'Tell me who your friends are...'

[p. 108]

Volodja Molchanov

Volodja Molchanov was mijn eerste vloeiend Nederlands sprekende tolk begin jaren zeventig in Moskou. Hij was 24, getrouwd, groot, athletisch, tenniskampioen van Moskou, en was werkzaam als journalist bij het persbureau apn Novosti. Ik ben in de ussr actief geweest van 1971 tot 1988, waarbij Volodja en ik constant samenwerkten. Hij woonde ook een jaar met vrouw en dochter Anja in Scheveningen, verbonden aan de persafdeling van de Sovjetambassade in Den Haag.

Sedert de val van de cpsu ben ik niet meer naar Moskou teruggekeerd. Time (15 juli 1996) publiceerde een omslagreportage over ‘The secret story how American (cia) advisors helped Yeltsin win’. Vier maanden lang bevonden zich in het Kremlin in de vertrekken naast die van Yeltsin's dochter Tatiane Dyachenko, een batterij Amerikaanse geheime agenten, die Boris & Co. moesten adviseren over Amerikaanse verkiezingsmethoden hoe de macht in pro-Amerikaanse handen te houden. Dezelfde soort smeerlap-

[p. 109]

pen hebben George Bush junior geassisteerd om de presidentsverkiezingen in 2000 van de Demorcraten te jatten. Terwijl het westen de vlag uitstak over de val van de cpsu in Moskou ben ik tot de kleine minderheid blijven behoren, die de omwenteling in de ussr voor Rusland en de wereld als een ramp zijn blijven beschouwen. In mijn dagboeken kom ik hier in detail op terug.

Volodja en ik zijn ook na 1988 vrienden gebleven. Soms belt hij op vanuit een filmfestival in Saarbrücken en pak ik een trein om hem terug te zien en bij te praten. In 1999 kwam hij met een tvteam naar Amsterdam en maakte met mij een film van een half uur voor de Russische staatstelevisie. Hij is lange tijd de meest populaire ‘talk-host’ op de Russische televisie geweest met het avondprogramma, een uur voor middernacht. Overigens ontmoet ik bij het ter perse gaan van dit boek de Russische ambassadeur in Den Haag om te bespreken of de tijd niet is aangebroken naar Moskou terug te keren.

Het dorp Staraja Ruza, 100 kilometer van Moskou, waar Volodja een dacha heeft.

3 Augustus 2002.

Willem Oltmans is 50 jaar journalist. Dat geloof ik niet, omdat Oltmans zijn vak veel frisser, scherper en vooral veel eerlijker uitoefent dan duizenden van ons - zowel journalisten van het westen als van het oosten, die bovendien jonger zijn dan Willem. Daarbij komt dat hij zijn werk serieuzer en ook interessanter heeft gedaan dan wij.

In het jaar 2000 begon ik een nieuw project voor de rtr (de Russische staats televisie). Ik begon een reeks documentaires te filmen onder de naam (vertaald), ‘Langer dan de 20ste eeuw’. De serie bestond uit gesprekken van 39 minuten, met mensen die ik in mijn journalistieke werk ontmoette, en voor wie ik veel respect heb gekregen. Onder hen was er één, die grote invloed om mijn wijze van denken heeft gehad. Dat was Willem. In het jaar 2001 filmde ik een serie van 25 conversaties, waarvoor ik de teffi-prijs heb gekregen. Dit is de Russische pendant van de Amerikaanse Oscar.

[p. 110]

Ik kreeg de titel van Journalist van het Jaar, niet dankzij mijn eigen bijzondere talenten, maar dankzij de personen die ik had gefilmd. Zoals Maya Plisetskaya, Krishtof Penderecky, Andzey Waida, Luciano Paverotti, Imelda Marcos, Gore Vidal, Annie Girardo, Chingiz Aitmatov, Natalia Bechterova (de neurofysiologe, die Willem voor zijn boek Over Intelligentie interviewde), en anderen. Eén portret heb ik aan de Nederlandse journalist Willem Oltmans gewijd. Wij zijn al bijna dertig jaar bevriend. Ik beschouw hem als mijn hoofdleraar in de journalistiek.

