Logo DBNL
Memoires 1996-B (2020)

Memoires 1996-B

(2020)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

5 november 1996

We werden vanmorgen in alle vroegte door Ronald Koopmans en Rens Broekhuis met een camera op Schiphol opgewacht. Peter Nicolaï voerde het woord. Hij wil de bonzen van Höcker, Rueb & Doeleman over de resultaten van de reis informeren. Wil hij er dan toch blijven? Ik vind dat geschift. We moeten er niets over zeggen, met zoveel gieren op de loer en gewoon rechter Punt overvallen met wat Landman heeft te melden.

Ik was nauwelijks thuis toen Gino verscheen. Hij zou het liefste een paar maanden bij me intrekken. Hij woont met zijn vriendin op het Thorbeckeplein, maar tussen hen schijnt de kou niet uit de lucht te zijn. Hij zou maar twee koffers met kleren meenemen, die eigenlijk in dit hok er niet bij kunnen, tenzij ik er een tweede klerenkast inprop. Ik zei: ‘Let's make it work,’ waarop hij antwoordde: ‘May be it works for two days or two lifetimes.’ Ellen vindt het waanzin. Zij heeft gelijk. Ik zal Gino afbellen.

Ellens vriend, rechter Hoogenboom, noemde het een doorbraak. Maar hij zou Ellen niet meer bellen, want hun telefoon werd afgeluisterd.

Paul zei dat het pamflet donderdag verschijnt, maar als bijlage van Kleintje Muurkrant, wat ik maar niks vind.130 Hij had me ook verschillende knipsels toegestuurd, waaronder een stuk uit het Reformatorisch Dagblad.131

6 november 1996

Vermeer heeft een Memorie van Grieven naar het Hof in Den Haag gezonden, waarom prinses Margriet zal moeten getuigen.132

Ellen Pasman belde. Christo had Peter Nicolaï gebeld dat hij morgen moet worden afgehaald. Ik moest meteen komen. Dat deed ik, door storm en een plensbui. We belden naar Pretoria, waarna bleek dat hij helemaal niet morgen komt, maar 11 november, zoals we hadden afgesproken.

Ik belde Jan Tromp, die vertelde dat Pieter Broertjes in Amerika zat. Hij had me het gebuik van het citaat van Margriet vergeven, zei Tromp. Maandag komt hij met Ramdharie lunchen bij Doeleman.

Evert Santegoeds belde me om te vragen hoe het gegaan was in Zuid-Afrika. Dat was aardig.

Gino reageerde sportief op het feit dat ik toch niet wilde samenwonen. ‘Ik wil geen problemen voor jou veroorzaken.’

7 november 1996

Oud-minister Peter Kooijmans wordt rechter bij het Internationale Hof. De man was zelfs niet in staat in mijn zaak gewoon de waarheid te zeggen.

Eduard vertelde dat zijn grootvader (85) nog maar 50 kilo weegt, wat hij zich zeer aantrekt. Afschuwelijk. Dat is ook mijn voorland.133

Rechter Punt heeft laten weten geen bezwaar te hebben tegen een verhoor van Christo Landman op korte termijn.

Na enig geknoei heb ik voor Jeroen Krom in Zwolle vijf pagina's geschreven voor de Perstribune over de nvj.

Paul de Ridder kwam langs. Hij bleef een uur en bracht een bundeltje exemplaren van de nieuwe pamfletten mee. Van Liegen tegen Beatrix zijn er pas 180 verkocht. Ik vind dat vreselijk, maar goed, Story deed er niets mee en de gpd hielp geen moer. Ellen denkt dat Peter Nicolaï zeer van slag zal zijn over dit pamflet. Dat kan wel, maar hij doet het bij alles in zijn broek. Ik schreef Piet Hagen een briefje, en ga dit straks met het pamflet afgeven.

8 november 1996

Landman belde al vroeg dat hij verhinderd was om maar Nederland te komen. ‘Blijf maar daar,’ zei ik, ‘het weer hier is afschuwelijk.’ Hij bleek een grap te maken, want hij was al in het Ibis Hotel op Schiphol. We spraken af elkaar om 18:00 uur op het Centraal Station te ontmoeten. Hij was nog nooit gecontroleerd op Schiphol, meer deze keer helemaal.

Om 12:30 uur waren Stieven Ramdharie en Janny Groen bij

Höcker, Rueb & Doeleman op kantoor. Tien minuten later kwam ook Tromp binnenvallen. Peter en Ellen informeerden hen uitgebreid. De Volkskrant zou Landman exclusief krijgen, maar was niet bereid hem daarvoor te betalen. Waar hiaten waren, reageerde Tromp met: ‘Dat zijn Pietje Bel-verhalen.’ We vertelden niet dat Landman al in Amsterdam was. Tromp leek geleidelijk aan meer belangstelling voor de zaak te krijgen, maar vroeg zich af wat de woorden van één man waard waren. Waren er documenten? Ja, die kwamen met iemand mee en zouden in een kluis op Schiphol door mij kunnen worden opgehaald.

Ellen zei dat haar man het nieuwe pamflet geweldig vond, maar onverstandig - vooral ook ten aanzien van Punt. Wat al deze jongens constant door elkaar halen is ‘verstandig’ en ‘principe’ gekoppeld aan eer. Eerbaar handelen, zonder aanziens des persoons.

Vanavond ging ik Christo ophalen van het station. Ik nam hem eerst mee naar de Westerkade. Hij vond eigenlijk dat ik prima geïnstalleerd was. Ik liet hem de afrekening van de Sociale Dienst zien, die hij weglegde. Hij had er met zijn villa en twee bmw's geen belangstelling voor hoe ik leefde. Hij popelde om weg te gaan. Intussen is hij naar de Schiphol Hilton verhuisd, waar hij 50 procent korting krijgt. Daarna gingen we rijsttafelen bij Sarang Mas met Ellen Pasman en Peter Nicolaï.

Waar het vanavond om draaide, was wanneer Peter en Ellen de documenten konden inzien. Die werden dus door de vrouw van ene David Broekman zondag mee naar Holland genomen. Peter Nicolaï zei tegen Christo dat Ellen en ik werden afgeluisterd, met andere woorden, bel mij en ik haal de documenten uit de kluis. ‘Damn it,’ riep ik, ‘ik heb Christo gevonden, ik heb getekend om er uiteindelijk voor te betalen, dus ik wil er geen gedonder over hebben, ik haal ze uit die kluis.’ Ze schrokken en bonden in, maar ik blijf bedacht op sluwe advocatentrucjes.

Christo's gezeur werd me tijdens de rijsttafel ook teveel. Toen hij zich liet ontvallen: ‘Ik hoef toch niet te bedelen om mijn eigen geld,’ heb ik uitgeroepen: ‘Man, hoe deftig kan je zijn? Je komt drie dagen te vroeg. Ellen moet geld van haar privérekening halen. Op die manier geneer ik me je aan hen te hebben voorgesteld.’ Hij hield er inderdaad ogenblikkelijk over op.

Ellen had 2.000 gulden voor Landman van de bank gehaald en moffelde een dikke enveloppe in mijn hand, en een schuldbekentenis om te tekenen. Tussen neus en lippen zei ze dat er

10.000 gulden was opgenomen met haar credit card die blijkbaar gestolen was.

9 november 1996

Ellen denkt dat als Nicolaï mijn nieuwe pamflet onder ogen zou krijgen, hij misschien zelfs gaat weigeren samen met haar een eigen kantoor te beginnen. Hij zal in ieder geval razend zijn. Alsof ik daar verantwoordelijk voor zou zijn. Is ze soms bang dat hij bij Doeleman wil blijven? Naar wat voor maatstaven leven deze mensen? En wat zal Tromp doen als hij leest over de keet die de advocaten hebben met Doeleman en de nvj? Ik heb bij het schrijven niet gedacht, niet een seconde, aan de belangen van wie ook, maar aan het weergeven van wat werkelijk is gebeurd.

In Thermos was deze keer onaangename muziek. Ik vluchtte. Het leek wel of je in een textielfabriek in Mumbai naar duizenden machines luisterde. Mindless music for empty minds.

Gino komt vanavond. Dat is tenminste iets.

10 november 1996

Vannacht, ik sliep allang, arriveerde Gino. Ik was nauwelijks in staat een gesprek te voeren. Hij had wat bagage bij zich en droeg een kostuum, want hij kwam rechtstreeks vanuit zijn werk. Ik knapte af, maar toen hij even later in een slip in bed stapte, was het weer goed. Toch gebeurde er heel de nacht niets. Hij trok vanmorgen een jogging broek van mij aan en verdween naar het Marnixbad aan de overkant om te zwemmen. Ik ben zekerder dan ooit dat samenwonen in dit hok niet kan.

Werk aan mijn Memoires en bereikte december 1982, als ik bij vriend Arnold Hutschnecker van gedachten wissel.

Jan Tromp gaf aan dat ze morgen om 10.00 uur beslissen wat ze doen met het verhaal Landman, ook probeerden ze voor het geld een oplossing te vinden. Ellen houdt 5.000 gulden beschikbaar.

Ronald Koopmans belde me en probeerde achter de naam van Christo Landman te komen, maar ik heb niets losgelaten.

11 november 1996

De krankzinnige gebeurtenissen en zenuwslopende toestanden van de dagen voorafgaand aan Christo Landmans getuigenis achter gesloten deuren in Den Haag zijn bijna niet te beschrijven.

Peter Nicolaï vindt mijn pamflet slim geschreven, maar denkt

dat Ellen er straks de weerslag van ondervindt. Zelf denkt ze daar totaal anders over.

Gino zag er vanmorgen zo zalig uit. Ik begin er aan te wennen samen te slapen. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen hem weg te sturen. Vanavond blijft hij ook.

Christo wilde morgen niet om 14:00 uur, maar om 09:00 uur afspreken. Ik had Vermeer al ingelicht die een ontmoeting van morgen al verplaatst heeft naar vrijdag. Intussen vroeg ik Peter Nicolaï om mee te gaan, want hij vond het toch niet prettig 5.000 gulden te overhandigen zonder dat hij een handtekening heeft onder het gespreksverslag uit Pretoria.

Tromp zei tegen Ellen dat er toch geen kans was dat de Volkskrant zou betalen voor een artikel over de documenten van Landman. Zelfs zij was verbaasd over de gang van zaken met de Volkskrant. Om 10.30 uur morgen op kantoor bij Doeleman bekijken ze de documenten. Doeleman zelf schijnt razend te zijn over het nieuwe pamflet.

Ik had met Christo afgesproken dat hij me vanavond de sleutel zou geven van het kluisje waar de documenten zouden liggen. Christo bleef via Peter proberen morgen eerder weg te kunnen, hij wilde naar Luxemburg. Ik drong er bij Peter op aan dat hij moest zeggen dat Ellen morgen niet eerder dan 12:00 uur kan afspreken. Daar hebben we geen ticket voor betaald. Peter dacht ook meer tijd nodig te hebben om de documenten te bestuderen. ‘Peter, het gaat niet om de Britse grondwet; het gaat om een paar brieven.’

Uiteindelijk werd besloten dat Ellen en Peter ook mee zouden gaan om de documenten op te halen.

We gingen naar het Centraal Station waar we hadden afgesproken. Ellen had de 5.000 gulden bij zich. We wachtten daar van 16:00 uur tot 17:20 uur. Peter bleef maar rondjes lopen. Hij belde naar kantoor en naar huis, maar Landman kwam niet opdagen. Onze gedachten raakten verstrikt in allerlei scenario's, bjivoorbeeld dat Landman al vertrokken was en toch niet wilde getuigen. Het werd een vervelende affaire en Peter zocht naar een zondebok. Hij wilde weten wat ik had gezegd, wat Ellen had gezegd en tenslotte belde hij het Hilton op Schiphol. Landman was daar nog ingeschreven, dat was tenminste iets. Peter zei: ‘Landman zit te stoken.’ We gingen naar huis in afwachting tot Landman contact op zou nemen.

Toen ik om 18:30 uur thuiskwam, belde Landman. ‘Ik zit op je te wachten.’ Dat was dus de voortzetting van zijn pogingen gedonder te veroorzaken. Bovendien zat Peter Nicolaï bij hem. Ik hing op, maar belde direct terug en vroeg naar Peter.

Die zei dat hij op het station naar mijn huis had gebeld. Ik geloofde er helemaal niets meer van. Om 19:30 uur kwam Ellen op hoge poten bij me aan. Landman had een ultimatum gesteld. Als het contract niet werd nagekomen en ik er niet om 20:00 uur was, zou hij vertrekken. Ik keek naar Ellen en besloot mee te gaan. Maar alleen voor Ellen. We sprongen in de taxi, en aankomend op Schiphol zaten Nicolaï en Landman op een bank hard te lachen. Ik aarzelde of ik Landman nog een hand zou geven. Landman zei eerst het geld te willen hebben voordat hij me het kluisnummer zou geven. Hij kreeg de 5.000 gulden van Ellen en gaf me het nummer. Ik ben direct naar beneden gegaan en vond in het kluisje slechts drie brieven.134 Ik heb direct kopieën gemaakt. Ik was eerst pessimistisch, maar nu ik ze lees, lijken ze toch voor een doorbraak te kunnen zorgen. Al met al was deze hele farce die Landman opvoerde vooral voor hem bedoeld om 20.000 gulden binnen te halen.

