledene. Sedert twee jaren dat gy in ons land hebt dienst genomen, zyt gy van al die vervolgingen vry.
willem.
Eilaes!
joanna.
Waerom nog aen vroegere tyden te denken? men weet | |
[pagina 31]
| |
hier uwe diensten naer waerde te schatten; iedereen acht en bemind u; myn vader zelf pryst uwe dapperheid en spreekt nooit dan met den grootsten lof van u.
willem.
Ik weet het, uwen vader vereerd my met zyne vriendschap en deze vriendschap is my de zaligste troost in myn eenzaem en zwervend leven. Ja, ik was vermetel genoeg te durven hopen dat zyne dochter my met een gunstig oog zou beschouwen, dat zy....
joanna, verlegen.
Mynheer!
willem.
O! vergeef my, Joanna! vergeef myue vermetelheid! Maer het is my onmogelyk geweest zooveel deugd en schoons te naderen zonder lot in het diepste myner ziel getroffen te zyn. Stoor u niet, het is voor de eerste en laetste mael dat gy de bekentenis hoort die ik in myn gefolterd hart niet heb kunnen smooren. Ik bemin, ik aenbid u! maer indien ik gelukkig genoeg was u niet onverschillig te zyn, indien ooit uwe liefde de myne moogt beantwoorden, dan nog zou ik de rampzaligste aller menschen zyn; want het ysselykste noodlot vervolgt my steeds en onophoudelyk; er is voor my geene andere rust dan in de dood! (Af.)
| |
Tweede tooneel.JOANNA, alleen.
joanna.
Ongelukkige jongeling! Hy bemint my! Ach! het medelyden doet alleen myn hart niet hevig kloppen, een ander gevoel beheerscht nog myne ziel. O ja, ik bemin hem en zyn verlies zou my diep ongelukkig maken. | |
[pagina 32]
| |
Derde tooneel.JOANNA, VANDERWERF.
vanderwerf.
Joanna!
joanna.
Vader.
vanderwerf.
Wat deert u, myn kind, gy hebt geweend.
joanna.
Ja, vader.
vandedwerf.
Ik begryp. Gy denkt aen den toestand der hongerlydende burgers. Het zal ons voortaen onmogelyk zyn hen onze hulpe te bieden; al onze middelen zyn uitgeput en moet het langer duren wy zullen zelf niet vry zyn voor honger en gebrek. Doch wy moeten ons vertrouwen in God stellen, die ons niet verlaten zal. Wellicht is onze verlossing nakend.
joanna.
Ja vader, onze toestand is ysselyk; maer het is dat niet dat my in dit oogenblik bedroefde.
vanderwerf.
Dat niet?
joanna.
De luitenant Willem heeft my daer zoo even zyn leven verhaeld. De arme jongeling is wel beklagenswaerdig.... Zyn verhael heeft my tot in de ziel getroffen.
vanderwerf.
Ik geloof het, myn kind. Willem is hard door het lot beproefd geweest; maer zoo de hemel ons de verlossing vergund, zal het vaderland niet ondankbaer jegens hem zyn. Zoo dapper in den stryd als menschlievend omtrent onze noodlydende burgery, heeft hy diensten bewezen die niet | |
[pagina 33]
| |
onbeloond zullen blyven, en kan het aen Oranje gelukken de stad te ontzetten, wy zullen den luitenant eene vergelding geven die hem al de rampen van zyn jeugdig leven zal doen vergeten.
joanna.
Ik twyfel er aen, vader, want meer dan ooit schynt hy aen de hevigste wanhoop ten prooi.
vanderwerf.
O! wy zullen trachten middelen te vinden. Het zal van my niet afhangen om hem volgens verdiensten te beloonen, want ik ben hem byna het leven verschuldigd.
joanna.
Het leven!
vanderwerf.
Heeft hy u niet verhaeld wat er gister gebeurd is.
joanna.
Neen, vader.
vanderwerf.