Wij ontmoetten elkaar in 1974. Ik was toen een jonge redacteur van het persburo, apn Novosti. Willem was toen al meer dan twintig jaar in het vak en genoot bekendheid. Ik studeerde zijn taal aan de faculteit Nederlands van de Universiteit van Moskou. Ik werd toen zijn tolk bij de zeer talrijke, en dikwijls heel vervelende gesprekken met belangrijk personen in de voormalige Sovjet-Unie. Ik leerde van hem hoe je dit moest aanpakken. Het was verbluffend om te constateren hoe anders sombere en gesloten officiële personen soms werkelijk eerlijk met hem spraken.

Willem werd ook voor mij de eerste westerling met wie ik openhartig over het leven in de ussr kon spreken. Wij leefden die dagen in een land, dat absoluut hermetisch van de rest van de wereld was afgesloten. Wij werden gevraagd om in elke buitenlander een spion of een vijand te zien. Natuurlijk was niet iedereen bij ons zo idioot om het daarom ook te doen. Het bleef echter de grote vraag met wie je, afkomstig uit het westen, wèl vrijuit zou kunnen praten.

In dit opzicht bracht Willem geluk. Wij hadden dezelfde belangstelling voor politiek, muziek en literatuur. We hadden ook paralel lopende familie-achtergronden. Ik vertelde hem veel over dingen, die wij als verschrikkelijk ervoeren in de Sovjet-Unie. Maar ik behoefde geen moment te vrezen dat hij me zou verraden. Hij heeft dit nooit gedaan. Tenslotte is een verspreking menselijk. Van zijn kant opende hij een hele nieuwe wereld voor mij, want hij vertelde veel over zijn eigen leven in Holland en vooral ook in Amerika. Dat waren voor mij hele nieuwe waarden, en ook nieuwe morele principes in de journalistiek. Hij informeerde mij over wat het westen verstond onder mensenrechten.

[p. 111]

Hij werd ook een goede vriend van mijn familie. Hij zat 's avonds dikwijls bij ons thuis en vertelde ons heel veel. Mijn vader was componist en directeur van het beroemde Bolshoi theater. Willem ging er veel heen. Hij was bevriend met de componist Ahram Katchaturian en diens vrouw. Hij woonde met hen en mijn vrouw Consuela een uitvoering van Katchaturians ballet Spartacus bij, Willems lievelingsballet.

Ik weet niet meer hoeveel dagen en nachten wij met elkaar gesproken hebben. Honderden ontmoetingen. Honderden verhalen. En heel langzaam en nogal snel zijn, mede dankzij Willem, achterhaalde dogma's van de cpsu en het Leninisme uit mijn hoofd verdwenen. Ik zal Willem tot het einde van mijn leven voor zijn vriendschap en zijn wijze lessen dankbaar zijn. Hij - Willem Oltmans - maakte van mij een journalist.

Hier, in mijn dacha buiten Moskou, heb ik zijn boeken over Indonesië, Rusland, Amerika en zijn dagboeken. Ik heb hier nooit iemand ontmoet, die na een gesprek met hem zei, ‘Ach, die vervelende Nederlandse journalist met zijn stomme vragen.’ Dat hoorde je over buitenlandse journalisten heel dikwijls. Maar niet over hem. Hij was voor onze mensen interessant. Of hij nu de president van de ussr Academy of Sciences interviewde, of aartsbisschop Pitirim, zijn talent was zich waar hij ook kwam informeel, en toch gepast op te stellen, waardoor men voelde dat men iemand van niveau ontving om door geïnterviewd te worden. Dat is één der belangrijkste en noodzakelijke voorwaarden om ons beroep goed uit te voeren.

Ik noemde hem altijd ‘mijn grote broer’. Ik feliciteer je met de eerste 50 jaar van je journalist zijn. Je mag tevreden zijn, want, die stomme, jonge Russische tolk is dankzij jouw lessen één der meest bekende Russische journalisten geworden. Dikwijls ben ik in de herfst of de winter hier op mijn dacha in de regen en de sneeuw. Dan neem ik een glas rode wijn en herlees sommige van je boeken, zoals je reportage over de Kennedy moordenaars, over Sukarno, over de Club van Rome, over Amerika en Jimmy Carter en over intelligentie. Ik ben zeker, dat zijn boeken over 50 of 100 jaar nog altijd zullen worden gelezen. Vele namen van journalisten

[p. 112]

zullen in de geschiedenis verloren gaan, maar zijn werk zal in de historie haar waarde behouden.

Proost mijn hoofdleraar!

Vladimir Molchanov.