Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Groningen - 12 mei 1973

In het weekblad Haagse Post verscheen een onthullend artikel van Bert Vuijsje over een avond met Luns in De Doelen waar de secretaris-generaal van de navo voor de jovd, de Jongeren Organisatie van de vvd zou spreken. Gezien de ervaringen in Maastricht enige maanden eerder, waar de binnenstad diende te worden afgezet, en overvalwagens op tal van plaatsen in stelling waren gebracht, terwijl tientallen politiemannen in uniform en in burger patrouilleerden om demonstraties bij een toespraak van mr. Luns te voorkomen, schreef Vuijsje, dat Luns zich in Groningen voorafgaand aan zijn lezing ‘als een opgejaagd dier verborgen hield in bistro La Coquille. Zover is het dus al gekomen: de hoogste dienaar van het (navo-)bondgenootschap, dat onze Vrijheid waarborgt moet zich verschuilen in eigen land,’ aldus de hp.

Toch welde ook in dit homogeen-liberale jongerengezelschap een kritische discussie op, die Vuijsje alsvolgt beschreef:

‘Heeft het westen na W.O. ii ook niet het zijne aan het ontstaan van de koude oorlog bijgedragen, door vóor er een Warschau-pact was de navo op te richten en vóor de ddr bestond de Bondsrepubliek Duitsland te vormen?’ Informeert jovd-er Ton Verboom.

Luns (gedecideerd): ‘Als men het westen íets kan verwijten, dan is het dat het te weinig voortvarend is geweest. De Sowjet-Unie heeft nooit de eenheid van Duitsland willen bevorderen, tenzij de eenheid onder hetzelfde regime.’

‘Er is toch een Russisch voorstel geweest,’ interrumpeert Verboom, ‘om Duitsland éen neutrale staat te laten zijn indien West-Duitsland niet bij de navo zou gaan?’

Luns: ‘Dan moet u zich toch wel realiseren, dat dat in feite zou hebben betekend: een ontwapend Duitsland naast de ddr en de Sowjet-Unie.’

Verboom (verbijsterd): ‘Dan zou de ddr toch juist niet ontstaan zijn?’

Luns (nu pijlsnel ontwijkend): ‘Maar ik ben zo vrij u hier toch... ik heb er íets mee te maken gehad (hij heeft de lachers al op zijn hand)... te kunnen verzekeren dat hetzelfde als de Sowjet-Unie die voor álgemene en ábsolute ontwapening van alle atoomwapens is, maar die geen enkele vorm van controle op het eigen land aanvaardt. Het is altijd een kleine

[p. 576]

“hitch” die maakt dat de façade niet zo fraai is als men op het eerste gezicht en ook op het tweede gezicht soms denkt,’ aldus de Haagse Post.

Vuijsje vond dat Luns maar een tam speechje afstak in Groningen.

‘De disaffectie van een deel van de jeugd in een aantal landen van de navo heeft inderdaad een vrij bedenkelijke omvang aangenomen,’ is alles wat Luns in De Doelen voor het front van 110 noordelijke jovd-ers over deze problematiek kwijt wilde.

Dat was een iets andere toon dan het incident op Schiphol waarbij hij demonstrerende jongeren tegen Luns' dubbelhartige politiek jegens Portugal en Griekenland voor ‘langharig tuig’ uitmaakte.

Er was die dagen namelijk weer een nieuw schandaal aan Luns' waslijst van onhebbelijkheden en flap-uits toegevoegd. In een gesprek met Edo Brandt en Henk E. Janszen van De Telegraaf, op 4 mei 1973 over de gehele voorpagina gebracht als dankbare ‘rechtse’ aanval op de nieuwe ‘linkse’ premier, was de kop voortgekomen luns dodelijk bezorgd over toekomst van de kvp.

‘Hij hield gistermiddag op het Buitenhof zijn veerkrachtige tred in, om ons, zeer openhartig zijn mening te zeggen over de ontwikkelingen aan het vaderlandse politieke front,’ aldus Brandt en Janszen.

‘Zijn gezicht, dat zich altijd makkelijk in een lach plooit, stond nu strak, bijna verbeten. “Het gekke is, dat toen ik in 1971 naar de navo ging, ik heb gedacht: ik ben er uit, uit die Nederlandse politiek.

Nu heb ik gemerkt dat dit niet zo is. Het laat je niet los. Vooral tijdens deze kabinetscrisis is er zoveel gebeurd, dat je je wel moet ergeren, dat je je wel zorgen moet maken. Ik zie het allemaal erg somber in.”

Juist omdat mr. Luns heeft geprobeerd zich te distantiëren van het nationale politieke gedoe, zijn de woorden die hij nu uitspreekt, des te opmerkelijker. Uit alles blijkt dat de hele boel hem “tot hier” zit, dat hij zijn opgekropte ergernis niet langer voor zich wenst te houden.

“Wat in die kvp gebeurt is allemaal erg triest. En het enge daarbij is dat de heren niet beseffen dat ze bezig zijn de kvp te laten verdwijnen. Een pact met de extreme Partij van de Arbeid van nu betekent onherroepelijk de ondergang voor de kvp. Bij de volgende verkiezingen, wanneer die ook mogen zijn, halen ze hoogstens 18 of 20 zetels.”

