'Tell me who your friends are...'

[p. 133]

Roel Martens

Drs. Roel Martens, een jonge econoom uit Simpelveld, Limburg, ontmoette ik in Paramaribo. Ik moet hem hier nog eens bedanken voor de vele malen dat ik, uit geldgebrek, bij hem kon wonen in het oude huis aan het Kerkeplein. Je verging er van de muskieten en ik dacht soms met weemoed aan de air-conditioned kamers van hotel Torarica. Bij Roel leefden we op het grote balkon aan de voorzijde op de eerste etage. Het was er altijd een zoete inval. Allerlei kennissen en vrienden liepen bij hem binnen, tot minister Henk Herrenberg toe, als hij me nergens anders kon vinden. Ook mijn broer Theo maakte een reis naar Suriname op verzoek van de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken in een poging om een toestel van Surinam Airways geherfinancierd te krijgen. Hij vroeg Theo om met zijn vele financiële contacten te helpen. Theo slaagde hier in via contacten met banken in Londen, maar de Surinaamse partners ontpopten zich als onbetrouwbaar. Ik had er later spijt van mijn broer in dit Surinaamse wespennest betrokken te hebben.

[p. 134]

In gesprek met de wereld

Zo'n negentien jaar geleden zag ik een heer zitten aan de bar van de coffeeshop van hotel Torarica in Paramaribo. Het was ongeveer een jaar na het moment dat de Surinaamse revolutie van Desi Bouterse was ontaard in de decembermoorden van 1982. Het regime van Bouterse was een paria geworden.

Samen met een kleine groep andere jonge Nederlanders en Belgen was ik in september 1983 in Suriname aangekomen. Een onplezierig vooruitzicht van werkloosheid in Nederland had me doen reageren op een advertentie om in Suriname leraar te worden. Ik wilde graag iets van de wereld zien, maar kon ik naar Suriname na de decembermoorden? Ik vroeg mijn Surinaamse vriend, Donald Eersteling, om raad. Donald zei: ‘Roel, ga naar Suriname want leraren zijn daar echt nodig en als je gewoon je werk doet zal niemand gaan denken dat je gekomen bent om Bouterse te steunen. Bemoei je niet met de politiek dan zal er niets gebeuren’.

Zo was ik in Suriname terechtgekomen. Daar bleek niet alleen de hitte imponerend. Ik was terecht gekomen in de uitloper van Nederlands koloniaal verleden, en dat was een droeve aanblik. Ik zag een links bewind dat met slogans om zich heen sloeg en de bevolking van zich vervreemdde. Gasten waren er toen niet veel in hotel Torarica. Suriname hield de wereld buiten de deur. Buitenlandse kranten waren verboden en de Surinaamse media bestookten ons met berichten dat het buitenland (en m.n. Nederland) Suriname bedreigde. Paramaribo was een benauwende stad. Ik kwam af en toe in het hotel want er was air-conditioning en er was nog een waas van de wereld op te snuiven. Ik had behoefte aan een praatje met iemand die van buiten Suriname kwam. Ik sprak de heer aan de bar aan en raakte in gesprek met de wereld.

Wat Willem toen in zijn leven allemaal al achter de rug had was mij nauwelijks bekend. Ik was geen oplettende student geweest van de Nederlandse geschiedenis in Indonesië. In Suriname drong langzaam tot me door dat internationale politiek een wirwar is en vragen oproept over goed en slecht. Maar hoe weeg je goed en slecht? Had Willem de antwoorden? Ik ontmoette een man met een zeldzame gedrevenheid en met een waakzaam oordeel. Willem gaat op zoek naar het standpunt van de ander. Waar de kudde voort-

[p. 135]

raast, stapt Willem opzij, want hij wil eerst zelf uitzoeken of niet iedereen de verkeerde kant op gaat. Zo was Willem in Suriname terecht gekomen. Willem zag een déjà vu van de Nederlandse fouten ten aanzien van Soekarno. Hij zag venijn in de houding ten aanzien van het Surinaamse regime zoals hijzelf met de kleingeestige kant van de Nederlandse politiek was geconfronteerd. Willem wilde een betere afweging kunnen maken tussen het goede en het slechte van de Surinaamse politieke ontwikkelingen. Waar in de Nederlandse journalistiek de balans doorslaat, zoekt hij naar evenwicht.

In de coffeeshop van Torarica begon ons gesprek en al pratende nam Willem me mee naar de vele plaatsen op deze wereld waar hij stukjes van de wereldgeschiedenis aan den lijve heeft meegemaakt. De ontmoetingen met Willem waren voor mij in het dorpse Suriname een verkwikking. Ik was ondergedompeld in mijn leraarsbaantje. Door de inflatie begon mijn salaris in waarde achteruit te hollen. Ik draaide veel uren en begon een business in houtsnijwerk samen met mijn vriend, Henk Naarendorp. Met een kattebel liet hij me meestal weten wanneer hij weer in Paramaribo langs zou komen. Dat was eigenlijk niet nodig want in Paramaribo was toen het bericht van de aankomst van een Nederlander nog onderwerp van gesprek in de mofo koranti (het gesproken nieuws). Ik zag uit naar de gesprekken met Willem.