12 november 1996

Vanmiddag nieuwe paniek. De Volkskrant hechtte niet veel waarde aan de brief van ambassadeur David Louw. Jan Tromp heeft Janny Groen en Stieven Ramdharie op de zaak gezet. Landman werd bij die krant gezien als een onbelangrijke man en als de stukken vals waren, stonden mijn advocaten in hun hemd.

Ik ging zelf aan de telefoon met Ramdharie en vertelde hem in vijftig minuten wie Landman was en dat hij vijf jaar aan het hoofd had gestaan van clandestiene operaties onder Pik Botha. Waarom ik dat niet meteen had gezegd, riep hij uit. ‘Nou, omdat we ervan uitgingen dat de redacteuren bij de Volkskrant wel zouden begrijpen dat Nicolaï en Pasman - of ik - geen krullenjongen uit Pretoria hebben overgevlogen.’ Nu deed hij welwillend, en zei hij dat ‘de anderen’ wilden dat een aantal zaken werd nagetrokken. Janny Groen stond er sceptisch tegenover en Jan Tromp werkte gewoon tegen.

Ook Nicolaï scheen te aarzelen en vroeg zich af of er een luchtje aan de stukken zat. Waar ze ook voortdurend bang voor zijn, is dat Landman alsnog op het nippertje met de noorderzon eclipseert. Landman was intussen ziedend op mij en had trillend op zijn benen gezegd dat ik gek was, dus Ellen en Peter wilden nog een avond alleen met hem de komende zitting doorspreken. Vanmorgen opperden ze nog dat ik zoete broodjes met Landman moest bakken om de sfeer te herstellen. ‘Die

is voorgoed verpest,’ zei ik, ‘en dit zal zijn terugslag hebben op zijn getuigenis donderdag. Jullie wilden toch zo graag alles via Peter laten lopen omdat we werden afgeluisterd? Toen ik in Pretoria de leiding had, liep alles op rolletjes. Nooit een misverstand. En nu loopt alles in de soep. Rara, hoe kan dat?’ Nicolaï wilde weten wat hij dan anders had moeten doen. ‘Je had Ellen en mij moeten ophalen toen je ontdekte dat Landman in het Hilton zat. Dan waren we er samen naartoe gegaan en was er niets gebeurd. Maar je wilde weer zo graag de zaak zelf overnemen, maar je kan het niet en nu is alles verpest.’

Terwijl we zaten te praten kwam bij Doeleman een fax binnen van Verploeg namens de nvj, dat hij binnen 48 uur de nvj-dossiers in mijn zaak wilde terugontvangen. Ellen en Peter laten alles kopiëren en morgenochtend gaat het zaakje terug. Verploeg schreef ook in de fax: ‘Zie je wel dat Oltmans ons alleen maar voor het geld heeft gebruikt?’ Wat laat die man zich in de kaart kijken!

Tegelijkertijd belde Piet Hagen van De Journalist om Nicolaï te vragen waarom hij bij Doeleman weggaat. Die man zit ook nog in potjes te roeren. ‘Om privéredenen,’ hoorde ik Peter zeggen.

13 november 1996

Vanmorgen arriveerde weer eens een fax van Landman waar Ellen zich een ongeluk van schrok. Ik stelde haar gerust en zei dat alles goed zou komen.135 De bedoeling was vanavond met z'n vieren een slijmgesprek met Christo te hebben, en ik zou een cadeautje voor Marie mee kunnen brengen, die morgen jarig is. ‘Ik doe er niet aan mee,’ heb ik gezegd. Ellen wilde weten wat er dan moest gebeuren. ‘Het beste zou zijn als de situatie uitgesproken kan worden, maar dan wordt het gedonder, dus beter is ergeen ontmoeting vanavond,’ zei ik.

Het geklier van Landman werd door de juristen zeer serieus genomen. Het ultimatum dat hij in de fax van hedenochtend stelde, deed hen beiden al snel door de knieën gaan. Ze denken alleen in juridische verhoudingen, dus gingen ze akkoord met de punten 4.1, 4.2 en 4.3 in de fax. Reuze stom. Hij had niets gedaan als ze vaag waren gebleven. Ellen had me gebeld, vroeg wat ze moest doen en deed ondertussen iets anders. Ik wierp Ellen voor de voeten dat ze er gisteren met hun neus op zaten toen Ramdharie en Groen de documenten inzagen. ‘Hoe wil je nu de Volkskrant in de ogen kijken, zei ik, ‘nu je je handte-

kening hebt gezet dat de documenten niet ter sprake zullen komen?’

Vanavond belde Ramdharie nog, die naar mij was doorverwezen door Nicolaï. Ramdharie verwees omstandig naar de scepsis die bij de Volkskrant tegen mij persoonlijk leeft - alsof dat ook maar iets te maken heeft met journalistiek. Het is duidelijk, ze zijn gewoon incompetent.

14 november 1996

Ik schreef een persverklaring en stuurde deze met de drie documenten naar anp, gpd en Algemeen Dagblad. Ik had ook nova gebeld, maar hoorde niets meer van hen. Zo het er nu uitziet, blijft het dus bij de Volkskrant.

Den Haag, Paleis van Justitie, kamer 305

Den Hertog begon met de rechter te vragen, waarom er voor gesloten deuren was gekozen. Dat werd snel en adequaat door Ellen weggewerkt. Daarop stak Christo van wal. ‘Ik werkte sinds 1987 bij de Staatsveiligheidsgemeenschap en was afdelingshoofd van de sensitieve projecten van Buitenlandse Zaken. Uit dien hoofde behartigde ik de politieke verhoudingen met Nederland. Op dit moment worden mijn uitspraken hier beperkt door de Zuid Afrikaanse wet genoemd de Public Secrets Act, wat een wet op ambtelijke geheimen is. Maar Oltmans heeft ook volgens onze nieuwe wetgeving het recht zijn stukken in Pretoria in te zien.’

‘Toen ik zaakgelastigde in Den Haag was, onderhield ik soms wekelijks contacten met het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken en dan viel de naam Oltmans. Altijd weer werd hij als een onaangename of een gevaarlijke man voorgesteld. Ik kende die naam vanuit het Haagse diplomatieke circuit, dat hem altijd in een linkse hoek plaatste. Hij volgde een alternatieve levensstijl, was een controversiële figuur en zo zag men hem dus ook op mijn ambassade. We werden uit christelijke hoek voor hem gewaarschuwd vanwege zijn homoseksualiteit.’ ‘Het eerste contact dat Oltmans met ons had, liep via diplomaat Heath, die na met hem gesproken te hebben zeker een ander beeld schetste.’

En zo kabbelde de getuigenis verder.136 Peter Nicolaï toonde hem de beroemde brieven van ambassadeur Louw, en Christo herkende deze als authentiek. Hij had ze gezien voor ze verzonden waren, volgens vast gebruik op de ambassade.

Nadat het verhoor van Christo beëindigd was, bleef Peter Nicolaï bij hem, en verlieten ze de rechtszaal samen, omdat Peter wilde voorkomen dat het interview met Stieven Ramdharie van de Volkskrant soep met ballen zou worden. Ellen Pasman en ik bleven achter.

Rechter Punt zei dat mijn zaak hem steeds onoverzichtelijker voorkwam en het een rijstebrijberg van gegevens leek. Was het niet beter een periode uit het drama eruit te halen, bijvoorbeeld die tot de jaren 80? Ellen stak onmiddellijk een voortreffelijk pleidooi af. Daarop zei Punt twijfels te hebben dat wat mij in 1987 in Zuid-Afrika overkomen was, nog altijd het gevolg zou zijn van de in de jaren vijftig door Luns uitgegeven instructies om mij waar mogelijk te saboteren. Op dat moment werd ik razend. Ik stak een betoog af dat wij het bewijs hadden dat secretaris-generaal Bot nog onlangs oud-minister Luns in Brussel op de hoogte hield van het verloop van deze rechtszaak. ‘Ik geloof,’ zei rechter Punt, ‘dat u van mening bent dat ik het niet erg goed doe.’

‘Ja, dat vind ik inderdaad. Men kent de stukken niet. Zelfs de heer Den Hertog zegt tegen professor Nicolaï, “U kent de dossiers toch ook niet?” en hij is de enige niet in deze zaal die de stukken niet kent.’ Den Hertog zweeg. ‘Ik ken ze wel,’ ging ik verder, ‘en erger me groen en geel. Vergeet u niet, mijnheer Punt, ik heb tussen 1956 en 1964 een stempel op mijn naam gekregen waar ik nooit meer vanaf kom in Den Haag. Zelfs de heer P.L.G. van Velzen zei in 1992 tegen mij in de lift bij Buitenlandse Zaken na mijn bezoek aan Ben Bot, dat ik de keuze van Nieuw-Guinea had gemaakt en nu maar de consequenties moest dragen. Hij liegt er natuurlijk over, maar dat heeft hij wel gezegd.’ Ellen zei later dat mijn betoog uitstekend was. Rechter Punt antwoordde dat hij begreep dat ik gegriefd was, maar juridisch gezien kon hij er niets mee. Hij stelde zelfs voor dat we een eis tot vermeerdering zouden indienen, en dat we nu maar van onze kant een voorschot moesten vragen. Hierop riep landsadvocaat Den Hertog rechter Punt toe: ‘Bent u nu de vierde advocaat van Oltmans geworden?’ Ellen en ik waren met stomheid geslagen over de wanvertoning die we juist hadden gadegeslagen.

We vonden Christo, Nicolaï en Ramdharie in diep gesprek in Hotel Babylon. Peter liep ons tegemoet en zei: ‘Die man is een lul, niet te beschrijven. Hij vraagt alles drie keer. Hoe komt zo'n man bij de Volkskrant?’ Ik vroeg Christo waarom hij kort voor de zitting dat bespottelijke ultimatum had gezonden. Hij had met een rechter van het Hoge Gerechtshof in Zuid-Afrika

getelefoneerd, die had geadviseerd te wachten tot hij over meer documenten zou beschikken.

Pieter Lakeman belde vol interesse. Hij scheen terughoudend over de meineed van Docters van Leeuwen en Van den Broek. Ik niet.

15 november 1996

Peter Nicolaï belde om 08:30 uur en las het artikel in de Volkskrant voor.137 Hij deed alsof dit helemaal zijn werk was geweest. Maar Ellen heeft gisterenavond aan de telefoon met Janny Groen de kwestie van de meineed van Docters van Leeuwen er doorgedrukt. Nicolaï probeert de vervolging van Docters van Leeuwen juist tegen te houden. Tijdens het verhoor bij Punt vreesde hij voor een herhaling van de getuigenis van Bijvoet indertijd en hij zei: ‘Heb je gezien, Willem, dat ik Landman bijna smekend aankeek om geen foute dingen te zeggen?’ Vanmorgen belde voor het eerst Henk Hofland. Hij vond het een behoorlijke doorbraak dat de Volkskrant de zaak op de voorpagina had gezet. Ik vroeg of hij 20 november meeging naar de reünie op Nijenrode, maar daar was geen sprake van. Zoiets begrijp ik niet.

Intussen stelden Peter en Ellen een uitstekende verklaring op, exclusief voor nrc Handelsblad.138

Van 12:30 uur tot 14:00 uur heb ik met Jan Willem van Cruysen en Pieter Lakeman bij Ellen en Peter een broodje gegeten. We bespraken de mogelijkheid om een advertentie van een halve pagina te plaatsen in de Volkskrant met een oproep aan de overheid mijn zaak naar tevredenheid te regelen en die door bekende Nederlanders te laten ondertekenen. Eventueel gekoppeld aan een interview met mij, waarbij Peter benadrukte dat, als dat gesprek er zou komen, ik niet maar raak kon kletsen, want dan zouden de mogelijke ondertekenaars zich terug kunnen trekken.

Verder spraken we over het openen van een rekening bij notaris Maarten Meijer, waar men geld op kan storten ten behoeve van mijn proces.

Lakeman deed nogal gek over het vervolgen van Docters van Leeuwen. ‘Hij zal nooit, nooit, nooit worden veroordeeld. Daar is nul komma nul kans op,’ en kneep zijn ogen erbij dicht. Later herhaalde hij dit theater nog eens, waarop ik nijdig werd en zei dat hij zijn mond moest houden als hij niet op de hoogte was van de bewijzen.

Peter is nog steeds niet van plan Van den Broek aan te pakken, maar Ellen zei dat zij het dan wel zou doen.

Jan Willem suggereerde dat ik een voorschot zou moeten vragen voor de periode 1986-1990 voor gederfde inkomsten, of een bedrag van 550.000 gulden. Al met al was het een nuttige ontmoeting.

