Memoires 1993-B

[p. 11]

Amsterdam

1 juli 1993

Santo vertrok rond de middag met John Portier richting Heerlen. Gisterenavond maakte ik een visje klaar en we spraken intens over Bacharuddin Habibie. Later liepen we naar het gebied rond de Zeedijk waar we ons gesprek tot 02:00 uur voortzetten. Santo, mijn levende Oeroeg¹, is een unieke vriend. Mijn vader moet ook zulke contacten hebben gehad, maar die zijn allemaal verdwenen nadat hij trouwde.

Gisteren kreeg ik een bijzonder rare brief van een vriend van Henk Krol. Ik dacht een moment dat het een truc van de bvd was. Ik belde Hans van Velde bij De Gay Krant. Hij zei dat de man een idioot was. Ik besteed er verder geen aandacht aan.

Het is stil nu Santo er niet meer is. Ik heb hem uren over Sukarno verteld. Hij zou kijken hoe ik Habibie kan ontmoeten. De Amerikanen hebben 23 kruisraketten op - zeggen ze - de kantoren van de geheime dienst in Bagdad afgevuurd. Dit gebeurde als strafmaatregel voor het feit dat Irak een moordaanslag op president Bush zou hebben beraamd, tijdens diens recente bezoek aan Koeweit. Dat zegt Washington tenminste. De Amerikaanse president gebruikte artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties dat een unilaterale militaire actie toestaat uit ‘zelfverdediging’. Dus Washington en de geheime diensten verzinnen een Iraakse poging Bush om zeep te helpen, en met het internationale recht in de hand is het afvuren van kruisraketten op Bagdad weer gerechtvaardigd. Washington introduceert steeds meer Moeder-de-Gans-redeneringen in haar buitenlandse beleid, en aangezien de internationale gemeenschap er het zwijgen toe doet, neemt de Amerikaanse misdadigheid alleen maar toe. The New York Times vroeg zich af: ‘Is part of the reason for striking Baghdad to discourage terrorist attacks on New York?’² De krant vervolgde: ‘Any time a chief executive who is in political difficulty at home undertakes a dramatic military

1 Redactie: Naar het personage Oeroeg uit de gelijknamige roman van Hella S. Haasse. De hoofdpersoon in het verhaal is de zoon van een administrateur van een theeplantage in Nederlands-Indië. Oeroeg is zijn allerbeste, inlandse vriend.

2 The New York Times, 29 juni 1993.

[p. 12]

action, he or she must be prepared to face questions about whether that action is intended to divert public attention and bolster support for the president.’ De volgende vraag is dus: welke bewijzen heeft Clinton voor de geplande moordaanslag op George Bush? Madeleine Albright, gediplomeerde leugenaarster en ambassadrice bij de vn, zei dat het een ‘firm judgement’ van de cia was dat de inlichtingendienst van Saddam een autobom had klaargemaakt voor Bush. Clinton had dus ‘compelling evidence’ ontvangen van de cia. Daarom verwachtte Albright dat alle redelijke Amerikanen tot dezelfde conclusie zouden komen als de regering, namelijk dat de vs ter verdediging een bombardement op Bagdad heeft moeten uitvoeren. Wat The New York Times er gemakshalve niet bijschreef, was te herinneren aan het feit dat de cia de grootste criminele organisatie in de wereld is. Deze belangrijke Amerikaanse krant vraagt desondanks in de laatste zin om bewijzen. Een kind weet dat die er niet zijn, dat die ook nooit gegeven zullen worden, maar intussen zijn er wel 23 Tomahawk-raketten op burgers van Irak afgevuurd.

De volgende dag is The New York Times op dit hete hangijzer teruggekomen. Het blad vindt dat de vn hervormd moet worden. De werkelijkheid van de wereld in 1945 is niet langer de realiteit in 1993. Dat zeg ik al jaren. De secretaris-generaal Boutros Boutros-Ghali heeft de lidstaten gevraagd om ideeën die hervormingen mogelijk kunnen maken. Er wordt gesproken over het recht van veto voor Duitsland en Japan, de verliezers van 1945. Onzin. Een wereldparlement gebaseerd op politieke en economische macht? Of zouden India en Indonesië eerder recht hebben op een zetel in de Veiligheidsraad vanwege het democratische recht dat hun omvangrijke bevolking moet worden toegekend? The New York Times noemde Groot-Brittannië en Frankrijk eufemistisch ‘over-represented’ en verwachtte dat Londen en Parijs zich zullen verzetten. Voor mij staat vast dat zolang de vn niet de werkelijkheid van de wereld weergeeft, en niet voortdurend wordt aangepast aan nieuwe realiteiten, de tent net zo goed gesloten kan worden. De Veiligheidsraad is immers bedoeld voor vredeshandhaving! Zolang een kleine minderheid als de vs, het vk en Frankrijk feitelijk de dienst blijft uitmaken, heeft de volkerenorganisatie in New York geen recht van bestaan.

Tweederde van alle Amerikanen blijkt Clinton heel erg flink te vinden dat hij het durfde om vanaf een veilige afstand raketten op Bagdad af te vuren. Wij hebben ook zo'n flinke mannetjesputter in het Catshuis. Lubbers heeft in Brussel forse politieke

[p. 13]

moeilijkheden aangekondigd, als Nederland niet meer geld krijgt uit de diverse subsidiepotten van de eeg. Hij wil bijvoorbeeld 440 miljoen gulden subsidie voor Flevoland hebben.

Vermeer vatte de juridische mogelijkheden tegen Suriname en Zuid-Afrika samen. De Smit van Maaldrink en Buren heeft zich opnieuw misdragen tegenover mijn advocaat. Dat type denkt overal mee weg te komen onder dekking van de goede naam en faam van zijn notarissenkantoor, maar eigenlijk is het een ordinaire schooier.

Santo's aanwezigheid lijkt wel een droom, maar hij is echt geweest. Nu moet ik morgen verder met deel 23 van mijn Memoires. Kan ik dit jaar 1980 bereiken?

2 juli 1993

Den Haag

Ik ontmoette eerst Anne Knulst - de weduwe van generaal-majoor Cornelis Knulst - met wie ik poffertjes ging eten, en later Tom Struick van Bemmelen. Ik heb hem bijna drie uur gesproken. Mij bleek dat ik de zaak Klaas de Jonge nog niet voldoende doordacht heb. Tom wees mij op bepaalde aspecten die ik veronachtzaamd heb. Sommige punten die hij maakte waren nieuw voor mij, terwijl ik ze zelf had moeten kunnen bedenken.

Hij is ervan overtuigd dat ik intensief word afgeluisterd. Daar heeft hij geen twijfel over. Hij vroeg eens aan de militaire attaché van Israël in Den Haag, welke boodschap hij had mee te geven. ‘Never say anything of any importance over the phone,’ was het advies aan het vvd-Kamerlid. Ik heb dit altijd juist wel gedaan, omdat ik het verdom met deze schofterij van Den Haag rekening te houden. De vijf jaar Gestapo tussen 1940-1945 heeft mij er voorgoed van genezen politiestaatmethoden in beschouwing te nemen. Tom denkt dat de hele Haagse bende wordt gecontroleerd. Precies als in Washington. Vrijwel iedereen is chantabel, als het nodig mocht zijn.

Een voor mij schokkende ontboezeming was dat hij ervan overtuigd is ‘dat Beatrix er niet tegenop kan. Misschien is zij wel chantabel. Weet jij veel.’ Ik heb daar zelf ook wel eens over nagedacht, maar nu zei de baas van de vvd in Den Haag dit. Bernhard eveneens. Daarom blijft het boek van Ammerlaan geheim. Jammer genoeg aardt zijn oudste dochter naar haar vaartje.

Een andere schokkende opmerking van Tom was dat de affaire Klaas de Jonge wel eens verbonden zou kunnen zijn geweest met chantage van buitenlandse inlichtingendiensten, omdat zij

[p. 14]

Lubbers of Van den Broek bij de ballen hadden. Als gewone aardse sterveling denk je niet aan dit soort mogelijkheden. It gives me the creeps.

Een volgende schok was Toms bijna argeloze vraag: ‘Willem, heb je je wel eens afgevraagd waarom Van den Broek, toen hij hoorde dat Zuid-Afrika een man met een kist dynamiet had opgepakt, niet meteen reageerde met: laat de hufter maar hangen, hij verdient niet beter?’ Wanneer hij zoiets stelt, denk ik bij mezelf: waarom heb ik daar in godsnaam niet zelf aan gedacht? Tom is in het bezit van de verhoren van Klaas de Jonge door de Zuid-Afrikaanse politie, waarin hij ondermeer zijn vrouw, Hélène Passtoors vastkletste. ‘Die man was een ordinaire agent-provocateur, aldus Tom. ‘Hij keek niet voor niets zegevierend naar journalisten toen hij eenmaal veilig binnen de Nederlandse ambassade was. Hij wist maar al te goed dat hij door Den Haag beschermd zou worden. Zijn blik was triomfantelijk. Ik heb die dagen zelf een ontmoeting met Hans van den Broek in de apenrots (Buitenlandse Zaken) gehad. We werden eerst door zijn secretaris Jaap de Hoop Scheffer ontvangen. Ambassadeur Henry Wijnaendts was er ook bij. Hij was de man, die in Genève de gesprekken met Zuid-Afrikaanse advocaten voerde om een vrijgeleide voor Klaas de Jonge te bewerkstelligen. Frans Weisglas, toen nog ambtenaar op Buitenlandse Zaken, was met Wijnaendts mee. Die noemde het tegenover mij ook “een moeilijke zaak”. Ik stelde over de affaire Klaas de Jonge viermaal vragen in het parlement, dus probeerde men mij ook op een zijspoor te krijgen. Willem, ik verzeker je dat wat de heer Bentinck en Hans van den Broek deden dat doe je niet met een gewone idioot die wapens smokkelt. Ze wisten exact waar De Jonge mee bezig was. Stel je even voor dat de man die een RaRa-bom op het ministerie van Sociale Zaken liet ontploffen, plotseling in Cuba opduikt? Dan zeggen ze hier toch ook, gelukkig, die idioot zijn we kwijt? Maar terreur tegen Zuid-Afrika mocht wel van Den Haag.’ Dan had de Koninklijke Marechaussee dus volkomen gelijk dat men het ernstig oneens was met de benoeming van Bentinck tot privésecretaris van Beatrix. De majesteit is dus echt volledig ingekapseld. Ik heb het meer dan eens gezegd en geschreven: Beatrix is de gevangene van idioten. Het is een beklemmende gedachte dat de door het volk zo aanbeden dame in haar witte paleis, haar handtekening zette om deze ordinaire schurk uit handen van Pretoria te houden. Beatrix is niet op haar achterhoofd gevallen. Zij moet van de achtergronden van het feit dat het ministerie van Buitenlandse Zaken in de terreur-business

[p. 15]

was gegaan, op de hoogte zijn geweest. Met andere woorden: de koningin heeft met de onoorbare praktijken van Buitenlandse Zaken meegedaan. Zij moet dit met Lubbers hebben besproken. Wonderlijk, dat deze onvergeeflijke shit niet uit kan komen bij de huidige verhoudingen tussen overheid en media. Ik troost me er ondanks mijn zwakke positie een poging toe te hebben gedaan.

‘Er is in de zaak Klaas de Jonge een lek geweest,’ meende Tom, ‘en Hans van den Broek was er het slachtoffer van.’ Ik dacht: dat klopt. De Koninklijke Marechaussee gaf me voldoende informatie, om op 15 december 1992 een verhaal samen te stellen voor De Mediakrant. Dezelfde dag trad Van den Broek af en werd naar Brussel weggepromoveerd. ‘Het publiek kijkt alleen maar naar de buitenkant van het Haagse gebeuren,’ zei Tom. ‘In de ogen van de mensen in dit land bestaat het Huis van Oranje en het ministerie van Buitenlandse Zaken uit keurige mensen. Er wordt onkreukbaarheid geprojecteerd. De Koninklijke Marechaussee denkt, zoals ze jou informeerden, dat Buitenlandse Zaken en Bentinck schuldig zijn. Ik denk dat het verder gaat. Buitenlandse Zaken zet niet alles op alles om Klaas de Jonge te redden, laat staan om aardig of fatsoenlijk te lijken. Buitenlandse Zaken en Van den Broek werden zelf gemanipuleerd, en misschien wel door inlichtingendiensten in Moskou of Warschau, als leveranciers van de explosieven die De Jonge Zuid-Afrika binnenbracht onder dekking van verschillende diplomatieke paspoorten. Het is te hopen dat de stukken over deze zaak nog eens vrijkomen. Buitenlandse Zaken reageert van nature toch niet als een pater of het Leger des Heils? En zeker niet als een rabbijn, want die zou spreken over de lessen der wijsheid.’

‘Natuurlijk is Van den Broek razend,’ vervolgde Struick van Bemmelen, ‘want hij is door zijn partner Lubbers opgeofferd. Politiek komt nu eenmaal neer op het maken van deals. Politiek is een handeltje. Moet je maar eens bedenken wat zich rond overheidssubsidies afspeelt. Een kat in nood maakte rare sprongen. Er zijn op alle niveaus mensen bij betrokken die een goede beurt en promotie willen maken. Dat is ook het probleem bij Buitenlandse Zaken. Alles komt vroeg of laat aan het rollen. Iedereen weet teveel. Iemand heeft mij eens geadviseerd: “Als je ooit een dubieuze zet wilt doen, doe het dan in godsnaam alléén”.’

Tom vertelde dat in het parlement Frans Weisglas en Buitenlandse Zaken er elkaar in stand houden. In de politiek komt het erop neer dat men erin slaagt zijn positie te verbeteren. Weis-

[p. 16]

glas was ambtenaar en slaagde erin Kamerlid te worden. Een schitterende promotie. In de vvd kan ieder lid zich opgeven. De naam komt dan op zogenaamde groslijsten samen met een cv en bijzondere kwalificaties. Tachtig procent van onze politici komt uit de overheid en semi-overheid. Kijk maar naar wie er in de Kamer zitten. Je vindt er geen middenstanders. Dat is het zwakke punt van de Nederlandse politiek. Onze parlementaire democratie steunt op één basisprincipe: konkelen. Af en toe zit er een onafhankelijke man tussen, waar je normaal mee kunt praten. Nederlandse politici zijn 24 uur per dag bezig met werken aan hun eigen rangverhoging. Het parlement is een hobbyclub. Je loopt in de pas om wat te kunnen bereiken. Erica Terpstra bedankte je voor het toezenden van Vogelvrij. Dan wordt meteen tegen haar gezegd: ‘Brand je niet aan die lastige Oltmans. Die man is het niet waard.’ Zeg me Willem, waar vind je in het parlement iemand die bereid is om te zeggen: wat er met Oltmans is gebeurd, kan niet. We moeten er wat aan doen. De gemakkelijkste weg in Den Haag is: wat heb ik eraan me met Oltmans te bemoeien. Die man geeft altijd problemen.’

Ik antwoordde dat ik alle Kamerleden het boek Vogelvrij had toegezonden, waar dus een brief aan alle Kamerleden instond. Dat niemand heeft geantwoord, ook Erica Terpstra niet. ‘Willem, je hebt dus voor niets je pistool getrokken,’ aldus Tom. ‘Dan is ons parlement toch gewoon een farce,’ zei ik.

‘Ik ben bang van wel.’ Hij vertelde dat hij zelf werd gezien als een lastige, rechtse bal met zijn Kamervragen over Klaas de Jonge. ‘Ik wilde gewoon weten hoe het zat. Waarom had die man vier paspoorten? Guus Zoutendijk (vvd) deelde mijn mening. We zaten toen in de regering. Dit leverde extra problemen op. Ons werden dus signalen afgegeven dat minister Van den Broek liever geen ruchtbaarheid wenste toen we daar dus als vvd-afvaardiging bij Van den Broek over de kwestie op bezoek gingen. Weisglas voegde zich bij ons. Frans was dus op bezoek bij zijn eigenlijke baas. Daarom zat hij tijdens het gesprek regelrecht Buitenlandse Zaken te verdedigen. Iedereen die het spel niet meespeelde, werd als lastig beschouwd.’

‘Ze willen dus RaRa ook niet vinden,’ zei ik.

‘Dat denk ik ook,’ aldus Tom. Wat hem ook was opgevallen, was dat Dijkstal had gezegd dat de politie - en niet de bvd - de RaRa-jongens moest gaan zoeken.

[p. 17]

3 juli 1993

Amsterdam

Een Delfts blauw bord uit De Horst is aan gruzelementen gevallen. Dat brengt geluk zegt men dan.

Namens Bernhard kreeg ik een briefje wat de ontvangst van Notities uit Apartheidsland bevestigde.

Op Nederland 1 komt een televisieportret over de ‘onvermoeibare strijder voor mensenrechten’ Max van der Stoel. De stakkers smeren de man bij het publiek aan als ‘het toonbeeld van de traditionele sociaal-democratie.’ Hoe krijgen ze de onzin door de keel? Max is een schuinsmarcheerder eerste klas en niet alleen omdat hij zich bezighield met leiding geven aan Gladio.

Er komt een eerste hoorzitting in mijn proces tegen de staat.³ Ik voel me eigenlijk volmaakt senang in deze studio aan de Westerkade. Ik werk aan mijn Memoires en luister naar Mahler. Ik weet niet meer of ik noteerde dat Schipper (op het kantoor van de Nationale Ombudsman) vroeg of ik Docters van Leeuwen wel eens had ontmoet. Hij zou een aardige man zijn en heel anders dan vorige bvd-bazen. Dat mag zo zijn, maar de portretten die geheime diensten leiden, zijn afgestudeerde bedriegers.

Jan Foudraine zond een opname van een gesprek van zijn vriend Alexander Smit met de tros. Ik probeerde ernaar te luisteren, maar na de zin dat zijn hart in Poona ‘zacht’ was gemaakt, heb ik hem de nek omgedraaid.

Peter ter Horst schreef weer over Zuid-Afrika, dat op weg zou zijn naar een blanke guerrillaoorlog. Generaal Viljoen, die hij volkomen onterecht omschrijft als ‘de nieuwe blanke messias,’ zou al van zijn sokkel zijn gevallen. Allemaal onzin dus. Maar brave Petertje schrijft al jaren apekool voor onze zogenaamd belangrijkste krant.

Hoewel de wereld denkt dat Rusland een puinhoop is, schrijft The Economist dat ‘Russia is stumbling towards stability.’⁴ Als dat toch eens waar was. Het zou niet eerste keer zijn dat men het in het Westen ten aanzien van Moskou bij het verkeerde eind had, menen de redacteuren. Zeg dat wel. Het Britse blad waarschuwt eveneens voor het gevaar van een toenemende confrontatie tussen de vs en de islam na het misdadige afvuren van kruisraketten op Bagdad door Clinton. ‘The raid was felt to be a cynical affair that did Saddam Hussein no damage, yet undermined America's friends.’ Het is weer zo'n klassieke

3 Zie bijlage 1.

4 The Economist, 3 juli 1993.

[p. 18]

stomme en misdadige streek, waar alleen Washington toe in staat is tegenwoordig.

Marcel Haenen en Sjoerd de Jong beweren in nrc Handelsblad dat Willem Alexander geen rouwdouwer zou zijn. Ze spraken onder meer met de rector van het Christelijk Lyceum in Den Haag, P. Gerretsen. Ik vraag me dit af. De tekenen zijn dat deze jongeman eerder een nieuwe Bernhard dan een Claus zal worden. De toekomst zal het leren. Hij schijnt ook bij dr. P.H. Kooijmans voor koning te studeren. Dat is dus een ‘uitstekend’ adres.

Vandaag raakte ik even van slag toen ik de passage schreef dat ik Casper van den Wall Bake vanuit New York opzocht in Willemstad.⁵ Hij bleek daar ook met een vriend van hem, Hein, te hebben afgesproken met wie hij op pad zou gaan. Hij had daar niets van gezegd en toen ik met hen mee wilde gaan, gaf Hein te kennen dat hij niet op mij gerekend had. Ik was toen woedend en was nu eigenlijk weer boos. Prompt belde Casper. Ik herinnerde hem aan het voorval in Willemstad. ‘Dan was je straal zo sterk,’ zei hij, ‘dat ik aan je moest denken.’ Ik vertelde hem het laatste nieuws over de getuigenverhoren, wat hij zeer positief vond. ‘The walls of the establishment are cracking, maar dat kan jij alleen.’

5 Zie ook Memoires 1977-1978, pagina 42.

4 juli 1993

Eerst anderhalf uur monotoon, saai geklets van Hans Lonis, maar hij nam prachtige foto's.

Netty Feldhaus van Ham belde of ik vier dagen in Middelbeers op de boerderij en de hond wilde komen passen. Enerzijds is dit een aantrekkelijke invitatie, maar ik wil aan de bewerking van mijn dagboeken werken, ook al trekt spelen op Netty's vleugel me bijzonder aan, want ik zit al lange tijd zonder piano.

Nelson Mandela en De Klerk ontvingen in Philadelphia de Amerikaanse Freedom Medal. De Klerk trok een gezicht als een oorwurm. Trouwens, Bill Clinton wordt me steeds onsympathieker.

Pete Sampras en Jim Courier staan in de finale van Wimbledon. Er wordt weinig getennist. Vooral kogelsnelle services en weinig lange rally's. Wat me opvalt, is dat bij tenniswedstrijden geen ijzeren dranghekken nodig zijn. Wat zou de sociobiologie daarover te zeggen hebben?

Florrie Rost van Tonningen belde. Van Mierlo had in Brand-

[p. 19]

punt gezegd dat dinsdag het kabinet valt over de wao. Als dat eens waar was!