Wie in Paramaribo is geweest, weet dat hotel Torarica een fenomeen in Suriname is. Willem was een fenomeen in Torarica. Het personeel was dol op deze heer van stand zonder kapsones. Ik heb door een tienjarig verblijf in Suriname de mensen leren kennen. Op mij kwam de waardering van het personeel voor Willem over als oprecht. Zittend op het terras, of op een ligstoel langs de rand van het zwembad of in de coffeeshop was Willem in gesprek met velen, op zoek naar een evenwichtige beoordeling van dat moeilijke tijdperk in de Surinaamse geschiedenis.

Eigenlijk is het verbazend dat ons gesprek niet ophield na de eerste ontmoeting. Ik was geen bron van informatie voor Willem. Hij leerde tijdens zijn korte bezoeken meer spannende ins & outs van de Surinaamse politiek dan ik die er woonde. De Surinaamse po-

[p. 136]

litiek volgde ik met belangstelling, maar op afstand. Als jonge econoom brak ik mijn hoofd over de koers die het linkse bewind voer en die tegen de adviezen van imf en Wereldbank inging. Wie had er gelijk? Werkt het imf/Wereldbank recept? Zijn Wereldbank en imf instituten die het rijke Westen heeft opgericht om de Derde Wereld, inclusief Suriname, opnieuw te knechten? Willem heeft zich nooit willen verdiepen in die algemene economische vraagstukken. Gelukkig maar, want dan zouden we veel briljante politieke verslaglegging gemist hebben.

Willem vertelde over zijn leven, zijn tijd in Indonesië, zijn reizen naar de Sovjetunie en zijn tijd in de vs. Aan de rand van het zwembad in Torarica ging de recente geschiedenis van de wereld voorbij. Ik luisterde naar een intens betrokken man die oprecht en gedisciplineerd naar evenwicht zocht, kleingeestigheid bestreed en met een ongelooflijke charme in het leven stond. Daarom was het personeel dol op hem. Daarom is het gesprek met hem voor velen zo'n inspiratie. Willem is - zo heb ik later ervaren - geneigd zich te overschreeuwen in groepsgesprekken, maar hij is een briljant verteller in het tweegesprek. In zo'n gesprek is de analyse van de rampzalige rol van domme politici en een even domme cia in een zin verbonden met een of ander erotisch avontuur. Willems indrukwekkende rol in de wereldgeschiedenis is op een merkwaardige manier gekoppeld aan zijn viriliteit die overigens gepaard gaat met een immense trouw aan de paar relaties die de pijlers in zijn leven zijn. Voor de nieuwsgierige lezer kan ik nog toevoegen dat in de vriendschap tussen Willem en mij seksualiteit geen rol speelde. Wel humor. We hebben op het terras, in de coffeeshop en op zoveel andere plekken, waar we onze gesprekken hebben voortgezet, veel gelachen.

Willems financiële perikelen maakten dat hij op een gegeven moment niet meer in het hotel kon verblijven. Zo logeerde hij tijdens zijn bezoeken ook wel eens bij mij in de Heerenstraat in mijn oude monumentale houten bovenwoning. 's Avonds op het balkon, uitkijkend over het Kerkplein, ging het gesprek dan verder en overdag zorgde mijn huishoudster, de wijze Lise, voor ons. Nu na twintig jaar is Willems eerste vraag als we elkaar weer zien: ‘hoe gaat het met Lise?’ en dan pas gaan we weer verder in gesprek

[p. 137]

over wat er allemaal mis gaat in de wereld. Willem heeft aan zijn Surinaamse avonturen nooit een cent verdiend. Hij heeft zijn contacten nooit gebruikt om iets te regelen, zoals er in zaken - en vooral in Suriname - altijd iets geregeld wordt. Hij heeft wel Henk Herrenberg aangesproken om voor Lise een volkswoning te regelen. Daar woont ze nu nog steeds en in iedere brief die ik van haar krijg vraagt Lise: ‘En hoe gaat het met meneer Willem?’

Met het slechter worden van zijn financiële situatie probeerde Willem wel via de financiële contacten van zijn broer, die bankier was, iets meer met Suriname te doen dan het schrijven van artikelen. Zo raakte ik ook met zijn broer in gesprek op het terras van Torarica. Ik herinner me dat het geen financieel succes werd. Wat ik me ook herinner is dat zulke tegenslagen Willem nooit verbitterd hebben. Ik denk met eerbied aan zijn mentale veerkracht om na het verlies van zijn riante huis in Amsterdam-Noord, met evenveel strijdvaardige belangstelling de wereld tegemoet te treden vanuit zijn kamertje aan de Westerkade.

Een kleine twintig jaar later zijn we nog steeds in gesprek over internationale politiek en over het leven. Willems oordeel is het oordeel van de waarschuwer die door een ongelooflijk verantwoordelijkheidsbesef gedreven wordt. Ik heb inmiddels gereisd, gewerkt en geleefd in Latijns-America, Afrika, Oost-Europa, en in de voormalige Sovjet-Unie. Ons gesprek over de wereld gaat - met tussenpozen - door. We zijn het zelden eens, en dan zegt Willem: ‘Wat wil je ook met zo'n Limburgse jongen uit Simpelveld’. Maar ik luister naar de waarschuwer.

Roel Martens

Rotterdam, oktober 2002