Daarna ben ik naar de Raad voor de Journalistiek gegaan voor de zitting over mijn klacht tegen Olgun van de Nieuwe Revu. Olgun kwam niet opdagen. Ik bepleitte bij voorzitter Asser dat ze naar de opname zouden luisteren, zodat ze konden horen dat ik iets anders had gezegd dan Olgun had opgeschreven. Na beraad op de gang zegde hij toe de opname te zullen opvragen.

Volodja Molchanov is op 3 december in Straatsburg op een filmfestival en vroeg me hem daar te ontmoeten.

Peter zei dat hij vandaag 45 minuten met Ramdharie had gesproken, die had beweerd dat ik in Suriname ook wel eens iets zelf in elkaar gezet had, en dat de redactie van de Volkskrant nu bang was dat ik de brief van Louw zelf had geschreven.

De drukproef van deel zes van mijn Memoires arriveerde. Ik heb direct Frisart gebeld dat hij binnenkort een exemplaar zal ontvangen. Hij zei dat hij Peter en Ellen had gesproken. Hij constateerde dan Nicolaï bang was, en Ellen in het geheel niet.

Voor het eerst in een maand wilde ik naar Adonis gaan, maar de hele zaak was hermetisch dichtgetimmerd. Dat was een tegenvaller.

16 november 1996

Waarom Rob Vreeken in de Volkskrant van vandaag zo'n belachelijk stuk schrijft, is mij een raadsel (zie pagina 136).

Peter Nicolaï vond dat slechts één persoon de contacten met Landman moest onderhouden. Ondertussen gaf hij toe dat de charmes van Ellen ook werkten, waar ik toch wat hoop uit put dat hij zich langzaamaan als een team met Ellen gaat gedragen. Gino liep tegen 16:00 uur even binnen. Ik gaf hem een sleutel van de voordeur. Ik zal 's avonds de deur van de studio dan wel open laten, want daar wil ik hem geen sleutel van geven.

Vermeer stuurde mij zijn visie op het verhoor van Landman.139 Het was trouwens Vermeer, die er bij rechter Punt donderdag doordrukte dat de kosten om Landman hier te brengen door de Staat werden betaald. Ook dit onder luid protest van Den Hertog natuurlijk. Ellen raamde de kosten op 7.000 gulden,



illustratie

wat idioot laag was. Punt maakte er 8.500 gulden van. Den Hertog woedend. Ik had dat niet achter Punt gezocht.

Ik heb tussen alle onzin door met het bewerken van mijn dagboeken 1983 bereikt.

17 november 1996

Gino kwam niet vannacht, terwijl ik hem wel had verwacht. Voor mij kan hij wegblijven.

Ik werk druk door aan 1983 en hoop dat ik dit jaar 1984 nog kan bereiken. Ik vind het gewoon heerlijk om te werken. Onbegrijpelijk dat Hendrik al sinds 1975 op zijn gat zit.

Ellen is haar schrift met alle notities - plus stukken - over het proces kwijt. Om wanhopig te worden. Zo komt er nooit een boek. Ik zei dat het misschien wel in de doos met andere stukken naar de nvj was gegaan, zei ze - om nog wanhopiger te worden - ‘Daar heb ik ook aan gedacht.’

Vanmiddag een lange strategiebespreking voor 26 november met Peter en Ellen, voor het laatst bij Doeleman. Peter herinnerde zich niet dat Christo uitvoerig had verteld over hoe een generaal Dijkstra, vergezeld van twee agenten, bij ambassadeur Louw was geweest om te eisen dat ik uit Zuid-Afrika zou worden gezet. Ellen en ik werden beiden nijdig, maar Peter vroeg: ‘En wat doen we als het niet generaal Dijkstra is geweest, die dit overigens jegens de Volkskrant al heeft ontkend? Als Den Hertog er de rijksrecherche opzet, en die stelt vast dat het niet Dijkstra was, dan krijgt jouw zaak een enorme klap. Dan wordt de verklaring van Landman ook niet meer serieus genomen.’ Daar zou hij gelijk in kunnen hebben.

18 november 1996

Ellen belde vanuit thuis. Zij had vorige week maandag haar collega Kemper haar geheime laatje in haar werkkamer bij Doeleman gewezen en vreest dat de stukken en aantekeningen die ze kwijt is daaruit zijn gejat. ‘We hebben al in mei gezegd dat we Docters van Leeuwen zouden aanpakken. Ik had toen bij Doeleman moeten weggaan.’

Om 15:00 uur belde Ellen weer: ‘Maak je borst maar nat! Den Hertog dreigt met een kort geding om 16:00 uur als hij niet voor die tijd de drie brieven van Landman heeft.’ Ik wees haar erop dat die brieven op dit moment van mij zijn. Om 15:45 uur komt Vermeer bij haar op kantoor en ook Nicolaï zal er bij zijn. Ik zal zelf ook gaan kijken wat er gebeurt.

17:30 uur

Toen ik bij Doeleman arriveerde, stormde Ellen de kamer in: ‘Hij gaat zo de deur uit, of niet,’ doelend op de brief aan Den Hertog. Peter Nicolaï keurde wat passages af en ook Vermeer bracht nog wat wijzigingen in, en Ellen ging akkoord. Dat is een van Ellens sterke punten: ze is met passende argumenten te overtuigen als er iets verbeterd moet worden en geeft dit ruiterlijk toe. Uiteindelijk ging er een prima tekst de deur uit.140

Ook stuurden Peter en Ellen een brief aan Landman om te proberen bepaalde stukken in Pretoria te achterhalen.

Het proces verbaal van het Landman-verhoor is ‘strikt vertrouwelijk’ naar Jurgens gestuurd. Hij en Stoffelen moeten nu in het geweer komen.

19 november 1996

Tot mijn verbazing verscheen Gino vannacht. Ik raak te opgewonden door deze jongen en doe dan geen oog dicht. Dit kan niet meer. Bovendien blijft hij grotendeels een plank in bed, zonder noemenswaardige reactie. Het is ook te verstorend voor mijn werk.

Bob Tapiheru belde dat hij een lege enveloppe had ontvangen. Het pamflet dat ik hem zond, is er dus uitgehaald.

Ik heb een uurtje met Dries van Dantzig (ik noemde hem steeds Dolf ) zitten praten. Hij opperde: ‘Misschien voelde je je miskend als kind en werd je dagboek een rechtvaardiging voor je. En je bent er eigenlijk nog mee bezig.’ Bij het binnenkomen begroette hij me met: ‘Zo drakendoder,’ waarmee hij mijn actie tegen Docters van Leeuwen aanduidde. ‘Als psychiater denk ik dat Docters van Leeuwen als kind veel is geplaagd, vandaar die grenzeloze arrogantie van de man.’

Over mijn proces zei hij: ‘Jij vecht nog altijd tegen personen, maar je strijd in werkelijkheid tegen een structuur. Jij gelooft blijkbaar nog altijd in de goede wereld.’

‘Wat anders? Dan kan je net zo goed meteen in de gracht springen.’

‘Als je advocaten maar weten wat ze doen, anders staan ze voor eeuwig in hun hemd. Een individu in gevecht met de structuren is uniek. Je mag niet winnen. Als je zou winnen, is het een prachtige kroon op je leven.’

Landman schijnt een nijdige fax te hebben gezonden en wil niet helpen de stukken uit Zuid-Afrika te krijgen. Typisch

Zuid-Afrikaans. Ik moet nu handelen en Marie, Viljoen en Buthelezi erbij betrekken.

Ik ben met Ellen Pasman bij notaris mevrouw A. van Berge geweest om een rekening te openen ter financiering van mijn proceskosten. Ellen had Kees Knibbe gebeld om te vragen om een handtekening van Louw, zodat we de stukken van Landman kunnen controleren. Ik vind het onzin.

Ik zei Ellen dat niemand ons nog serieus neemt omdat we al sinds mei roepen Docters van Leeuwen aan te klagen, maar dat er nog niets is gebeurd. Ze gaat nu Spong bellen, die ik in juni al vroeg of hij naar de klacht wilde kijken. Ik wil en moet niet te hard voor Ellen zijn, maar het gesodemieter over Docters van Leeuwen heeft nu al veel te lang geduurd.

Mijn gedachten zijn veel bij broer Theo, omdat ik veel over hem lees in de dagboeken van 1983.

20 november 1996

Fidel Castro was op cnn. Hij zei: ‘Wij zijn in Cuba vrijer dan anderen. Wij zijn geen lid van het imf of de Wereldbank. We worden door Amerika geblokkeerd, maar we kunnen de waarheid zeggen.’

Rens Broekhuis had Hofland bezocht. Conclusie: ‘Een bang mannetje.’ Henk wil niets met een film over mijn leven te maken hebben, laat staan er zijn naam aan verbinden, maar wel adviezen achter de schermen verstrekken, zoals toen we elkaar op Nijenrode leerden kennen.

Ellen belde dat Peter een positief gesprek met Landman had gehad en Kees Knibbe had twee handtekeningen naar haar gefaxt. Ik wacht het rustig af. Ik vlieg niet weer naar de Van Eeghenstraat.

13:25 uur, trein naar Breukelen

Ik ben onderweg naar Nijenrode. Ik was er bij toen Bernhard, die overigens heeft afgezegd, een halve eeuw geleden het niob op Nijenrode opende. Ik begrijp niet dat Hofland hier niet bij wil zijn. Maar ik heb ook geen zin om voor het avondeten te blijven.

15:45 uur

Ik wandelde nog eens door het park van het kasteel om herinneringen op te halen, maar werd overvallen door een regenbui.

Ik kwam tegelijk met Robin Adèr en diens vrouw, als eerste in het koetshuis. Ons lazaret is nu een faculteitsgebouw. Er staan

in het koetshuis misschien 60 stoeltjes voor dit jubileum. De rest moet staan.

Westerkade

Ik ben met Han André de la Porte mee terug naar Amsterdam gereden.

Ellen had laten weten dat Spong de klacht tegen Docters van Leeuwen en Van den Broek had goedgekeurd, dus nu gaat het beginnen. Het wordt de hoogste tijd.

Ik belde lang met Peter in Hillbrow. Hij was alleen, want Edwin was op een festival in Durban. Ik zei hem dat ik met kerst misschien wel voor een week zou komen.

Er lag een aardig briefje van Leon Wecke.141 Hij komt me 6 december van het station in Nijmegen halen voor een lezing voor zijn studenten.

21 november 1996

Gino kwam laat. Ik had gehoopt dat hij niet zou komen, maar toen hij bloot in bed kwam en zich naar me toe liet trekken, was ik weer eens verkocht. Ik deed geen oog dicht en ben opnieuw uitgeput. Toen hij bij het krieken van de dageraad me afwees, stond mijn besluit vast: niet nog eens. Om 09:00 uur maakte ik hem wakker en kondigde ik aan dat hij hier niet meer kon slapen. ‘You are hetero, I am gay. You don't really want seks and I am not going to get totally excited any longer and draw a blank.’ Hij ging meteen akkoord, dus ik plofte naast hem en daar ging ik weer: ‘Gino, I love you. I want you to stay. I want you to be my lover.’ Hij keek me aan en sloeg zijn armen om mij heen: ‘I would not be here if I did not like you.’

Hij komt vanavond weer, maar ik ben totaal geradbraakt. Bij Struwe schreeuwen ze moord en brand. ‘Laat die panfluiter toch,’ zei Johan.

Lubbers heeft Ellen Pasman gebeld, en ik geloof dat ze gaan praten. Dat is net op tijd, want ik stond op het punt hem een razende fax te sturen.

De landsadvocaat stelt alles in het werk de geheime stukken uit Zuid-Afrika te pakken te krijgen. Ambassadeur Froger heeft Christo Landman er zelfs over opgebeld. Landman heeft geantwoord dat de stukken in Nederland waren gelekt onder Nothnagel. Hij heeft ook gezegd in te staan voor de authenticiteit van de brief van ambassadeur Louw.

Peter Nicolaï is weer helemaal tegen een actie contra Docters van Leeuwen. ‘Hij is zeer verbolgen over de passage over Doeleman in je vlugschrift, omdat het lijkt dat hij meegewerkt heeft mij vier maanden inactief te houden,’ zei Ellen.

‘Maar zo is het toch precies?’

‘Ja, dat is waar. Maar je verandert Peter niet. Hij is bang. Jij en ik niet.’ Zij verdenkt advocaat Kemper ervan haar schrift met notities te hebben gejat.

‘Hij vreesde dat er veel over hem in stond. Dat was dus ook zo. Ik weet nog veel meer, Willem.’

Moet je nagaan wat er zoal omgaat op een advocatenkantoor als dat. Rechter Hoogenboom, Ellens vriend, is van mening dat we Docters van Leeuwen meteen in juni hadden moeten doorzetten. Maar Ellen werd hierin geïmmobiliseerd door Doeleman, Den Hertog en Verploeg, terwijl Nicolaï aarzelde. ‘Je had toen ontslag moeten nemen,’ had Hoogenboom gezegd.

Peter Nicolaï besteedde veel tijd aan wob-procedures die niets uithalen. Het moet beslist, maar je krijgt toch bijna geen stukken en er wordt niet over geschreven. wob-procedures zijn slaapverwekkende shit.