5 juli 1993

Als ik nu maar niet ziek wordt. Eerst mijn dagboeken bewerken. Ik heb weer tijd verloren door een memo van drie pagina's aan de Ombudsman over Verrips, Keijer en Cranendonk. Clinton was overtuigd van de schuld van Saddam bij de verijdelde moordaanslag op Bush in Koeweit.⁶ Er waren veertien arrestaties verricht. Twee verdachten, een verpleger Wali al-Ghazali en de eigenaar van een coffeeshop, Raad al-Assad zouden hebben bekend dat hun doel George Bush was geweest. Zij vertelden fbi-agenten tot in de kleinste details hetzelfde verhaal. Aan de hand van die nonsens liet de president van Amerika 23 kruisraketten op de hoofdstad van Irak afvuren. Het is een ordinaire oorlogsmisdaad geweest. Zijn minister van Justitie, Janet Reno en de directeur van de cia James Woolsey, hadden hem het verhaal op de mouw gespeld tijdens wat werd omschreven als ‘an exhaustive and exhausting session.’ Haal je de duvel. Het ging om het vermoorden van god mag weten hoeveel onschuldige Iraakse burgers. Time noemde de toespraak van Clinton over deze misdaad ‘one of his finest moments.’ Waarom? ‘He struck the right tone, reasoned but forceful.’ Moet je nagaan. De hele affaire van de aanslag op Bush was een opgeklopte cia-zaak. Daar kan je donder op zeggen.

Heb eindelijk van Alexander Oltmans' tekening uit 1835 kopieën laten maken om het origineel te sparen. Het was wel duur, 68 gulden voor een grote kopie en een aantal briefkaartformaten. Vreemd dat ik misschien genen van hem heb.

Tony d'Almeida stuurde me zijn promotiemateriaal. De foto erbij is ergens dezelfde Tony als die in 1948 op Yale mijn vriend werd.

De ncrv laat beelden zien van de waanzin in Joegoslavië. De mensen vragen: ‘Waarom komen jullie onze misère filmen?’ Het is zo waar.

Nieuwe Revu bracht een artikeltje van Peter Contant.

6 Time, 5 juli 1993.

[p. 20]

Ik ben vandaag flink opgeschoten, maar ik denk aan Peter. Is hij in orde? Ik heb hem vandaag gebeld, maar kreeg het antwoordapparaat, waarop hij somber klonk.

6 juli 1993

Gisteravond zag ik bij de ncrv een gesprek met Willem Smitt, hoofdredacteur van Privé. Hij voelde zich christen, maar ik mag niet in zijn blad. Christen zijn betekent onder andere hoe je met je vijanden omgaat. Hij zat vroeger bij Trouw. Hij denkt dat we in 2040 allemaal islamiet zijn of helemaal niets. Volgens hem heeft het leven geen zin als je niet van een hiernamaals uitgaat. Deze man helpt drie miljoen lezers aan hun gerief.

Als ik een biljet van 100 gulden in mijn vingers heb, vraag ik me af: moet ik het naar Peter sturen? Dit is een constante innerlijke strijd voor me.

President Suharto van Indonesië is op bezoek in Japan aan de vooravond van de g7-vergadering van rijke landen. Hij heeft een memorandum van tien pagina's overhandigd, waarin hij er bij Tokio op aandringt de Westerse opvattingen over mensenrechten niet te koppelen aan ontwikkelingshulp. Natuurlijk wenst een door de cia geïnstalleerde dictator, die honderdduizenden van zijn eigen burgers heeft laten ombrengen, dit. Washington komt altijd met de 8.000 door Saddam vergaste

[p. 21]

Koerden aanzetten als reden om de Iraakse dictator af te zetten. Intussen hebben Amerika, Nederland en een dozijn rijke landen diezelfde smeerlap al sinds 1965 met gigantische financiële hulp en wapenleveranties in het zadel gehouden. Er klopt geen moer van. Ik denk dat minister Alatas een belangrijke rol blijft spelen in dit soort ‘slimme zetten’ van zijn baas.

Jérôme Heldring steekt een lofzang op Max van der Stoel af in nrc Handelsblad. Hij noemt de man verkeerdelijk ‘sympathiek’, terwijl ik zeker weet dat hij in de klasse Luns thuishoort. Als minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet Den Uyl speelde hij reeds een uiterst smerige rol jegens Moskou en de Shell. Hij verhinderde ook dat prins Bernhard voor het Wereld Natuur Fonds naar de Sovjet Unie reisde. Max heeft tonnen boter op zijn hoofd. Zoals hij zich gedragen heeft tegenover ambassadeur Piet Schaepman, is nooit behoorlijk uitgezocht. Dit zijn dan enkele details die mijn weg kruisten. Kan je nagaan wat er verder nog allemaal is gebeurd. Ik veracht een landgenoot die zich leent een Amerikaanse terreurorganisatie in het geheim op ons grondgebied te leiden.

Ik heb tot 22:00 uur gewerkt, 75 pagina's geschreven. Ga nu zo door.

7 juli 1993

17:30 uur

Het was een rustige dag. Walter Siegers belde. Bill Cran, een Brit die voor bbc en het Amerikaanse pbs een documentaire van twee uur maakte over Lee Harvey Oswald, wil met me praten. Hij belde me vanuit Londen op. Ik heb erop aangestuurd dat hij naar mij toe komt. Hij zei dat de film van Oliver Stone toch maar documenten over de moord op Kennedy boven water had gebracht. Ik vroeg hem of we nu meer wisten over wie jfk vermoord had. Hij zei van wel, al was hij het met me eens dat de documenten allemaal opgeschoond zouden worden voor ze worden vrijgegeven.

Jan Pronk is goed gek geworden. Om de samenleving in ons land verder te dynamiseren, moeten we meer migranten opnemen. Het verkiezingsprogramma van de PvdA gaat pleiten voor verruiming van toelatingsgronden. De idioten rond Wim Kok beschouwen het toelaten van nieuwe stromen vreemdelingen ‘een verrijking’ van Nederland, aldus meldt nrc Handelsblad vandaag. De socialisten ontbreekt het iedere realiteitszin. Na 1945 betaalde de staat oprotpremies omdat Nederland vol was. Nu hebben we een halve eeuw later plaats te over. Compleet gek.

[p. 22]

Voor het eerst sinds Israël in 1967 de Arabische oostelijke helft van Jeruzalem bezette, leven er nu meer Joden dan Arabieren, namelijk 160.000 tegen 155.000. Alsof het een wedstrijd zou zijn.

Het rijksarchief verkeert in dermate slechte staat dat 81 kilometer papier, of de helft van het totale bezit, naar de vs zou moeten worden gezonden om te worden ontzuurd. Het ziet er niet naar uit dat dit zal gebeuren.

In De Groene Amsterdammer is een brief afgedrukt waarin kritiek wordt geuit op mijn Klaas de Jonge-reportage.⁷ Persvrijheid is op die manier een licentie om ongeïnformeerden aan het woord te laten. Er is niets mis met vrijheid van meningsuiting in een zogenaamd democratische samenleving. Maar het betekent langzamerhand wel dat men iedereen maar de gelegenheid geeft tot de algemene chaos bij te dragen.

Ik schreef een artikeltje over Kindly Inquisitors van Jonathan Rauch. Ik hoef het nergens naartoe te sturen, want niemand zal het publiceren. Bovendien: het is misschien nog niet exact genoeg.

John van Haagen belde dat zijn oudere broer is overleden. Later spraken we over de politiek. Hij is van mening dat Lubbers en Van den Broek met de affaire Klaas de Jonge het aanzien van Nederland hebben geschaad. ‘Wat zij toelieten, was onaanvaardbaar. Een man als Weisglas is honderd procent trouw aan het gezag, als een eenhoorn, als een volgeling van generaal van Heutsz in naam van recht en het koninkrijk. Dat zijn de gevaarlijke jongens die de Hitlers in de hand werken.’ Later

7 De Groene Amsterdammer, 30 juni 1993.

[p. 23]

volgde ik een bbc-documentaire over Joseph Goebbels. Herinneringen verbonden met 1940-1945 blijven een zeer emotionele zaak. Onbegrijpelijk dat dit allemaal zo is verlopen. De afgang van de nazi's herinnert aan de val van de ussr.

Ik ben dezer dagen veel met Peter bezig. Wat ik uit 1977 teruglees over zijn relatie met Edwin in Londen is niet altijd even gezellig. Soms denk ik dat het geld dat ik aan postzegels besteed om in contact met hem te blijven, of om hem leesvoer te sturen, beter rechtstreeks aan hem kan geven: hij zou er meer aan hebben.

8 juli 1993

James Walsh vraagt zich in Time af wat er gebeurd is met leiderschap.⁸ Hij refereert aan tijden dat er leiders waren als Churchill, Roosevelt, De Gaulle, Adenauer, Nehru, Sukarno, Ben-Gurion en andere historische figuren. In de Bijbel staat er volgens het artikel het volgende: ‘Where there is no vision, the people perish.’ Professor John Gardner denkt dat ‘explosive crisis produce great leaders. Creeping crisis don't.’ Misschien is dat wel de reden dat we met de Bushes, Clintons, Lubbersen en Van den Broeken zitten opgescheept. Kooijmans is misschien zelfs nog erger dan Van den Broek was.

Ik heb Jos Slats op de hoogte gesteld van het voorlopige getuigenverhoor en mijn bezoek aan de Nationale Ombudsman.

De Tilburgse socioloog Ruud de Moor heeft met zijn collega Loek Halman een boek geschreven over de opmars van de calculerende burger.⁹ In de meeste Europese landen holt de burgermoraal achteruit. Belastingontduiking, misbruik van sociale voorzieningen of heling van gestolen goederen, dit alles begint gewoon te worden. Het wantrouwen jegens de gevestigde orde in Nederland stijgt schrikbarend. Het gevolg is dat men tracht de eigen belangen langs andere wegen te dienen. Religie heeft haar rol als sociaal bindmiddel verloren. In de jaren tachtig nam nog 27 procent van de Nederlanders actief deel aan het kerkelijk leven. In de jaren negentig is het nog 23 procent. Wellicht is dit zelfs een voordeel. John van Haagen zei gisteren nog: ‘Het cda is misschien nog wel het ergste met hun doortrapte Jezuïeten.’ Kooijmans is ook zo'n brave, die zondags ter kerke gaat, althans zo vertelde zijn buurman en vriend oud-minister De Ruiter mij eens. Maar ondertussen.

8 Time, 12 juli 1993.

9 NRC Handelsblad, 26 juni 1993. Redactie: Het gaat om de studie van: P. Ester, L. Halman, R.A. de Moor, The Individualizing Society: Value Change in Europe and North America, Tilburg University Press, Tilburg, 1993.

[p. 24]

Toen ik John van Haagen vroeg hoe hij de verkoop van aandelen door de familie Heijn interpreteerde, zei hij dat Heijn liet zien dat hij zich terugtrekt uit de zaak omdat de zakenwereld verandert in een maffiascene. Dat was Dennis Livsons gevoel ook. Hij wil er uitstappen. Hij zei dat hij vandaag twee miljoen verloor omdat de Duitse mark naar beneden ging en de Japanse yen omhoog.

Ik bracht bijna twee uur door bij Dennis en Yolanda. Zij hadden een pretpark geopend in Finland, 180 kilometer van Helsinki.¹⁰ Ze lieten me foto's zien van het park, entree dertig gulden. Het schijnt storm te lopen, maar ze kunnen op het eilandje niet meer dan 5.000 mensen kwijt.

Zij hadden hun huwelijksdag gevierd met een dinertje met vrienden in Finland. Tijdens het diner kwam een man het restaurant binnen en gooide een pamflet voor Yolanda op tafel. Vrienden van hen verfrommelden het. Er stond op dat er geen plaats en bestaansmogelijkheden waren voor buitenlanders. De man maakte vervolgens de Hitlergroet. In Finland dus ook. Dennis denkt dat de Joden weer het kind van de rekening zullen worden.

Pronk legde in Kenmerk uit waarom er meer immigranten moeten komen. Volgens hem lokken we hen door te zeggen hoe goed het hier is. ‘Je moet dus rekening houden met een toenemende stroom.’ Hij meent dat we hen moeten helpen hun thuisland beter te maken. Pronk wil het zo regelen dat er geen asielzoekers meer zijn, maar alleen mensen die echt naar hier willen emigreren. Indonesiërs en Surinamers hebben ons verrijkt, volgens Pronk. Je moet volgens Pronk niet alleen kijken naar wat het kost, maar ook hoe de immigranten ons verrijken. De man is echt knettergek. Ze moeten hem opsluiten.

10 Redactie: Het gaat om Moomin World, een themapark voor kinderen, gebaseerd op de Moomin-boeken van Tove Janson.

9 juli 1993

Er schijnen dagelijks meer vluchtelingen Nederland binnen te komen. Leve Jan Pronk! Ze slapen soms zelfs in autobussen. Het leger moet tentenkampen opzetten. De ellende is dat dit nog maar een begin is van wat gaat komen.

Een artikel van Peter Michielsen dat opsomt wat er in Oost-Europa aan de gang is, geeft me de rillingen. Je ziet de zaak met open ogen uit de hand lopen. Ik denk dan meteen dat ik papier en pennen moet inslaan, opdat ik wat er ook gebeurt mijn dagboek kan voorzetten. Ook bedenk ik me dat ik fietsbanden moet hamsteren, opdat ik vervoer houd in een noodtoestand.

[p. 25]

De verkaveling van de Sovjet Unie blijft maar doorgaan. Rampzalig, want de vs worden er alleen maar de Romeinen van de 21^ste eeuw door. Ik sympathiseer met dit artikel van Peter Michielsen, dat zegt: ‘het Westen laat het Oosten met onmenselijke onverschilligheid in een moeras wegzinken.’¹¹ Het is natuurlijk waar dat de rijke landen - en haar belastingbetalers - een nieuwe ziekte hebben ontwikkeld, die donor fatigue heet. Wie voorheen zijn voedseloverschotten liet verpakken als voedselhulp, laat dat er nu bij zitten.

Schreef Georgii Arbatov in Moskou, van wie ik overigens al vele jaren geen antwoord meer krijg. Eens werkten we vruchtbaar samen, maar sinds de dagen van Gorbatsjov hult hij zich in stilzwijgen. Ik kwam in mijn dagboek een opmerking van hem uit 1977 tegen, dat hij er niet aan moest denken dat de ussr ooit de kant van Amerika op zou gaan. Precies deze veramerikanisering van de Sovjet Unie is nu al enige jaren flink op gang gekomen. Is dat een reden om contact te mijden? Ik vroeg hem in het licht van de huidige ontwikkelingen zich nog eens uit te spreken over die opmerking uit 1977.

Hille van den Berken, woonachtig hier aan de Westerkade, heeft me geïntroduceerd bij haar nichtje, Wil Borgman, vrouw van een brandweerman, die me nu eens in de maand komt helpen. Ik ben geen type om met een stofdoekje door de kamer te gaan maar ik wil er geen troep van maken, dus het moet. Het is heel onrustig als zij er is, want ik woon tenslotte in een eenmanshok. Casper liet een enveloppe achter met één rit voor Wil, vijftig gulden. Hij tekende er een vlag en bezem op met ‘schoonmaakbeurt’.

Ontvang warempel een brief van Felix Rottenberg, die ik mijn Klaas de Jonge-artikel had toegezonden. Hij begrijpt de door mij voorgestelde tactiek om het cda buiten spel te zetten, maar wil dit niet bewerkstelligen met de affaire Klaas de Jonge. Het in hun hemd zetten van Lubbers en Van den Broek voor de rol die zij - met Beatrix dus - in Zuid-Afrika speelden, ligt ‘gevoelig’. Wie durft cda-bonzen aan te pakken? Felix in ieder geval niet.

Ik heb de Sociale Dienst een aangetekende brief gestuurd dat ik nu na elf maanden mijn ziektekostenverzekering eindelijk eens geregeld wil hebben. Ik kreeg vandaag van hen een schrijven van vier pagina's, waarin de eerste drie bevestigden dat het geregeld zou zijn, maar de laatste dit weer ontkrachtte. Fijne mensen zijn dat daar.

11 NRC Handelsblad, 9 juli 1993.

[p. 26]

Rob Vreeken stelt het uitgestrekte emigratieland Canada als voorbeeld voor ons overbevolkte Madurodam...¹² Ze zitten allemaal op de lijn van Pronk. Hoe is het mogelijk?

12 De Volkskrant, 9 juli 1993.

21:45 uur

Peter belde uit Johannesburg, dat de moeder van Edwin in Kaapstad is overleden. Hij was haar enige zoon en had een goede band met haar. Zij belden elkaar iedere dag. Zij wilde al zijn wederwaardigheden weten. Zijn vader is ook in zwakke gezondheid, dus allemaal narigheid. Edwin was onmiddellijk naar Kaapstad gevlogen nadat hij had gehoord dat het slecht ging met zijn moeder. Hij was net op tijd. Peter zelf houdt het hoofd omhoog en voelt zich goed.

10 juli 1993

Eduard kwam langs voor een hapje. We hebben een paar uur zitten praten. Hij is overtuigd dat de pesterijen van de Sociale Dienst door anderen (vanuit Den Haag) worden aangewakkerd ‘om het jou extra moeilijk te maken.’ Ik denk wel eens aan die mogelijkheid, maar zet het uit mijn hoofd om die soesa er niet ook nog bij te krijgen. Ed adviseerde rechtstreeks naar Bert de Vries, de minister van Sociale Zaken, te schrijven. Of moet ik de wethouder van Sociale Zaken in Amsterdam benaderen?

Hannah de Zantis belde vanmorgen een half uur, grappig als altijd. Het schijnt dat leden van de koninklijke familie goedkope vliegtickets kopen, omdat zij weten dat de klm ze dan toch in de eerste klasse zet. Onlangs was Hannah bij Evert, de drogist in Roermond, waar zij al jaren komt. Zij hoorde een stem zeggen: ‘Wilt u mij eerst helpen?’ Hannah draaide zich om en keek in het gezicht van prinses Christina. ‘Ik ben nu bezig mevrouw,’ zei ze tegen Christina. De prinses schijnt dikwijls bij vrienden in Roermond te logeren.

Ik ben de hele dag al thuis en heb ongeveer tien pagina's geschreven. Wil Boezeman belde me nog. Ze vond het vreemd dat ik morgen met Florrie Rost van Tonningen meega. ‘Ik ben toch ook naar Moskou gegaan,’ zei ik. Daar moest ze me gelijk in geven. Ik zou liever thuisblijven maar goed, laat ik het maar doen.

11 juli 1993

Clinton bazelde voor het parlement van Zuid-Korea over ‘ir-

[p. 27]

responsible arms sales’ van Noord-Korea. Nee, de Amerikanen weten wat verantwoordelijke wapenverkopen zijn, zoals die aan Suharto bijvoorbeeld, die dan met Amerikaanse militaire middelen honderdduizenden van zijn eigen burgers kon gaan vermoorden. Zou men begrijpen wat een onzin die idioot Clinton aan de man brengt?

The New York Times ouwehoert weer eens over Oost-Timor, alsof dat eilandje echt een punt is. Bung Karno zou hetzelfde met de Portugese kolonie hebben gedaan als Suharto. Ik zou Strobe Talbott hierover willen schrijven, maar het heeft geen zin. Evenmin als het Pronk duidelijk is te maken, dat drommen Ghanezen in de Bijlmermeer geen verrijking van Nederland zijn, maar een ernstige verstoring van ons leefklimaat.

Eigenlijk heb ik geen zin in het experiment om met Florrie Rost van Tonningen naar Düsseldorf te gaan. Maar zij is tenslotte een oude dame, in de steek gelaten door haar drie zonen, die zij met grote persoonlijk offers heeft groot gebracht. Zij mag toch wel enige aandacht krijgen. Zij doet poeslief tegen mij, maar ze lijkt me allerminst een poesje om zonder handschoenen aan te pakken. Eigenlijk probeer ik een daad van vergeving jegens haar in de praktijk te brengen, vergeving die de vaderlandse kudde haar misgunt. Ik ben in dat opzicht meer een Indonesiër dan een Nederlander. Rekening met haar houdend, heb ik zelfs een colbertje voor de gelegenheid aangetrokken.

19:45 uur, trein

Ik wist niet dat Indonesië de grootste producent van liquefied natural gas in de wereld is.¹³ Exxon wil een gasveld in de zee ten oosten van Kalimantan exploreren op een contract voor 40 miljard dollar. Indonesië heeft de onderhandelingen afgebroken. Het gebied ligt 720 kilometer ten noordoosten van Singapore in diep water en bevat naar schatting 6,3 triljoen kubieke meter gas, waarvan 1,4 triljoen kubieke meter als lng kan worden gewonnen. Djakarta wil zich niet voor langere termijn aan een vaste prijs binden. Logisch.

Om 14:00 uur bereikten Florrie en ik, met Aart, één van haar assistenten, Casserole aan de Königsallee in Düsseldorf waar we een paar uur spraken met haar vriend Karl Philipp. Volgens hem is de situatie hopeloos. Europa is niet te redden. De algehele chaos is in aantocht. Alleen al uit Oost-Europa komen 50.000 mensen iedere maand naar het Westen. In Berlijn wor-

13 The Washington Post, 10 juli 1993.

[p. 28]

den wetten en regels genegeerd. Er wordt in de straten geschoten. Mensen worden beroofd. Een moord per dag in Duitsland. De beweging is in de richting van algehele waanzin. Volgens Karl was deze situatie een complot, gebaseerd op het destructieve denken van de Joden. Niemand wil het zien, omdat men schuldgevoelens heeft over de Holocaust. Waarom heeft men wetten aangenomen om de mensen die twijfelen aan de Holocaust te kunnen straffen? Als het de waarheid is, waarom zijn er dan wetten nodig om de waarheid in stand te houden? Waarom wordt de Duitse opperrabbijn bezocht door iedere Amerikaanse ambassadeur die in Bonn aankomt? Philipp voorspelde dat de Joden nooit Saddam Hoessein zouden vergeven voor het afvuren van Scuds op Israël, ‘want de Irakezen hebben bewezen dat Israël kwetsbaar was voor aanvallen. Daarom gaan de vs door met agressie jegens Bagdad. Een Jood vergeeft nooit, hij blijft voor altijd haten.’