Hoe gevaerlyker onzen toestand wordt, hoe meer de spaensgezinde Glippers in het duister kuipen, om het grauw tot oproer aen te zetten, om ons te dwingen de stad aen Valdes over te geven. Door den luitenant vergezeld, doorkruiste ik gisteravond de stad om de burgery waekzaemheid en moed aen te bevelen. Wy trokken door eene eenzame duistere straet, toen wy eensklaps door eene bende van een twintigtal mannen, met akelige en uitgebongerde gezichten omringd werden, die met wreede bedreigingen brood en voedsel of de overgaf der stad vergden. Te vergeefs trachtte ik hen tot bedaren te brengen, te vergeefs sprak ik van pligt en hoop onzer aenstaende verlossing, niets kon hunne woede beteugelen. Eindelyk schoot een man met een dolk gewapent verraderlyk op my toe, maer snel als de bliksem had Willem den kling uit de scheede, ontwapende den snoodaert met een enkelen slag en bedekte my met zyn lichaem, tot dat eene wacht die op het gerucht kwam toegesnelt, de muitelingen op de vlugt dreef en ons uit dien neteligen toestand verloste. | |
[pagina 34]
| |
joanna, zich in de armen van haren vader werpende.
Ach vader! ik schrik om het doorgestaen gevaer. Ja, ja, gy hebt gelyk, wy zyn Willem eene eeuwige dankbaerheid verschuldigd.
vanderwerf.
En ik zweer dat zy hem niet ontbreken zal; hoe ongelukkig hy moge wezen, de vergelding die ik hem bestem zal hem alle doorgestane rampen vergoeden. Maer daertoe heb ik uwe toestemming noodig, myn kind.
joanna.
Myne toestemming?
vanderwerf, haer omhelzende.
Ja, Joanna, ik bestem hem myn dierbaerste schat, éen voorwerp dat ik meer dan het leven bemin. Stemt gy toe dat ik het hem schenken zal?
joanna, bloozende.
Vader, ik begryp u niet.
vanderwerf.
Hy bemint u, niet waer?
joanna.
Ja, vader, heden heeft hy my voor de eerste mael de bekentenis zyner liefde gedaen.
vanderwerf.
En hy is u niet onverschillig.
joanna
Vader!
vanderwerf.
Bloos niet, kind lief. Hy is uwer liefde waerdig, want hy is een dapper en grootmoedig jongeling. Maer de krygsraed nadert. Ga Joanna! reken op een vader die niets dan uw geluk betracht en bid God dat hy ons genadig zy en van onze vyanden verlosse. (Joanna af in de kamer links.)
| |
[pagina 35]
| |
Vierde tooneel.VANDERWERF, VANDERDOES, MONTALLO, twee officieren.
vanderwerf.
Neemt plaets, heeren. (Zy zetten zich rond de tafel in het volgende order. Vanderdoes regts, Vanderwerf links, Montallo regt over het publiek, de twee officiren tusschen in.) Het weder blyft ons steeds ongunstig, heeren, er is nog geene hoop dat het water genoegzaem opreize opdat de vloot de stad kunne naderen. De stoutheid der Spaensgezinde Glippers vermeerdert naermate dat onzen toestand gevaerlyker wordt. Gy weet het, gister avond heeft zich voor de eerste mael eene soort van opstand tegen ons gezag voorgedaen, ik moet u derhalve de grootste waekzaemheid aenbevelen, opdat by al onze andere rampen het verraed zich niet kome vermengen.
montallo.
Zeker kan men niet te voorzichtig zyn, mynheer de Burgemeester. Ik geloof echter niet dat het gebeurde van gister aen het verraed is toe te schryven. De geschiedenis levert misschien geen voorbeeld op van den moed en de zelfopoffering waervan de bevolking van Leide, sedert haer rampspoedig beleg, blyken heeft gegeven. Maer hongerige buiken hebben geene ooren, zegt het spreekwoord, en dat is hier meer dan ooit het geval. Men kan de straten niet betredén of de jammerlykste klagten rukken u om zoo te spreken, het hart uit den boezem, de mannen zwerven als hoppelooze en uitgeleefde schimmen langs merkten en plaetsen, de moeders vallen met hunne zuigelingen levenloos langs den grond; honden, katten, ratten, de bladereu der boomen, de kruiden der aerde, alles wat eenigzins den verscheurden honger kon stillen diende tot voedsel en dat walgend voedsel zelf | |
[pagina 36]
| |
begint thans ook te ontbreken; de hongersnood verslind niet alleen de bevolking, maer de pest, natuerlyk gevolg van dien ysselyken geesel, sleept met honderde menschen naer het graf: voegt daerby de ongunstige tydingen die wy van den admirael Boisot ontvingen, en gy zult overtuigt zyn dat niet het verraed maer de vrees voor de ysselykste dood, de dood door honger en pest, sommige Leidenaers blyken van misnoegen doet geven.
vanderdoes.
