Memoires 1997-B

[p. 7]

Inleiding

Toen ik Willem Oltmans voor het eerst zag, lopend door de Leidsestraat van de Prinsengracht richting Keizersgracht, kende ik hem al via de publiciteit. Trots als een pauw liep hij daar, kaarsrecht. Aan zelfvertrouwen ontbrak het hem nooit, ondanks de enorme financiële tegenslagen en tegenwerking waar hij bijna zijn hele werkzame leven onder geleden had. Naast zijn gevoel voor humor vond ik dat een van zijn mooiste eigenschappen. Hij zag overduidelijk de kleingeestigheid van vooraanstaande lieden uit de hogere klassen.

Ik herinner me niet meer hoe we met elkaar in contact kwamen, maar dat moet begin jaren '90 zijn geweest, enkele jaren voordat ik hem effectief kon helpen met het halen van zijn gram en het binnenhalen van de zwaar verdiende schadeclaim.

Op gezette tijden dronken we wat bij Dikker & Thijs op de hoek van de Leidsestraat en de Prinsengracht, vlak naast het gebouw waar vroeger de Ondernemingskamer van het Amsterdams Gerechtshof zetelde en schuin tegenover het pand aan de Prinsengracht waar ik zelf toen woonde. Die bijeenkomsten waren voor mij iets waarnaar ik uitkeek. Ik had ook het idee dat hij zich door mijn analyses enigszins gesteund voelde, maar dat kan ik mis hebben. De gesprekken hadden overwegend (maar niet totaal) betrekking op de wijze waarop ouderejaars Luns zijn gigantische frustratie over het succesvol optreden van Oltmans met betrekking tot Nederlands Nieuw-Guinea op Oltmans had botgevierd.

Midden jaren '50 wilde Joseph Luns, als minister van Buitenlandse Zaken, Nederlands Nieuw-Guinea als Nederlandse kolonie behouden. Onder druk van de Verenigde Staten en met name Kennedy moest Nederland dat gebiedsdeel in de jaren zestig toch aan het buurland Indonesië afstaan. Dat was voor Luns geen aangename ontwikkeling. Nog minder aangenaam was het voor hem dat Willem Oltmans daaraan had bijgedragen met zijn vele artikelen en gesprekken met onder meer president Soekarno van Indonesië en vooraanstaande Amerikanen. Joseph Luns heeft de effecten van Oltmans' optreden ongetwijfeld herkend. Anders zou het onverklaarbaar zijn dat hij Oltmans op bijna misdadige wijze gedurende zijn gehele verdere carrière waar mogelijk heeft gesaboteerd. Wanneer Oltmans voor een reis naar het buitenland vertrok in-

[p. 8]

strueerde Luns de betreffende ambassade bijvoorbeeld om Oltmans op geen enkele manier te helpen. Ook werden van overheidswege leugens over Oltmans verkocht met het doel zijn reputatie te vernietigen.

Het merkwaardige was dat dit gewoon doorging nadat Luns in 1971 door andere ministers was opgevolgd. Het gedragspatroon ‘Oltmans dwarszitten’ was op alle ambassades geïnstitutionaliseerd en totaal losgezongen van de persoonlijke frustraties van Luns.

Oltmans' carrière werd al sinds 1957 op deze manier gesaboteerd. Toen ik hem begin jaren negentig ontmoette was hij reeds lang bezig daar tegen te vechten, maar met weinig succes. De Nederlandse Vereniging van Journalisten nvj steunde hem aanvankelijk waar mogelijk, maar ook zij had niet de power om tegen regeringsbeleid op te treden. Willem Oltmans beschikte aanvankelijk over een kring van vooraanstaande en gerespecteerde Nederlanders, maar niet over de juiste advocaten. Ik geef toe: advocaten zijn niet alleen zaligmakend, maar er zijn echt omstandigheden waaronder het efficiënter is om met goede advocaten een procedure te starten dan om via zachte wegen en beschaafde praatjes door goed opgevoede lieden op informele wijze je belangen te laten behartigen. Oltmans kon ik aan zulke advocaten helpen die bovendien bereid waren pas na voltooiing van de rechtszaak hun declaraties in te dienen (zoals begin vorige eeuw wel vaker voorkwam). Een van hen, Ellen Pasman, maakte zelfs op eigen kosten reizen naar Zuid-Afrika waar het haar lukte cruciale getuigen te vinden met betrekking tot de leugens die in opdracht van de Staat over Oltmans waren verspreid. Haar optreden gaf voldoende munitie om de regering, met name de minister van Justitie Jozias van Aartsen, tot serieus overleg met Oltmans te dwingen.

De nvj had begin jaren negentig een schadeberekening voor Oltmans opgesteld. Volgens de nvj had Oltmans door onrechtmatige tegenwerking van de Staat, althans van het ministerie van Buitenlandse Zaken, zo'n 2 miljoen gulden schade geleden. Dat leek mij wat aan de zuinige kant, gezien de periode van veertig jaar waarin hem het leven, althans het werkende leven, bijna onmogelijk was gemaakt. Nadat ik mijn mening over dat schaderapport had gegeven vroeg Oltmans mij een nieuw schaderapport op te stellen. Dat deed ik en ik kwam uit op een schade van ca. ƒ 8.000.000. Onder druk van de door Pasman voorgestelde getuigen en nadat Oltmans had gedreigd ook leden van het Koninklijk Huis als getuige op te roepen bood Buitenlandse Zaken aan de slepende juridische processen te vervangen door een driemanscommissie die over de schadevergoeding bindend zou adviseren. Beide partijen zouden

[p. 9]

een commissielid aanwijzen en de twee commissieleden tezamen zouden de derde aanwijzen. Oltmans leek nog even te twijfelen. Ik adviseerde hem echter het aanbod te accepteren. Ook adviseerde ik hem dringend om zijn vertegenwoordiger in de commissie niet op juridische, economische of politieke capaciteiten te selecteren, maar slechts op één eigenschap: de derde man erdoor kunnen drukken. Alzo gebeurde en als derde man werd de voormalig president-directeur van Elsevier, Pierre Vinken, aangewezen. De door Vinken geleide commissie bepaalde vervolgens de door de staat aan Willem Oltmans uit te keren schadevergoeding op ƒ 8.000.000, ongeveer het bedrag dat ik voor Oltmans had berekend.

In de periode dat ik Oltmans had geholpen had ik, zijn financiële positie kennende, natuurlijk geen nota gestuurd. Nadat Oltmans zijn ƒ 8.000.000 had ontvangen nam ik toch de vrijheid zulks te doen. Dat viel niet in goede aarde. Het bleek zelfs nodig een civiele procedure tegen hem starten en vonnis te verkrijgen alvorens hij bereid was enkele duizenden guldens te betalen.

Pieter Lakeman