Opmerkelijk was zijn verklaring dat de terreurorganisatie raf eigenlijk niet bestond. Hierdoor spitste ik mijn oren, omdat ik steeds heb vermoed dat de zogenaamde RaRa bij ons ook niet bestaat en slechts een dekmantel is voor door inlichtingendiensten uitgevoerde terreuracties. Hij refereerde aan het boek Das raf-Phantom, dat hij beloofde me te zullen toesturen.¹⁴

14 Gerhard Wisnewski, Wolfgang Landgraeber, Ekkehard Sieker, Das RAF-Phantom, Neue Ermittlungen in Sachen Terror, Droemer Knaur, München, 1992. Redactie: Dit boek gaat over de derde generatie RAF-terroristen, waar de schrijvers van vermoeden dat deze generatie voor een deel uit infiltranten uit diverse inlichtingdiensten of commandogroepen uit het stay behind-netwerk Gladio bestond. Dit sluit aan bij verschillende wetenschappelijke studies uit 2005-2018 dat een deel van het terrorisme in de jaren zeventig, tachtig en negentig in Europa, in het bijzonder in Italië, en België een onderdeel bleek te zijn van de Strategie van de spanning, een van de beleidslijnen van Operatie Gladio.

12 juli 1993

Aart raakte op de terugweg de weg kwijt en we verloren een extra uur, waarna hij op de snelweg 160 kilometer per uur begon te rijden. Florrie vond dat allemaal best, maar ik probeerde hem voortdurend tot bedaren te brengen. Zij onderstreepte dat alle problemen in haar leven direct verband hielden met de moord op haar man in de Scheveningse gevangenis. Op 19 februari komend jaar, zal zij diens 100^ste verjaardag vieren.

Voor het eerst in lange tijd heeft de regering Clinton in de vn een scherpe resolutie gesteund, waarin Djakarta (en Suharto) wordt bekritiseerd vanwege mensenrechtenschendingen.¹⁵ Altijd zit Washington ernaast. Toen Suharto honderdduizenden Indonesiërs vermoordde op verdenking pro-Sukarno of pro-

15 The Washington Post, 10 juli 1993.

[p. 29]

pki te zijn, verroerden de vs geen vin. Maar over dit absurde gedoe inzake Oost-Timor gaan ze Djakarta te lijf. Het slaat nergens op.

In Amsterdam en Zaandam is er brand gesticht in twee moskeeën.

In Time een reportage over de illegale handel in bedreigde en beschermde dieren. Die handel wordt nota bene op 10 miljard dollar per jaar geschat. Hoe is het godsterwereld mogelijk?¹⁶

Het is 22:50 uur. Ik stop. Schreef vijftien pagina's vandaag.

16 Time, 19 juli 1993.

13 juli 1993

Dacht eerst dat het al woensdag was, maar het is gelukkig pas dinsdag. Ik schreef twintig pagina's manuscript. Ik had zo veel gelezen in mijn dagboek over nummers maken in de vs, dat ik maar een uurtje naar de Gay Cinema ben gegaan. Ik ben al flink opgeschoten. Morgen heb ik een half boek af.

Ik heb na lang aarzelen Peter toch nog 100 gulden gezonden, samen met een foto uit Washington tijdens mijn laatste bezoek. Maar ik wil eigenlijk niet dat hij op dergelijke zendingen gaat rekenen. Ik kan het dus misschien beter niet doen.

In Somalië zijn vier buitenlandse journalisten door woedende mensen vermoord. vn-troepen, op zoek naar de krijgsheer Mohamed Farah, drongen een gebouw van de militie binnen met alle gevolgen van dien. De slachtoffers waren een Brit, een Amerikaan, een Tanzaniaan en een Duitser. Amerikaanse militairen vielen het gebouw aan met Cobra helikopters en vuurden raketten af. Er werden 73 Somaliërs gedood en 200 gewond.

De held Piet Stoffelen heeft vragen gesteld aan minister Ien Dales over seksuele intimidatie binnen de politiekorpsen. Zij belooft dat binnen twee jaar iedereen zich keurig zal gedragen. Ze hadden dames nooit tot het leger en de politie moeten toelaten. Ik zie soms potten als kaaiwerkers in politie-uniformen op straat, wat geen gezicht is.

Het licht Peter Kooijmans heeft namens ons de vn meegedeeld dat Den Haag niets ziet in een permanent lidmaatschap met vetorecht voor Duitsland en Japan. We lopen weer braaf in de pas van Washington, Londen en Parijs, die dat natuurlijk tegen ieder prijs proberen te voorkomen.

14 juli 1993

Gelukkig komt Hans Lonis niet en kan ik lekker doorploeteren.

[p. 30]

Marcel Haenen meldt dat een in Nederland gearresteerde Surinaamse zakenman heeft verklaard, dat Desi Bouterse, de president van de Surinaamse Bank, Goedschalk en de vroegere directeur van de slm, Atta Mungra, de nodige miljoenen aan smeergeld in hun zakken hebben gestoken.¹⁷ Ik weet uit de eerste hand dat de drie heren, toen ik in Paramaribo opereerde (1983-1988), elkaar zeker de bal toespeelden. Dus het bericht zou wel eens waar kunnen zijn, tussen al het andere geklets over Suriname.

Het kantoor van de landsadvocaat bij monde van de fameuze D. den Hertog, vraagt alweer uitstel van de door de rechter bepaalde datum van 24 september 1993, waarop de getuigenverhoren in mijn zaak tegen de Staat zouden beginnen. De Staat zoekt waar mogelijk vertraging, pure pesterij.

Karl Philipp zond me het raf-boekje. Het schijnt met de Duitse raf precies zo te gaan als hier met RaRa: de politie kan geen bewijzen vinden. Als het toch eens uit zou komen dat Amerikaanse inlichtingendiensten hier achter zitten, dan is de wereld te klein.

Peter Michielsen wijdt een artikel aan hoe de criminaliteit na de val van de ussr in Oost-Europa is geëxplodeerd. Misdaadcijfers zijn verveelvoudigd. In plaats van de angst in de politiestaat, moeten mensen in de zogenaamde rechtsstaat leren om zonder stok achter de deur om te gaan met nieuwe vormen van burgerlijk fatsoen. Michielsen schrijft dat vorige herfst in Letland zes plutoniumsmokkelaars werden doodgeschoten. Dit gebeurde of omdat zij Irak aan plutonium hadden geholpen en de Israëlische Mossad ingreep, of het was de wraak van anti-Irakese Arabieren. Of, en daar denkt Michielsen niet aan, rekende de cia met hen af. Huurmoorden kosten in Oost-Europa 500 tot duizend gulden.

17 NRC Handelsblad, 14 juli 1993.

15 juli 1993

Ik luister naar een cellosonate van Beethoven, die ik vroeger ook heb gespeeld.

Ben met het schrijven van de Memoires heel dicht bij de dag dat mams hondje Keke moest inslapen. Ik aarzel verder te gaan en die pijnlijke ervaring weer te moeten beleven.

Bezocht dokter Delprat, aardig als altijd. Mijn gewicht is terug van 99 naar 95,5 kg. Ook wil hij de stand van mijn prostaat testen. Hij wil dat er nog 4 kilo afgaat.

Onderzoek wijst uit dat de tolerantie jegens buitenlanders af-

[p. 31]

neemt in Nederland. Volgens 47 procent van de Nederlanders zijn er hier teveel buitenlanders, 45 procent is van mening dat er veel, maar niet teveel buitenlanders zijn en slechts 9 procent zegt dat er niet teveel buitenlanders binnen onze grenzen zijn.¹⁸ Teken aan de wand.

18 NRC Handelsblad, 15 juli 1993.

16 juli 1993

Ik stuurde broer Hendrik een kopie van het verslag uit 1936 dat onze vader schreef over een autoreis met oom Bram Molenaar Reeder naar Oltmansveen in Duits Oost-Friesland.

Vandaag is Ruud Lubbers de langst zittende premier sinds 1848.

De vvd Tweede Kamerleden Erica Terpstra en Frans Weisglas - wat een combinatie - hebben vragen gesteld over de smeergeldzaak met Suriname. Advocaat Moszkowicz heeft namens de heer Mungra laten weten dat deze nooit zaken met verdachte Nederlanders heeft gedaan. Ook Goedschalk noemt het bericht ‘absolute nonsens’. Het is een truc zo oud als de weg naar Rome dat inlichtingendiensten bij hun gevechten ‘getuigen’ of ‘gevangenen’ betalen om verklaringen af te leggen die hun theorieën moeten bevestigen. Een kind kan de was doen. Maar types als Weisglas en Terpstra gaan er nog eens extra op in alsof het om een serieuze zaak zou gaan.

Het succes van De Telegraaf heeft natuurlijk (helaas) te maken met hoofdredactionele stukken als hiernaast over Pronk. Opmerkelijk dat ze weglaten dat Pronk ook beweert dat immigranten ons land zouden verrijken. Dat vind ik wel de zotste stelling van allemaal. Het is waar, zwarten in Zuid-Afrika hebben culturele expressies die interessant zijn om te observeren, zoals ik naar de cimbalen in Soweto zou luisteren. Dat is waarom we naar gamelan in het

[p. 32]

Tropenmuseum gaan. Ja, dat is verrijking maar als aparte voorstelling aangeboden, niet voor naast de deur, want de rest van de bagage van immigranten past niet in onze Lebensraum.

John le Carré werkte voor inlichtingendiensten en blikte terug in Time.¹⁹ ‘If you live in secrecy, you think in secrecy.’ Hij ziet nu de Koude Oorlog als een periode waarin ‘we distorted our own minds. It was almost a precursor of political correctness in its worst form.’ Le Carré ziet spionage na het einde van de Koude Oorlog ‘as a sideshow got up as major theater. The mythmaking that went on all around us, contributed to the kind of ingrown and corrosive self-perceptions that were at the heart of our undoing.’

19 Time, 5 juli 1993.

17 juli 1993

Ik had een lang telefoongesprek met Peters zus Trees. Ik had haar een brief van haar uit 1977 gestuurd, wat haar had ontroerd. De moeder van Peter ligt in het ziekenhuis. Ik zou in staat zijn bij haar te gaan wonen zo lang als nodig is om voor haar te zorgen. Of kan dat niet? Peter is op de hoogte. Hij had gezegd dat Edwins vader geen cheques op Edwins naam wil zetten, dus daar zijn ook problemen. Ga eerst fietsen. Ik kreeg buikkramp van alle emoties. Het liefst zou ik Peter bellen, maar ik moet zuinig zijn.

Het Surinaamse legertje heeft tien vrachtauto's, achttien jeeps, standaarduitrusting voor 2.000 man, kantoormeubilair, voeding en medisch materiaal als gift uit Den Haag ontvangen. Dat doen die idioten dus ook uit mijn naam. Alsof ze daar op zitten te wachten, soldaten blij maken met nieuwe camouflage-uitrusting. Ze willen gewoon hun loyaliteit kopen. Het staat allemaal in tien regeltjes op de voorpagina van nrc Handelsblad. Het beangstigt me wat er allemaal aan onrechtmatigs gebeurt. Ed had een dagvlucht uit Mexico achter de rug. Hij had een autotocht naar Taxco gemaakt, waar die lieve Claire Bonebakker woonde.²⁰

20 Zie ook Memoires 1963-1964 en Memoires 1972-1973.

23:30 uur

Het was druk in Argos. Ik heb een tijdje aan de trap staan kijken naar het komen en gaan van de types die er rondlopen. Hemeltje wat een idioten onder hen. Maar ook leuke jongens. Afijn, het is weer gedaan. Ik kan niet wachten mijn werk morgen voort te zetten.

[p. 33]

18 juli 1993

Ik nader 1978 bij het schrijven van de Memoires. Ik ben vandaag heerlijk anderhalf uur, tot Zunderdorp, de polders in gefietst. Toen ik thuis kwam stond Szu, de kok uit het Amstel Hotel, voor de deur. Zijn vriend was gevallen en naar het ziekenhuis gebracht. Hij denkt dat zijn vriend het niet lang meer maakt, maar dat zal wel meevallen. Hij was gisteren bij Eduard geweest, die had gezegd bezorgd over mij te zijn. Ik begrijp het niet. Ik voel me prima.

19 juli 1993

Ed kwam op de koffie en bracht The New York Times mee. Ik vind hem erg dik worden. Ed had Max Westerman in een homoclub gezien, die deed of hij hem niet herkende. Ed was ook naar de nieuwe Thermos geweest. Hij vindt het niets. Bennie Becht weet hoe hij geld moet verdienen, maar hij heeft geen smaak. Kan hij ook niet helpen. Heb Ed er nog eens omstandig op gewezen, hoe ik iedere dag totaal geniet van deze plek aan de Westerkade.

Er zijn 38 Palestijnse kinderen door Israëlische soldaten gedood in zes maanden. Mooi karwei voor Max van der Stoel hun mensenrechten onder de loep te nemen. Een ander aardige job voor Max is om na te gaan hoe rechtvaardig de vorig jaar door het Amerikaanse Congres aangenomen Cuban Democracy Act is, waardoor de Cubanen na meer dan 30 jaar blokkade van de vs de buikriem nog verder zullen moeten aanhalen. The New York Times noemt de economische oorlogvoering tegen Cuba ‘reprehensible’.²¹ Wat trekt het Congres zich aan van de mening van The New York Times?

Suriname is woedend omdat de door Den Haag gesteunde terrorist Ronnie Brunswijk, een visum voor Nederland heeft gekregen.

Ik zie soms een Surinamer op straat en denk dan: die is zo weggelopen uit Drietabbetje. En dat noemt Pronk dan een verrijking van land en cultuur. Misschien is Pronk nooit in Drietabbetje geweest.

Ik bereikte 10 december 1977 en het artikel van Igor Cornelissen in Vrij Nederland over ig Farben en de contacten die prins Bernhard met dat Duitse bedrijf had onderhouden. Dit bracht me weer op het hete hangijzer of Bernhard met behulp van Robbert Ammerlaan zijn memoires schreef of niet. Ik heb andermaal de prins geschreven dat hij, mijns inziens, zijn eigen

21 The New York Times, 16 juli 1993.

[p. 34]

verhaal moet vertellen en antwoorden moet geven op de vele vragen die over zijn leven nog onbeantwoord zijn gebleven.

20 juli 1993

De heer Swart van de Sociale Dienst belde dat het geld dat me toekwam, zou worden overgemaakt en hij bood excuses aan voor wat was gebeurd. Het was inderdaad niet in orde geweest. Maar er was een overgang van teams geweest en mijn zaak werd door Herman Wink behandeld. Ik zei: ‘Die man is niet te vertrouwen. Hij heeft mijn problemen veroorzaakt.’ Of ik een brief wilde schrijven dat mijn klacht was ingetrokken. ‘Pas nadat alles geregeld en afgerekend is,’ antwoordde ik.

Time wijdt een aantal pagina's aan de vraag of homoseksualiteit aangeboren is.²² Studies zouden aantonen dat homoseksualiteit in bepaalde genen zou worden overgedragen. Amerikaanse onderzoekers hebben de chromosomen x en y, die het geslacht bepalen, bij mannen onderzocht. Mannen krijgen de x van de moeder en de y van de vader. ‘A seperate study of the dna from 40 pairs of homosexual brothers found that 33 pairs shared five different patches of genetic material grouped around a particular area on the x chromosome. Why is that unusual? Because the genes on a son's x chromosome are a highly variable combination of the genes on the mother's two x's, and thus the sequence of genes varies greatly from one brother to another.’ Of gay life aangeboren is en door heteroseksuele ouders kan worden overgedragen, zullen we wel nooit te weten komen.

Bill Clinton, die in zijn verkiezingscampagne had beloofd de positie van homo's in het leger te zullen legaliseren, is na veel gedonder onder zijn generaals met een zogenaamd compromis uit de bus gekomen. Homo's kunnen niet meer om hun geaardheid uit het leger worden gezet, zoals de afgelopen vijftig jaar aan de lopende band is gebeurd. Maar dit op voorwaarde dat zij ‘in the closet’ blijven, dus hun geaardheid geheim houden. In hun vrije tijd mogen homoseksuele militairen homobars bezoeken en aan homodemonstraties meedoen. Het Witte Huis vat de nieuwe regel samen als, ‘don't ask, don't tell, don't pursue.’ Zeer onvolwassen, zogenaamde regeling.

Ik heb met Peter gebeld. ‘You made my day,’ zei hij. Hij waardeert de vele brieven en knipsels die ik hem steeds opstuur. Ik heb hem toch maar weer ernstig gewaarschuwd om niet alleen in Hillbrow de straat op te gaan, vooral 's avonds

22 Time, 26 juli 1993.

[p. 35]

niet. ‘I have a guardian angel,’ reageerde hij. Ik ben weer enigszins gerust.

Time laat zien waar we in de laat 20^ste eeuw toe in staat zijn.²³ In Sarajevo zitten nog 380.000 inwoners vast in de ijzeren greep van Servië. De helft van deze mensen zijn kinderen jonger dan achttien jaar. De weeshuizen roepen beelden op van Lord of the Flies.²⁴ De situatie is catastrofaal. Er zijn frontsoldaten die al drie dagen niets hebben gegeten. Wat zich op de Balkan afspeelt, is de grootste schande van Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Anderhalf miljoen Bosnische moslims zullen in ‘veilige zones’ worden beschermd. Slobodan Milošević heeft zes van deze enclaves aangewezen.

James O. Jackson schrijft dat het meer dan bekend is welke minachting Milošević voor de Amerikaanse politiek en in het bijzonder voor Bill Clinton heeft. Bill beloofde in zijn verkiezingscampagne dat hij krachtig zou gaan optreden op de Balkan. Volgens Jackson is de belangrijkste blunder geweest dat de Veiligheidsraad van de vn voor het hele gebied een wapenembargo afkondigde. Omdat de Bosnische Serviërs de controle behielden over de zware wapens die het Joegoslavische leger had achtergelaten, kwam dit neer op een embargo geldend voor de slachtoffers van de aanvallende partij. De machtsverhouding viel dan ook volkomen ten nadele van de moslims uit. Scott MacLeod meldt in dezelfde editie van Time dat vanaf het moment dat F.W. de Klerk aankondigde de apartheid te lijf te zullen gaan, het in Zuid-Afrika zoemde van geruchten over een rechtse coup. anc-woordvoerder Carl Niehaus zegt dat er inderdaad zulke aanwijzingen zijn geweest. Het Zuid-Afrikaanse leger telt 707.000 man, waarvan 10 procent in actieve dienst is. De politie beschikt over 114.000 man. Het ziet er inderdaad explosief uit. Toch denk ik dat De Klerk en Mandela de situatie in de hand hebben.

23 Time, 26 juli 1993.

24 Redactie: Roman van William Golding waarin schooljongens proberen te overleven op een onbewoond eiland nadat het vliegtuig waarin ze zaten is neergestort. Het leidt tot een situatie waarbij de primitieve instincten van de mens steeds sterker tot uiting komen.

21 juli 1993

Ik heb Felix Rottenberg geantwoord dat ik het een slappe redenering vind dat Klaas de Jonge al te lang geleden is om er nog iets mee te doen. PvdA wil gewoon niet toegeven dat Klaas de Jonge fout zat. Ik zei hem dat precies dit gedrag ervoor zorgt dat de partij steeds meer aanhang verliest.²⁵

25 Zie bijlage 2.

[p. 36]

De idioten op de ambassade in Paramaribo hebben dus wel een visum aan terrorist Ronnie Brunswijk gegeven, maar eenzelfde document aan oud-ambassadeur Henk Herrenberg geweigerd. Dat is dan het beleid van de hoogleraar staatsrecht en minister van Buitenlandse Zaken, Peter Kooijmans.

In de Veiligheidsraad is weer een resolutie tegen Irak aangenomen, welke de strenge strafmaatregelen tegen Bagdad handhaaft. Hoe is het mogelijk?

Ik heb de telefoonrekening weten te drukken tot 125 gulden.

22 juli 1993

Trouw komt vandaag op de voorpagina met een waarschuwing van de bvd dat er alle reden bestaat om te vrezen dat Nederland een corrupte staat wordt. Er wordt zelfs naar Italië verwezen. Een dergelijke ontwikkeling zou het fundamentele vertrouwen tussen overheid, politieke partijen en de burgers ernstig kunnen schaden. De rechtsorde zou in gevaar verkeren ook omdat deze vanuit het buitenland, al dan niet door terroristische organisaties, wordt bedreigd. Problemen spelen zich onder meer af onder dissidente Koerden en Libiërs die zich in ons land bevinden. Ik heb een brief naar Trouw gezonden, voor de brievenrubriek, met de strekking dat de bvd zelf een onbetrouwbare club is.²⁶ Ook al weet ik dat hypocriete en bange collega's onder geen beding, ook zij die me gelijk geven, mijn zienswijze zullen plaatsen, zelfs niet als brief.

26 Zie bijlage 3.

Plein Centraal Station

Onderweg naar de tandarts sta ik wat te lummelen in de zon op het stationsplein. Er kwam een leuke jonge knul uit de tram, liep het station binnen, maar kwam weer terug. ‘U bent toch meneer Oltmans? Ik wil u de hand schudden. Ik bewonder uw levensvreugde.’ Hij was tv-regiseur.

