De verraders

Belgrado

Stephan Zweig heeft nationaliteitszin als een ‘Erzpest’ omschreven. Toch zal men moeten erkennen, dat nationalisme de grote stuwkracht van Azie-Afrika is van vandaag. In wezen is dit begrip van nationalisme een westerse import. Sinds mensenheugenis betuigde de Aziaat immers zijn onmiddellijke loyaliteit aan zijn gezin, zijn dorp, zijn kaste, zijn volksgenoten. Men kende een nationaal begrip als ‘de staat’ niet in onze zin van het woord. Ook patriottisme, de uitgesproken liefde voor zijn geboortegrond, kende men in Azie niet, zoals men er in het westen

[p. 180]

tegenover staat. De nieuwe leiders van Azie hebben eigenlijk juist nationalisme en patriottisme aangegrepen als de meest effectieve wapens in hun strijd tegen het westerse kolonialisme en imperialisme. Aziaten heeft men geleerd met vlaggen te zwaaien en Merdeka te schreeuwen. Zij voelen en denken nu ook niet meer in termen van godsdienst, geschiedenis, traditie of taal.

Zij delen thans een gevoel van saamhorigheid in hun strijd tegen alle vormen van imperialisme, zij het gedirigeerd uit Moskou, uit Washington of uit Peking.

De Aziaat is zich meer rasbewust dan ooit te voren. Hij weet dat hij thans meer dan de helft van de mensheid omvat. Hij is de arrogantie van het westen niet vergeten. Westerlingen roepen herinneringen aan blanke bestuursambtenaren, blanke soldaten, blanke exploitatie en blanke economische uitbuiting op. Hij betwijfelt of het westen ooit haar eerste atoombom op blanke rasgenoten zou hebben laten vallen. Hij weet, dat de revolutie, die zich als een wervelstorm over zijn continent heeft voltrokken geen op zichzelf staande gebeurtenis is, maar een proces vertegenwoordigt, dat vele jaren zal duren voor het tot rust zal zijn gekomen.

Soekarno heeft zijn ganse politieke leven van veertig lange jaren gestreefd naar bundeling van krachten. In Indonesie zelf naar een samengaan van nationalisten, islamieten en communisten. Naar vrede tussen het leger en de P.K.I. En buiten Indonesie, naar een bundeling van krachten in Azie, Afrika en Latijns Amerika. Gezamenlijk zou men bruggen bouwen tussen de democratisch-socialistische wereld van het oostblok en China. In 1955 was hij er in geslaagd, zoals H.J. Friedericy dat heeft genoemd, ‘op’ Bandoeng voor het eerst in de geschiedenis vele van zijn broeders uit Azie, Afrika en de Arabische wereld bijeen te brengen. ‘Vroeger vergaderden wij in het geheim als vluchtelingen, als vervolgden in verre Europese landen, die niet de onze waren’, herinnerde Soekarno zich later. Hij refereerde aan de bijeenkomst in Brussel in 1927 van de Liga tegen kolonialisme en imperialisme. ‘Wij ontmoetten elkaar niet uit vrije wil, maar uit bittere noodzaak.

Nu heeft de geschiedenis ons begunstigd. Wij zijn vrij en gaan onze eigen weg.’

Soekarno geloofde, als gezegd, in moesjawarah en moefakat, in ‘summit diplomacy’. In nauwe samenwerking met Tito en

[p. 181]

Nasser, en in zekere mate met Nkroemah en Nehroe, zette hij steeds zijn hele diplomatieke apparaat achter het organiseren van een serie top conferenties. Ook nu, in september 1961, kwam het Afro-Aziatische blok, met enkele waarnemers uit Latijns Amerika, ditmaal als gasten van Tito in de Joegoslavische hoofdstad bijeen. President Soekarno, met Soebandrio en Chaeroel Saleh vlak achter hem gezeten aan de ronde conferentietafel, werd uitgenodigd de openingstoespraak te houden.

Hij deed dit in zijn bekende sneeuwwitte galauniform, bijgestaan door kolonel Saboer, die blad na blad, wanneer eenmaal voorgelezen, van het staatshoofd overnam. Dit was zo Soekarno's gewoonte, ook bij het uitspreken van zijn jaarlijkse troonrede op de trappen van het Merdeka paleis, de 17e augustus. In New York zou er echter kritiek op worden geleverd, toen de Indonesische president de Algemene Vergadering van de U.N.O. toesprak en dezelfde kolonel Saboer, zoals sommige kranten het noemde, ‘slaafs’ vel na vel van Soekarno in ontvangst stond te nemen. Eén New Yorkse krant had het lef te schrijven, dat Soekarno zich als een typische koloniale potentaat uit de dagen van het imperialisme gedroeg.

Alhoewel zij aan de conferentietafel in Belgrado naast elkaar zaten, Nehroe met zijn onafscheidelijke rode roos in het knoopsgat van zijn tuniek, ergerden Soekarno en Nehroe elkaar. Van tijd tot tijd rookten zij samen een sigaret, die Soekarno dan uit een gouden koker, die voor hem op tafel lag, offreerde, en waarbij Chaeroel of Bandrio zich zouden haasten een lighter bij te houden, maar in de grond van de zaak waren Soekarno en Nehroe te tegengestelde naturen om tot een werkelijke ontmoeting te kunnen komen. Zij babbelden wat. Er werd een grap verteld. Maar daar bleef het bij. Het is nooit koek en ei geweest tussen deze twee Aziatische leiders. Soekarno vond Nehroe te Engels, te weinig revolutionair, te slap. Hoe Nehroe over Soekarno dacht, schijnt hij voor zich gehouden te hebben. Ik heb er althans geen bronnen over kunnen vinden.

Over het slotcommuniqué van Belgrado ontstond een ernstig verschil van mening. Het ging er om of de kwestie Nieuw Guinea er in zou moeten worden opgenomen. De Indonesiers zetten alles op alles dit te bewerkstelligen. Juist Nehroe hield het tegen. Dit, terwijl hij zelf enige maanden later Portugees Goa zou binnen stappen.

[p. 182]

Belgrado vaardigde delegaties naar Moskou en Washington af. Nehroe en Nkroemah zouden naar het Kremlin gaan om een beroep op de wereldvrede te doen. Soekarno en Modibo Keita van Mali naar Washington. Het was Soekarno's tweede bezoek aan Kennedy in 1961. De conferentie van Belgrado herinnerde de beide atoommachten, Amerika en Rusland, aan het Afrikaanse gezegde, dat wanneer de mannetjes-olifanten vechten het prairiegras wordt platgestampt.