22 november 1996

Er is een prachtig tennisgevecht tussen Sampras en Becker geweest, waar wij hier dankzij de boeven Endemol en ander gespuis nooit meer iets van kunnen zien.

Ik belde met rector 't Hooft van het Baarns Lyceum, die nu duidelijk zei dat er geen tijd was om mij tegemoet te komen. Ik wil nog steeds in de bibliotheek van het lyceum snuffelen naar informatie en foto's van de door mejuffrouw Buringh Boekhoudt geleide klas van Beatrix. Hij heeft blijkbaar door waar ik naar op zoek ben. Ik heb hem gezegd, en daarna ook geschreven, dat ik mijn beklag bij het bestuur zal doen vanwege zijn vijandige gedrag.

Ellen Pasman zegt dat Peter en zij gisteren afscheid hebben genomen bij Höcker, Rueb en Doeleman. ‘Iemand is toch in staat geweest iets aardigs tegen me te zeggen. Ze zijn op kantoor vooral razend over je pamflet, want er wordt vanuit gegaan dat ik erachter zit.’ Vroeger (in de jaren vijftig) dachten ze dat bij Vrij Nederland ook. Zelfs Mathieu Smedts schreef eens: ‘We weten nooit namens wie Oltmans binnenstapt.’ Omdat deze mensen blijkbaar zelf in de zakken van Jan, Piet en Klaas zitten en gewend zijn op aanwijzingen van anderen te opereren, gaan ze er automatisch van uit dat Oltmans namens

iemand komt. Ik heb nog nooit een been verzet zonder dit te doen aan de hand van mijn autonome beslissing, inbegrepen mijn gang op 5 april 1961 naar Walt Rostov op het Witte Huis om de kwestie Nieuw-Guinea en Bernhard daar aan te kaarten, met alle gunstige gevolgen van dien.

Het krantje van de opleiding voor journalistiek in Zwolle, Perstribune, arriveerde, met mijn opiniestuk.142

Ik ben toch nog vrij geconcentreerd aan het werk geweest. Ben nu in februari 1983 aangekomen.

23 november 1996

Eigenlijk hebben Nicolaï en Ellen nu geen tijd voor de zaak. Ze verhuizen en Peters boek moet 2 december naar de uitgever. Verder heeft hij gillende kinderen in huis, plus een irritante Russische vrouw. Er had al lang achter Viljoen en Groenewald aangezeten moeten worden.

Deel 34 van de Memoires is geschreven. Ik ga meteen door met deel 35.

Zelfs mevrouw Gödecke zag dat ik afgevallen was, dus het gaat de goede kant op.

Ik denk dat Adonis gesloten is vanwege xtc-handel. Stom, want nu staan ze stil en verdienen geen moer.

17:00 uur

Er werd aan de deur gebeld. Ik was er zeker van dat het Gino zou zijn. In plaats daarvan stapte Ellen binnen. Peter was bij de grafoloog Bruinsma geweest en die zei dat de stukken van Landman vals waren. Dat zijn dan de documenten uit Landmans dossier in zijn eigen kluis waar ik voor heb getekend 20.000 gulden te betalen. Ik zei meteen dat ik er geen woord van geloofde, en dat ik eerst een schriftelijke verklaring van Bruinsma afwachtte, en dan nog was dit maar één mening.143 Dit was dus de stunt van Peter Nicolaï om mij te overtuigen de klacht tegen Docters van Leeuwen te laten varen. Alsof ik erin zou trappen.

Ik zei tegen Ellen dat als Peter tegen de klacht inzake Docters blijft, hij zich terug zal moeten trekken en ik hem niet langer als mijn advocaat beschouw. ‘Straks gaat hij nog terug naar Doeleman,’ zei ik.

‘Zou me niets verbazen,’ zei Ellen, ‘maar dan heb ik een fijn kantoor.’ Hemeltje wat een partnerschap is me dat. Waarom kwam ze hier binnenvallen? Ze lijkt weer erg onzeker. Eigenlijk is er niemand, die in deze zaak totaal standvastig is. Bij vlagen toont men moed, zoals Vermeer, die de procedure tegen Margriet begon. Of Peter toen hij zeer to the point Docters van Leeuwen ondervroeg voor de Haagse rechtbank. Ellen is het meest constant, maar nog te afhankelijk van anderen, en wordt dan soms aan het weifelen gebracht.

24 november 1996

Gisteravond belde onverwachts Sander Gulien, de striptekenaar. Ik haalde hem van de bus. Hij zag er bleek en slecht uit. Hij heeft schrikachtige ogen en is totaal geobsedeerd met strips. Hij had pakken strips bij zich en een boek over Donald Duck. Hij krijgt 425 gulden per pagina en tekent er ongeveer tien per maand. Hij gaat per 1 december op kamers wonen, hij heeft een Indische vriendin, waar hij op uitgekeken is. Hij heeft contact met Daan Jippes, een Nederlandse striptekenaar in Glendale, Californië. Buiten stripverhalen is hij een hol vat. Zijn totale plezier bestaat uit zijn tekeningen.

Omdat ik eigenlijk Gino verwachtte, ging Sander stappen. Hij zou later opbellen of hij hier kon slapen. In plaats van 02:00 uur belde hij om 03:00 uur en kwam drie kwartier later aan. Het kostte me weinig moeite hem met geen vinger aan te raken. Vanmorgen heb ik hem er snel uitgewerkt. Hij wilde me ook nog 25 gulden schade betalen. ‘Nu maak je het nog erger,’ zei ik, ‘nu je denkt je gedrag met geld af te kunnen kopen.’ Ik nam het niet aan. Hij stonk gisteren om 20:30 uur al naar bier, en vannacht weer. Kan dus niet.

Ik lees de drukproef van Memoires 1961-1963. Ik vind het zeer spannend en ben meer dan eens met stomheid geslagen.

Ik was een uur en een kwartier bij Henk Hofland op diens werkkamer bij nrc Handelsblad. Hij vindt mijn proces steeds meer een schandaal. ‘Jij bent de Vietcong en je tegenstanders zakken steeds verder in het moeras.’ Ik vroeg maar niet meer om deze mening in de krant te zetten. Daar is de man niet ‘vrij’ genoeg voor. Ik wel, maar ik heb dankzij de overheid geen krant waar ik terecht kan. Hij staat nog sterk achter het idee om de film te maken. Hij vindt Koopmans en Broekhuis aardig, maar denkt dat Theo van Gogh erbij betrekken beter zou zijn.

Henk zei trouwens ook dat Kikkert alles overschreef, tot en met omslagen toe, en ja, dat is niet goed. Ik had waarschijnlijk

dus toch gelijk dat Papieren Tijger die man niet moest uitgeven. Zond Paul donderdag een brief. Belde hem vrijdag op, maar hij telefoneerde niet terug. Mischien was hij de hort op. Hofland vroeg of het waar was dat ik ooit met Desi Bouterse een bananenplantage wilde beginnen. ‘Niet alleen dat, ik was op een moment in onderhandeling om doodskisten uit Suriname naar Florida te exporteren. Ik moest toch in leven blijven?’ We spraken enige tijd over de achtergrond van mijn boekje Zaken doen. Ik denk dat het hem duizelde. Hij waarschuwde voor René Zwaap; hij vond hem onbetrouwbaar en gek.

25 november 1996

Paul de Ridder belde al om 10.15 uur. Hij heeft nu het eerste deel van de Memoires gelezen en nam het zichzelf kwalijk dit niet eerder te hebben gedaan. Nu begrijpt hij mijn leven veel beter. Hij zou meer delen Memoires uit de jeugdperiode willen hebben. Maar Hazeu wilde alle dagboekdelen in een beperkte hoeveelheid Memoires-delen uitbrengen waardoor er heel wat informatie niet gepubliceerd is.

Ik bezocht Peter en Ellen in hun nieuwe, uitstekend geoutilleerde kantoor. Ellen zei haar verloren gewaande notities te hebben teruggevonden. Vroeg maar niet naar de details.

Peter bevestigde dat volgens grafoloog Bruinsma het 100 procent zeker was dat de stukken van Landman vervalst waren. Er was zelfs een microscoop aan te pas gekomen. Waarom zou Landman dit hebben gedaan?

Erik Jurgens had Ellen gebeld dat hij bij de bvd was geweest, waar men had gezegd dat ik wel eens gelijk kon hebben. Maar noch hij, noch Piet Stoffelen zouden verder iets doen. Dat zou Erik nu eens onder ede voor rechter Punt moeten herhalen.

Peter gaat toch akkoord met de aanklacht tegen Docters van Leeuwen.

Er werd aan een stuk gewerkt voor de persconferentie die de advocaten morgen in Nieuwspoort geven.

We namen ook mogelijke vragen van de media door. Hoe gaat het nu verder met de financiering van het proces Oltmans?

‘Bekende Nederlanders springen bij,’ zei Ellen.

‘Wie heeft jullie reis naar Zuid-Afrika betaald?’

‘Zelf voorgeschoten.’ Dan verlies ik mijn proces, bij zo'n antwoord. Wat dan? Ja, dat is de vraag. ‘En als jij en Peter keet krijgen, als bij de Volkskrant, zijn we echt in de soep.’ Ze vonden het allemaal heel onterecht.

Later belde Jan Tromp. Ramdharie heeft een achtergrondver-

haal geschreven, wat meer van hetzelfde was, dus Tromp had het weggegooid. Ze willen niet de kans lopen dat wordt gezegd dat de Volkskrant ‘zo gek is geworden om achter de gek Oltmans aan te lopen.’ Ik heb Pieter Broertjes meteen hiervan op de hoogte gesteld en laten weten dat dit niet werkt.144

Peter heeft uitgevogeld waar oud-minister Hoekstra, en later dus Landman, woonde in Kijkduin. Nu gaat het er nog om te achterhalen wie de generaal was die naast hem woonde.

Doeleman en kantoor willen nog een afscheidsetentje geven. Twee advocaten zeiden tegen Ellen dat ze het zo goed vonden dat ze in goed overleg bij Doeleman weggingen. Ellen heeft ze daarop even ingelicht hoe het werkelijk is gegaan. Ze heeft hen onomwonden gezegd dat de manier waarop het kantoor omging met mijn zaak, een van de redenen van vertrek was. Ellen had vanmiddag een rechtzaak en morgen een om 10.00 uur. Hoe houdt zij het vol?

Vanavond kwam Tommy Wieringa met een meisje, die foto's nam, en twee jongens de Austerlitzprijs voor onbuigzaamheid - met oorkonde - aanbieden. De prijs was een in ijzer gelast boek met de tekst Austerlitzprijs 1996 vervaardigd door de vrouw van een van de bezoekers, Charlotte Scholten.

26 november 1996

Ellen zou de laatste documenten voor de klacht tegen Docters van Leeuwen hier voor half negen in de bus doen. Om 08:00 uur belde ze al of ik even wilde nalezen in het proces verbaal dat Landman had getuigd dat er een nis-man op de ambassade in Den Haag zat. Ik las als een razende, maar kon het niet vinden. Het staat er niet in, terwijl ik evenals Peter Nicolaï zeker weet dat Christo Landman in de rechtszaal gezegd had dat er met toestemming van Nederland een nis-man op de ambassade zat.

De drie advocaten, Nicolai, Pasman en Vermeer gaven mede vanwege de klacht tegen Docters van Leeuwen die ze vandaag indienden een persconferentie in Nieuwspoort.145 Ellen had haar programma verkeerd gepland en kwam halsoverkop met een taxi uit Amsterdam, maar was op tijd. Peter Nicolaï opende met een uitstekend overzicht van de stand van zaken. Ook Hans Vermeer zette uiteen waarom het noodzakelijk was om prinses Margriet te horen. Ellen sloot met een eveneens uitstekende toelichting, waarom was besloten Hans van den Broek op dit moment niet van meineed te beschuldigen. Er was

slechts een handjevol journalisten komen opdagen. Ellen vroeg zich af of dit het gevolg was van ‘Oltmansmoeheid’. Het meisje van de anp, een meisje van Radio 1, Ronald Frisart en Arjan Paans, een onbekende met bril en een jongen van Het Parool waren er.

Arjan Paans stelde de vraag waarom ik een voorschot vroeg? Om geld te hebben voordat ik dood zou gaan? Ik antwoordde dat rechter Punt de suggestie in een zitting had gedaan en wij de tijd rijp achten hier gevolg aan te geven.

27 november 1996

Het anp schijnt een behoorlijk bericht te hebben gemaakt. De Volkskrant had (ondanks Jan Tromp) een stukje. Trouw en het Algemeen Dagblad eveneens. Ronald Frisart spande de kroon in het Haarlems Dagblad.146

Ik ben vanwege het mooie weer naar de klm gefietst en heb een ticket geboekt voor Johannesburg, 30 december tot en met 13 januari.