Tandarts Peter van Splunter heeft furore gemaakt. Hij heeft nu zelfs muziek in de wachtruimte. Ik zal hem vragen het te stoppen. Hij heeft nu ook een assistente. ‘Als je een assistente neemt, kies je iemand die niet op je radar komt,’ zei ik Peter. Hij dacht dat ik bedoelde dat zij als assistente geen patiënt bij hem was. ‘Nee,’ verduidelijkte ik, ‘als ik een mannelijke assistent nodig zou hebben, neem ik geen jongen waar ik een lat van krijg.’ Toen begreep hij het en bleek beschaamd over zijn naïviteit.

[p. 37]

22:30 uur

Szu, de kok van het Amstel Hotel, kwam een briefje met een gelukssteen van mam en Pip ophalen, om naar Penny Hedinah te brengen. We hebben bijna twee uur zitten praten, voor het eerst eigenlijk. Vooral over Sukarno.

Overigens zei Peter aan de telefoon dat ik geen geld meer moet opsturen. Ik praatte er overheen, maar schrijf het nu toch op, for the record.

23 juli 1993

Ik had een lang gesprek met Trees. Peters moeder komt dit weekend thuis om te zien hoe het gaat, maar moet daarna toch weer het ziekenhuis in. Ik vertrouw de zaak niet. Vreselijk, met zoveel kinderen en niemand die zich geroepen voelt om iets te doen. De stemming in het Britse Lagerhuis over het verdrag van Maastricht was 317-317. De stem van de ladyspeaker gaf de doorslag. Keer op keer zie je met het blote oog hoe krankzinnig democratie functioneert. Wat heb je aan een dergelijke uitkomst, wanneer de helft van de kudde ontevreden is. President Sukarno noemde democratie het systeem van 51 blije en 49 zure gezichten en vond dat dus geen oplossing. Hij had gelijk. De regering Major bleef doorstemmen en verloor uiteindelijk met 316 voor en 324 tegen. Maar ook een verschil van acht op 640 is niet goed genoeg.

Oprah presenteerde een programma over ‘the world going mad.’ Ze zei nog nooit zo ontroerd te zijn geweest door een boek, als door Return to Love.²⁷ Zij kocht zelf duizend exemplaren en interviewde de griet die het schreef. Haar thema was dat God de mens had geleerd lief te hebben. Dus geschreven door een religieuze gek. Oprah is nu in het stadium beland de waanzin met het Woord in de hand te willen bestrijden. Tientallen miljoenen Amerikanen zullen haar serieus nemen en nog verder verdwalen. Zegeningen van de vrije televisie.

Ik ging een paar uur naar de Gay Cinema, waar veel activiteit was. Toen ik naar buiten ging, zag ik een charmante, Aziatische jongen langslopen. Ik twijfelde, maar toen hij me wenkte, ging ik achter hem aan. Ik haalde hem in, en hij zei met een prachtige lach: ‘Willem, you are a charming man, maar ik ben niet van het Griekse geloof.’ Ik vroeg me af waarom hij me dan wenkte, maar wenste hem het beste. Ik dacht: die verdomde bekendheid is een last.

Kamerlid Janmaat van de Centrum Democraten zal worden

27 Marianne Williamson, A Return to Love: Reflections on the Principles of a Course in Miracles, HarperCollins Publishers, New York, 1992.

[p. 38]

vervolgd wegens discriminerende uitlatingen en het aanzetten tot haat tegen buitenlanders.²⁸ De Haagse officier van Justitie heeft al gezegd dat, mocht Janmaat worden vrijgesproken, dan gaat hij proberen aan te tonen dat de cd een organisatie is welke het oogmerk heeft misdrijven te plegen. Deze officier van Justitie hoort zelf achter tralies. De cd heeft nu eenmaal het label nsb'ers te zijn en daar komen ze nooit meer vanaf.

Rico Bos (18) uit Wierden van het Nederlandse untac-bataljon in Cambodja was in zijn tent, toen vanuit een tent ernaast per ongeluk een kogel werd afgevuurd, die hem op slag heeft gedood. Albert Camus heeft eens gezegd: ‘There is no fate that cannot be surmounted by scorn.’ Wie ligt er wakker van wat Rico overkwam? Ik probeer me voor te stellen hoe hij er uitzag, wat zijn dromen en verwachtingen waren. Een dergelijke ramp heeft geen verklaring.²⁹

Roy Horb ging vroeger 's nachts in Paramaribo de straat op om zwerfhonden af te schieten. In Rio doet men dit met zwerfkinderen. Volgens de laatste berichten 25 in een nacht.

Ik zag de documentaire Riding the Tiger, waarin beelden voorbij kwamen van Sukarno. Het blijft me emotioneren hem te zien. Deze documentaire zit vol met ‘historische’ rechtvaardigingen, die ronduit vervormingen zijn van de werkelijkheid, maar de beelden en de stem van Sukarno openen mijn hart.

Ik ging nog even terug naar de cinema waar ik een heerlijke blow job kreeg van een zwarte jongen. Nu ga ik vroeg slapen, want morgen ga ik naar Lex Poslavsky.

Ik was nog bij huisarts Delprat geweest, en was onthutst toen hij naar mijn geïnfecteerde, jeukende reet keek, en zei door te gaan met het kwikzalfje van vijf piek van Hasrat, de dokter van Bouterse, en zijn eigen recept van veertig gulden te vergeten. ‘Het zal nog wel even duren,’ zei hij laconiek. Rekening: 35 gulden voor een consult.

28 NRC Handelsblad, 23 juli 1993.

29 Redactie: http://ricosfoundationcambodja.nl/.

24 juli 1993

Trein naar Utrecht

Ik heb vanmorgen vroeg 1978 bereikt. Ik kan niet wachten om verder te schrijven aan de Memoires, maar moet nu eerst naar Lex.

12:45 uur, trein naar Amsterdam

Het was een buitengewoon genoeglijke bezoekje. Lex heeft nu ook pijn in zijn benen. Hij zei dat de pillen zijn ziekte vertra-

[p. 39]

gen, totdat het moment komt dat ook medicijnen niet meer helpen. Jeanne heeft een probleem met een oor, waar een fluittoon in zit en niemand weet wat ertegen te doen. Ik kreeg koude rillingen van wat Lex overkomt. Hij zei dat hij na de dertig jaar die hij met zijn tweede vrouw Jeanne samen was, zich realiseerde dat zij de enige was met wie hij zijn leven heeft kunnen volbrengen. Wat vreselijk wat hem nu boven het hoofd hangt.

Ik heb Lex het zelfportret van broer Hendrik laten zien, dat hij tweemaal aandachtig ter hand nam. Zijn eerste reactie was: ‘Die tekening wordt voorafgegaan door vijf blanco pagina's, maar vraag me niet ze in te vullen.’ Vervolgens: ‘Wat ik erg knap vind, is dat hij zo goed kan tekenen en tot uitdrukking kan brengen hoe hij zichzelf ziet. Wat hij misschien heeft willen zeggen is: ik doe wel vrolijk en leuk en heb vijf auto's en een flat en een vette bankrekening, maar hier ben ik zoals ik me echt voel.’ Ik vond dit verschrikkelijk om te horen en de schrik sloeg me om het hart. Hemeltje. Op die gedachte ben ik, bij ontvangst van dit horreur, nooit gekomen.

Lex vertelde als jongetje wel eens bij ons op De Horst te hebben gelogeerd, waar ik me niets van herinner. Hij concludeerde toen dat wij het ideale gezin vormden. Ik wist niet wat ik hoorde. Waar haalde hij dat vandaan? Maar hij vroeg vervolgens te vertellen hoe het werkelijk was geweest. Ik wijdde uit over hoe ik als scholier in huis was bij de familie Van Dijk in Baarn en later onder de hoede kwam van mejuffrouw Buringh Boekhoudt, die hij zelf later ook heeft ontmoet. Ook de herinnering dat mijn vader mijn broers en ik tegenover onze leraren voor schut kon zetten om duidelijk te maken dat ook hij ons gedrag afkeurde, kwam bovendrijven, eigenlijk tot mijn eigen verbazing. Er zou nog zoveel meer over te zeggen zijn geweest.

17:00 uur, Westerkade

Bij de post zat een grote bruine enveloppe uit Kaapstad met een schilderijtje van broer Hendrik van een berg in een woestijn in Namibië. Het staat nu op de boekenkast ook al vind ik het niet echt mooi.

De Amerikaanse psychoanalyticus Richard Isay zegt in gesprek met Paul Schnabel dat agressieve seks met zelfverachting te maken heeft.³⁰ Ik geloof er niets van. Isay was getrouwd, maar had vele jaren heimelijke homoseksuele contacten. In 1975 werd

30 NRC Handelsblad, 24 juli 1993.

[p. 40]

hij bijna op een ontmoetingsplaats voor homo's gearresteerd. Hij besloot toen uit de kast te komen, scheidde van zijn gezin en ging voltijds het nichtenleven in. Hij vertelde: ‘Mijn praktijk bestaat voor een groot deel uit homoseksuele analytici, psychiaters en psychologen, die bij mij komen voor hun tweede of derde analyse.’ Isay constateerde dat uit eerdere adviezen steeds weer bleek dat de homoseksualiteit niet als gegeven werd aanvaard. De klassiek psychoanalytische opvatting was immers dat homo zijn in de vs nog steeds werd beschouwd als een vroege stoornis in de ontwikkeling van de persoonlijkheid. De dans van een dergelijke verkeerde analyse ben ik ontsprongen. Toen ik immers in 1950 voor het eerst verwikkeld raakte in een affaire met een jongen, Bertie Hilverdink, adviseerde Lex Poslavsky toen ik bij hem te rade ging, om te handelen naar hoe ik voelde. Lex was een kroonleerling van de eminente Utrechtse professor in de psychiatrie, H.C. Rümke. Voor Lex stond in 1950 reeds vast, waar de Amerikaanse psychiatrie nog zeker een kwart eeuw mee zou worstelen, dat het homoseksueel zijn door de geesteswetenschappen niet als persoonlijkheidsstoornis moet worden geïnterpreteerd.

In 1993 zegt Richard Isay tegen Schnabel - wat Poslavsky al in 1950 tegen mij zei - ‘Ik ben overtuigd dat het gewoon schadelijk is voor de gezondheid en het geluk van een homoseksueel wanneer hij niet homoseksueel kan of mag zijn. Een psychotherapeut die de seksuele oriëntatie probeert te veranderen, maakt een ernstige, professionele fout en zou eigenlijk voor de tuchtrechter gedaagd moeten worden. Hij beschadigt een meestal toch al behoorlijk gemaltraiteerde patiënt.’ Uiterst merkwaardig vind ik de opmerking van Isay dat hem keer op keer in zijn praktijk was opgevallen ‘hoe laag de zelfwaardering bij homo's zou zijn en hoe fragiel hun gevoel van zelfrespect.’ Hij verklaart het feit dat homo's die weigeren met het gevaar van aids rekening te houden, als zelfhaat. Hij denkt ook dat agressieve seks, waarbij pijn en onderwerping een rol spelen, meer te maken heeft met zelfverachting dan met lust of seksuele bevrijding. Ik ben nu sinds 1950 betrokken bij homoseksuele vriendschappen en contacten. En voor mezelf sprekend, ben ik ervan overtuigd dat mijn zelfwaardering allerminst fragiel is. Integendeel, zelfrespect bepaalt mijn leven. Bovendien begrijp ik niets van Isay's standpunt dat een vriendschap tussen twee homo's op seks gebaseerd zou moeten zijn. Isay: ‘Ik vind het geen goed teken dat juist de meest intieme relatie seksloos wordt. Veel vriendschappen lopen daar uiteindelijk op stuk.’ Niets stuk. Peter en ik hebben in 1967 twee-

[p. 41]

maal samen gemasturbeerd en zijn sindsdien vrienden. Hij heeft een liefdesrelatie met Edwin. Maar wij hebben ook een onuitwisbare relatie. Welk etiket zou Isay daar op plakken? Voor mij is de relatie met Peter in ieder geval kraakhelder. De psycholoog Rollo May identificeerde in zijn Love and Will vier soorten liefde in de Westerse traditie: a) lust, de fysieke behoefte tot seksuele interactie; b) eros, het geestelijk verlangen tot verbinding met de ander; c) philia, intieme maar niet seksuele vriendschap tussen twee mensen; d) agape, onvoorwaardelijke liefde gericht op het welzijn van de ander. May meende dat ‘every human experience of authentic love is a blending, in varying proportions, of these four’. Ik denk al heel lang, vooral nu ik terugkijk naar de relatie tussen Peter en mij, er vanuit mijn perspectief een combinatie is ontstaan van philia en agape.

Richard Isay vertelt dat homoseksuele problemen in de oedipale fase ontstaan, soms op driejarige leeftijd. Het jongetje dat later homoseksueel zal blijken te zijn, wordt niet verliefd op zijn moeder, maar op zijn vader. ‘Om de vader als liefdespartner te winnen, identificeert het jongetje zich met de moeder, met als gevolg dat de relatie met de vader alleen maar verder verstoord raakt. In het verleden is dikwijls gedacht dat de afwezige vaders of overheersende moeders homoseksualiteit zouden kunnen veroorzaken. Naar mijn mening is de ‘homoseksualiteit’ er zelf de oorzaak van dat de vader zich van de zoon verwijdert en in sommige gevallen de moeder tot een soort overbescherming komt. Een vader voelt zich volgens Isay ongemakkelijk wanneer de zoon heimelijke liefdesgevoelens voor hem koestert, ook al is de vader zich dit niet met zoveel woorden bewust. Isay draait dus de klassieke psychoanalytische opvatting om. Wat gezien vanuit de ontwikkeling van het homoseksuele jongetje de normaalste zaak van de wereld is - onbewust en niet anders denkbaar - botst met wat voor de vader normaal is. ‘Dat gebeurt al vrij vroeg en met verstrekkende gevolgen voor de verdere psychische ontwikkeling van het kind. Het gevoel afgewezen en verstoten te zijn wordt deel van zijn persoonlijke bagage,’ aldus deze Amerikaanse psychoanalyticus. Hij voegt eraan toe dat het allemaal uiteraard veel ingewikkelder is en bij iedereen ook weer een beetje anders. Wat Schnabel niet vraagt, en Isay niet vertelt, is hoe een moeder dikwijls, bij een openlijke of heimelijke botsing tussen vader en zoon, de belangrijkste persoon in diens leven wordt. Ik wil hierover nadenken. Dat is wat ik in 1974 in Vrij Nederland tegen Bibeb heb gezegd.

[p. 42]

Ik kijk vanuit bed nog eens naar het schilderijtje van Hendrik, en ik begin het toch wel mooi te vinden.

25 juli 1993

Gisteravond laat belde John X. nog aan, de jongen met het Gullit-haar. Hij wilde op de grond slapen. Ik begreep het. Hij wilde het me niet aandoen, hij stonk. Vreselijk hoe die jongen leeft. Hij sliep tot 11:15 uur, nam een douche, vroeg niets en ging toen naar een meisje toe.

Advocaat Vermeer liet weten dat nu de eerste verhoren in mijn zaak tegen de Staat op 12 november a.s. zullen beginnen.³¹ Hij denkt aan iemand uit Zuid-Afrika om mee te beginnen, iemand die meteen een stevig verhaal neerzet, waarmee we vervolgens onze diplomaten mee kunnen confronteren.

Wat de televisie tijdens de zomermaanden te bieden heeft is onthutsend slecht. Volgens het typische vaderlandse verwendekindsyndroom gaat hier de televisiebende uitgebreid met vakantie en vrijwel alles stopt vier maanden lang. Ondenkbaar in de vs.

Ik zag een onthutsende reportage in Brandpunt over mensen die aids hebben opgelopen bij de tandarts. Met hiv geïnfecteerd bloed kan dagenlang besmettelijk blijven en de gevolgen zijn pas jaren later merkbaar. Hemeltje, zou Van Splunter een autoclaaf hebben?

31 Zie bijlage 4.

26 juli 1993

Tegen 02:00 uur belde John X. weer aan, maar ik had daar niet nog eens zin in.

Memoires schrijven blijft een boeiende zaak, ook al zijn er taaie momenten en luwten in de aantekeningen. Je hebt voor het bewerken volharding en uithoudingsvermogen nodig. Ik bereikte 25 januari 1978.

Peter ter Horst presenteert Mangosuthu Buthelezi andermaal als een soort pathologische dwarsligger, nu weer tijdens het beraad over een toekomstige grondwet voor Zuid-Afrika.³² Zou hij ooit de moeite hebben genomen om erachter te komen wat Buthelezi beweegt en waarom de Zoeloes het vertikken om onder de knoet van het anc te zitten?

De advocaten die moeten uitzoeken waar het vermogen van uitgever Robert Maxwell is gebleven, hebben al rekeningen tot 50 miljoen pond ingediend. De advocatenkosten zullen tot 100 miljoen oplopen. In het vk wemelt het natuurlijk ook van

32 NRC Handelsblad, 26 juli 1993.

[p. 43]

de advocatenkantoren à la Maaldrink Buren in Den Haag. Als advocaten poen ruiken, berg je dan maar. Al is Vermeer een unicum, die me op voorspraak van Pieter Lakeman helpt, terwijl ik geen cent heb.

Ik had Lex Poslavsky naar aanleiding van ons laatste gesprek enkele pagina's uit Freuds Group Psychology and the Analysis of the Ego toegezonden.³³ In het beleidend briefje ging ik vooral in op Gustave le Bons studie van de group mind, waaruit Freud op die pagina's citeert. Lex telefoneerde dat wat ik hem zond vele open deuren intrapte en hoogstens voor borrelpraat geschikt was. ‘Vergeet niet dat Le Bon dit allemaal 100 jaar geleden beweerde, en het zijn dezelfde teksten die de schurk Radovan Karadžić ook steeds herhaalt.’

Lex had ook nog nagedacht over wat ik broer Hendrik moest antwoorden voor toezending van zijn afschrikwekkende zelfportret. ‘Schrijf hem: “I got the message”.’ Dat doe ik dus niet, omdat het onwaar is. Lex schijnt de boodschap wel te hebben gekregen, maar ik weet niet of je op alles een verklaring gebaseerd op de psychiatrie kunt of zou moeten geven.

33 Hoofdstuk 2: Le Bon's Description of the Group Mind, uit Sigmund Freud (met een inleiding van Peter Gay), Group Psychology and the Analysis of the Ego, Norton & Company, New York, 1975. Redactie: Vertaling van: Massenpsychologie und Ich-Analyse, Internationaler Psychoanalytischer Verlag, Wenen, 1921.

27 juli 1993

Met schrik heb ik bedacht dat ik onmiddellijk een brief naar Den en Rust moet zenden vanwege het niet betalen van de kosten voor het graf van onze ouders. Ik heb die schuld gewoon verdrongen, omdat ik zo krap zit.

David Halberstam van The New York Times heeft op televisie gezegd dat hij zich voor het eerst in zijn leven zorgen maakt over de toekomst van Amerika. Ik ben er nog altijd van overtuigd dat ‘Amerika valt’, zoals de titel van mijn in 1979 verschenen boek luidde.

De regering Lubbers heeft het laatste steuntje in de rug aan Suriname per 1 augustus a.s. opgezegd.³⁴ Ambassadeur Koch heeft dit aan president Venetiaan meegedeeld. Sedert vorig jaar pompte Den Haag het record bedrag van 66 miljoen gulden in Suriname.

34 NRC Handelsblad, 27 juli 1993.

10:00 uur

Als ik weer vier pagina's heb geschreven, moet ik gewoon even stoppen. Ik had inderdaad een ongewoon leven. Uniek in alle

[p. 44]

opzichten. Het is volmaakt irrelevant wanneer dat duidelijk zal worden. Peter en Edwin en een paar anderen weten het.

Ik las in mij aantekeningen uit 1978 dat oud-ambassadeur J.G. de Beus zijn memoires had gepubliceerd.³⁵ Hij beschrijft Sukarno als de Indonesische Hitler. Alleen al met die onzin maakt hij zich voor de historie onsterfelijk belachelijk. Of het over Indië of Suriname gaat, herinneringen van politici en diplomaten verschijnen om zichzelf voor blunders vrij te pleiten en hun tegenstanders als monsters af te schilderen.

Hans Lonis belde op uit Enschede. Hij is hoorbaar gelukkig als ons contact klikt. Ik moet dit dus doen. Dat was ook Peters beweegreden en het is goed.

Casper was hier een paar uurtjes. Carine was verliefd op een oud vriendje, een hoogleraar, ze gaan morgen twee weken naar Frankrijk. Casper en Carine hebben afgesproken de komende twee jaar in Bilthoven te blijven om Constantijn eerst de lagere school te laten afmaken. Hij zei de kus van de kinderen voor het slapengaan nooit over te slaan. Dat weegt op tegen alle ellende van het huwelijk.

Ik vroeg Casper of hij nu wel weer op jacht ging. ‘Ik weet niet meer hoe dat gaat,’ antwoordde hij. Moet je toch eens indenken, het is compleet ongezond.

We hadden een serieus gesprek en hij vond mijn suggestie om Gijs van der Wiel te laten bemiddelen in mijn zaak een goede zet.

35 NRC Handelsblad, 24 januari 1978, Hermann von der Dunk.

28 juli 1993

Ik schreef minister Ali Alatas naar aanleiding van wat ik las over De Beus. Ik vroeg hem wat Indonesië doet om beschuldigingen als van De Beus van tafel te krijgen en wanneer ik eindelijk weer eens Indonesië in mag.³⁶

Ed kwam voor een kop koffie, in een korte broek. Hij verdiende 300 dollar extra voor zijn trip naar Tokio. Hij blijft kalm, maar door de perikelen bij klm zou hij een half jaar op non-actief gesteld kunnen worden. Ik hoop voor hem dat het hem bespaard blijft.