Welk zyn de tydingen van den admirael?
montallo.
Dat den wind standvastig uit den oosten waeid, dat zyne schepen met 9 duimen water steeds aen den kerk weg op zand blyven liggen en dat hy wanhoopt ons eerlang te kunnen ontzetten, want voor de schepen vlot kunnen komen en in staet zyn zich naer de stad te rigten, moeten zy ten minste twee voeten water meer hebben.
vanderdoes.
Dat is waer. En nogtans kunnen wy aen geen overgeven denken, want wat is het lot dat niet alleen aen de stad maer aen geheel het vaderland te wachten staet? de vernieling van alle vryheden, dc slaverny, de inkwisitie met hare brandstappels en moordschavotten. Ja, mynheeren, weest verzekert dat de koning Philips slechts naer den val van Leide wacht, om zich op de moorddadigste wyze te wreken.
montallo.
O ja, dat zal hy, heeren, weest er zeker van; vooral wanneer hy de stad met geweld moet veroveren. Maer overweegt wel onzen toestand, bedenkt dat zoo wy nog drie dagen zonder levensmiddelen zyn er misschien geene levende ziel in Leide meer zal overblyven.
vanderwerf.
Gy denkt derhalve! | |
[pagina 37]
| |
montallo.
Ik denk niets, edele heer, ik ben altyd bereid om te gehoorzamen, om myn laetsten druppel bloed te schenken voor de heilige zaek die wy verdedigen. Maer ik beroep my op uw eigen geweten; wanneer wy de stellige overtuiging hebben dat het volstrekt onmogelyk is langer weerstand te bieden, staet het ons vry de geheele bevolking eener groote stad tot den laetsten man van honger en pest te doen vergaen?
vanderdoes.
Gy gelooft deshalve dat wy ons moeten overgeven.
montallo.
Doch niet zonder voorwaerden. De koning biedt genade en indien wy...
vanderdoes.
Genade! genade van Philips, zegt gy! Maer hebt gy dan het lot van Haerlem vergeten, die by hare verovering door de spaensche benden werdt uitgeplunderd en verwoest, waer rond de drie duizend burgers door vuer en zwaerd werden vermoord. Neen, neen, de genade van Philips is slechts een lokaes en by den intrede van Valdes met zyne Spaensche struikroovers in onze muren, zien wy op nieuw galg en brandstappels opgerigt om vryheden en godsdienst in ons bloed te versmooren. Het is beter met het zwaerd in de vuist voor het vaderland te sneven dan onder het juk van den spaenschen dwingeland te moeten bezwyken.
vanderwerf.
Onzen toestand is yselyk, ik beken het, doch alle hoop is nog niet verloren. Wil de hemel dat den wind in het westen keere, voor tweemael vier-en-twintig uren zien wy de zee onze muren bespoelen en Oranje wacht slechts naer dat gunstig oogenblik om ons met eene geheele vloot van levensmiddelen den overvloed te brengen.
montallo.
Ja, maer voor de stad te bereiken moeten de sterkten Zoeterwoude en Lammen veroverd worden; Valdes bezet | |
[pagina 38]
| |
met geheel zyn leger deze twee sterkten; denkt gy dat Oranje in staet is die magt hoofd te bieden.
vanderwerf.
De prins is voornemens de kans te wagen. Het is beter tot den dood te stryden dan onze handen tot de ketenen en onze hoofden tot de beulen van Philips uit te reiken. Wy van onzen kant moeten ons in gereedheid houden, om met alles wat nog in staet is de wapens op te vaten, de Spaenjaerden langs de stad te bespringen. Zyn wy minder in getal, de wanhoop en de overtuiging dat wy voor eene heilige, regtvaerdige zaek te velde trekken, zullen onze krachten verdubbelen en misschien zal God ons de zege schenken.
vandendoes.
Het zy zoo. Ga, kapitein, geef de noodige bevelen om de bezetting tot eenen laetsten uitval voor te bereiden; dat al die de wapens kan dragen zich in gereedheid houde. Sterven of overwinnen moet onze leus zyn.
montallo.