Ik sprak met Paul de Ridder over de persconferentie. Hij was woedend over het stuk van de Volkskrant. Er is niemand meer die nog ergens voor warm loopt. Hij snapt niet dat er binnen de nvj geen rebellie tegen het bestuur uitbreekt. Niemand lijkt nog ergens in geïnteresseerd. Ik sprak daar vanmiddag ook nog met Wertheim over, die zei dat alleen een Canadese hoogleraar en Noam Chomsky de wereld nog bezien zoals hij.

nrc Handelsblad had ook geen moer vanavond. Dat is de stand van de journalistiek. De nrc-lezer weet niets van de strafklacht tegen Docters van Leeuwen. Hofland had beloofd achter de schermen te zullen zorgen dat de persconferentie van mijn advocaten in nrc Handelsblad zou komen. Later belde hij om te zeggen dat hij zich geneerde voor zijn eigen krant en het zich persoonlijk aantrekt dat de persconferentie niet werd gemeld. Ik heb hem een fax gezonden of dit dan niet het moment was om zijn eigen mond een keer open te doen.

28 november 1996

Erik Jurgens denkt dat ik aan verstandverbijstering lijdt, als reactie op mijn briefje van 25 november. Dat groet(je) is ook zo typerend.147 Heb Erik toch geantwoord dat ik niet vergeten ben dat hij, eigenlijk als enige, al die tijd voor mij is opgekomen. Maar ik ben het zat dat iedereen steeds zijn mond houdt als Den Haag te dichtbij komt. Ik heb nu eerlijke mensen no-

dig die zich niet de mond laten snoeren door de heren in Den Haag.

29 november 1996

Anderhalf uur met Peter Rehwinkel in Café Luxembourg bij het Lieverdje zitten praten. Hij had bestuursrecht gestudeerd in Groningen en was drie jaar secretaris van minister Jo Ritzen. Hij doet de portefeuille koningshuis voor de PvdA en kreeg onenigheid met Wim Kok over homo's werkzaam bij de rechtbank. Omdat Kok, Vreeman en Wallage Karin Adelmund als voorzitter hebben voorgedragen, durft niemand anders zich meer beschikbaar te stellen. Ik waarschuwde hem dat die benoeming een ramp zou worden. Hij was wel aardig, maar zei niets van enig belang. De Kamer zou niets doen tot er een uitspraak was in mijn zaak.

Theo van Gogh belde dat hij eigenlijk met plezier een film over mijn leven wil maken.

Intussen zat Jan Cremer met een dikke pens bij Ivo Niehe. Op de vraag of hij verdriet had gehad toen zijn zoon Clint in de Bijlmer werd vermoord, zei hij: ‘Daar heb ik geen tijd voor.’ Ik dacht: hoe heb ik ooit met die kerel kunnen omgaan?

30 november 1996

Vannacht om 05:00 uur wandelde Gino mijn kamer in en plofte naakt bij me in bed. Hij had meteen een lat en iedere keer als ik die vasthield, klopte zijn penis door de behoefte om klaar te komen. Ik werd pas om 10:15 uur wakker en ging meteen naar de markt. Toen ik terugkwam, deed hij zijn ogen open en wilde eten. Ik ging weer weg en haalde vis, rijst en salade. Hij vond het lekker en at alles op. Daarna had hij weer een lat en ik zoog hem. Deze keer leunde hij achterover en ik wist dat hij het wilde laten gaan. Uiteindelijk spoot hij een grote hoeveelheid en was hij aanhankelijk en lief. Daarna ging hij naar zijn eigen appartement. Misschien komt hij vanavond weer. We lijken iedere keer dichter tot elkaar te komen.

Vervolgens verscheen Marijn Duintjer Tebbens. Hij vraagt goed door over mijn dagboeken, het proces en wie er voor geld voor de advocaten zorgt. Ik hield me daarover natuurlijk stil.

Al met al ben ik vandaag weinig opgeschoten. Ik bereikte 2 maart 1983.

1 december 1996

Vandaag zou de moeder van Peter 92 jaar geworden zijn. Het is de eerste verjaardag dat ze er niet meer is.

Ik heb weer tot 09:15 uur geslapen, omdat ik pas na middernacht naar bed ging.

Ik heb vanmorgen op het Centraal Station een treinkaartje gehaald voor Saarbrücken. Toch weer 200 gulden. Ik wilde eigenlijk via Maastricht en Luxemburg gaan, zoals mijn moeder altijd deed, maar dat duurde vier uur langer.

Gino belde. Hij wilde morgen met de spullen komen, maar we hadden vandaag afgesproken. Ik vroeg hem waar mijn groene joggingsweater was, die ik vandaag terug had verwacht. ‘In mijn tas. Ik zal hem heus niet pikken,’ zei hij. Ik wilde die trui graag terug hebben, dus hij stelde voor dinsdagavond te komen maar dat gaat niet, want ik moet woensdagochtend naar Saarbrücken. ‘Wil je mij niet alleen laten in je huis,’ vroeg hij.

‘Nee,’ zei ik hem, ‘want ik sluit mijn dagboeken hermetisch af.’ Bovendien vertrouw ik hem niet echt omdat hij geen afspraak nakomt.

Ik heb vandaag bijna twaalf uur gewerkt en heb 12 maart 1983 bereikt. Het is toch wel een kolossale klus. Ik vind het nog steeds verbazingwekkend hoe totaal verward ik was na de breuk met Eduard. Hoe heb ik dat overleefd?

Theo van Gogh zond zijn boekje Sla ik mijn vrouw wel hard genoeg?.148 Voorin had hij geschreven: ‘Voor Willem, met respect en bewondering.’

2 december 1996

Ik heb rustig doorgewerkt en bereikte eind maart 1983.

Er kwam een aardig briefje van Karina, die schreef dat de relatie met haar moeder weer enigszins verbeterd is sinds Dewi heeft gebroken met haar vriend.149

Eduard kwam nog laat. Zijn lievelingsgrootvader is overleden. De man was 85 en compleet op. Woensdag is de begrafenis. Ik krijg het vaste ‘gecondoleerd’ dan niet over mijn lippen, dus ik zei maar dat ik zeer met hem meeleefde.

Ellen belde om 19:00 uur om de fax aan Lubbers voor te lezen. Alles was prima, behalve het laatste stuk waarin ze voorstelde dat ze met Lubbers zou gaan praten. Ik zei: ‘Absoluut niet. Dat is de smoezentactiek van Nicolaï. Die tijd is voorbij. Ik ben in 1994 al naar het Torentje getogen, in een vredesbui, maar dan liegt hij vervolgens onder ede. De Staat wil oorlog, dat kunnen ze krijgen. Laat hem maar zeggen welke data hij beschikbaar is voor een verhoor.’

Vervolgens haalde ik het kort geding aan om een voorschot te krijgen. ‘We kondigden het 14 november aan en morgen is het 3 december.’ Ze kwam met een verhaal dat de printer vrijdag niet werkte, toen zij beloofd had het te regelen. Inmiddels was die gerepareerd dus alles had al weg moeten zijn. Ze zei me dat alles geregeld zou zijn als ik terug ben uit Saarbrücken. Ze is een goede advocate, maar heeft een totaal chaotische werkwijze, wat onacceptabel is.

3 december 1996

D-trein naar Keulen

Eigenlijk zou ik het liefst doorgegaan zijn met het werken aan mijn Memoires, maar ik ben tien jaar niet meer in Moskou geweest en ben toch ook wel heel benieuwd hoe het daar met mijn vrienden gaat. Eigenlijk is de trip te duur en te lang maar ik kan bij Volodja slapen.

Ik moet overstappen in Keulen.

12:15 uur, Keulen-Saarbrücken

De trein was te laat maar ik heb het boemeltje naar Saarbrücken toch gehaald. We komen door dorpen langs de rivier. Waar leven deze mensen van?

Er wordt inderdaad niet meer naar paspoorten gevraagd.

Ik heb de drukproef van Memoires deel 6 nu helemaal gelezen, en zal de correcties donderdag naar Paul sturen. Ik heb aangeboden zelf de index te maken, om ook iets te willen doen.

Saarbrücken

Volodja is er nog niet. Ik rammelde dus ben eerst maar een visje gaan eten.

Mercure Hotel, Saarbrücken

Volodja en ik begroetten elkaar met een hartstochtelijke omhelzing. Op het Russische film- en televisiefestival hier in Saarbrücken wordt een film vertoond die hij maakte met gevangenen en moordenaars. Gezellig. Hij liet foto's zien met Consuelo en dochter Anja in Praag. Hij heeft ook nog steeds zijn wekelijkse televisieshow.

4 december 1996

Ben totaal geradbraakt. Ik heb beroerd geslapen door Volodja's gesnurk. Bovendien trok hij regelmatig het dekbed weg, waardoor ik koude voeten kreeg. Ik voelde ook steeds zijn hand op mijn bovenbeen ploffen.

Volodja omschreef gisteren de ussr na de ‘bevrijding’ door

Michail Gorbatsjov als een gigantische psychiatrische kliniek. Hij haatte de Brezjnev-periode. Hij haat de Jeltsin-periode. Maar de hoop is dat een beter tijd zal aanbreken. Tenslotte is Amerika ook eerst door fasen van gangsters in Chicago gegaan en brak pas daarna de algemene welvaart aan. Misschien dat dochter Anja, of haar kinderen in een acceptabele Russische wereld zullen leven. Nu zegt Volodja dat als Amerika en Rusland maar leren samen te werken, de wereld veiliger zal worden, dus vooral samen de idioten in de moslimwereld aanpakken.

Er volgden gruwelverhalen over moord- en doodslag. ‘Op Gorky Street lopen nu 5.000 hoeren. Als Anja van school komt, moet zij er langs. Gorbatsjov is nu een non-person. Maar wij journalisten kunnen dankzij hem nu wel ons werk doen.’ Even later zei hij: ‘Ik doe al drie jaar geen politieke dingen meer. Veel te gevaarlijk. En ze pakken mij niet, maar Consuelo of Anja. Jullie bvd is een poppentheater vergeleken bij de kgb onder Soeslov. Jij was “klant” van kgb groep 5, het ideologische departement, wat als zeer belangrijk werd gezien. Daar zetelde een zekere Bobkov, als plaatsvervangend kgb-minister. Nu is diezelfde Bobkov miljonair. Vijf Joden beheersen 90 procent van de Russische economie,’ vertelde hij. ‘Maar de grote fortuinen staan op rekeningen in het buitenland.’ Mischa, een vriend die ik dikwijls bij Volodja in diens flat ontmoette, heeft nu al twaalf miljoen dollar, een huis op Long Island en een flat in Manhattan.

Volodja wil Anja in Engeland naar een kostschool sturen.

Twee jaar geleden kreeg Volodja in Cannes een Zilveren Palm voor een film over gekken. Hier toont hij een film over ter dood veroordeelden.

Georgii Arbatov geeft iedere twee weken politieke beschouwingen op televisie. Volodja begon al om 17:00 uur gistermiddag met champagne te drinken. We gingen in een visrestaurantje goedkoop eten. Hij wilde duur dineren ‘want ik verdien 6.000 dollar in de maand.’ Toen we gisteravond na heel lang kletsen, hij ook nog met de nodige whisky, ik niets, in bed belandden, greep hij vrijwel meteen mijn penis en begon een absoluut professionele blow job. Ik wist niet wat me overkwam, probeerde hem nog tegen te houden, maar het vlees is maar al te zwak. Ik ken hem 23 jaar en nu dit. Hij vertelde dit eigenlijk al gewild te hebben tijdens onze reis begin jaren zeventig naar Kiev met de nachttrein, ‘maar toen durfde ik het niet.’ Hij slikte mijn sperma in. Hij sprong uit bed en ging met zijn penis bij mijn mond staan, maar dat doe ik dus niet, sorry. Het is on-

eerlijk, maar ik kan het niet. Eduard was de uitzondering in mijn leven, niet eens Peter.

Hij heeft nog zoveel meer verteld. Hij legde de bandietenstructuren in het nieuwe Rusland uit, nu ook toegepast door voormalige cpsu-toppers en generaals. ‘Willem, er is een sector van huurmoordenaars die opdracht krijgen bepaalde personen te vermoorden, maar dan zelf binnen de kortste keren worden geliquideerd.’ Wat Volodja ook inmiddels had ontdekt, was dat de kgb amateurs waren vergeleken bij de GROe, de militaire geheime dienst. Hij heeft, ook op televisie, steeds gezegd dat Vladimir Lomeiko, nu ambassadeur bij unesco en ik zijn twee belangrijkste leermeesters waren geweest. Hij zei soms in zijn slaap tegen mij te praten en mij ook om advies te vragen. Hij was teleurgesteld dat ik niet bleef om zijn film te zien, maar ik wilde terug om aan de Memoires te werken.

Hij vertelde over een generaal die 1.600 tanks had verkocht en de poen op zijn privérekening had verstopt. Zagladin is consultant en woont nu in het buitenland. Jermen Gvishiani is in Moskou. Jeltsin geeft alleen interviews van vier minuten. Hij noemde Matlock een uitstekende Amerikaanse ambassadeur. Naar Jeltsin kijken ze nooit op televisie, maar als er oude films van Breznjev worden vertoond, zitten ze in stomme verbazing als uit een andere wereld stil te kijken. Oudere mensen kunnen absoluut niet meer begrijpen wat er allemaal gebeurt. Ze hopen alleen maar dat hun kleinkinderen een beter leven krijgen.