Ik fietste naar de tandarts en ging daarna even naar Hans Lonis.

36 Zie bijlage 5.

29 juli 1993

Gisteravond ben ik voor het eerst in jaren naar de rozentuin in het Vondelpark gefietst. Het was er hartstikke vol met cruising gays. Had vrijwel meteen in de bosjes een heel lekker Indisch

[p. 45]

jongetje te pakken. Ik wilde voorstellen liever naar huis te gaan, maar daar knappen ze meestal op af. De clou is juist het gesodemieter in gods vrije natuur. In de donkere kamers hetzelfde. Het was overigens veel fijner dan de spelonken van Argos, vooral bij de heerlijke geuren van de bomen en een sterrenhemel.

Een journalist van Het Parool belde of ik me bewust was dat zijn krant heden een aanvraag voor mijn faillissement had gepubliceerd op verzoek van het reisbureau Neckermann Vliegreizen Nederland. Ik stond perplex.

Dit kon alleen afkomstig zijn van mijn vriend Jan Cremer, die mij in 1990 meevroeg naar Boedapest op het ticket van Joop van Tijn.³⁷ Jan laat mij dit nu dus blijkbaar toch zelf betalen. Terwijl ik bij de gemeente sta ingeschreven op Westerkade 3d, zette de deurwaarder van kantoor A.F. Bronwasser in de krant dat mijn adres onbekend was. Zo zijn onze manieren. Door zo te handelen, ben ik dus opzettelijk niet in de gelegenheid gesteld om Neckermann duidelijk te maken dat ze bij de gastheer, Jan Cremer, en niet bij mij moeten zijn. Een zeer onaangename affaire. Ik zei de journalist van Het Parool dat ik sinds 1992 in Amsterdam sta ingeschreven. ‘Ja, ik heb u ook meteen gevonden,’ reageerde hij. Ik telefoneerde met de financieel directeur van Neckermann, Van der Mei, die het dossier zou opdiepen. Ik eis een rechtzetting en een verontschuldiging. Later werd ik teruggebeld dat Neckermann de vordering overeind houdt. Dat kan alleen omdat Cremer ontkent dat ik op zijn uitdrukkelijke uitnodiging ben meegereisd. Ik ontving mijn ticket indertijd uit handen van Jan zelf. Trouwens, Eduard was er zelfs bij toen hij mij me meevroeg als zijn gast, omdat ik duidelijk maakte dat ik zelf geen geld voor die reis had.

Ik kreeg een brief van de tante van Edwin van Wijk, Bokkie Swanepoel.³⁸ Zij schrijft vooral ook lief over Peter.

37 Zie Memoires 1990-A.

38 Zie bijlage 6.

[p. 46]

30 juli 1993

Lex Poslavsky schreef me naar aanleiding van ons gesprek afgelopen zaterdag.³⁹ Didi is de enige dochter van zijn halfzuster Henriette Meijer. Boei is de bijnaam van zijn eigen broer Ilya Poslavsky. Ik begrijp niet zo goed wat hij met een murphologische opvoeding van zijn moeder bedoelt. Zijn brief verbaasde me zo, dat ik hem uitgebreid geantwoord heb.⁴⁰

Ambassadeur P. Koch in Paramaribo zou zich volgens het parlementslid Arnold Kruisland hebben misdragen en zijn terugroeping naar Den Haag is bij minister Subhas Mungra van Buitenlandse Zaken aangevraagd. Het is niet de eerste ambassadeur in Suriname die zich opstelt als een verkapte gouverneur-generaal van een kolonie en de inwoners van het gastland als kleine kinderen behandelt. Jonkheer M. Vegelin van Claerbergen had daar ook een handje van. Hij was om zijn superieure wangedrag jegens de inboorlingen berucht en gehaat. President De Klerk heeft gezegd dat de besprekingen over democratisering zonder Gatsha Buthelezi en de ifp (Inkatha Vrijheidspartij, Inkatha Freedom Party) niet door zullen gaan. Dat is bemoedigend, alhoewel bij De Klerk weet je het nooit. Afrikaners zijn backstabbers. Bart Middelburg is de journalist van Het Parool geweest, die me gisteren belde en meteen een artikel in zijn krant zette. Cremer moet dit ter ore komen. Wanneer hij een knip voor zijn neus waard is, neemt hij onmiddellijk contact met me op, en regelt die zaak.

De school voor de Journalistiek in Tilburg heeft een artikel van mij over

39 Zie bijlage 7.

40 Zie bijlage 8.

[p. 47]

Zuid-Afrika als gastkolom geplaatst. Dat heeft Edwin van Rooyen geregeld.⁴¹

Mark van den Boomen van Radio Noord-Holland kwam hier om voor de uitzending van 17.00 uur over het ticket van Cremer te praten. ‘Heb je niets beters te doen?’ sneerde ik. Ik was erg nerveus, de hemel mag weten waarom. Later kalmeerde ik en vroeg naar zijn vader Gerard van den Boomen. Hij was in orde en schrijft nog steeds boeken. Waarom had ik Cremer niet gebeld? ‘Die zit 's zomers in Zuid-Frankrijk, en bovendien, ik was de zaak, na met Neckermann te hebben gebeld, alweer vergeten. Bovendien was ik gisteren behoorlijk nijdig op Jan, dan moet je nooit bellen.’ Nauwelijks was het interview achter de rug of de bel ging. Justin Lorenzo uit Barcelona. Zijn vriend en ook mijn vriend Geraldo, de schilder, had mijn adres gegeven. Ik vroeg hem vanavond terug te komen.

Nu slaapt hij hier.

41 Zie bijlage 9.

31 juli 1993

Slapeloze nacht. Justin snurkte alles aan elkaar. Hij wil tot maandag blijven, want dan kan hij hier in het Eben Haezer Youth Hostel, voor 50 gulden per dag. Hij las in Delgado's Felicidad, hij is niet stom, woonde acht jaar met een meisje, was suïcidaal na een ruzie met zowel zijn meisje als zijn beste vriend. Ik vroeg hem vandaag de stad in te gaan en me alleen te laten, wat hij deed.

Ik moest vanmiddag twee uur slapen na die rampnacht, maar kreeg het voor elkaar om vandaag 17 februari 1978 te bereiken.

1 augustus 1993

Justin Lorenzo arriveerde om 02:30 uur weer op de Westerkade. We sliepen samen en omhelsden elkaar. Hij zei wel eerder contacten met jongens te hebben gehad. Hij was stomverbaasd hoe vrij er hier pot werd gerookt en hoe open en vrij men met elkaar omging. Hij had een leren jas van een paar honderd gulden gekocht, dus hem hoef ik eigenlijk geen onderdak te geven.

Koning Boudewijn (62) van België is in Spanje aan een hartaanval overleden. Hij was hier recentelijk nog op staatsbezoek. De televisie beweert dat hij voor het merendeel der Belgen een vaderfiguur was. Dat is nu juist zo onvolwassen. Prins Filip (33) zou nu koning moeten worden. Hij liever dan ik. Onbegrijpelijk dat de relatie tussen de verrader Mobutu en de Belgische

[p. 48]

koning aanvankelijk zo uitstekend is geweest. Heeft Boudewijn echt niet geweten dat die Congolees een fascistische cia quisling was?

Minister Hirsch Ballin zegt dat ‘het godsbestaan’ de basis van onze samenleving is. Het is toch niet te geloven? Waar is die man de laatste halve eeuw geweest? Hij is een vriendje van Lubbers. Hij zegt dikwijls naar de kerk te gaan en wanneer hij een keer verhinderd is, heeft hij het gevoel iets gemist te hebben. Dat is dan de bewindsman die zestien rechercheurs naar het huis van Florrie Rost van Tonningen stuurt om een dame in de tachtig te treiteren om wat veertig jaar geleden is gebeurd. Ik kan dit fucked up creature Hirsch Ballin niet uitstaan.

2 augustus 1993

Justin en ik keken naar de aankomst van de kist met koning Boudewijn in Brussel. De Belgische idioten droegen de kist schuin - moet je nagaan - de vliegtuigtrap af, in plaats van een lift te gebruiken zodat de kist horizontaal kon blijven.⁴² Boudewijn was vrijdag nog gezien op de fiets door de inwoners van Motril, toen hij over een zandweg reed, die van Villa Astrida - genoemd naar zijn moeder koningin Astrid - naar het dorp voert. Albert wordt koning. Ik denk dat hij zich opoffert voor zijn zoon, om het kind meer vrijheid te geven. Boudewijn was 42 jaar koning.

Ik heb Justin Lorenzo eruit gegooid. Ships that pass in the night zijn even leuk, maar ik moet alleen zijn om te kunnen werken. Edwin van Rooyen kwam met een verslag van 32 pagina's over zijn drie maanden bij het Rotterdams Dagblad. Hij liet ook een aantal boeken zien die hij wilde lezen. Hij kwam echt rapporteren wat hij allemaal had gedaan. Hij wil stage gaan lopen bij Elsevier. Ik zal het Arendo Joustra eens vragen.

Vanmiddag belde Hans van Velde, mede namens Krol, of ik een artikel over Boudewijn wilde schrijven. Hij suggereerde dat Boudewijn misschien homoseksueel was geweest omdat hij zo lang ongetrouwd was gebleven en dat ook Filip nog niet getrouwd is. Ik zei het op prijs te stellen dat ze aan me dachten, maar dat ik geen informatie hierover had en er dus ook niet over kon schrijven.

42 Redactie: Het lichaam van Willem werd in een bodybag rechtopstaand in de lift van zijn penthouse aan Singel 111 naar beneden gebracht.

3 augustus 1993

Ik heb aan een stuk geslapen tot 06:00 uur. De weerslag van de twee slapeloze nachten met Justin.

[p. 49]

Heb Jan Greven van Trouw geschreven wat ze met mijn brief over de bvd hebben gedaan. Ik geloof niet dat ze er iets mee gedaan hebben, maar ik wil graag weten waarom. Ik weet wel wat voor klootzakken er bij Trouw zitten, maar ik wil het aantonen. Schreef eveneens naar rechter Van der Does bij de Raad van State om mijn ergernis te uiten over hun late reactie op mijn schrijven van 5 juli van vorig jaar.⁴³ Er is geen andere manier om te laten zien hoe Madurodam werkelijk in elkaar steekt.

Omdat ik een slap briefje van de financier van De Mediakrant (J. Hulleman) had gekregen,⁴⁴ heb ik hem en Paul van Weel beide geschreven dat ik de 800 gulden die zij me schuldig zijn, uitbetaald wil zien.⁴⁵ Kijken wat er nu gebeurt. Ik kan iedere cent gebruiken

Eduard heeft zijn flat aan mijn kennissen Iwan en Clifford uit Zuid-Afrika aangeboden die in Nederland zijn, terwijl hij zelf weg is voor de klm. Ik had het nooit gedaan.

Edwin van Rooyen had De Hoop Scheffer vragen gesteld naar aanleiding van Notities uit Apartheidsland. De man antwoordde dat hij het niet gelezen had en dat ook niet zou doen.

Ook scheen Edwin bronnen te hebben aangeboord, die hem zouden hebben gemeld dat generaal Rademaker van de Koninklijke Marechaussee niets met de zaak Klaas de Jonge van doen zou hebben gehad.

Ik heb Hermann von der Dunk bericht dat zijn artikel over het boek van ambassadeur De Beus in 1978 wemelde van de onzin, omdat iedere veronderstelling dat Bung Karno ook maar zelfs op Hitler zou hebben geleken, bullshit is.

Broer Hendrik stuurde warempel opnieuw een schilderijtje per luchtpost, ditmaal van bloemen. Ik ga er morgen een kaart van laten maken.

Walter Gordijn schrijft dat koning Boudewijn iedere dag de heilige mis bijwoonde.⁴⁶ Paus Johannes Paulus ii heeft hem al ‘een voorbeeldig koning en een overtuigd christen’ genoemd. Gordijn noemt dit eigenlijk al een soort heiligverklaring. Zijn artikel is dan ook verschenen onder de kop: het wordt tijd voor een heilige koning. Ze zijn gek.

Ik kwam Julius Vischjager van The Daily Invisible tegen. Hij zou naar mijn zaak gaan kijken.

Ik ga slapen en later naar het park. Heb de hele dag gewerkt.

43 Zie bijlage 10.

44 Zie bijlage 11.

45 Zie bijlage 12.

46 nrc Handelsblad, 3 augustus 1993.

[p. 50]

4 augustus 1993

Ik haalde 100 gulden uit de geldautomaat en kreeg een nieuw biljet. Ik haalde er nog eens 100 gulden uit om naar Peter te sturen. Toen zei mijn innerlijke stem dat Peter had gevraagd geen geld te sturen. Waarom luister ik dan niet en doe ik niet wat hij vraagt?

Ik ging naar de rozentuin in het Vondelpark, maar daar was niets bijzonders. Ik ging naar de Gay Cinema waar een grote, blonde kerel was, misschien 24, groter dan ik, band in zijn lange haren, knopje in zijn rechteroor, lekker lijf, prettige handen. Na lang geklooi vertrok hij, want hij wilde een blowjob en dat doe ik dus niet.

Terug thuis kwam Jan Bart Entrop mijn bed maken. Het was zo gefikst. Jan Bart ziet er nu weer beter uit, maar hij hoest nog continu.

Ik ging terug naar de Gay Cinema waar ik intens betrokken raakte met... Alfred Vierling. Niet te geloven. Het was niet slecht, maar not the real thing. Mam zei altijd al: ‘Truth is stranger than fiction.’ Ik moet dit aan Peter schrijven. Uiteindelijk kwam er een prachtige Chinees-Japanse jongen binnen, groot, prachtig lichaam, gekleurd shirt, leren overgooier. Hij ontdekte mijn penis en hij wilde dat ik me zou aftrekken terwijl hij naar me keek. Ik vroeg hem met me mee naar huis te gaan, maar dat wilde hij niet. Anyway, ik heb rust. Lekker thuis vanavond.

Julius Vischjager zegt dat Henk Hofland tegen hem had gezegd: ‘Als Willem Oltmans voor je schrijft, schrijf ik nooit meer voor je.’ Zo gaat dat in het lieve vaderland.

Mijn lieve vriendin Penny Hedinah schrijft uit Djakarta dat Fred de la Bretonière samen met zijn twee kinderen zo lief is geweest haar namens mij in Djakarta aan Kebon Djahe te gaan bezoeken. Fred had foto's van mijn studio meegenomen. ‘Ik ben niet meer die jonge vrouw van 1957 toen je me ontmoette. Wil je me echt terugzien?’ Natuurlijk wil ik dat, maar hoe? Ik mag er niet in.

5 augustus 1993

Ik keek naar The Bold and the Beautiful. De dood van Caroline is nabij, wat reden is voor een afscheidsdiner. Ridge liep binnen en vroeg aan de familie of iedereen wilde doen alsof ze van niets wisten. Daarvoor waren super sentimentele flashbacks van de liefdesaffaires in hun leven, waar ik naar keek als naar wasmiddelenreclames. Alleen bij de scene met Ridge en zijn familie was ik echt in tranen. Ben ik nu zo sentimenteel?

[p. 51]

Vischjager sprak met Harry van Wijnen, die woedend op mij schijnt te zijn. In mijn artikel in De Groene Amsterdammer zou ik alleen maar over mijn ruzie met Bernhard hebben geschreven. ‘Ik heb absoluut geen keet, noch met Soestdijk, noch met Bernhard,’ zei ik.

‘Ja, maar Van Wijnen zei dat je ruzie met iedereen had en nu mij gebruikte om weer aan de bak te komen.’ Het zijn Lunspraatjes uit het Haagse papagaaiencircuit. ‘Ik gebruik jou allerminst. Jij hebt me dringend gevraagd voor je te schrijven, maar van mij hoeft het helemaal niet.’ Julius zei dat hij dit best wist. De boodschap van Van Wijnen was dat als Vischjager met mij in zee ging, dan was het met hem afgelopen. Hoe werken de breinen van de grote Haagse heren toch? Vrij Nederland wilde ook niets meer met me te maken hebben. De boodschap van Julius was, er beducht op te zijn dat de wereld van de journalistiek bezig was me met vereende krachten uit te schakelen. Het enige nieuwe hieraan, is dat ik nu in een gevecht met de Staat ben verwikkeld en het journaille alles zal doen me nog verder in de shit te werken. Wat de scharrelaars hier vergeten, is dat ik geen hond nodig heb en letterlijk en totaal in peace met mezelf ben.

Josje Hagers van De Telegraaf, specialiste in canards zoals het bericht in 1982 dat Claus een nicht was, schijnt op 20 juli een ander fantastisch nieuwtje in haar krant te hebben gebracht. De Nederlandse Jezuïetenpater, Joop Beek, indertijd docent aan de universiteit van Djakarta, zou mede het brein achter de mislukte communistische staatsgreep zijn geweest. Om te beginnen was er geen pki-staatsgreep in 1965, zoals de cia en de Amerikanen de wereld wilden doen geloven. De brave Josje, die over Indonesië van toeten noch blazen weet, is voor de zoveelste keer gebruikt. Erger is dat Aad van den Heuvel aan die onzin voeding geeft door bijvoorbeeld tegen Josje te zeggen dat de pater en zijn studentenaanhang, naast de pki en militairen, de totale ommekeer van 1965 mee geregisseerd zou hebben. Aad is een serieuze journalist, die hier in een Indianenverhaal is getrapt. Josje is altijd in voor dergelijke onzin.

Het kantoor van de Nationale Ombudsman heeft blijkbaar zowel met Arie van den Kerkhof als marechaussee Harry de Jong gesproken. Bovendien is mijn dossier uit Pretoria opgevraagd. Toen ik tegen de heer De Groot zei dat de papierversnipperaars op volle toeren zouden draaien, antwoordde hij: ‘Wanneer de bvd of Buitenlandse Zaken iets zouden wegmaken, dan stinken ze er alsnog in.’ Hij leek mijn veronderstelling dat ze het zouden proberen, blijkbaar gewoon te vinden.

[p. 52]

De fameuze dominee Beyers Naudé, in Hollandse ogen een held, zit weer op televisie te kletsen hoe Steve Biko een broer van hem was geweest en dat diens dood het grootste drama uit Beyers Naudé's leven was geweest. Er schijnt in ieder leven een moment te komen dat een mens niet meer luistert naar zijn eigen onbedaarlijk geklets. Het is een feit dat de apartheid de meest afschuwelijke stommiteiten en misdaden heeft begaan, maar de zwarten zijn ook niet voor de poes.

Tom van Bemmelen zond me de adressen van partijgenoten H. Heijne Makkreel en J.F. Glastra van Loon, die wellicht bondgenoten zouden kunnen worden.

Ik schreef ook de heren bij de Nationale Ombudsman om te bedanken voor hun tussentijdse rapportage.

De Raad van State heeft het voorlopig getuigenverhoor nu verplaatst naar november. Ik heb de hooggeleerde heren aldaar meteen geschreven wat ik van hun geklier denk.⁴⁷ Dit soort uitbarstingen komt bij vlagen en is gewoon nodig, wil ik in dit gevecht bij mijn verstand blijven.

Ben laat nog naar het Vondelpark gefietst. Het regende een beetje en de bomen ruisten, zoals de zee bij Zandvoort.

47 Zie bijlage 13.

6 augustus 1993

De mensen staan in de rij om afscheid te nemen van koning Boudewijn. Wachtenden vielen flauw, 380 mensen werden behandeld van wie 17 in het ziekenhuis. De arme paarden moesten vandaag aan de kanonschoten wennen, zodat ze morgen er niet van schrikken.

Jammer dat de Amerikaanse regisseurs van soaps zo'n slechte smaak hebben. Caroline sterft in Ridge's blote armen in bed, met de Bijbel in beeld. Afschuwelijk. Zo is het met John van Haagen en Greet echt gebeurd.

Ik heb Ed aangeraden Iwan en Clifford niet te lang in zijn flat te laten verblijven, want daar komt gedonder van. Ed denkt dat het wel mee zal vallen. Ik laat het er maar bij.

7 augustus 1993

Koningin Fabiola had gevraagd of de dames in plaats van het gebruikelijke zwart in het grijs naar de begrafenis van Boudewijn wilden komen. Dus de keizer en keizerin van Japan (de eerste keer dat een Japanse keizer een begrafenis in het buitenland bezoekt) in het grijs, maar Beatrix, begeleid door de kroonprins, trok natuurlijk weer de aandacht om toch in het

[p. 53]

zwart te komen. Zij weet het altijd beter. De kardinaal van België zei: ‘De dood van Boudewijn heeft ons allemaal doen beseffen wat ons het dierbaarste is in ons leven. Boudewijn was een Bijbelse herder voor zijn volk.’ Die kardinaal is niet goed wijs.

De begrafenis nam vijf uur televisie in beslag. Het moet voor Boudewijn een voldoening zijn geweest als beroep koning te hebben kunnen zijn. Ik heb nooit geweten dat hij een bezoek heeft gebracht aan een opvangcentrum voor slachtoffers van vrouwenhandel in de Antwerpse hoerenbuurt. Een van de Filipijnse vrouwen die hij toen sprak, kwam naar voren, maar was te emotioneel om wat te kunnen zeggen.

Folkert Jensma schreef een beschouwing over Boudewijn waarin hij behalve de familieperikelen ook aan bod laat komen dat de eerste tien jaar van Boudewijns koningschap niet zo'n succes waren.⁴⁸ Hij eindigt zijn verhaal met een interessant citaat van Francois Perin, de Luikse historicus en minister van Staat: ‘Wie heeft Boudewijn aan zijn populariteit geholpen die deze week z'n absolute hoogtepunt behaalde? Fabiola. Zij heeft de man voortgebracht, die daarvoor niet bestond.’ Had Claus maar wat van Beatrix kunnen maken. Hij heeft het geprobeerd, maar dat is niemand gelukt, zelfs Aunty niet.