De funeste ontwikkeling had volgens hem alleen voorkomen kunnen worden als er vaart was gezet achter de christendemocratische samenwerking. “Maar die lijkt nu ook wel van de baan.”

Groot is zijn ergernis over allerlei “Nieuw-Linkse infiltraties” in de kvp. Hieraan wijt hij voor een belangrijk deel de verderfelijke koers die de kvp heeft ingeslagen. “Fractieleider Andriessen is echt wel een capabele man. Maar hij durft niet tegen zijn partijbestuur met die Nieuw-Linkser van een De Zeeuw aan het hoofd op te treden. En verder durft hij niet in te gaan tegen de vakbeweging.

Ook is het natuurlijk triest voor de kvp dat ze geen eigen pers meer heeft. De dagen dat men werd gesteund door Volkskrant, De Tijd/Maasbode, De Gelderlander, zijn voorbij.”

Zwaar tilt hij eveneens aan het gebrek aan politieke ruggegraat van confessionele politici. Hij acht het “onvoorstelbaar” dat men akkoord

[p. 577]

gaat met een man als Gruijters (d'66) in het kabinet-Den Uyl.

“Willen ze dan niet begrijpen dat het mensen als Gruijters alleen maar te doen is om de ondergang van de confessionele partijen?”, zo vroeg hij zich gistermiddag vertwijfeld af.

De Partij van de Arbeid is voor hem momenteel niet meer dan een wolf in schaapsvacht: “Was die pvda nu maar zo als de spd van Willy Brandt. Dan hadden we tenminste te maken met een echte socialistische partij. Ik heb laatst Brandt gesproken en die liet duidelijk merken dat hij Den Uyl maar een ondermaatse figuur vindt.

Brandt zei toen: ‘Ik begrijp die zusterpartij in Nederland niet met die polarisatie-ideeën, waardoor men zich isoleert.’

Ik heb toen geantwoord dat de pvda helemaal geen zusterpartij meer is van de spd. Het doel van de pvda een doorbraakpartij te worden, is volledig mislukt. Met de polarisatie, waarvoor men nu heeft gekozen, versterk je alleen maar de radicale tendensen. Anders zouden bekwame mensen als de Dreessen en de Bergers heus nog wel deel van die pvda uitmaken.

Verder heb ik de heer Brandt uitgelegd, dat de Nederlandse liberale partij, de vvd, niet neo-fascistisch is, zoals sommige pvda'ers dat graag willen doen geloven. Er zijn talrijke vvd-wensen die ook in het program van de spd zijn terug te vinden.”

Een zaak waarover hij met mensen van de pvda in toenemende mate overhoop ligt is - uiteraard - de defensie. Daarbij gaat het vooral om de kosten die moeten worden besteed voor het behoud van onze veiligheid.

“Laatst zei mijn oude staatssecretaris Max van der Stoel, die nu minister van Buitenlandse Zaken zou moeten worden: Die uitgaven voor de defensie zijn onbetaalbaar.”

Even knikte mr. Luns een paar buitenlanders minzaam toe, die een plaatje van hem schoten, alvorens hij verder ging: “Dat is gewoon niet waar.

Als je kijkt wat een enorme vlucht de uitgaven voor onderwijs, ontwikkelingshulp, sociale voorzieningen, de afgelopen jaren hebben genomen, dan verdwijnt ‘defensie’ daarbij vergeleken in het niet.

Die andere zaken zijn natuurlijk zeer belangrijk, maar is onze veiligheid dat dan niet?!” ’ aldus deze historisch boeiende reportage.

Begrijpelijkerwijs ontstond over zoveel ondiplomatiek uit de school geklap van de secretaris-generaal van de navo bij elkaar grote verwarring en ontsteltenis in het gat der vertrouwelijke gesprekken en confidenties onder vier ogen van Nederland. De Telegraaf die een spannende primeur had gebracht werd de volgende dag gedwongen de inhoud ervan terug te nemen. ‘Ik heb geen interview gegeven,’ aldus Luns tegen Bert Vuijsje in Groningen. ‘Ik zou niet helemaal fris in mijn hoofd zijn als ik op zo'n delicaat moment in het publiek zulke dingen zou zeggen.’ De Telegraaf moest er zelfs aan toevoegen, dat wat betreft de kwalificaties van bondskanselier Brandt aan het adres van premier Den Uyl ‘dat deze verkeerd waren overgekomen.’ Het beroerde was dat wellicht niet alles ‘verkeerd’ was overgekomen en dat men zich met zorg moest afvragen, niet of de kvp in dodelijk gevaar verkeerde, maar of Luns wel werkelijk

[p. 578]

goed bij zijn hoofd was. Het aantal vergissingen, niet voor publiciteit bedoelde mededelingen en confidenties, de verdraaide herinneringen inzake bedoelingen van buitenlandse staatshoofden, en noem maar op, deed mij althans aan Albert Camus' waarschuwing denken, dat liegen niet alleen onwaarheid spreken is, maar vooral meer zeggen dan waar is.