Volodja had nog 20.000 gulden bij abn/amro staan. Hij wilde weten hoe hij dat kon overboeken. Ik stelde voor het op amro Moskou te laten bijschrijven. ‘Nee, daar zit een idiote corrupte Russische vrouw, die met een Nederlander is getrouwd.’

De voormalige persattaché in Den Haag, Vladimir Opalev, was nu ook rijk, want hij handelde in edelmetalen. ‘Weet je nog,’ zei hij, ‘dat Chroesjtsjov altijd riep dat de ussr de beste melk van de wereld moest leveren? Nu leveren we de beste bandieten van de wereld.’

Er staan nu in Moskou na iedere 500 meter moderne Shell benzinestations. Ik herinner me maar al te goed de ellende van vroeger, als er getankt moest worden in de regen of de kou.

Hij herinnerde zich, hoe hij in de Brezjnev-tijd 180 roebel in de maand verdiende, plus 30 roebel als Willem Oltmans was geweest. ‘Dan mocht ik bovendien een week uitslapen.’

‘Ik haat deze Jeltsin-tijd nog meer dan de Brezjnev-tijd,’ zei hij, ‘maar ik kies er voor om wat hierna komt.’

Vanmorgen zei Volodja langs zijn neus weg: ‘Ik zeg Consuelo

dat jij in een ander hotel hebt gelogeerd.’ Stel je voor dat je zo getrouwd bent.

Ik vraag me af of Volodja gisteravond ervaarde zoals ik de nacht met Loet Kilian in Maastricht beleefde, na het jarenlang te hebben willen doen en dan uiteindelijk een nummer om nooit te vergeten.

17:20 uur, Keulen

In Keulen waren alle treinen weer in de soep dus maakte ik van de gelegenheid gebruik even de Dom binnen te wandelen. Het is toch onvoorstelbaar dat ondanks alle zware bombardementen, dit gebouw bleef staan. Alle glas-in-loodramen waren tijdig verwijderd en eeuwenoude schilderingen dichtgemetseld.

Westerkade

Ik weet niet hoe ik het door ben gekomen, maar ik ben vandaag negen uur onderweg geweest.

Ik heb mijn eerste kerstkaart ontvangen, van Eduard.

5 december 1996

Piet Hagen stond tweemaal op het antwoordapparaat. Ik belde hem terug en hij stelde voor me bij Café Loetje te ontmoeten ‘dan hoef je Verploeg niet tegen te komen’.

‘Oh, ik vind het juist altijd erg leuk Hans te zien.’ Het werd de koffieshop.

Hij had een brief van een lezer gekregen, wilde geen naam noemen, hoe het nu met mijn zaak zat. Daarom had hij een artikel geschreven. Ik las het en zag dat hij er weer alles bij had gesleept, tot en met Bouterse en Philips in Moskou toe. Ik dacht: die man houdt toch nooit op, dus hij gaat zijn gang maar, deze typische wraakzuchtige kaaskop.

Lubbers had Ellen gebeld, en hij wilde wel met haar spreken. ‘Wees voorzichtig,’ zei ik, waarop zij meteen begon te zeiken over mijn gebrek aan vertrouwen in haar.

‘Ellen, je hebt voor 100 procent mijn vertrouwen, net als Peter en Eduard, dus houd daar nu voor altijd over op. Het gaat om kennis, wat iets anders is dan vertrouwen. Dat is alles.’

Filosofie Magazine heeft het gesprekje met Erno Eskens gepubliceerd over vervalste geheugens en leugens, waar ik dankzij mijn dagboeken aan kan ontkomen.150

Zoals gewoonlijk heb ik niet veel zin om naar de studenten in Nijmegen te gaan, maar ik heb het geld hard nodig.

Ik heb toch nog kans gezien vandaag door te werken tot 1 april 1983.

Ik heb vanavond nog een goed gesprek met Ellen gehad. Ik schreef snel een fax voor Buthelezi om hem ergens tussen 31 december en 14 januari te spreken. Ellen zei dat ze morgen weet wanneer het kort geding dient. Lubbers had haar gevraagd of hij voor een nieuw circus moest terugkomen. ‘Nee, for the facts,’ had ze geantwoord.

6 december 1996

Er is voor 850 miljoen gulden aan Sinterklaascadeautjes gekocht.

Een man van 54 heeft twaalf jaar gekregen voor het doodgooien van een achtjarig jongentje. Hij had het jongentje van de achtste verdieping van een flat naar beneden gegooid.151 We zijn gek in dit land.

Trein naar Nijmegen

Ik heb beroerd geslapen vannacht. Ik lag lang op Gino te wachten en probeerde mezelf steeds te overtuigen dat hij niet zou komen, maar ik kon de slaap niet vatten.

Leon Wecke belde gisteren nog en hij zei dat hij is ontslagen en dit gaat aanvechten via de rechter.

Collegezaal 3

Jacques de Milliano van Artsen zonder Grenzen sprak voor mij. Hij vertelde dat zijn organisatie zelf had opgeroepen tot militaire actie in Rwanda. Ze hebben 800.000 donateurs in Nederland. Heb hem gezegd zijn club en hem zeer te bewonderen.

De Fransen hebben met wapenleveranties en het trainen van militairen bijgedragen tot de rampspoed en genocide.

Het valt me altijd weer op dat scholen en universiteiten zo goedkoop mogelijk worden ingericht, en dat de studenten steeds jonger worden, het lijken wel kinderen. Maar ik ben dan ook op de opa-leeftijd.

Trein naar Amsterdam

Ik kreeg het gevoel dat mijn verhaal weer een soufflé was, die niet wilde rijzen. Misschien kwam dat door de strakke lezing van De Milliano die eraan vooraf ging.

Ik heb nadien nog twee uur met Paul de Ridder en twee me-

dewerkers van Wecke zitten praten. Paul verkocht maar voor 100 gulden boeken.

Ik ontdek net dat Leon me 400 gulden gaf. Fijn, want ik had maar 350 gulden verwacht.

16:30 uur, Westerkade

Ik luister naar Prélude à l'après-midi d'un faune van Debussy. Wat heb ik die muziek lang niet gehoord. Alsof je na jaren een oude geliefde tegenkomt.

Ellen beloofde afgelopen vrijdag een kort geding, toen maandag en vandaag vertelde ze me dat het komende maandag is.

Ivo Niehe, de slijmjurk, had Edward de Bono in zijn programma, vijftien jaar nadat ik hem interviewde voor mijn boek Over intelligentie.152

7 december 1996

Het gedonder houdt nooit op. Nu heeft Erik van Ree een nog veel idioter stuk over mij in de Volkskrant gezet, dan onlangs Rob Vreeken deed.153 Ze schijnen er plezier aan te beleven. Ik heb Pieter Broertjes maar weer eens zo aardig mogelijk geschreven, wat ik ervan denk. Hij heeft zelf kennelijk niets te vertellen. Jan Tromp zei het al: ‘We willen niet dat ze zeggen: de Volkskrant loopt achter die gekke Oltmans aan.’ Zo gaat dit dan: hoe krachtiger de aanval, hoe meer ze in het nauw raken, des te smeriger de tegenkrachten. Het enige wat zo'n artikel met me doet is me motiveren dubbel zo geconcentreerd met mijn werk door te gaan. Wat ze nu ook schrijven, the proof of the pudding is in the eating.

Ellen Pasman zei verbaasd te zijn over de pers en waar ze toe in staat is. You are telling me. Paul de Ridder denkt dat Tromp er de hand in heeft gehad.

Grote vriend en o zo keurige Wim Hazeu dreigt Papieren Tijger vanwege de uitgave van Memoires 1961-1963 schadevergoeding te zullen eisen. Ik heb meteen Hazeu geschreven wat ik ervan denk.154

Gino stond om 14:30 uur voor mijn neus. Ik heb de knoop doorgehakt en hem een sleutel van het huis gegeven. Hij zei dat hij niet eerder gekomen was omdat ik steeds wilde dat hij vertrok als ik wegging.

Dit was ook het probleem met Peter op Amerbos. Vooral omdat ik me zorgen maakte of Peter wel zuinig en voorzichtig was

met spullen van anderen. Nu heeft Gino dus de sleutel en we zullen zien hoe het gaat.

Alex, de broer van journalist Surjono, stuurde een brief uit Djakarta met een foto van Megawati met mijn vriend generaal Suhario Padmodiwirjo.155

8 december 1996

Ik was van twaalf tot twee bij Will Boezeman en Dick Walda. Zij weten kennelijk ook niet hoe afschuwelijk het is in Moskou. Dick vroeg me hoe ik het voor elkaar kreeg geen aids op te lopen. ‘Ik heb me nooit met perversiteiten beziggehouden, dat heeft me in leven gehouden.’

Boris Becker versloeg Goran Ivanišević en streek daarmee 1,8 miljoen dollar op. Nergens was de finale te zien. Dat is wat de corruptie van de sportwereld tot stand heeft gebracht in dit land. Gisteren kletste men op tv vrijwel de hele dag over de knvb-shit met Sport7. De vergadering over dit debacle werd rechtstreeks uitgezonden. De zaal zat vol. Hoe ziet een klein koninkrijk kans zoveel voetbalboeven in één zaaltje te vergaren?

Ik heb vandaag flink doorgewerkt en bereikte 16 april 1983.

9 december 1996

Paul de Leeuw wil mij op 7 januari in zijn show hebben over het huwelijk van Juliana. Ik kon gelukkig zeggen dat ik dan in Zuid-Afrika ben.

Ellen wilde weer documenten hebben uit Zuid-Afrika voor het kort geding over een voorschot. Ik zocht de stapel schadeberekeningen op en stopte kopieën bij haar in de bus. Nauwelijks was ik thuis of ze belde al. Ze had er niets aan, want het was geen bewijs. Ze wilde contracten, huurbewijzen, van alles wat officieel was. Ik werd razend. Dat constante gezeik, ik wil gewoon doorgaan met mijn Memoires.

‘Wat denk je dat het kost als je zes jaar in Zuid-Afrika woont,’ zei ik.

‘Ja, maar ik moet bewijzen hebben.’

10 december 1996

Gino belde weer dat het te koud was om te komen, hij zou hier om 08:00 uur zijn. Nu geloof ik hem zeker nooit meer.

Ellen belde dat het kort geding op zijn vroegst medio januari dient. Dat heet dan kort geding. Het is tevens zeven jaar geleden dat de Haagse sabotage in Zuid-Afrika zich aftekende.

‘Iedereen denkt dat ik het eeuwige leven heb,’ zei ik.

‘Dat weet ik ook,’ snauwde Ellen terug. Zo gaat het helemaal fout met mij zaak.

Nadat ik niet in de televisieshow van Jack Spijkerman wilde komen, schijn ik er heel exact te zijn gepersifleerd, vertelde Bob Struwe.

Het is nu 20:15 uur. Ik moet nu stoppen, want ik werkte bijna heel de dag, uitgezonderd een kort bezoek aan Delprat. Ook dit jaar was mijn algeheel onderzoek in orde.

11 december 1996

Gino wandelde vannacht met zijn sleutel binnen en zat honderduit op bed te vertellen. Hij zegt hier een plek te hebben waar hij begrepen wordt. We hebben elkaar in de nacht heel lang omkneld. Heerlijk, want je voelt alleen maar spieren. Andere koek dan Volodja. Hij zei: ‘Ik verlang steeds sterker naar een zoen van mijn moeder in Peru, of begrijp je dat niet?’

‘Voor 100 procent.’ Later mopperde hij dat ik hem om 06:00 uur nog eens had aangevallen. Ik heb toch teveel met hem gespeeld, want hij is geradbraakt. Als hij vaker zou komen, zou dit anders zijn.

Patijn, staatssecretaris op Buitenlandse Zaken, beklaagde zich gisteren over het optreden van Hans van den Broek zondag in Buitenhof, waarin hij kritiek uitte op het Nederlandse gedoogbeleid aangaande softdrugs. Patijn zei dat Van den Broek had kunnen weten welk effect zijn kritiek op de eigen regering in het buitenland zou hebben. Van den Broek is een nieuwe versie van Luns en zit in de zak van de basterds.

Ik bracht Ellen een briefje en schreef: ‘Wat jij voor me gedaan hebt, heeft niemand ooit eerder gedaan, maar het gaat me wel te langzaam.’ Ze zei dat Hofland had gebeld dat ik doodse stilte in acht moest nemen en niets zeggen of schrijven, dus wat Verploeg en Abram ook wilden. Dat zou dus een capitulatie voor Den Haag zijn, waar men al sinds 1956 op die stilte van mij uit is. Dat doe ik dus nooit.

Er kwamen twee brieven van Wim Hazeu op een dag. Een en ander schijnt hem behoorlijk op te winden. Hij dreigt zijn correspondentie met mij aan de Koninklijke Bibliotheek te zullen schenken, blijkbaar om te bewijzen dat hij gelijk heeft.156 Maar ik neem ook een deel van zijn brieven op, dus hij kan zich de moeite besparen.