Over Leopold zou een interessante studie te maken zijn. Wie zegt dat hij in de Tweede Wereldoorlog de verkeerde beslissingen nam? En koning Christiaan dan? Waarom was Denemarken er niet bij vandaag? Koningshuizen zijn - tegenwoordig - een onvolwassen zaak, een psychisch zeer ongezond noodverband, al was de man zelf een vroom en waarschijnlijk degelijk persoon. Ik zou nu wel iets voor de Gay Krant willen schrijven. Ik had de brief aan Van der Does per abuis in de enveloppe voor Zilveren Kruis gedaan, en andersom. De Raad van State stuurde mijn brief netjes terug, maar bij Zilveren Kruis is mijn brief voor Van der Does niet te vinden. Er gaat dus een nieuwe brief naar Van der Does.⁴⁹

Julius Vischjager belde. Hij had nooit eerder gemerkt dat iemand zo gehaat en geminacht werd als ik. Ik vroeg hem op wie hij doelde. Oud-minister Stemerdink had mij ook wel eens gesproken, zei hij. Niet bij mijn weten. Harry van Wijnen had nagetrokken wie ik allemaal kende, en een voor een had men gezegd ruzie met me te hebben.

Ondanks mijn vermoeidheid heb ik vandaag nog vier pagina's geschreven.

48 NRC Handelsblad, 7 augustus 1993.

49 Zie bijlage 14.

[p. 54]

Ik heb het er bij dreigende luchten toch nog op gewaagd een uur in de polders te gaan fietsen.

8 augustus 1993

Ik las in nrc Handelsblad een pagina van Peter ter Horst over Orania in Zuid-Afrika. Zijn vriendin had de foto's genomen. Als ik toch eens normaal als journalist mijn werk had kunnen doen, hoeveel meer had ik dan kunnen doen dan nu het geval is geweest? Het is nog een wonder dat ik gekomen ben waar ik nu ben.

Ik bereikte de affaire Donaldson in 1978 en besloot Fletcher Prouty nog eens te vragen hoe hij nu tegen die affaire en tegen de film van Oliver Stone aankijkt.⁵⁰

50 Zie bijlage 15.

9 augustus 1993

Ik zag De Telegraaf en warempel, ze bekritiseerden Beatrix precies hetzelfde als ik dit gedaan zou hebben. Ik zou haar willen zeggen volg de burgerdames van Noorwegen en Zweden niet, maar Frederika, Fabiola, Josephine en Charlotte.

Vischjager belde al vroeg. De bvd was razend en mijn zaak was niet in het algemeen belang. ‘Harry van Wijnen is bang voor zijn hachje.’ Hij had Gijs van der Wiel gesproken, die bevestigde met mij te maken te hebben gehad, maar hij hield verder de boot af. Jaap van de Ploeg bij de Rijksvoorlichtingsdienst had hem gezegd mijn verhaal te publiceren, maar Herman Doeleman had het afgeraden. ‘Ik vind het een eer als je voor me wil schrijven. Ik geef je 25 gulden per pagina,’ zei Vischjager.

Ed belde. Iwan en Clifford hadden zaterdag bij hem gegeten. Ik was niet uitgenodigd. Niet dat ik was gegaan, maar het gaat om het gebaar.

14:15 uur

Er is warempel weer een bloemenschilderij gekomen van Hendrik. Wat bezielt hem? Ik begrijp er niets van.

Bill Bast had een mooi stuk geschreven voor mijn verjaardagsboekje. Ik moet het nog eens goed lezen.

10 augustus 1993

Ed kwam gisterenavond nog even buurten. Iwan had hem gevraagd of hij niet, net als voor mij, een studio voor hem kon regelen. Wat denkt die man?

[p. 55]

Lex Poslavsky reageerde op mijn brief. Hij haalde een Amerikaanse onderzoeker aan die had geschreven dat bejaarden, in het besef van hun naderend einde, zich intensiever bezighouden met de vraag hoe hun leven was. Poslavsky heeft dat regelmatig in zijn werk aangehaald ‘maar ik begrijp in mijn huidige situatie toch veel beter dan vroeger wat hij bedoelt. Vandaar dat ik erg veel aan jouw brief heb gehad.’ Zijn briefje stemde me droevig.

Vanmorgen schreef ik mijn eerste artikel over Boudewijn voor de Gay Krant. Misschien te hoog gegrepen.

Time schrijft over skinheads en de Amerikaanse cultuur van geweld en haat.⁵¹ Skinheads hebben door het hele land moorden gepleegd, waarbij zij het ook gemunt hebben op homo's. In Houston hielden twee skinheads een zogenoemde bootparty op een vijftienjarige Vietnamese jongen, die ze met hun zware laarzen doodtrapten. Veel van die hoodlums brengen de Hitlergroet. Ze worden door sommigen momenteel als een grotere bedreiging gezien dan de Ku Klux Klan.

Ik kreeg een briefje van Trouw met een slap excuus waarom zij mijn ingezonden brief ‘Corruptie bij de bvd’ niet hadden geplaatst. Corruptie is niet hetzelfde als leugenachtigheid vonden zij. Als ik aanwijzingen had dat Docters van Leeuwen door Luns betaald werd om informatie over mij achter te houden of te manipuleren, dan zou er sprake zijn van corruptie.

51 Time, 9 augustus 1993.

11 augustus 1993

Het lijkt wel herfst, zulk afschuwelijk weer. Ed gaat lekker naar New York.

Vorig jaar rond deze tijd zwierf ik van huis naar huis.

Julius Vischjager kwam om te praten over een samenwerking, maar eigenlijk bereikten we niets. Hij ving op dat Den Haag toegeeft dat ik onbehoorlijk werd behandeld, maar dat ze geen cent zullen betalen. Dat zullen we nog wel eens zien.

Julius is een vreemd baasje. Hij heeft het echt met God en iedereen over mij gehad. Soms luistert hij heel stil. Hij weet ontzettend veel van alles en iedereen in Den Haag en stelt altijd de laatste vraag aan Lubbers op de persconferentie. Verkoopt zijn blaadje voor één gulden. Hij kwebbelde eeuwig door en raakt steeds de draad van zijn betoog kwijt. Ik schreef toen hij weg was met de hand twee pagina's en stuurde het hem meteen toe.

[p. 56]

12 augustus 1993

Regen, regen, regen.

Henk Hofland schreef gisteren in nrc Handelsblad dat Karadžić een beter mens was dan Saddam. Hoe durft hij zoiets op papier te zetten? Hij dringt er verder op aan dat Lord Owen zijn mandaat als bemiddelaar op de Balkan onmiddellijk neerlegt.

Lieve mevrouw Hornkamp, die jarenlang mijn huis in Noord heeft bijgehouden, heeft teruggeschreven.⁵² Ik heb haar dus gevonden en ga haar spoedig bezoeken.

Oud-ambassadeur Sukrisno belde: Alex Surjo Sunarjo, de broer van de journalist Surjono, wilde me graag ontmoetten. Ben meteen op de fiets gestapt. Hij is bevriend met generaal Suhario Padmodiwirjo, die ik in de jaren tachtig in Moskou leerde kennen. Deze is nu 71 en oefent nog met gewichten om in vorm te blijven.

Jan Mets had eens verteld dat generaal Nasution sympathiek op mijn kritische open brief aan Suharto had gereageerd, wat me toen verbaasd had. Sunarjo sprak dit dan ook tegen. Nasution had juist zeer smalend en negatief gereageerd. Nasution is altijd tegen Bung Karno geweest. Sunarjo heeft met kolonel Latief gesproken, die hem ook bevestigde dat Suharto wist dat sommige generaals zouden worden opgepakt. Suharto heeft generaal Yani niet geïnformeerd wat er stond te gebeuren. Dus deze mijnheer gaf te kennen het met de komende arrestaties blijkbaar eens te zijn.

Megawati Sukarnoputri schijnt nu in het Volkscongres te zitten. Een dochter van generaal Suhario is haar assistente. Dewi wordt niet meer in Djakarta gesignaleerd. Jammer dat zij haar positie ook daar heeft verpest.

Ik wilde weten waar de weduwe van broer Theo nu woont. Hendrik zond me een pagina uit het Kaapse telefoonboek.

Ook al ben ik lid van de nvj, het is al een aantal dagen niet mogelijk met Hans Verploeg in contact te komen.

Radovan Karadžić heeft gezegd dat indien de navo zou overgaan tot militaire acties in Bosnië, de Bosnische Serviërs het vredesoverleg zullen afbreken en er totale oorlog op zal volgen.

52 Zie bijlage 16.

13 augustus 1993

Vischjager belde. Hij schijnt iedereen te vertellen dat mijn stuk eraan komt. Thomas Lepeltak had tegen hem gezegd dat ik paranoïde ben, want de zaak Hofland in mijn huis was een stu-

[p. 57]

dentengrap.⁵³ Wacht maar tot ik het verhaal echt schrijf. Vischjager voegde er intussen aan toe dat ik blij mocht zijn dat de geheime diensten hier niemand vermoorden, zoals elders wel gebeurt.

53 Redactie: hij doelt op de ontvangst ten huize van Willem Oltmans op 18 januari 1972 waarbij o.a. Sovjetdiplomaten aanwezig waren en waarbij Henk Hofland onder valse voorwendselen een fotograaf van De Telegraaf had meegenomen. Zie ook Memoires 1971-1972.

14 augustus 1993

09:30 uur

Ik heb gisteren tot 19:15 uur gewacht. Toen de gasten wegbleven, ben ik zelf maar gaan eten. Zelfs Eduard, die altijd op tijd is, kwam veel en veel te laat. Jan Bart Entrop kwam nog later. Justin Lorenzo kwam ook.

Nu wil ik echt werken. Ik lig achter op schema. Ik heb in augustus nog geen 100 pagina's bereikt.

John Shalikashvili, de kleinzoon van een tsaristische generaal, gaat Colin Powell opvolgen als voorzitter van de gecombineerde chefs van staven. Zijn motto is: ‘Pray for peace but prepare for war’.

Ik heb in geen weken mensen gekeken. Ben op het Leidseplein. Het wemelt er van de toeristen. Er loopt heel wat rond om naar te grabbelen.

De Amerikaanse fbi opent een kantoor in Moskou. Men wil gaan samenwerken, zo heet het, om misdaadorganisaties te gaan bestrijden. Ook de chef van de cia is reeds ‘op werkbezoek’ in Moskou geweest. Een dergelijk bericht klinkt mij nog steeds als science fiction in de oren, maar het is werkelijkheid. Ook Michael Jackson gaat naar Rusland, om voor 100.000 mensen in het Lyzhniki Olympisch stadion op te treden.

Het nos Journaal liet gisteren het lijk van Lenin zien en sprak met de biochemicus die de luchttemperatuur regelt met uiterst kostbare apparatuur. De regering heeft geen geld meer, dus nu is er een Leninstichting opgericht. Een echtpaar van middelbare leeftijd zei: ‘Toen we jong waren moesten we Lenin lezen, dus als we nu in Moskou zijn, gaan we altijd even naar hem toe.’ Rusland is naarstig op zoek naar nieuwe symbolen, aldus het nos-commentaar. En dat is precies de kern van het probleem. Waarom hebben we in godsnaam symbolen nodig om ons evenwicht te behouden?

[p. 58]

15 augustus 1993

The Daily Invisible is verschenen.⁵⁴ Eindelijk kan ik schrijven wat ik wilde over de bvd, Docters van Leeuwen en Buitenlandse Zaken. Zo ver gaat de Haagse sabotage dat ik bij Julius ben beland.

Ik zit al vanaf 08:45 uur te werken, met Rachmaninoff, buiten regent het. Ik ontdek steeds meer dat mijn dagboek een schatkist van gedachten is, zonder grenzen. Ben nu op 3 mei 1978 bij Peter in Londen.

54 Zie bijlage 17.

14:30 uur

Ik luisterde een uur op het Centraal Station naar Julius Vischjager die zeer verdienstelijk Bach en Scarlatti speelde.

Louis Heyneman⁵⁵ kwam eind van de middag langs met een vriend, een dramaturg, zalige kerel, geboren in Zuid-Afrika. We zijn naar een Chinees gaan. Louis vindt generaal Constand Viljoen een gevaarlijk man, wat ik niet begrijp. Hij is overtuigd dat het anc, wanneer het eenmaal aan de macht is gekomen, alle bestaande afspraken zal schenden en alles wat blanken toebehoort zal overnemen. ‘In the end, they will want to own our white skins as well,’ zei hij. Daarna zullen zwarten die aan de macht komen elkaar onderling gaan bestrijden. Het enige wat blanken kunnen doen, is zich in enclaves terugtrekken en er het beste van hopen.

Hij werkt nu dus voor het Rupert-concern, producent van de Rothmans sigaretten. Hij vertelde dat twee van de vijf sigaretten van Rothmans zijn. Het is overduidelijk een supermonopolie, en ze hebben al hun geld in het buitenland.

Nu zie ik op tegen het tandartsbezoek van morgen, maar goed, ik ga ook naar mevrouw Hornkamp.

55 Hij was hoofdredacteur van De Kat, een Zuid-Afrikaans tijdschrift.

16 augustus 1993

08:15 uur

Peter belde in alle vroegte. Hij zei dat alles goed was ‘after a lot of tears.’ Daar schrok ik van, maar ik liet het onderwerp onaangeroerd. Hij zei te willen werken om naar Nederland te kunnen komen. Hoop het maar. Hij zag ernaar uit dat ik nog meer muziekcassettes zou sturen. Toen ik zei dat mijn dagelijkse brieven waren om de dagelijkse bezorging van The Citizen te vervangen, zei hij: ‘I take nothing for granted.’ Edwin was dagelijks te zien in een televisieserie.

[p. 59]

10:45 uur

De tandarts heb ik achter de rug. Het gebit zit prima. Nu naar Purmerend.

Purmerend

Ik ben mijn oordoppen vergeten. Ik ben zo ver mogelijk van iedereen af gaan zitten in dit restaurant, maar het helpt weinig. Bovendien staat de radio aan.

14:15 uur

De tijd is omgevlogen. Ik heb 40 pagina's van 1978 kunnen corrigeren.

17:30 uur

Mevrouw Hornkamp loopt met een stok, maar is verder in orde. Ze zei de dood niet te vrezen, al noemt zij het hiernamaals ‘larie’. Zij wist alles nog van de jaren op Amerbos. Het beeldje van de pelgrim uit De Horst, dat ik haar gaf, stond in de kamer. Het was een goede en nodige ontmoeting.

De begrafenis van Boudewijn heeft een enorme hausse aan pro-koningshuis gevoelens in België veroorzaakt. Slechts 6,2 procent van de Belgen geeft de voorkeur aan een president.

17 augustus 1993

C.G. Jung schreef in de epiloog van Flying Saucers⁵⁶ over een ‘pèlerinage de l'âme’, wat een variant is op wat in mijn zegelring staat: la vie est un pèlerinage. Je zou moeten zeggen: la vie est un pèlerinage de l'âme.

Ik heb sinds vrijdag niets meer van Eduard gehoord. Heel vreemd. Hij is niet echt eerlijk tegen mij. Wie is dat wel? Het doet pijn, maar ik laat het van me afglijden. Reageer niet. Hij is ook niet eerlijk tegenover zijn ouders over mij, zoals hij dit ook niet over anderen is. Ik van mijn kant, ben totaal open jegens Eduard. Ik verberg niets. Hij houdt me angstvallig weg van zijn vrienden, Bep, Peter, Marit. Dat deed hij toen hij 21 was, maar nu is hij 33. Laatst zei hij dat onze relatie de 12,5 jaar nadert. Clifford belde dat Iwan een diner gaf bij Eduard vanavond, of ik ook kwam. Ik zei: ‘Never, only if Eduard invites me.’ Dat Eduard me niet zelf vroeg, bewijst dat er weer iets aan de hand is. Gelukkig ben ik aan het schrijven en bovendien komt Anne Knulst hier vanavond eten.

Vandaag arriveerde opnieuw een luchtpostenveloppe met een

56 C.G. Jung, Flying Saucers: A Modern Myth of Things Seen in the Skies, Harcourt Brace, New York, 1959.

[p. 60]

door broer Hendrik geschilderd werkje. Ik geloof dat het een kopie is van iets wat Alexander Oltmans eens schilderde en ik aan hem heb gegeven.

Een Kamermeerderheid, met De Hoop Scheffer en Weisglas - de voormalige BuZa dienders in de parlementaire voorhoede - blijft tegen de reis van Poncke Princen naar Nederland.⁵⁷ Ook advocaat Hans Vermeer was van mening dat een visum moest worden geweigerd. Hij denkt trouwens dat Buitenlandse Zaken het plezierig zou vinden indien ik, via bijvoorbeeld de affaire Cremer en het vliegbiljet naar Boedapest, ook nog op de valreep failliet zou worden verklaard.

Ik was bij Vermeer om te overleggen over de stand van zaken. Hij wist te vertellen dat de zaak Luns toch gewoon doorgaat op 27 september. Alleen de zaak Zuid-Afrika gaat naar november. Nu Colin Powell uit Washington is vertrokken, heeft hij een contract met Random House getekend om voor 6,5 miljoen dollar zijn herinneringen te boek te stellen. Het is obsceen.

57 NRC Handelsblad, 17 augustus 1993.

18 augustus 1993

Minister Kooijmans, de held van protestants-christelijke huize, die zondags braaf in de kerk zit, heeft op schriftelijke Kamervragen in de zaak Princen geantwoord, dat ‘na moeilijke en zorgvuldige besluitvorming’ zoals ‘de grote verdiensten van de heer Princen op het gebied van de mensenrechten in Indonesië moesten worden afgewogen tegen de emoties die een eventueel bezoek aan ons land ook thans nog zou oproepen.’ De minister denkt zelfs de veiligheid van Princen niet te kunnen garanderen. Dit Lubbers-Kooijmans-regeringsbesluit is tot stand gekomen door naar advocaten en oorlogsveteranen te luisteren, in plaats van naar psychologen en historici. Wat het andermaal aantoont, is hoe onverwerkt - en dus eigenlijk verziekt - deze zaken (die wat Princen betreft 45 jaar geleden hebben plaatsgehad) zijn gebleven. Dat is Hirsch Ballin die mevrouw Rost van Tonningen blijft treiteren. Of, dat is waarom ik zelf nu gedwongen ben om tegen de Staat te knokken.

19 augustus 1993

De juffrouw op het trottoir in de Leidsestraat die mondharmonica speelt, wordt steeds gekker. Zij praat over van alles altijd voor zich uit. ‘Beatrix is een boerenpummel en een mof,’ hoorde ik haar zeggen. ‘Bernhard is een mof. Ikzelf ben Schots. Ze hebben twee schepen van me gestolen.’

[p. 61]

Ed belde doodmoe uit Houston te zijn gekomen en hij had zich laten nakijken. Hij krijgt maandag de uitslag. Ik ben zeer bezorgd dat hij zelf als de dood is voor aids en daarom teveel eet en nu veel te zwaar is geworden. Ik moet er met hem over spreken.

Newsweek vangt een artikel van Geoffrey Cowley aldus aan: ‘Back around the beginning of time, an African creator god hacked up a Pygmy and scattered his remains in the forest. When the man's widow found flowering plants growing from his flesh, the god gave her a useful bit of advice. Eat the root, he said. It will open doors to the supernatural world and help you to communicate with your dead husband.’⁵⁸ Het is een sage, die Cowley vond bij de Bwitireligie in West-Afrika. Het zou om de ibogaplant gaan. Onderzoekers vermoeden nu dat er ‘a hallucinogen called ibogaine’ in zit. Er wordt vermoed dat de plant heroïne- en cocaïnegebruikers van hun verslaving af zou kunnen helpen. Hippies, junkies en aids-activisten schijnen ibogaïne al jaren te gebruiken. Howard Lotsof, een Amerikaanse ondernemer, gebruikte in de jaren zestig zelf de hallucinerende drug voor de lol, terwijl hij verslaafd was aan heroïne. Na een trip van 30 uur ontdekte hij dat zijn drang naar heroïne volledig was verdwenen. Bovendien had hij ook geen last gehad van de afkickverschijnselen. In de vs werd de stof in de jaren zestig verboden. In 1989 ging Lotsof met verslaafden naar Nederland, waar ibogaïne wel legaal te krijgen was. Nu wil hij In de vs ibogaïnecapsules onder de naam Endabuse op de markt brengen. Vreemd verhaal.

De idioot Norman Schwarzkopf, beter bekend als ‘Storming Norman’, de bevelhebber tijdens de Golfoorlog, heeft ook 6 miljoen dollar voor zijn verhaal als Amerikaanse ss'er tegen Irak gekregen. Geen wonder dat hij met pensioen is gegaan. Alleen Reagan verdiende tot nu toe meer met zijn memoires: zeven miljoen dollar.

58 Newsweek, 23 augustus 1993.

Leiden, Asian Palace

Ik trakteerde mezelf op Foe Yong Hai met garnalen en corrigeerde er mijn Memoires-manuscript.

