Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

Djakarta - 21 juni 1970 (1)

Bung Karno was in de vroege ochtenduren ingeslapen.

Rachmawati beschreef deze momenten in Vrij Nederland.^1. ‘Gedurende het laatste etmaal dat vader nog leefde waakten zijn kinderen om beurten bij hem. Doodmoe ging ik om twee uur in de nacht even naar huis. Maar een uur later kwam de crisis en om vier uur werd ik thuis opgebeld. Omstreeks vijf uur in de vroege ochtend arriveerde ik in het ziekenhuis. Alle kinderen van vader waren aanwezig. Vader lag buiten bewustzijn. Het bleken vaders laatste ogenblikken te zijn. Hij kwam niet meer tot bewustzijn en verliet ons voor altijd.

Vader is kalm ingeslapen, in het bijzijn van al zijn kinderen bij mevrouw Fatmawati, dit zijn Guntur, Megawati, ikzelf, Sukmawati en Guruh. Ook drie van de vier schoonkinderen waren aanwezig. Henny de

1. 16 april 1970, in vertaling van Ernst Utrecht.

[p. 430]

vrouw van Guntur, Deddy de echtgenoot van Sukmawati en Tommy mijn man. Vader is overleden. Wij kinderen hebben hem vrijwillig aan God afgestaan, om tegenover Hem verantwoording af te leggen. Vaders taak op deze wereld is beëindigd. Ook is een einde gekomen aan het grote lijden dat hij door toedoen van onverantwoordelijke elementen gedurende zijn laatste levensjaren heeft moeten ondergaan. God bevrijdde vader.

Goede reis vader, goede reis; wij allen zullen u weer aan Gods zijde ontmoeten.’

Ook madame Hartini heeft in een uitvoerig artikel in De Telegraaf^2. de situatie van die dagen beschreven. Zij vermeldde bijvoorbeeld, hoe zij aanvankelijk diep was gekwetst, dat Mas Karno met Dewi huwde, dit voor haar zelfs geheim hield en er onwaarheid over sprak. Pas tegen het einde van zijn leven gaf Bung Karno tegenover Hartini toe, dat Kartika zijn dochter was. Hij vroeg Hartini bij die gelegenheid Dewi als haar zuster te willen beschouwen. Hartini zou haar belofte aan Sukarno gestand doen. ‘Ik vond het dan ook nogal vanzelfsprekend, dat ik aan het graf van Bung Karno hand in hand met Dewi stond,’ schreef madame Hartini later.

De professor had gezegd, dat Sukarno meestal tegen negen uur in de ochtend ontwaakte. Dus begaf Dewi zich de ochtend van de 21ste juni om acht uur naar de auto, die haar naar het militaire ziekenhuis terug zou brengen.

De felle tropenzon verblindde haar enigszins. Na de lange vliegreis van Parijs en een doorwaakte nacht in het ziekenhuis voelde zij zich totaal uitgeput. Toen de auto zich in beweging zette, zei haar begeleider kolonel Rachman zonder enige inleiding: ‘Bapak is niet meer...’ Dewi herhaalde deze woorden voor zichzelf. Haar hart leek stil te staan. Daarop riep zij tot de chauffeur: ‘Treuzel niet, maar rij alsjeblieft door!’

Terwijl het de avond tevoren doodstil rondom het militaire hospitaal was geweest, was het gebouw op de ochtend van de eenentwintigste juni 1970 in een luidruchtige chaos veranderd.

Bapak sliep zijn eeuwige slaap. Dikwijls had hij haar gezegd: ‘Als God mij tot zich neemt, wil ik in jouw armen zijn.’ Dewi troostte zich met de gedachte dat zij tenminste nu bij hem was.

In de sterfkamer ontmoette zij voor de eerste maal Sukarno's andere echtgenote, Hartini. Reeds in Parijs had Dewi zich gerealiseerd dat dit zou gebeuren. Zij had zich voorgenomen, ook ter wille van de waardigheid van haar echtgenoot, te voorkomen dat er narigheid zou ontstaan.

Toen Dewi president Sukarno in 1959 leerde kennen, wist zij dat hij getrouwd was. Om die reden had Dewi's moeder zich dan ook sterk tegen haar vertrek naar Indonesië verzet. Maar Sukarno had Dewi gevraagd: ‘Denk niet aan haar (Hartini). Dan maak je jezelf alleen maar ongelukkig.’

Beide dames hadden elkaar nimmer ontmoet. Nu zouden ze als zusters hand in hand aan Sukarno's baar staan. ‘Dat zou zijn liefste wens geweest zijn,’ zei Dewi later.

Volgens islamitisch gebruik is het de echtgenoten van de overledene toegestaan diens voeten met heilig water te wassen. Dewi en Hartini

2. De Telegraaf, 28 november 1970, vertaling en bewerking Frank de Jong.

[p. 431]

stonden op dit ogenblik voor het eerst tegenover elkaar. Bijna onmiddellijk had Dewi een genegenheid voor Hartini gevoeld, ‘omdat ik op haar gezicht kon lezen hoe intens haar verdriet was...’