12 december 1996

Gisteravond hadden Ellen en Peter een afscheidsdinertje bij Doeleman. Ellen vertrouwde me nu pas toe, na het gedonder deze zomer met de nvj en Doeleman, wekenlang met slaappillen te hebben geslapen. Nu zij een eigen kantoor heeft, kan ze weer rustig slapen. Overigens was Doeleman te ziek geweest om erbij te zijn, alleen Rueb en Höcker waren gekomen, en wat andere medewerkers.

Ik belde Henk Hofland over het artikel van Van Ree in de Volkskrant, wat hij als zeer schadelijk voor mij en als gericht vilein beschouwde. Hij verweet het aan interne redactieoorlogjes bij die krant.

‘Dat klopt,’ zei ik, ‘want Pieter Broertjes heeft mij eens toevertrouwd dat hij met 150 redactie-idioten moest werken.’

‘Wim,’ antwoordde Hofland, ‘iedere Nederlandse hoofdredacteur werkt met 150 idioten. Ik heb Hans Verploeg op televisie gezien. Ondanks dat hij momenteel voor journalisten van Sport7 op de barricaden staat, kon je zien dat hij het intussen in zijn broek deed.’

Henk vroeg of ik voldoende besefte dat ik in de journalistieke wereld werd beschouwd als een wandelend mijnenveld. ‘Ze zeggen, kijk maar, Nicolaï en Pasman zijn ook al weer verhuisd.’ Hij vervolgde: ‘Multatuli werd ook gek van dit land, omdat hij eerlijk wilde zijn. Maar hij was een groot schrijver.’ ‘Ik wil geen literaire producties leveren, ik ben geen schrijver, ik ben een reporter, waarvoor ik door jou in 1953 naar de redactie buitenland van het Algemeen Handelsblad ben gehaald. Dat wilde ik toen zijn en dat ben ik nu nog.’

‘Ja, maar je moet je taalgebruik aanpassen aan gangbare gebruiken in het lieve vaderland.’

Dat betekent bek houden, waar succesvolle journalisten die het ver brengen, als Hofland, het meest geslepen in zijn. Maar ik begrijp niet hoe iemand zichzelf kan respecteren als hij zijn lezers maar wat op de mouw spelt, omdat hij zelf tussen 150 idioten moet zien te overleven. Ik ben alleen en dus loslopend wild voor de Vreekens en Van Rees. Zij weten dat er vilein wordt geschreven omdat zij mij opzettelijk verder willen beschadigen in het gevecht van mijn leven. Zij doen er het zwijgen toe, om hun eigen posities veilig te stellen.

‘Op Nijenrode,’ zei Henk, ‘waren drie mensen belangrijk voor mij: jij, St. John Nixon en Bart Nijman.’ Henk wist niet dat Nixon kortgeleden was overleden.

Ik vertelde hem nog dat ik in Saarbrücken bij Volodja was geweest en wat er was gebeurd.

‘Schreef je dat in je dagboek,’ vroeg hij.

Natuurlijk, waarom twijfelt hij daarover?

Twan Huys had een reportage over het proces tegen de Hakkelaar en de rol van superboef Faoud Abbas, die 1,8 miljoen betaalde en zich bij het Openbaar Ministerie vrijkocht. Ik moet een keer met Huys spreken. Met hem valt te werken, daar ben ik zeker van.

De vara moet - na een strijd van 25 jaar - 7,5 miljoen aan een limonadefabriek betalen, welke failliet ging nadat Marcel van Dam in 1971 in het televisieprogramma De Ombudsman over een onploft limonadeflesje van Exota had geklaagd.

13 december 1996

Ik liep bij de Printerette tegen Karin Adelmund aan en adviseerde haar in het parlement te blijven en geen voorzitter van de PvdA te worden. ‘Als voorzitter kan je niets meer.’ Ze zei nog niet te hebben besloten.

Het artikel van Piet Hagen is verschenen.157 Ik heb Verploeg belasterd, schrijft hij. Ik wil weten waar en hoe. Ellen zei dat Verploeg al eens had laten vallen dat ik wel oud word. Ze denkt dat ze het erop gaan spelen dat ik niet helemaal helder meer ben. ‘Kijk maar naar het einde van het Volkskrant-verhaal.’

Ik bracht een bezoek aan André Haakmat. Hij ziet de Wijdenbosch-regering als een B-team, waarmee Bouterse tijdelijk problemen oplost en verplichtingen nakomt.

14 december 1996

Aart belt trouw in het weekeinde. Hij heeft problemen met zijn baas bij vnu. Hij was laatst anderhalve dag van slag na een gesprek met de man. Het moet afschuwelijk zijn om in zo'n jungle te opereren.

Ellen vertelde door het kantoor van Doeleman vorig jaar al in een depressie terechtgekomen te zijn, dus voor haar oog op mijn zaak viel. Zij consulteerde toen een psychiater, die van mening was dat het kantoor de reden van haar problemen was. Haar vriend is er niet blij mee dat ze niet meer bij een prestigieus kantoor zit. The lawyer's rat race. Max Pam had aangegeven voortaan naar Ellen te gaan met zijn juridische kwesties, Jan Willem van Cruysen sprak vanmiddag met haar.

Alfred Vierling kwam langs. Hij had in een brief aan Le Figaro geschreven dat Frankrijk Napoleon moest imiteren en Nederland weer moest bezetten om aan het gedoogbeleid van soft-

drugs een einde te maken. Ik heb hem opnieuw aangeraden een boekje te schrijven, waardoor hij misschien uit het verdomhoekje kan komen. Hij las mijn laatste pamflet en zei: ‘Waar komt dat doodzwijgen in dit land toch vandaan? Ook al zijn ze het niet inhoudelijk met je eens, maar waarom doodzwijgen?’

‘Ja dat is Holland, dat maak ik al 40 jaar mee.’

Ik heb vandaag nog tot 23:00 uur doorgewerkt. Bereikte 28 mei 1983.

15 december 1996

Volodja belde op vanuit Moskou alsof er niets was gebeurd, broertje voor en broertje na. Consuelo zei dat ik niets veranderd was. Anja gaat twee weken voor een cursus naar Engeland.

Toen ik bij de nvj mijn repliek, die schitterend door Ellen was herschreven, op het jongste meesterwerk van Piet Hagen bracht, kwam toevallig Hans Verploeg langs. Ik stak mijn hand uit en riep: ‘Happy new year.’

‘Ik geef geen hand aan iemand die mij valselijk beschuldigt,’ zei hij en liep door.

Ik ging in de gang zitten. Even later liet hij met Elly Speet twee Franssprekende mensen uit, draalde even bij de trap, keek of iedereen weg was en zei: ‘Ik wil je best een hand geven.’ Daarop heb ik een razendsnel pleidooi afgestoken ‘Je vecht niet echt, Hans. Ellen kwam naar mijn hok kijken, Inge en jij zijn in zes jaar nog nooit geweest. Over oprecht gesproken.’

‘Ja, maar mijn brief aan de landsadvocaat was juist,’ zei hij.

‘Je begrijpt het nog altijd niet. Je had die brief nooit mogen schrijven, om maar niet te spreken over het smerige spelletje rond Ellen Pasman bij het kantoor van Doeleman.’

‘Willem, politici als Jurgens, die je altijd hebben gesteund, zeggen nu: nooit meer.’

‘Ja, omdat ze niet weten wat echt knokken is. Ze zijn niet vrij om te vechten. En dat ben ik wel.’

‘Pas maar op voor Landman,’ zei Verploeg.

‘Ook dat weten we, maak je geen zorgen. Denk er nog maar eens goed over na. We moeten bondgenoten blijven, als je je het tenminste nog kan permitteren.’

‘Ik denk er over na, maar pin me er niet op vast.’

Paul de Ridder is deel 2 van mijn Memoires aan het lezen, en vindt het steeds bijzonderder. Hij vindt Hazeu en Bloemsma maar tuig, en zou wel met Mets willen samenwerken en ieder drie boeken per jaar uitgeven.

16 december 1996

Er was consternatie bij Struwe. Twee allochtonen hadden met een apparaatje de gokkast onklaar gemaakt: 800 gulden verlies voor Struwe en een defect apparaat. Ik raadde ze aan het ding weg te doen. Waarom gokautomaten bij sigaretten en post? Toch raken de gemoederen door dit soort incidenten met allochtonen steeds meer verhit.

Buthelezi speelt foetsie. Zijn secretaris weet niet waar hij is.

Northwest vertelde me dat ik genoeg punten heb voor een retourticket naar San Francisco in maart. Misschien ga ik wel.

Ik heb vandaag rustig doorgewerkt. Een paar keer met Ellen gebeld, maar er was nog geen vooruitgang.

17 december 1996

Edwin van Rooyen was hier tweeënhalf uur. Ik legde hem mijn visie op de organisatie van een toekomstige wereldregering uit. Zo maakte ik hem duidelijk dat Nederland eigenlijk niet als dertien provincies beschouwd moet worden, maar als één. Alles moet anders. Utrecht is niet meer dan een gemeente, Nijkerk een wijk van Utrecht, net als Baarn of Amersfoort. Er zijn 24 provincies van de staat Europa. Die provincies moeten opnieuw opgebouwd worden, maar dan als clusters van multinationals, geleid door een raad van directeuren. Een soort van politbureau waarin figuren als Freddy Heineken, Pieter Bouw of Cor Boonstra een plaats moeten hebben. Politieke partijen moeten weg, er wordt ook niet gestemd bij Mercedes, ibm of Boeing. Er zou een raad van bestuur kunnen zijn van functionele groepen: arbeiders, kunstenaars, boeren en buitenlui. De planeet wordt geleid door een overkoepelend geheel, waarin de continenten, de staten, afgevaardigd zijn. Mijn idee, mijn plan zou tot een radicale verandering moeten leiden. Edwin luisterde met verbazing, maar hij begreep waar ik over sprak. Vlak voor hij wegging, begon hij over een vriendin en kinderen krijgen. Ik vertelde hem uitsluitend over mijn eigen ervaringen, maar stuurde hem niet.

18 december 1996

Gino parachuteerde rond 23:00 uur weer eens in mijn bed. We sliepen heerlijker dan ooit. Hij wil 6 januari een paar weken naar Lima gaan. Als hij geweest is ben ik altijd maar een half mens.

Ik heb Ellen al dagenlang gevraagd of ze Landman al had gebeld, maar ze kreeg hem niet te pakken zei ze. Vandaag lukte het wel. Landman zei dat het verzoek om inzage van docu-

menten via de ambassade moet, en dat ze daar Coen Bezuidenhout voor moet hebben. Ellen probeerde direct de ambassade te bereiken, maar tevergeefs.

Toen ik vertelde over de toevallige ontmoeting met Hans Verploeg, en wat hij zei over politici als Jurgens, gaf Ellen me een briefje van Jurgens van 1 december 1996. Hij schrijft te wachten op het teken van Ellen om politieke stennis te maken over het feit te zijn voorgelogen in de antwoorden op zijn Kamervragen.

Zij vertelde verder, voor het eerst, dat Verploeg, voor hij opnieuw in contact trad met de landsadvocaat, Doeleman en Kemper erover had geraadpleegd. Dus deze fijne advocaten lieten na hem erop te wijzen dat communicatie via Vermeer, Pasman of Nicolaï de enige route was waarlangs hij met de tegenpartij in contact diende te treden.

19 december 1996

Gino arriveerde met een strijkijzer en wilde gaan strijken. Ik zei dat ik zat te werken en dat hij maar thuis moest gaan strijken. Hij werd razend, zei niets, pakte alles in en rende de trap af. Die zie ik voorlopig niet meer. Het is toch een uitzichtloos gedoe.

Ellen had van Den Hertog een brief ontvangen dat de Staat betwist onrechtmatig tegen mij te hebben gehandeld, met andere woorden: procedeer maar door.158 Ik heb er toch nog maar eens een brief aan Kok aan gewaagd, ook al steekt de lul in geen jaren een vinger uit. Nu kan hij in ieder geval nooit zeggen dat hij nergens van wist.

Ik ben bij klm mijn ticket voor Zuid-Afrika gaan halen.

20 december 1996

Vreemd dat ik nu toch naar Zuid-Afrika ga. Ik weet zeker dat Peter daar ook op hoopt.

Casper van den Wall Bake kwam me halen om te dineren bij Djanoko. Het was echt een traktatie en ik genoot van onze ontmoeting. Hij ziet zijn zoon Constantijn nu eens in de drie weken en schaakt met hem via Internet om meer contact te hebben.

Soms ben ik gaar, zoals nu. Het is al 20.00 uur. De dagen vliegen om. Ik bereikte vandaag eind juni 1983 met de bewerking van mijn dagboek. Ik kan bijna weer een deel op de plank zetten. Ik zal een kopie maken voor Paul. Ik wil alles op alles zet-

ten om volgend jaar december tot en met 1987 gereed te zijn, want dan moet ik nog tien jaar doen.