Trein naar Amsterdam

De lezing die ik moest houden was in het zaaltje van de Leidse studentenvereniging ssr en zat hartstikke vol met nieuwe eerstejaars studenten. Ik ben vergeten ze mijn boeken aan te prij-

[p. 62]

zen. De eerste vraag ging over die onbenullige affaire rondom Poncke Princen. Ik heb deze nieuwelingen niet gespaard en gezegd wat ik ervan dacht en De Hoop Scheffer en Weisglas de plaats in het parlement toegekend die ze eigenlijk innemen, en voor wie ze daar uitsluitend de belangen behartigden: Buitenlandse Zaken dus. De volgende vraag ging over Bosnië. Ik weet niet meer hoe ik erop kwam, maar ik hoorde mezelf kakelen over de bicameral mind, totems, farao's, pausen en koningen. Toen ik merkte hoe erin de bovenkamers werd tegengestribbeld, ben ik uitgebreid op het koningshuis als totem ingegaan. Dit opende een discussie over pro en contra het Oranjehuis.⁵⁹

Verrassend hoe ze zich afzetten tegen argumentaties over het onvolwassen zijn van kuddes mensen, die een totem nodig blijven hebben terwijl zij een dergelijk verafgodingscomplex allang achter zich hadden moeten laten liggen. Ik ging dus in op het programmeren van breinen, de gesprekken met Delgado en Machado in Caracas. Het is echter duidelijk dat men ook hier nog een lange weg heeft te gaan. Dat verbaast me eigenlijk wel. Opvallend was dat vooral meisjesstudenten het heftig voor Beatrix opnamen, dachten zij zelf althans.

Het opvallendste bij deze jonge Leidse studenten vond ik dat zij zich helemaal niet bewust waren dat het een ongezonde, onvolwassen situatie is om einde 20^ste eeuw te denken in sjablonen als een over ons wakende majesteit die in het witte droompaleis woont. Het mist ieder contact met de werkelijke wereld.

59 Waarom ik hier kwam spreken, heb ik niet opgeschreven, noch heb ik daarvan een uitnodiging of afspraak over kunnen terugvinden. Ik heb in 2002 geen enkel idee meer waarom ik daar was.

20 augustus 1993

Hoogleraar Indonesisch dr. A. Teeuw pleit in de Volkskrant voor eerherstel voor Poncke Princen.⁶⁰ Dat kan dus niet. Het enige wat zou moeten worden besloten, is om ‘gewoon’ te doen tegen Princen en hem zijn familie hier te laten bezoeken. Ook Remco Campert, Wiecher Hulst, Rudy Kousbroek (natuurlijk), Lucebert, Jan Vrijman, Peter Schumacher en anderen ondertekenden de oproep om de man die op Nederlanders schoot in Indië eerherstel te geven. Maar stel je eens voor dat deze sukkels eens een dergelijk stuk zouden ondertekenen om mijn gevecht te ondersteunen. Dat zullen ze in geen duizend jaar doen! Vooral de journalisten die zich hielden aan de door

60 De Volkskrant, 19 augustus 1993.

[p. 63]

Den Haag voorgeschreven regels hoe over Sukarno te denken en vooral niet zelf op onderzoek uit te gaan zitten voor aap.

Het bloemetje van de studenten staat toch echt mooi. Ik had ze 150 gulden gevraagd, maar ze gaven 200 plus een fles wijn! Heb niet nee gezegd.

Vischjager zei een uur met Hofland te hebben getelefoneerd. Hij zei er verder niets over, dus ik vroeg ook niets. Ik was volgens Julius ‘moedig’ geweest om op Sukarno af te stappen. Je bent in dit land ‘moedig’ wanneer je gewoon je werk doet zoals het hoort.

Erik Jurgens en ik hadden in Arti afgesproken, maar omdat het gesloten was gingen we naar een coffeeshop aan de overkant. Ik vergat te vermelden dat een obscure man dichtbij kwam zitten. Erik stelde prompt voor naar de andere kant te gaan verzitten om meeluisteren te voorkomen. Het PvdA-Kamerlid schijnt zo'n incident blijkbaar normaal te vinden. Ik allerminst. Piet Stoffelen is zijn kameraad. Piet zit de Kamercommissie voor de inlichtingendiensten voor. Ik zou voor gigantisch kabaal zorgen wanneer mij dit als Kamerlid overkwam.

Een uurtje buitengewoon plezierig met Erik Jurgens geparlevinkt. Hij is absoluut van mening dat het mij gedane onrecht vaststaat. Het gaat erom hoe de causaliteit naar de geleden schade aan te tonen. Hij noemt zichzelf ‘een buitenbeentje’ bij de PvdA en van ‘een andere afkomst ook’. Zijn verhouding met die partij lijkt me niet zo prettig. Hij verwachtte dat na het onderzoek van de Ombudsman (dat op zijn advies plaatsvindt) de pers meer belangstelling voor mijn gevecht zal gaan tonen.

We hadden het over Raymond van den Boogaard en het verzoek van de bvd aan hem met deze geheime dienst samen te werken tijdens zijn verblijf in Moskou. Daarop zei Jurgens: ‘Maar dat is toch normaal midden in een Koude Oorlog?’ De schrik sloeg me om het hart! Normaal? Hij voegde er zelfs aan toe: ‘Het is de taak van de bvd en het is een besluit van de journalist of hij wil meewerken of niet.’ Die uitspraak vind ik diep schokkend, omdat op die manier de journalist het fundament van zijn integriteit op verzoek van de overheid te grabbel gooit. Jurgens, hoogleraar staatsrecht, moet toch beter weten?

Over een mogelijk faillietverklaring vanwege het reisticket van Jan Cremer adviseerde Erik dat dit zou onderstrepen hoe de overheid erin was geslaagd mij tot de bedelstraf te brengen. Hij dacht dat ik er verstandig aan zou doen mijn claim op Suriname aan een bank te verkopen en te proberen langs die weg die ton te innen.

[p. 64]

De Gay Krant heeft mijn artikel over koning Boudewijn gepubliceerd.⁶¹

Pim Fortuyn zit bij Theo van Gogh te vertellen hoe de politiek tot een kaste is geworden waar niet meer mee te werken is. Hij spreekt in het voorbijgaan over een bezoek aan een donkere kamer van homo's, wat hij als een bestiale vertoning omschrijft, en wat schril afsteekt met een bezoek aan een kerk. Dat kan je wel zeggen. Pim brandt al jaren een kaars in een kerk en hij zond op reis dikwijls briefkaarten van kathedralen naar huis. ‘Dat klaarkomen, kan een diep religieuze ervaring zijn in een darkroom,’ zegt hij tegen Theo. ‘Je vergeet de dood even.’

Pim vertelt ook vele vrienden te hebben gehad die aan aids zijn overleden. Hij zit ook in het Aidsfonds. ‘Als goede roomskatholiek moet ik de koninklijke weg bewandelen,’ zegt hij. ‘Ik ontmoette in Griekenland een 24-jarige jongen en keek dwars door zijn kostuum heen, zag een goed lijf en hij wilde geneukt worden. Ik had het bijna gedaan, maar toen dacht ik: nee, dat is te gevaarlijk.’

Hij heeft zijn nieuwste boek aan Lubbers opgedragen.

‘U zou de eerste homoseksuele premier van Nederland kunnen worden,’ zei Theo opgewekt. Pim zegt van mening te zijn dat publieke figuren gewoon openlijk voor hun geaardheid uit moeten komen. Hij zegt premier te willen worden om de modernisering van Nederland ter hand te nemen. Hij denkt kennelijk tot het premierschap geroepen te zijn. ‘Ik ben nog geen groot man, maar ik zou het kunnen worden,’ zegt Pim zonder blikken of blozen.

61 Zie bijlage 18.

21 augustus 1993

Gisteravond waren er twee Amerikaans knullen in Argos, een blank, de ander zwart. Uiteindelijk had ik de blanke Amerikaan (24) te pakken, die er eindeloos over deed zich af te trekken. Ik wachtte af, maar toen ik eenmaal begon, was het bij mij zo gebeurd. Ik weet niet of het hem ook nog gelukt is.

Eduard is jarig. Ik krijg er steeds meer moeite mee dat ik voor hem slechts een kennis achter de coulissen ben. Ik ben in dit opzicht ook niet in staat gevoelens te veinzen, die er niet meer zijn. Ik kaartte aan of hij wellicht, na zijn relatie met Paul die nu aids heeft, zich de laatste tijd te barsten eet uit angst het ook opgelopen te hebben. Hij wimpelde het onderwerp meteen af, en zei dat dat niet het geval was.

[p. 65]

Lex Poslavsky beantwoordde mijn brieven en gaf zijn kijk op de atheïstische inslag van Freud.⁶²

Vermeer knokt onverdroten verder met Maaldrink Buren. De Smit had hem weer een brief gestuurd met een ultimatum voor een voorstel tot betalingsregeling. Als er niet voor 24 augustus een voorstel is, gaan zij executiemaatregelen nemen.

Vermeer stuurde me ook zijn correspondentie met Paul van Weel over mijn vordering van 800 gulden aan De Mediakrant.⁶³ Van Weel probeert de boel gewoon af te schuiven.

Kasper Reinink (72) is overleden. Nota bene binnen mijn jeugdterritorium aan de Dolderseweg. Hij was een van de ambassadeurs die ik zeer heb gewaardeerd. Het laatst sprak ik hem als ambassadeur in Moskou. Overlijdensannonces zijn één reden waarom ik nrc Handelsblad nog heb. In de rest van de krant kan ik me steeds minder vinden.

Het volledige deurwaardersexploot over het Jan Cremer-ticket naar Boedapest is thans binnen. Je moet het lef maar hebben om iemand, die je uitnodigt, zoiets aan te doen. Ik word 12 oktober bij de kantonrechter verwacht.

The Economist refereert aan Rusland als ‘Absurdistan’. Aardig gevonden. Boris Jeltsin probeert zijn gevechten met het parlement via het uitvaardigen van presidentiële decreten te beheersen. Als ik aan Moskou anno 1971 denk en vergelijk met Moskou vandaag, lijkt het van hieruit gezien een compleet gekkenhuis.

Desi Bouterse heeft bekendgemaakt dat advocaat Gerard Spong per eerste gelegenheid naar Paramaribo kan vliegen en hem alle vragen kan stellen die hij maar wilt.⁶⁴ ‘Dan moet hij de Nederlandse televisie meenemen,’ aldus de voormalige legerleider. Bouterse daagt Spong gewoon uit en de televisie mag de ontmoeting registreren. Als Gerard niet gaat, laat hij zich met zijn grote mond over Bouterse op de televisie hier, wel erg in de kaart kijken.

62 Zie bijlage 19.

63 Zie bijlage 20.

64 NRC Handelsblad, 21 augustus 1993.

22 augustus 1993

De Bezige Bij geeft een nieuw boek van Gerard van Westerloo uit: De laatste dagen van een kolonel: Surinaamse notities.⁶⁵ Ook zo'n held op sokken. Precies als ten tijde van Bung Karno, iedereen lult over Bouterse, maar op hem afstappen en moeite

65 Gerard van Westerloo, De laatste dagen van een kolonel: Surinaamse notities, De Bezige Bij, Amsterdam 1993.

[p. 66]

doen hem werkelijk te leren kennen, ho maar. En doorgaans uitgerekend de journalisten met de grootste bekken tekenen dan hun frustraties en onzinconclusies in boeken op. Uitgevers achtten het een nobele taak deze rotzooi op de markt te brengen, waardoor de verwarring nog verder nodeloos toeneemt ten nadele van Suriname en Bouterse.

De acf in Maarssen zag de nettowinst het eerste halfjaar tot 14,3 miljoen gulden stijgen. Dat is 15 procent meer dan vorig jaar. De omzet was 657,5 miljoen. Toch sterven ondanks de kininepil jaarlijks driemaal zoveel mensen in Afrika aan malaria als aan aids.

Ik ben verbaasd over het aantal Russische oliebedrijven. In de jaren zeventig en tachtig kende ik alleen het staatsbedrijf Gazprom. Nu zijn er Surgutneftegas, Yuganskneftegaz, Nizhnevartovksneftegaz, Noyabrskneftegaz, Tatneft, Bashneft en Langepasneftegaz. Ik denk altijd weer aan ambassadeur Romanov in Den Haag, die in de jaren zeventig benadrukte dat de tijdige exploitatie van energiebronnen in de Sovjet Unie, de economie van de ussr tot een volwaardige partner van de Westerse economieën zou kunnen verheffen. Maar het Westen stelde alles in het werk om te verhinderen dat dit zou gebeuren. Dat was dan ook voor mij de onvergeeflijke rol van Max van der Stoel, die het Amerikaanse spel meespeelde om de ussr naar de knoppen te helpen.

Samuel Huntington van Harvard schijnt in Foreign Affairs te hebben geschreven dat we naar een groot conflict toeleven waarbij niet ideologische, politieke of economische overwegingen een prominente rol spelen, maar waarbij het om een botsing van culturen zal gaan. Ik ben het niet met hem eens. Een botsing, ja. Maar die botsing is het gevolg van ‘dolgedraaide breinen’, zoals Foudraine en ik in ons boekje aangaven. Zoals nu in Joegoslavië gebeurt.

Ben al drie uur bezig met het opzoeken van Rautenbach-shit en documenten die Vermeer nog nodig heeft. Het is allemaal klaar nu. Maar het betekent weer een dag minder vooruitgang. Ik heb een bezoekje gebracht aan Aart van der Want in Naarden. Hij gaat over naar de vnu, gaat zich bezig houden met computertijdschriften. Rustig zitten praten. Zeldzaam.

23 augustus 1993

Ben weer tot tranen toe geroerd door de muziek die ik voor Peter verzamel. Ik hoop dat de cassette er voor zijn verjaardag zal zijn.

Sergio Orlandini neemt na 42 jaar afscheid van de klm. Ik kan

[p. 67]

niet vergeten hoe schofterig hij en Ron Wunderink me hebben behandeld, toen ik alles in het werk had gesteld de klm-lijn Amsterdam-Paramaribo weer geopend te krijgen.

Pont IJ

Ed kwam lunchen. Hij gaf me 225 gulden voor jeans, shirts, boeken en meer. Ik kwam ook Iwan en Clifford nog tegen. De pont gaat altijd voor mijn neus weg.

Tandarts

Arendo Joustra belde om elkaar te spreken. Ik kijk ernaar uit hem te zien over twee weken.

Pont IJ

Nu ook weer. Nummer 15 ging net varen toen ik aankwam. Er moet onder een tand uit, want er zit een ontsteking.

Hans Wiegel blijft erbij dat hij niet terugkeert in de landelijke politiek. Vreemde vogel. Frits Bolkestein wordt lijsttrekker en Hans gaat Frits volledig steunen. Jammer, want Hans is de betere kandidaat. Frits heeft een teveel aan overbodige kak. Wiegel heeft een veel breder aantrekkingskracht.

Het Nationaal Archief van de vs heeft een groot deel van het dossier over de moord op Kennedy vrijgegeven. Daar zijn vele documenten bij van de cia en duizenden presidentiele documenten. Wie gaat die bestuderen? Hetzelfde geldt trouwens voor dit dagboek.

24 augustus 1993

Peter belde om 07:45 uur. Hij zei dat het goed met hem ging, maar ik kon horen dat hij gedronken had. Hij zei dat hij net op was en dat hij het druk had. Ik ben er niet zo zeker van dat dat de waarheid is. Hij had mijn brief gekregen over de gang van zaken rond het etentje bij Eduard. Hij noemde hen ‘the scheming queens’. Ik heb Eduard gisteren ook niet omhelsd als anders, of zoals vroeger, zelfs niet aangeraakt. Peter zei dat door de brieven die ik hem zond ‘all my life is coming back to me.’ Ik maak namelijk kopieën van zijn brieven aan mij en zend hem die allemaal weer toe, nu dus uit de jaren zeventig.

Telefoneerde met Wim Klinkenberg, omdat ik wilde praten over de enormiteiten, die er over Rusland in de kranten staan. Hij vertelde dat het weekblad Privé over het bestaan van het boek dat Robbert Ammerlaan met prins Bernhard had geschreven. We overlegden hoe we op een of andere manier het manuscript in handen zouden kunnen krijgen. Wie weet heeft

[p. 68]

Beatrix het boek niet tegengehouden, maar de beruchte Haagse rode knop. Hij stelde voor Ammerlaan rechtstreeks te bellen. ‘Ik denk dat je meer kunt bereiken bij Wim Hazeu,’ adviseerde ik.

Sprak vervolgens een half uur met Willem Smitt van Privé. Hij kende het bestaan van het boekje Vogelvrij over mijn beproeving niet. Hij had onlangs pas het in 1979 verschenen boek over Bernhard van Klinkenberg gelezen. De zaak King Kong en het verraad van de slag om Arnhem interesseerden hem in hoge mate. Hij vertelde me dat hem kgb-documenten over ‘bekende Nederlanders’ te koop waren aangeboden. ‘Doen! Publiceren,’ riep ik meteen uit. ‘Als ik ergens gerust op ben, is het dat!’

Hij wilde weten waarom ik met Desi Bouterse in zee was gegaan. Of wat me had bewogen naar Zuid-Afrika te gaan. Hij was verbaasd toen ik Peters naam noemde. ‘Is dat nog aan?’ Hoe leg je de man uit dat de relatie met Peter niets met aan zijn te maken heeft. Peter is gewoon mijn beste vriend. Smitt scheen niet te kunnen plaatsen waarom ik hem belde. ‘Wil je geld verdienen,’ vroeg hij ook nog. Ik ken hem al vele jaren en het gesprek met Klinkenberg bracht me op de gedachte weer eens contact te zoeken. Dat was alles.

Leon Wecke vraagt me weer om komend studiejaar in Nijmegen een college te komen geven aan de universiteit.

Ik heb eindelijk een zo vriendelijk mogelijke brief aan Jan Cremer geschreven en in de brievenbus van zijn flat aan de Keizersgracht gestopt.⁶⁶ Nu moet hij toch reageren?

De bioloog Ronald Plasterk heeft in de Volkskrant gesteld dat ‘de mens het resultaat is van een moleculair toevalsproces.’⁶⁷ Ik denk dat dit juist is. ‘Al het erfelijk materiaal bestaat weliswaar uit dezelfde vier bouwsteentjes, maar de volgorde is uiteindelijk bepaald door een reeks toevallige gebeurtenissen gedurende miljoenen jaren. Het is zeker dat als de evolutie op aarde overgedaan zou worden, er geen mensen zouden ontstaan. Net zoals de rij uitkomsten van een avondje roulette zich nooit precies zo zouden herhalen.’ Dan volgt voor een hoogleraar aan een christelijke universiteit een haast blasfemische uitspraak, aldus Maarten Evenblij. ‘Ik denk,’ zegt Plasterk, ‘dat bijna niemand meer in Nederland beweert dat God de Aarde schiep in zeven dagen en de mens naar zijn evenbeeld. Ook bij de Vrije Universiteit niet. De wetenschap heeft onze visie op ons bestaan vergaand beïnvloed.’ Was dat maar waar.

66 Zie bijlage 21.

67 De Volkskrant, 4 september 1993.

[p. 69]

Trees belde. Peter had haar om 06:50 uur gebeld. Ik heb maar niet gezegd dat hij mij ook had gebeld. Hun moeder maakt het prima. Ik zal Trees geld sturen om voor 29 augustus bloemen voor haar moeder te kopen, ter ere van Peters verjaardag.

Een film over ijsberen. Men heeft nummers op hun ruggen geschilderd. Hoe doe je zoiets? Het is als over een Rembrandt heen kladderen. Er worden anno 1993 door Eskimo's nog altijd beren gedood voor hun pels. Broer Theo had een uitgesproken zwak voor deze beren.

Jan Tromp zit bij Theo van Gogh. Ik moet Tromp niet. Uitgesproken vooroordeel, of een Croisetiaans voorgevoel?

25 augustus 1993

Mijn ouders verzamelden lucky stones, dus bijzondere steentjes. In een zilveren sigarettendoos, die mijn vader van de Bendiens⁶⁸ kreeg, heb ik ze zorgvuldig bewaard. Laatst heb ik via Szu mijn lieve vriendin Penny Hedinah in Djakarta er één van toegezonden. Zij schrijft: ‘You transfer the fortune to me, and what about yourself? I am so glad with that most beautiful souvenir of yours. Actually, I am so ashamed to receive something from you each time, because I cannot send you something in return.’ Dat is niet waar. Er staan hier in dit kamertje cadeautjes die ik van haar kreeg, zoals de zilveren bedjak⁶⁹ misschien wel 20 of 30 jaar geleden. Het is altijd overal met me mee verhuisd.

Bill Clinton zet zich persoonlijk in voor de verkoop van Boeing en McDonnell Douglas vliegtuigen aan Saoedi-Arabië ter waarde van 12 miljard gulden. Hij heeft koning Fahd zowel geschreven als getelefoneerd om de orders te krijgen, ten nadele van de Europese Airbus.

Ik heb een uur of zes gewerkt aan een verhaal over homo's van koninklijke bloede. Gisteren vroeg Hans van Velde erom. Verrassend, maar vooruit. Ik denk dat het een pittig stuk met een boodschap is geworden.

Ik belde Maarten Schilt van uitgeverij Jan Mets en vroeg hem twee exemplaren van Vogelvrij naar Willem Smitt bij Privé te sturen. Zijn onmiddellijke reactie was: ‘Is dat niet link?’

Ik vroeg waarom.

‘Dan worden ze niet meer serieus genomen,’ antwoordde hij. Ik dacht, zoals ik zo vaak over hem deed: here Jezus, wat een brein.

Er is de nodige energie in het artikel voor De Gay Krant gaan

68 Het gaat om de familie Bendien, eigenaar van Bendien's Confectiefabrieken.

69 Indonesische driewieler fietstaxi.

[p. 70]

zitten, maar ik wil toch ook nog aan mijn boek werken. Ik dreig last van mijn keel te krijgen, de bekende wisseling van de jaargetijden. Het lijkt wel herfst. Ik pomp pruimen, druiven en sinaasappels naar binnen

Eef Brouwers, nu werkzaam voor de voorlichtingsdienst van Philips, belde. Hij zegde toe te regelen dat de kap van mijn platenspeler gratis voor me zal worden vervangen. Ik heb hem altijd juist ingeschat. Ik vroeg of hij een boek ging schrijven, maar hij dacht van niet.