Ik gehoorzaem, heer. (Montallo af.)
| |
Vyfde tooneel.VANDERWERF, VANDERDOES, Twee Officieren.
vanderwerf.
Hebt gy een vast vertrouwen in dien kapitein Montallo, heer Vanderdoes?
vanderdoes.
Waerom zouden wy aen zyne trouw twyfelen, heer Burgemeester? hy is immers een slagtoffer der hatelyke staetkunde van het spaensch gouvernement. Toen hy eene maend geleden met levensgevaer in onze muren drong ontvloot hy alsdan de woede van Valdes niet, die hem met den dood bedreigde omdat hy door eene te vrypostige tael de dwingelandy van Philips had durven afkeuren. | |
[pagina 39]
| |
vanderwerf.
Dat heeft hy ons ten minste gezegd en ik beken dat ik even als gy aen zyne woorden geloof gaf: ik heb hem noglans uit het oog niet verloren en myn vertrouwen begint te wankelen.
vanderdoes.
Hy heeft ons nogtans menigvuldige blyken van moed en zelfopoffering gegeven. Verscheide malen deed hy uitvallen die met den besten uitslag bekroond werden, want telkens kwam hy met aental spaensche hoofden in onze muren terug.
vanderwerf.
't Is waer, maer gy moet u herinneren dat wy de premien die wy voor de onthoofde spanjaerden vergunden, afgeschaft en de uitvallen verboden hebben, omdat hy telkens nog meer van onze soldaten op het slagveld liet.
vanderdoes.
Men kan niet stryden zonder slagtoffers te maken, het zyn de noodlottige en natuerlyke gevolgen van den oorlog. Zyn er geene andere redenen die uw vertrouwen doen wankelen.
vanderwerf.
Ja.
vanderdoes.
Welke zyn die?
vanderwerf.
Men heeft hem reeds verscheide malen onder de misnoegde Glippers bemerkt. Ook spreekt hy sedert eenige dagen, wel is waer met voorzichtige en bewimpelde omwegen, zeer veel van overgave en genade. Dat verontrust my. Zou daer geen verraed achter schuilen?
vanderdoes.
Inderdaed. Echter zyn de beweegredenen die hy ons onder het oog bragt grootendeels gegrond. Zoo hy niet geheel en al in onze gevoelens deelt dan is het wellicht om dat een vreemdeling met onze gevoelens van vaderlandsliefde niet | |
[pagina 40]
| |
kan begeesterd zyn. Doch men kan niet te voorzichtig wezen en ik zal hem bewaken. (Volksgewoel op straet. Vanderwerf gaet naer het venster.)
vanderwerf.
Wat beteekent dit gerucht? (Door het venster ziende.) 't Is een afgevaerdigde van Valdes; wat komt hy doen.
vanderdoes, die ook het venster genaderd is.
Inderdaed wy zullen zien.
een bediende, treed op.
Wel edele heer, een afgevaerdigde van het spaensch leger vraegt gehoor.
vanderwerf.
Dat hy kome. (De bediende af.)
| |
Zesde tooneel.
De vorigen, WILLEM, een afgezant, wachten.
(De afgezant wordt door Willem opgeleid, die hem een witten doek van voor de oogen doet.
vanderwerf.
Wie zyt gy? wat begeert gy?
de afgezant.
Ik ben door Valdes, opperbevelhebber van het spaensch leger tot u gezonden om u uit naem des konings den vrede aen te bieden.
vanderwerf.
Op welke voorwaerden?
de afgezant.
Het vaderlyk hart van onzen genadigen vorst is diep ontroerd geworden by het vernemen der rampen die het Leidensch volk heeft doorgestaen; door medelyden bewogen, eischt hy niet anders dan dat gy de wapens zult nederleggen, onder zyne heerschappy terug keeren en hy zal u in genade ontvangen. | |
[pagina 41]
| |
vanderwerf.