21 december 1996

Julius Vischjager belde. ‘Word je opgevangen met Kerstmis, Willem?’

‘Ik hoop van niet,’ zei ik, ‘want ik ben het liefst alleen.’

Ik kan haast niet geloven dat mijn jeugdvriendin, Hetty de Marees van Swinderen, op 16 december is overleden. Hoeveel herinneringen delen we niet? Eens was ik smoorverliefd op haar. Het was Pauline Quarles die me altijd van haar wel en wee op de hoogte hield. Een triest, verbitterd leven heeft ze gehad. Ik herlees in mijn dagboek van 1983 de rel over mijn hp-interview met John Jansen van Galen, waar de Van Eeghens buitengewoon van slag over waren. Ik voelde me wanhopig die dagen. Hoe ben ik ook die zaak te boven gekomen? Ik ontdek gebeurtenissen die ik straal was vergeten.

22 december 1996

Ik zit al zonder vleugel, maar ik zou niet weten wat ik moest beginnen als ik ook muziek moest missen. Wat zou je zonder muziek moeten beginnen?

Ik kocht twintig pakken Douwe Egberts koffie voor Peter, die gaan mee in het vliegtuig.

Ik heb vandaag weer bijna tien uur gewerkt. Ik heb het hele deel wat ik net gereed heb, gecorrigeerd en heb al dertien pagina's van het volgende deel geschreven.

Ik zou nog hebben willen doorschrijven aan mijn Memoires, maar ik begon steeds meer fouten te maken. Ik heb nog een week voor ik naar Zuid-Afrika ga. Ik hoop dat ik dan tot oktober 1983 gereed heb. Eigenlijk is het mijn enige en laatste wens mijn dagboeken tot het einde te kunnen bewerken en uitschrijven.

Hetty is veel in mijn gedachten.

23 december 1996

Anderhalve week geleden schreef ik al een brief aan de heer Focke van de Sociale Dienst, maar ik heb hem nu pas afgegeven. Er blijven steeds maar bedragen ingehouden worden en ze willen allerlei overzichten van mijn inkomsten, maar ik werk alleen tegen kosten en kan de schulden die ik links en rechts maak, nauwelijks terugbetalen.159

Ik heb even kort met Peter gebeld. Ik zal morgen kijken voor de pillen die hij wil. De gesprekken met Zuid-Afrika worden afgeluisterd. Ze klinken hol. Ze zitten dus weer eens achter me aan. Daarom reageert Buthelezi zo ongewoon. We zullen zien. Het is 21:45 uur en ik ben al bij 5 augustus 1983. De hele dag gewerkt, en er even tussenuit geweest naar Thermos. Nu ga ik naar bed om wat te rusten.

24 december 1996

Dagen van werken. Arendo Joustra belde uitvoerig. Hij is pas 39 jaar en hij leidt het grootste weekblad van het land.

Iedereen is weg. Ellen zit in de Pyreneeën.

Paul de Leeuw nodigde me nu uit voor zijn programma op 30 januari. Ik zal zien.

Ik ging even naar Thermos waar een totaal narcistische jongen op een kruk voor een spiegel naar zichzelf zat te kijken. Hij was inderdaad wel lekker, maar ik had geen zin in spelletjes dus ik vertrok weer.

Onze levens - bedacht ik me in de stoomkamer - voltrekken zich als een blad dat een rivier afdrijft, als speelbal van wind, golven en de streken van het lot.

Het is bijna 22:00 uur en ik heb vrijwel de hele dag gewerkt. Het blijft een gigantische klus, maar het resultaat is - denk ik - uniek. Ik bereikte 22 augustus 1983 en zit nu midden in de Claus-affaire. Wat ik daar allemaal over lees, is schokkend. Jammer dat Wim Klinkenberg er niet meer is.

Kerstmis 1996

Ik vind het absoluut heerlijk om te werken. De Claus-affaire in 1983 was toch wel een gebeurtenis. Stel je voor dat ik geen nauwkeurige aantekeningen had gemaakt. Ik heb al weer bijna 50 pagina's van een nieuw deel gereed.

Om 11:30 uur kwam Eduard langs. Het duurde zo lang voordat hij boven was, want hij bleek de leren stoel van zijn overleden grootvader mee naar boven te sjouwen. Hij had hier wel over gesproken, maar ik had er verder niet meer over nagedacht. Ik was stomverbaasd en verrast. Mijn oude scheefstaande stoel bracht hij naar zolder. Het is echt prachtig en hij zit heerlijk. Ed bleef drie uur en ik serveerde hem zes flensjes, die hij heerlijk vond. Ik vroeg hem hoe hij de stoel hier had gekregen. Het bleek dat Iwan Beek hem had gebracht. Ed sliep bij hem.

Ergens in ons gesprek zei Eduard: ‘Ik denk, dat ik mijn hele leven alleen blijf.’ Ik antwoordde dat het voor mij de ideale si-

tuatie was geweest, maar dacht wel dat niet iedereen in staat is alleen door het leven te gaan. Ik maak me zorgen over Eduard. Hij is niet gelukkig, maar wie wel? Hij zei ook dat zijn ouders het een ramp vonden dat hij naar Parijs was gegaan, maar zei er nonchalant achteraan dat het hem niet kon schelen en dat het zijn leven was. Dat verontrustte me ook.

Ik kreeg maar één telefoontje vandaag, van oud-ambassadeur Sukrisno in Amstelveen, die zei me te willen bedanken dat ik altijd loyaal aan Bung Karno ben gebleven. Het zou inderdaad gemakkelijker zijn geweest mijn vriend een trap na te geven en het walgelijke toneestuk van Jan Blokker prachtig te vinden. Maar zo ben ik nu eenmaal niet gebakken. Ook niet als ik er de rest van mijn leven voor op de Westerkade moet wonen.

26 december 1996

Trein naar Vught

Ik had liever aan mijn bureau gezeten om te werken, maar soms moeten we dingen doen. Ik kocht kleine tulpen (7 gulden) en een retourtje (25 gulden), wat nu eigenlijk teveel geld is.

Ik heb vanmorgen eerst een brief aan Eduard geschreven om mijn bezorgdheid over hem te uiten. Hij was altijd zo opgewekt, maar nu komt hij steeds zo serieus over. ‘Walk in the garden of Eden,’ schreef ik hem, ‘pick an occasional flower and move on. Never stand still, because you might be overrun.’

17:00 uur, trein naar Amsterdam

Ik heb mijn bril in Vught laten liggen, dus nu kan ik niet werken in de trein. Een kleine ramp, want ik zie geen letter meer zonder bril. Het was een gezellig bezoekje aan Toon en Marlene Quarles van Ufford. Marlene is herstellende van een depressie. Toon kwam pas los na een paar jenevertjes en ik had met een half glas wijn al genoeg om mijn bril te vergeten.

Marlene zei in de keuken tegen mij dat Phryne zich ook niet herinnerde dat haar man Jan Quist in Djakarta tegen mij had gezegd dat ik voor iedere diplomaat ouder dan 35 jaar aartsvijand nummer één was. Phryne steunt Jan dus in de leugen, wat me van haar tegenvalt. Net als Nellie, de vrouw van broer Theo, die vond dat ik een anc-mannetje was geweest.

27 december 1996

Ik ga Paul de eerste 65 pagina's van het volgende deel, over de Claus-affaire, toesturen.

Ik sprak in de kroeg anderhalf uur met Jan Swart van de Haagsche Courant. Ik weigerde deze keer over seks te praten.

Netwerk laat zien hoeveel krankzinnigen naar Jeruzalem komen. Twintigduizend orthodoxe joden gingen naar de Klaagmuur. Een Israëlische psychiater zet soms twee gekken, die denken dat ze de Messias zijn, in een kamer om ze onderling uit te laten maken wie de echte Messias is. Er zitten 1.400 toeristen in een psychiatrisch ziekenhuis omdat ze de weg kwijt geraakt zijn. Drie wereldreligies en vele sekten komen in Jeruzalem samen. Jeruzalem is een magneet en een illusie. Ze komen als normale toeristen aan en worden in Jeruzalem gek.

28 december 1996

Trees belde in paniek dat ze Peter en Edwin had gebeld en dacht dat ze allebei dronken waren, want er was geen behoorlijk gesprek mee te voeren. Ik wilde het zelf niet bedenken, maar ook mijn laatste telefoontje met Peter was op zijn zachtst gezegd vreemd. Ik heb een voorgevoel dat ik er heen moet, vooral voor Peter. Laten we hopen dat we ongelijk hebben.

Henk Hofland belde. Ik ging om twaalf uur naar hem toe. We hebben een uurtje zitten praten. Ik moet hem meer aan het woord laten, want hij vertelde van alles, ook hoe hij André Spoor de overstap naar Elsevier had afgeraden. Hij zei maar al te goed te hebben geweten wat die redactie voor een gemeen wespennest was. Henk schijnt ervoor gezorgd te hebben dat Sietze van der Zee met Spoor meeging. Toen ik hem daarop vertelde wat Van der Zee me geflikt had aan het zwembad van Hotel Torarica in Paramaribo, leek dit nieuw voor hem te zijn. Hoe is dat mogelijk? De man zat aan het zwembad met me te praten en overviel me met een volle pagina ‘interview’ in het Zaterdags Bijvoegsel van nrc Handelsblad, zijn krant. Er was nooit van een interview sprake geweest. Dit leidde tot een kort geding tegen de nrc Handelsblad. Was Hofland ook dit vergeten?

Wat zou er toch in Hillbrow aan de hand zijn? Trees heeft ook het idee dat Peter niets meer kan zeggen ‘want Edwin leest zijn brieven.’ Peter zit daar in een afschuwelijke val. Ik ga een moeilijke missie tegemoet.

19:30 uur

Ik stop ermee voor vandaag. Ik heb pagina 75 bereikt. In januari gaat weer een enorme lading dagboeken naar de Koninklijke Bibliotheek.

Ik ga inpakken en doe het rustig aan tot vertrek.

29 december 1996

Vanmorgen zond Radio Noord-Holland vanuit mijn studio rechtstreek een gesprek met mij van twee uur uit. De interviewer was Teunis van Sint Maartensdijk. Ik mocht de begeleidende muziek samenstellen en koos eindelijk maar eens voor Pablo Casals, en cellomuziek. Er stond een grote uitzendtruck hier voor de deur op de Westerkade.

Later belde Mimi Hofland dat ze het radioprogramma had gehoord. Ze was bang dat ik Hans Dijkstal had beledigd. Ze vertelde Henk sinds augustus niet meer te hebben gesproken. Ze moest huilen toen ze dat zei, want Henk had de hoorn op de haak gesmeten.

30 december 1996

Schreef Henk een briefje dat hij een keer met Mimi zou moeten gaan eten. Veertig jaar geleden was ik getuige op hun huwelijk. Hoe is het mogelijk dat het tussen hen zo uit de hand gelopen is?

Hans Lonis kwam langs. Er is iets met die man. Hij was boven zijn theewater en zag er ongezond uit. Ik liet hem maar kletsen, zoals bij Vischjager, maar ik kon niet wachten tot hij weer zou vertrekken.

Er is een of andere gek in het gebouw hiernaast die eens in de zoveel tijd keihard onzinnige drummuziek draait. Ik heb mijn eigen installatie voluit gezet, waarna het betrekkelijk snel ophield.

Ik heb de Sociale Dienst gemeld dat ik van 2 tot 11 januari in Pretoria ben voor mijn proces tegen de Staat. Eens zien wat er gebeurt.

18:45 uur, Schiphol

De stewardess die me bij de klm-balie incheckte, zei me in een radioprogramma te hebben gehoord over Bernhards dochter, en ze gaf me gelijk. Zij liet mijn veel te zware koffer met spullen voor Peter door. Bij de douane zei een lid van de Koninklijke Marechaussee: ‘Hoe gaat het met uw proces?’ Dit zijn nieuwe gewaarwordingen.

22:00 uur

Ben als verrassing weer business class gezet, waar ik uitzonderlijk dankbaar voor ben. Ik had me al helemaal ingesteld op d11.

31 december 1996

06:00 uur

Ik ben geradbraakt, maar ik heb goddelijk gezeten. Ik heb ook

niets gedaan deze reis. Ik ben meteen gaan dommelen. Ik hoop dat ik zonder problemen door de douane kom, met al die pakken koffie.

14:45 uur, Hillbrow

Ik liet mijn schoudertas met geld en papieren in het vliegtuig liggen, maar was op tijd om het nog op te halen. Peter en Edwin haalden me van het vliegtuig, allebei nuchter. Geen problemen bij de douane.

Edwin heeft ook de studio beneden in dit gebouw gehuurd en stelde voor dat ik het voor 1.000 rand per maand zou huren om hier mijn Memoires af te maken. Ik kan niet nog eens alle dagboeken terug naar Zuid-Afrika slepen.

Ellen Pasman belde net. Zij had Christo Landman gesproken. Ze adviseerde meteen contact op te nemen want ‘hij heeft uitstekende ideeën over hoe de documenten te krijgen.’

 

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums