Den vaderland getrouwe. Uit het dagboek van een journalist

[p. 178]

New York - 1 januari 1962 (1)

Het Amerikaanse weekblad Time riep vandaag John F. Kennedy uit tot Man-van-het-jaar voor 1961.

Het publieke-opiniebureau van Gallup had geconstateerd, dat ondanks de mislukte Varkensbaai-invasie op Cuba 78 percent van de Amerikanen enthousiast waren over zijn beleid.

Bung Karno was op reis in Sulawesi.^1. Op 8 januari 1962 zei hij in een redevoering, volgens de New York Times, waarom Nederland in de zomer van 1960 de 15 892 ton metende Karel Doorman met 35 oorlogsvliegtuigen aan boord naar Irian-Barat had gezonden. Om Indonesië te bedreigen? Niemand zal in het jaar 1985 meer begrijpen hoe De Quay, Luns en Co. zoiets belachelijks ooit hebben kunnen bedenken. Maar het onding was inderdaad voor koningin en vaderland naar het Verre Oosten gezonden.^2. Sukarno, zich wendende tot een aantal ambassadeurs in zijn gezelschap: ‘Ik wil dat u uw regeringen meedeelt, dat wij in Indonesië weinig bevreesd zijn voor de Karel Doorman. Wat zou dit schip kunnen doen om ons tegen te houden? Wanneer op een donkere nacht duizenden kleine boten met Indonesische commando's de wateren rond Irian-Barat zouden oversteken, wat kan de Karel Doorman dan uithalen om dit te verhinderen?’ Bung Karno wees erop dat Indonesië de steun had van alle Afro-Aziatische landen, samen 2 miljard mensen op aarde. ‘Wie steunt Nederland?’ Daverend gelach. ‘Of er bloed vergoten zal worden hangt niet van ons af maar van Nederland,’ aldus de Indonesische president.^3.

De volgende dag werd op Makassar opnieuw een handgranaat naar Sukarno geworpen. Drie omstanders werden gedood en 28 personen gewond. De toen zestigjarige president bleef opnieuw ongedeerd.^4.

Dit was de derde aanslag op Sukarno.^5. De woordvoerder van de regering, kolonel Yusuf, maakte bekend dat verscheidene personen ‘als Nederlandse agenten’ werden gearresteerd. Gezien de activiteiten van subversieve, door het buitenland gefinancierde en aangespoorde anti-Sukarno-bewegingen in het verleden, droeg het incident in Makassar er weinig toe bij het humeur van Bung Karno gunstig te beïnvloeden. Nog dezelfde dag zei hij tijdens een massabijeenkomst, dat hij Den Haag tien dagen de tijd gaf om een definitief besluit te nemen.^6.

Intussen, zoals bij dergelijke demonstraties van nationale eenheid en verbondenheid gebruikelijk was, besloot de president zijn rede met het uitroepen (driemaal) van Merdeka! Dat staat ongeveer gelijk met het Nederlandse Hoezee! Alle aanwezigen - ik heb dit zelf ook altijd gedaan - hieven dan met Sukarno de arm op en riepen Merdeka! Zo ook de Amerikaanse ambassadeur Howard P. Jones.

1. Het voormalige Celebes.

2. Onder krachtige druk van de Indonesische regering zou de Karel Doorman de toegang tot Japanse havens worden ontzegd.

3. De New York Times, 8 januari 1962.

4. Sukarno was 6 juni 1901 op Oost-Java geboren.

5. De eerste aanslag was op Tjikini, in 1957 (zie pagina 89), terwijl de tweede aanslag in maart 1960 door Daniel Maukar met een mig op het Istana Merdeka werd uitgevoerd.

6. Sukarno's ultimatum bracht levendige activiteit in Washington en op het hoofdkwartier van de uno, zoals uit de komende pagina's zal blijken.

[p. 179]

Luns, die diep beledigd was door president Kennedy's houding en alleen maar nare gevolgen verwachtte van Robert Kennedy's reis naar Djakarta in februari, en natuurlijk ook nog altijd niet begreep waarom het Amerikaanse geduld inzake Nieuw-Guinea was uitgeput, zocht naarstig naar anti-Amerikaanse kopij voor de voorpagina's. Jones, die al drie jaar ambassadeur van Amerika in Indonesië was en al minstens honderdmaal in het openbaar Merdeka! had meegeroepen, werd uit Luns' hoge hoed getoverd.

Hoe kon de vertegenwoordiger van een navo-bondgenoot een dergelijke anti-Nederlandse kreet als Merdeka! uitroepen op een moment dat het Koninkrijk der Nederlanden op het punt stond in oorlog met de Republiek Indonesië te geraken? Dat was verraad aan het Atlantisch bondgenootschap! De Amerikaanse ambassadeur in Den Haag werd door Luns op het matje geroepen. De wereldpers vermeldde het deponeren van het scherpste protest uit de geschiedenis tussen beide landen op de schrijftafel van president Kennedy. Time wist nog te vermelden, dat de Sowjet-ambassadeur onmiddellijk na Jones naar de microfoon was gestapt en er een schepje bovenop had gedaan. Die schreeuwde namelijk: Merdeka Irian Barat!

Dat was dan weer de wereldpolitiek in notedop! Waarbij dient te worden aangetekend, dat de minister van Buitenlandse Zaken verzuimde de Sowjet-ambassadeur in Den Haag naar zijn plein te ontbieden voor een soortgelijk protest bij het Kremlin.

Luns: ‘Later is die Jones, voor wie ik met de beste wil van de wereld, en ik geloof dat ik de beste wil van de wereld heb, nog geen bewondering kon opbrengen, teruggeroepen...’^7. De lezer lette op het gebruik van ‘die Jones’.

Jones: ‘De Nederlandse pers nam het bericht over en vroeg zich sarcastisch af of Jones, toen hij indertijd in nazi-Duitsland was,^8. Heil Hitler had geroepen.’ Inderdaad had de Nieuwe Rotterdamse Courant in een hoofdartikel (notabene) een dergelijke suggestie geopperd. Intussen doopte de Indonesische pers de Amerikaanse ambassadeur ‘Merdeka Jones’.

In een brief aan mij^9. schreef oud-ambassadeur Jones^10. toen ik hem had bericht, dat minister Luns nog altijd minachting voor hem koesterde: ‘Het spijt mij, dat de heer Luns nog steeds van mening is dat ik een schelm ben, maar daar is niets aan te doen. Geeft u daarentegen mijn warme groeten aan ambassadeur Van Roijen als u hem mocht ontmoeten. Hij is een man voor wie ik steeds bewondering en achting heb gehad.’^11.

7. Jones zou pas in 1965 Indonesië verlaten, na ruim zeven jaar ambassadeur in Indonesië te zijn geweest.

8. Jones was indertijd door nazi-bruinhemden (Sturm Abteilung) gemolesteerd, omdat hij had geweigerd de hakenkruisvlag te groeten. Hij schreef dan ook in Indonesia: A Possible Dream, pagina 224; ‘Mijn regering nam het Nederlandse protest (voor het roepen van Merdeka!) dan ook niet au sérieux.’

9. Zie Appendix VII: brief van 1 juni 1970.

10. Naar aanleiding van een door mij vervaardigde nos-documentaire, zie ook pagina 376.

11. Ambassadeur Jones schreef in mijn exemplaar van zijn memoires: ‘Voor Willem Oltmans, in herinnering aan onze gezamenlijke vriend (Bung Karno): met bewondering en warme persoonlijke groeten, Howard Palfrey Jones, 8 september 1971.’