De achtjarige uitplunderingen en moorderyen van Alva gaven ons een stael van het vaderlyk harte van den goedertieren Philips van Spanje, en de verwoestingen en de geweldenaryen nog onlangs te Naerden en Haerlem door de spaensche benden gepleegd, zyn inderdaed zeer geschikt om vertrouwen in de genade van onzen teederhartigen vorst te stellen. In waerheid, er gebeuren in onzen leeftyd zeer vreemde dingen! Een struikroover die aen zyne slagtoffers genade komt bieden, een man die al zyne eeden verkracht en verbroken heeft, die onze steden uitplunderde en verwoestte, die de goederen harer inwooners roofde en verbeurde, die duizende onschuldige burgers door brandstappels of schavotten het leven ontruktte, zulk ten man durft nog van genade spreken! Maer is dit den bittersten spot by de gruwelykste euveldaden niet voegen? genade van Philips! maer had hy duizend levens te verpanden dan nog zou hy geene genade verdienen van hen aen wien hy ze zoo onbeschaamd durft voorstellen.
de afgezant.
Gy volhard dus in uwe wederspannigheid tegen uwen wettelyken vorst, zonder te overwegen dat gy uwe stadsgenooten tot eene zekere dood veroordeelt; want het is onmogelyk dat zy langer aen honger en pest zullen weêrsland bieden. De genade des konings is het eenig middel dat hen redden kan.
vanderwerf.
Uwen kommer spruit veeleer uit uw eigen gevaer dan uit het lot dat ons bedreigt. Reeds zyt gy om het water te ontwyken in de sterkten van Zoeterwoude en Lammen gevlugt; 't is het eenige vaste land dat u nog overblyft. Wy wachten slechts naer eenen gunstigen wind, die de zee kan doen opryzen, om u uit die laetste verschansingen te verjagen en om onze broeders in de mogelykheid te stellen ons met eene geheele vloot van levensmiddelen ter hulp te komen. | |
[pagina 42]
| |
de afgezant.
Ydele hoop! Zinnelooze droomen! die slechts door een mirakel kunnen verwezenlykt worden. Geloof my, ziet van eenen langeren tegenstand af, bevrydt Leiden van eene zekere vernieling.
vanderwerf.
Welnu, wy rekenen op dat mirakel, ja, wy stellen vertrouwen in God; dien regtvaerdigen God die het lot der volken in zijne handen draegt zal ons niet veroordeelen om onder het juk van eenen medoogenloozen dwingeland te bezwyken. Ga, zeg aen Valdes dat wy nog niet geheel zyn uitgeput, zeg hem, dat zoolang hy in Leiden een hond hoort blaffen wy ons niet zullen overgeven en wanneer de laetste hond tot voedsel zal gediend hebben, dan zullen wy onzen linker arm verslinden om ons nog met den regten te verdedigen.
de afgezant.
Nogtans, heeren...
vanderwerf.
Genoeg. Keer tot Valdes terug, uwe zending is volbragt. Luitenant Willem geleidt mynheer tot aen de koeipoort opdat hy ongehindert de stad kunne verlaten. (De afgezant, Willem en de wachten af.)
vanderwerf.
Welaen, heeren, het vaderland heeft het oog op ons, het verwacht van ons zyne verlossing. Zweert gy standvastig te blyven en als het zyn moet te overwinnen of te sterven.
allkn.
Wy zweeren het. | |
[pagina 43]
| |
Zevende tooneel.
De Vorigen, EEN LEIDENAER, Volk metsabels, degens, pyken enz. gewapend, het heeft een bleek en lydend voorkomen.
vanderwerf.
Wat begeert gy, myne vrienden?
de leidenaer.
Mynheer de burgemeester, het is onmogelyk langer zonder levensmiddelen te blyven, honger en ziekte bezaeien de straten met stervenden en lyken, onze vrouwen en kinderen kermen te vergeefs om brood en voedsel, alles is uitgeput. Wat zyt gy voornemens te doen, hebt gy besloten ons allen van honger te doen vergaen?
vanderwerf.
Wat wilt gy dat ik doen zal, myne vrienden.
de leidenaer.
Geef de stad over of geef ons brood: wy kunnen het niet langer uithouden.
het volk.
Ja, ja, brood! brood!
vanderwerf.
Gy wilt dan dat ik mynen eed zal schenden met de stad aen de Spanjaerden over te geven? ysselyker noodlot dan 't geen wy thans ondergaen! Welnu, ik zeg dat ik gezworen heb de stad te behouden, en dat God my de kracht geve om mynen eed gestand te doen! Ik kan slechts eenmael sterven, het zy door uwe handen, het zy door die der vyanden of door de hand Gods: myn eigen lot is my onverschillig, doch dát niet van de stad die my is toevertrouwd. Ik weet dat wy van honger zullen vergaen indien men ons niet spoedig ter hulp komt, maer ik verkies dien dood aen den schandelyken slavendood die ons te wachten staet. Uwe bedreigingen kunnen my geen schrik aenjagen, myn leven | |
[pagina 44]
| |
is ter uwer beschikking, zie hier myn degen stoot hem in myne borst, en verdeel myn overschot onder u! neem myn lichaem om uwen honger te stillen, maer zoo lang ik leef zal ik de stad niet overgeven!
het volk knielend.
O! vergeving! vergeving.
de leidenaer.
Ja vergeving, edele heer, wy zullen samen sterven indien het zyn moet.
het volk.
Ja, ja? (Stem van Laura tusschen de schermen.)
Daer is hy. Daer is hy!
vanderwerf en vanderdoes.
Wat hoor ik? | |
Achtste tooneel.
De Vorigen, LAURA, een weinig daerna de luitenant WILLEM.
laura, die driftig langs het verschiet optreedt.
Ja, vrienden, moed gevat, daer is hy, onze redder, onze verlosser!
allen.
Onze verlosser!
vanderwerf.
De krankzinnige! Wat beteekent?
laura, op Willem wyzende die optreedt.
Ja, daer is hy, de prins van Oranje!
allen.
De luitenant.
laura.
Prins, herkent gy Laura niet? | |
[pagina 45]
| |
willem.
Gy dwaelt, mevrouw, keer tot uwe zinnen weder.
laura.
Ha, gy herkent my niet, 't is omdat ik niet meer schoon ben, niet waer! De trekken die eertyds het vuer der liefde in uwen boezem deden blaken zyn door de smart verbleekt en uitgeteerd, de tranen hebben myne roozenkleurige wangen met rimpels doorgroefd. Eilaes het verwondert my niet dat ik onkennelyk geworden ben, want ik heb zooveel geleden!
willem.
Arme vrouw! hoe grieft my hare smart! hare stem doet myn hart van aendoening kloppen.
laura.
Myn broeder, de moordenaer! Hy ontstool my myn kind, hy heeft het weggevoerd, sedert twintig jaren zoek ik myn zoon te vergeefs. Myn zoon, myn zoon! O prins! geef my myn zoon weder!
willem.
Bedaer, mevrouw, bedaer.
laura.
Gy hebt my bescherming beloofd, volbreng uwe belofte, ik vorder niets anders. Geef my myn kind weder, ik smeek het u op de kniën!
willem.
Ongelukkige moeder! ik beklaeg u, maer...
laura.
Moeder! moeder, hebt gy gezegd. O! 't is de eerste mael dat dien zoeten naem myne ooren treft... Moeder, ja, ja, ik ben moeder, maer eilaes! ik heb geen kind meer, men heeft my myn kind ontstolen, myn kind! myn dierbaer kind!
willem.
Bedaer in 's hemels naem. Ach! hare smart verscheurt my 't harte! Gy bedriegt u, mevrouw, ik ben Oranje niet, ik ben zelf eene wees die zyne moeder nooit gekend heeft. | |
[pagina 46]
| |
laura.
Gy zyt eene wees, gy hebt uwe moeder nooit gekend? O gy zyt dan ook ongelukkig, en gy deelt in myn lyden om dat gy gevoelen kunt hoe smartelyk het is gescheiden te zyn, van alles wat men op aerde het vurigst bemind.
willem.
Ja, mevrouw, ja, gy hebt gelyk. Maer keer tot uwe zinnen weder, ik herhael dat ge u bedriegt, dat ik Oranje niet ben.
laura.
Niet. Gy zyt Oranje niet. (Zy beziet hem opmerkzaem en aendachtig en komt langzaem tot hare zinnen weder.) Inderdaed, gy schynt nauwelyks twintig jaren te bereiken en de prins moet thans... Ja, ja, ik bedrog my. O vergeef my, mynheer, maer uwe trekken hadden eenen indruk op my gemaekt die myne zinnen deden verdwalen. Voor twintig jaren geleek de prins u als of gy zyn broeder waert, dit was de oorzaek myner verbystering, want hy was de vader van den zoon die men my ontstolen heeft.
willem.
Wat zegt gy?
laura.
O! geloof my, ik ben niet meer zinneloos, ik weet wat ik zeg. Ja, een kind werd my ontstolen dat ik meer dan het leven beminde, dat myn eenigen troost, myne eenige vreugde op aerde was. Te vergeefs doorkruiste ik byna al de landen van Europa om het te zoeken, ik heb het nimmer weder gezien. Ach! wat ik geleden heb kan door geene monden gezegd worden, een moederhart alleen kan dergelyke smart beseffen!
willem.
Schep moed, mevrouw, herstel u.
laura.
Toen hy my voor twintig jaren ontvoerd werd, werd ik gedurende een geheel jaer met krankzinnigheid geslagen, | |
[pagina 47]
| |
later verbeterde langzaem dien ellendigen toestand, tot zoover dat het slechts by hevige ontroeringen is dat myn hoofd verdwaelt en den buitengewoonen indruk die uwe trekken op myn hart hadden gemaekt is de oorzaek der verbystering die myne zinnen heeft getroffen.
willem.
Ik beklaeg u, mevrouw; gy zyt wel ongelukkig.
laura.
Gy hebt medelyden met de troostelooze moeder niet waer? O dank, edele jongeling! ik weet niet wat er in my omgaet, maer sedert twintig jaren gevoelde ik geen vertroostend oogenblik als deze. Ja uwe deelneming doet my goed, het leenigt myne smarten. O! zoo de hemel wil dat de stad ontzet worde, indien de toekomst ons den vrede verleend, vergun my uwe vriendschap, kom my dan somtyds bezoeken, ik zal u eene vriendin, eene moeder zyn.
willem.
O ja, mevrouw, ik dank u, wy zullen elkander wederzien, elkander vertroosten, want ik ook ben wel ongelukkig.
laura.
Tot wederziens dan! (Af.)
| |
Negende tooneel.
De Vorigen, behalve LAURA.
vanderwerf.
Arme vrouw, zy is wel beklagenswaerdig.
vanderdoes.
Inderdaed, haren toestand boezemt my belangstelling in.
willem.
't Is vreemd, het schynt my dat het de eerste mael niet is dat ik met deze vrouw spreke, ik weet nogthans niet waer of in welke omstandigheid; 't is als de herinnering van een droom die my voor de zinnen zweeft, hare stem gaet my tot het harte en baerd my een kommer, eene aendoening die ik niet begrypen kan. | |
[pagina 48]
| |
een bode treedt op.
Wel edele heer, deze brief is daer zoo even door eene duif aengebragt.
vanderwerf, die de brief neemt.
't Is wel, geef... 't Is van Oranje. Luistert, vrienden, 't is tot ons allen dat den brief gericht is. (Lezend.)
Volk van Leiden,
Door uwen laetsten brief vernam ik dat gy sedert eene maend slechts brood van mout tot voedsel gebruikt en dat het mout zelf begint te ontbreken. Ik besef uwen akeligen toestand en dank u in den naem van het vaderland voor uwe doorgestane rampen. Schep moed, tracht de stad nog een paer dagen te behouden, al de dyken zyn doorgespoeld, de zee bedekt de velden, wy wachten slechts naer eenen gunstigen wind, die het water kan doen opryzen, om met onze schepen vloot te komen en u levensmiddelen in overvloed te brengen. Hebt moed, dappere Leidenaers! gy hebt het lot van 't vaderland in uwe handen, want den val van Leide sleept onfeilbaer den volkomen ondergang van Holland met zich. Indien builen alle verwachting het weder ongunstig bleef en het u volstrekt onmogelyk wierd de stad langer te behouden, dan zullen wy het wagen den Spanjaerden in hunne laetste verschansingen aen te tasten en te overwinnen of te sterven. De vryheid of de dood! Ziedaer onze laetste kreet! doch God is regtvaerdig, wellicht zal hy ons de zege schenken want wy stryden voor de onafhankelykheid van 't vaderland.
Willem, prins van Oranje Nassau.
(Sprekend.) Gy hoort het, myne, vrienden, Oranje rekent op onzen moed. Zullen wy zyne hoop te leur stellen! Wilt gy even als hy overwinnen of sterven?
het volk met geestdrift.
Ja. ja, leve Orange! leve het vaderland! einde van het eerste bedryf. |
|