26 augustus 1993

Vermeer belde dat hij Vermeulen gewoon wilde laten barsten. Ik belde Erik Jurgens of ik Wim Kok zou benaderen, maar hij raadde me aan eerst de rechter af te wachten.

Verder belde Tage. Zij willen een eigen kind, maar er zijn al een aantal pogingen gedaan maar zonder succes. Eerlijk gezegd verbaast het me niet, maar ik zal het voor me houden.

Met twintig sinaasappelen heb ik de aankomende keelproblemen afgewend.

Boris Jeltsin heeft tijdens een bezoek aan Polen gezegd, dat wat Rusland betreft dat land ‘op termijn’ lid van de navo mag worden. Dit zou een onvoorstelbare breuk met de machtspolitiek van de ussr zijn.

Frans van Hasselt schrijft vanuit Athene dat de heldenreputatie van Max van der Stoel in Griekenland wankelt, nu hij als commissaris voor minderheden zich bemoeit met Albanië.⁷⁰ Dat land wordt door Washington gebruikt als uitvalsbasis tegen communistisch Joegoslavië. Ik ben ervan overtuigd dat wat nu op de Balkan aan de gang is een heimelijke oorlog is, die tot de vernietiging van communistisch Joegoslavië moet leiden. Er zitten 250.000 Grieken tegen de grens met Albanië aan. Max, die in wezen een loopjongen van Washington is - zoals zijn ontdekker de vermaarde Luns dit was - dreigt nu dus met Athene te botsen. Verwondert me niets.

Johan Wijne schreef een stom stuk in hn Magazine over Beatrix.⁷¹ Boudewijn onderscheidde zich als woordvoerder van het volk. ‘Misschien heeft koningin Beatrix het signaal onderkend en pakt zij het in haar werk op,’ schrijft Wijne. Onzin dus. Moet je net Beatrix hebben. Wijne weet niet wie die dame is.

Newsweek zette Clintons nieuwe militaire topman John Shalikashvili op de omslag, met de vraag of Amerika de wil heeft

70 NRC Handelsblad, 26 augustus 1993.

71 HN Magazine, 28 augustus 1993.

[p. 71]

om te vechten.⁷² Amerika heeft inderdaad niet de wil om te vechten. Daarom worden de mensen volop leugens verteld, om ze zo gek te krijgen dat ze denken dat ze moeten gaan knokken. Hitler volgde hetzelfde recept.

Poncke Princen zegt in Kenmerk dat als de Japanse keizer zijn excuses kan maken voor de oorlog, hij hoopt dat Nederland ook excuses wil maken voor de oorlog in Indonesië. Volgens Den Haag sneuvelden 2.500 Nederlanders, tegenover 150.000 Indonesiërs. Wiecher Hulst zegt dat Princen een terechte keuze heeft gemaakt. Er komt een oud-strijder aan het woord die zich ervoor schaamt dat Princen niet binnen mag komen. Hueting zei in 1969 tegen Jacobs dat er oorlogsmisdaden waren begaan. Een beschaafd land geeft zijn fouten toe, maar Nederland kan dat niet.

Het Parool moet 100.000 gulden aan filmmaker Louis van Gasteren betalen omdat die krant heeft gemeld dat Louis in 1943 een moord zou hebben gepleegd op een Joodse onderduiker.⁷³

72 Newsweek, 23 augustus 1993.

73 NRC Handelsblad, 26 augustus 1993.

27 augustus 1993

Trein Amsterdam-Den Haag

Hoe het exact werkt zal ik wel nooit weten, maar na het park, om 01:00 uur op weg naar huis, liep er een man (die zijn voeten als een hetero neerzette) met een leren hoed, leren rugzak, schouderlang sluik blond haar in de Marnixstraat. Ik aarzelde maar keerde bij de Rozengracht terug en vroeg hem of hij een slaapplaats had. Die had hij, maar toen hij zijn mond opendeed, wist ik dat hij Russisch was, schilder van de academie uit Petersburg, die op straat portretten maakt voor 25 gulden, waarmee hij zich de woede van collega's op de hals haalt omdat zij 50 gulden vragen. Ik heb hem mijn studio laten zien en omdat hij alles aan had wat verkeerd was, vroeg ik hoe de rest was. Hij zei: ‘Alright, because I worked in a circus.’ Zou er een vervolg komen? Heb Wim Wertheim geschreven dat ik maar niet naar hem toekwam om geen bonje te krijgen over Klaas de Jonge, die ik als een ordinaire misdadiger beschouw die voor inlichtingendiensten werkte.

Tram

Ik bracht een bezoek aan Gerard Spong op de Eisenhowerlaan in Den Haag. Hij heeft een zoontje van drie (Xander) en zit in een onsmakelijke procedure met de moeder. Gerard woont samen met een vriend. Keurig kantoor. Hij vond advocaat

[p. 72]

Kruisland de enige geschikte jurist in Suriname om mijn claim van 100.000 gulden mogelijk binnen te halen. Advocaat Ritter raadde hij af. Hij ziet Desi Bouterse nog steeds als de moordenaar van vier van de vijftien slachtoffers van 8 december 1982. Hij baseert zijn oordeel op getuigenverklaringen. Ik ben en blijf het oneens met het vingerwijzen naar Desi, maar ik weet uiteindelijk ook niet met zekerheid wat er gebeurd is. Ik baseer mijn mening op de man die de nacht van de moorden één van de gevangenen was in Fort Zeelandia, en door Bouterse is gered, vakbondsleider Fred Derby. Maar ook op de mening van mijn goede vriend Frits Pengel van de Surinaamse televisie en op de contacten gedurende vier jaar met Bouterse zelf. Tegelijkertijd zei Spong nota bene ook: ‘Ik zou Bouterse verdedigen wanneer ik als zijn advocaat werd aangezocht.’

Ik vroeg meteen: ‘Is Desi daarvan op de hoogte?’

‘Ik heb het wel eens in een interview gezegd.’ Bovenkamers van advocaten zijn voor mij gelukkig terra incognita. Gerard heeft ook minachting voor Haakmat. ‘Hij wilde met terugwerkende kracht op diefstal de doodstraf zetten.’ Om die reden had Spong zich verzet tegen de vestiging van Haakmat als advocaat te Amsterdam. Voor Harvey Naarendorp had hij meer waardering, ‘maar Harvey is na de dood van vijftien tegenstanders toch naar een champagnefeestje bij studentenleider Brunings gegaan.’ Wat me overigens opviel, was dat Gerard speciaal naar Peter vroeg.

Vischjager zei dat hij mijn stukje over Boudewijn in De Gay Krant had gelezen en voegde me toe: ‘Nu mag je België niet meer in.’ Ik dacht: Julius is toch echt niet helemaal in orde.

Bart Middelburg, die mij belde over het Cremer-ticket en de deurwaarder, lijkt de vuile klusjesman bij Het Parool te zijn. Zijn berichtgeving over de jodenmoord van Louis van Gasteren, kostte zijn krant 100.000 gulden schadevergoeding.

28 augustus 1993

Peter Michielsen opent nrc Handelsblad met de beschuldiging van eg-commissaris Van den Broek, dat David Owen in Bosnië de Serviërs in de kaart zou hebben gespeeld.⁷⁴ De Britse bemiddelaar heeft tegen journalisten laten doorschemeren dat de Twaalf⁷⁵ twijfelden of er met geweldacties moest worden doorgegaan.

74 NRC Handelsblad, 28 augustus 1993.

75 Redactie: Met de Twaalf werden de twaalf landen van de Europese Gemeenschap (EG) bedoeld, wat op dat moment waren: België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Portugal, Spanje, en het Verenigd Koninkrijk.

[p. 73]

Ik heb nog geen reactie van Van der Does bij de Raad van State op mijn brief van 7 augustus. Als je de hoge heren in Den Haag de waarheid in hun gezicht zegt, zitten ze meteen met hun mond vol tanden.

29 augustus 1993

Peter wordt 48 jaar. Niet te geloven. Begon de dag met een brief aan hem om even bij hem te zijn. Zou deze emotie aan mam willen vertellen.

Casper belde. ‘Zal ik je morgen aan mijn moeder voorstellen?’ De ouders van Casper van den Wall Bake zijn net als de ouders van Eduard ook altijd tegen mij geweest, terwijl ze beter hadden moeten weten. Na 22 jaar hoeft het van mij dus niet meer. ‘Doe maar niet,’ zei ik.

Vrij Nederland schrijft over een publicatie in aantocht van David Barnouw van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, die de brieven van Meinoud Rost van Tonningen heeft bewerkt en van noten voorzien.⁷⁶ De schrijver komt tot de conclusie dat de man van Florrie een persoonlijkheid had die aan die van een romanfiguur grensde. Hij moet een van de interessantste nazi's zijn geweest die Nederland heeft gehad. Hij werd 19 februari 1894 in Surabaja geboren en was nsb'er, zoals zoveel Nederlanders in het oude Indië. Zij bevonden zich al te ver van de gebeurtenissen in Duitsland en gingen voornamelijk af op de Oranjegezindheid van de nsb. De broer van mijn vader, Willem Oltmans, werkte die jaren op een rubberplantage en had, als ik het me correct herinner, ook nsb-sympathieën. Hij en zijn vrouw zijn in Japanse kampen terechtgekomen, waar zij prompt tot de realiteit werden teruggebracht. Na de oorlog hebben zij enkele jaren bij ons op De Horst gewoond. In hetzelfde nummer een voorpublicatie van een essay uit het boek Het belegerde ego van Beatrijs Ritsema.⁷⁷ ‘De biecht komt voort uit een ver besef dat de mens het alleen niet rooit.’ Dat is de oorzaak van de tweekamerige geest en het in stand houden ervan. Dat is exact het probleem. Ik stuur het aan Peter, want er staan veel gedenkwaardige gedachten in. Dit boek wil ik lezen.

Ik heb het schilderijtje van een matroos in Venetië van prins Théodore Paléologue teruggevonden. Eduard wil het in zijn vestibule hangen. Ik geef het aan hem voor al zijn lieve hulp en

76 Vrij Nederland, 28 augustus 1993. Redactie: Het boek Rost van Tonningen. Fout tot het bittere eind. Uitgeverij Walburg Pers B.V., Zutphen, van David Barnouw zou in 1994 verschijnen.

77 Beatrijs Ritsema, Het belegerde ego, Prometheus, Amsterdam, 1993.

[p. 74]

zorg, die - ondanks een zekere verwijdering mijnerzijds tussen ons - onveranderlijk is en overeind staat.

30 augustus 1993

De eerste bladeren beginnen al weer te verkleuren. Bah.

Er verdwijnen 7.600 banen bij ouderenzorg. Het is een schande. Dat is het kabinet Lubbers-Kok.

John van Haagen belde. Hij beschreef Lubbers als een voortreffelijke manager van de bv Holland, omdat hij zonder een spier te vertrekken kan liegen of het gedrukt staat. ‘Wiegel is een oplichter, die zich verkiesbaar stelde terwijl hij al wist dat hij commissaris van de koningin in Friesland zou worden. Hans ziet kans zelfs huilend op de televisie te verschijnen,’ zei hij. Hij komt vrijdag.

Soms raak ik met de correspondentie achter. Er lag nog een flutbriefje van Wim Hazeu.⁷⁸ Hij schreef dat de afspraak ten aanzien van de publicatie van mijn Memoires nog steeds geldt ‘maar dat het comité blijkbaar nog niet verder is gekomen, noch heb jij al de miljoenen schadevergoeding van het Rijk binnen.’ Hij vroeg of ik nog een exemplaar had van mijn recente boekjes bij Jan Mets. Ik heb hem geschreven dat hij ze kan kopen.

Ook een brief van Gatsha Buthelezi, als antwoord op mijn briefje naar aanleiding van zijn optreden bij Lou Dobbs van cnn.⁷⁹ Hij was tevreden over het interview met Dobbs. Hij vroeg zich af of er buiten Thomas Lepeltak en mij nog meer Nederlandse journalisten waren die niet bevooroordeeld met hem in gesprek zouden willen.

Er is ook een antwoord, ondertekend door minister Dales, binnengekomen via de Raad van State.⁸⁰ Ik laat het aan Vermeer over deze rotzooi te lezen en op valse voorstellingen van zaken te controleren. Reken maar dat ze bij Binnenlandse Zaken afgestudeerd zijn in het de burger een oor aannaaien, opdat ze zelf vooral vrijuit zullen gaan.

Eduard bracht drie exemplaren van The New York Times mee. Ze waaien als een frisse wind door mijn geest. Neil Lewis doet erin verslag uit Atlanta, waar voor een rechtbank namens de regering Clinton wordt nagegaan of president Bush met zijn Irakgate de wet heeft overtreden.⁸¹ Vijf bankiers in Atlanta werden veroordeeld omdat zij in strijd met de wet leningen

78 Brief d.d. 24 augustus 1993.

79 Brief d.d. 19 augustus 1993.

80 Zie bijlage 22.

81 The New York Times, 23 augustus 1993.

[p. 75]

aan Irak zouden hebben verstrekt. De federale rechter Marvin H. Shoob verklaarde dat hij sterke aanwijzingen had dat Amerika, Groot-Brittannië en Italië zich hebben uitgesloofd om onderhands Saddam Hoessein tegemoet te komen. Een Italiaanse bank verstrekte Bagdad een lening van vijf miljard dollar, waarmee Saddam de modernste wapens kon kopen. De essentie van de rechtsgang in Atlanta is de vraag of de regering Bush niet eerst iedereen aanmoedigde Saddam miljarden te lenen, opdat Westerse wapenhandelaren goede sier zouden kunnen maken, om vervolgens na de oorlog om Koeweit te doen of hun neus bloedde en te verheimelijken hoe smerig ze waren bezig geweest.

De federale officier van justitie John Hogan, die namens minister Janet Reno het onderzoek leidde, heeft verklaard dat de regering Bush niet onbehoorlijk zou hebben gehandeld. Federale rechter Shoob riep in woede uit dat een dergelijke conclusie alleen in ‘never never land’ mogelijk was. De regering Clinton heeft een gebaar van een onderzoek gemaakt, maar voelt er om politieke redenen niet voor Bush te laten hangen, want Bill Clinton heeft zelf bakken boter op zijn hoofd. Clinton, Hillary en dochter Chelsea zijn immers met vakantie in Massachusetts en werden vandaag door Jacqueline Kennedy en familie aan Martha's Vineyard ontvangen. Als je het zover op de sociale ladder van de vs hebt geschopt, ligt het niet voor de hand een voormalige president een hak te zetten vanwege schoftenstreken. Dit soort streken hebben ze immers allemaal geflikt.

Er blijven maar boeken over Sigmund Freud verschijnen. Ik moet er niet aan denken dat op een dag een of andere idioot zich competent zou achten over mij te zeggen wat hij denkt. Over Freud wordt nu geschreven ‘as a psycho-biologist, a philosopher of the Enlightenment, a crypto-Jewish mystic, a liar, a coward, a male chauvinist and much more besides.’ Paul Robinson heeft bij de University of California Press een boek het licht doen zien waarin hij drie der bekendste Freud-critici onder een vergrootglas legt. De criticus over de critici, terwijl Freud zelf reeds heel lang tot stof is gekeerd.⁸²

Een andere mijnheer, Martin Heidegger, is ook al jaren doelwit van allerhande commentaar. Nu heeft Hugo Ott bij Harper Collins een biografie over hem gepubliceerd.⁸³ Heidegger moet een die hard nazi zijn geweest, want hij dacht in de jaren

82 The Economist, 28 augustus 1993. Paul Robinson, Freud and his Critics, University of California Press, Berkely, 1993.

83 The Economist, 28 augustus 1993. Hugo Ott, Martin Heidegger, A Political Life, HarperCollins/ Basic Books, New York, 1993.

[p. 76]

dertig werkelijk dat Hitler bezig was Duitsland te redden. The Economist vergeet gemakshalve te vermelden dat de grote Winston Churchill dit in die dagen ook veronderstelde. In ieder geval heb ik met mijn dagboek een serieuze poging ondernomen om te voorkomen dat zaken in mijn schoenen worden geschoven, die alleen in de minds van de criticasters werkelijkheid zijn.

George Shultz, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van Ronald Reagan, heeft zijn memoires geschreven: Turmoil and Triumph.⁸⁴ Nederland zou een persoonlijk verzoek van Reagan om in Paramaribo militair in te grijpen, hebben afgewezen. In Washington zag men Bouterse die dagen in de richting van Cuba zwenken, wat natuurlijk meer over de Amerikaanse ziekte ten aanzien van het marxisme zegt, dan over Bouterse zelf, want daar is nooit enige sprake van geweest. Dat is me tussen 1983 en 1987 in contacten met Bouterse en diens naaste medewerkers glashelder geworden. Vooral de cia maakte zich grote zorgen, aldus Shultz. Reagan was dus weer gemakkelijk voor het cia-karretje te spannen. Op 28 december 1982 heeft Reagan per brief aan Lubbers om dit ingrijpen gevraagd, wat de premier heeft afgewezen. In Haagse kringen wordt getwijfeld of de lezing van Shultz wel juist is. Dat haal je de koekoek! Deze informatie wordt hier al tien jaar verzwegen.

Carine kreeg vandaag haar bul in de Rechten uitgereikt in de Lutherse Kerk. Ik ben er even naartoe gegaan, omdat ze tenslotte met Casper is getrouwd, maar ze liet zich mevrouw Ertman noemen, wat ik nogal triest vond.

De Groene Amsterdammer heeft een omslagverhaal over Frans Kellendonk, met talloze pagina's beschouwingen over Bouwval en Mystiek lichaam, maar geen woord over Frans zelf, de jongeman, de geliefde. Hij stierf 15 februari 1990, maar lijkt helemaal alive. Ik begreep nooit dat Frans een dag over een pagina deed. Ik verlies juist liever geen korreltjes zout, want het gaat om zo puur mogelijke authenticiteit, niet om de fabricage van gekunstelde authenticiteit. Zeker niet bij een dagboek.

Ischa Meijer liep op de Herengracht. Ik had hem gisteravond gedeeltelijk op televisie met Mary Dresselhuys gezien. Ik wilde er in het voorbijgaan iets over zeggen. Ik vind hem namelijk nooit goed en altijd ordinair en afschuwelijk. Ik hoorde mezelf ‘uitstekend’ roepen, wat dus een leugen was. Ik vroeg me later op de fiets af of ik dit bewust had gedaan in een vage poging

84 De Volkskrant, 28 augustus 1993. George Shultz, Turmoil and Triumph: My Years as Secretary of State, Charles Scribner's Sons, New York, 1993.

[p. 77]

toch nog eens bij hem in een programma te komen. Ik zou dit wel willen, maar met als voornaamste reden een kanaal te hebben om Docters van Leeuwen te kunnen attaqueren en over mijn procedure te spreken.

Hoe kan het dat ik plotseling op dit adres twee RaRa-krantjes ontving, nadat ik bij Vischjager had geschreven dat ze waarschijnlijk niet bestaan? Rara hoe kan dat? Ik zie dat het geen RaRa-krantjes zijn, maar een publicatie van Kleintje Muurkrant. Blijft vreemd.

31 augustus 1993

Eerste Kamerlid Jan Glastra van Loon van d66 schreef me dat hij mijn kaart en boek had ontvangen. Hij zou het lezen wanneer hij weer terug zou zijn in Den Haag. Hij wil me begin september ontvangen voor een gesprek. Eindelijk weer een positieve reactie van een parlementariër.

Leoni Sipkes van GroenLinks interpelleert over een geheel uit blanken bestaande handelsdelegatie uit Zuid-Afrika, die deze week in Nederland komt. Zwarten zouden hebben geweigerd mee te gaan. Ed van Thijn - ook zo'n slijmjurk - heeft al gezegd te weigeren ze in Amsterdam te ontvangen. Volgens de minister komen er twee zwarte zakenlieden mee. Aarts van het cda is van mening dat Lubbers de delegatie moet ontvangen. Nederlandse ministers werden ook door De Klerk welkom geheten. Doeke Eisma lijkt het handiger dat er tijdens de ontvangst van de missie op wordt gewezen dat het wordt betreurd dat niet meer zwarten meekwamen. Van Traa vindt dat de minister Zuid-Afrika gewoon moet vragen vooral ook een belangrijke zwarte zakenman aan de missie toe te voegen. Janmaat is van mening dat andere landen de missie maar moeten ontvangen, wanneer Den Haag er idioot over doet. Frits Bolkestein wil van Hans van Mierlo weten of d66 van mening is dat ze moeten komen. Van Mierlo sluit zich aan bij de minister. Het is een volkomen schertsvertoning. Ze begrijpen blijkbaar zelf niet dat ze met hun geklets voor aap zitten. Over apartheidsdenken gesproken.

Jérôme Heldring meiert nu al wekenlang in nrc Handelsblad over Willem iii, Emma, Wilhelmina en de Duitse keizer. Dit allemaal vanwege de dagboeken van de liberale politicus W.H. de Beaufort (1845-1918). Maar waar hij werkelijk eens over moet gaan nadenken, en dan schrijven, is hoe het komt dat aan de vooravond van de 21^ste eeuw volkeren nog een houvast, een totem als Beatrix nodig blijven hebben. Hij vermeldt zelfs dat het moeilijk zou zijn om hier een republikeinse staatsvorm in

[p. 78]

praktijk te brengen. Dat weten we dus allemaal. Waarom filosofeert Heldring niet over de werkelijke oorzaak waarom dit niet mogelijk is? Dan begeeft hij zich eindelijk ook eens in het terra incognita van de mind. Daar zou ik die man wel voor willen proberen te interesseren.

1 september 1993

Carine Bake belde. Casper had haar gezegd dat zijn moeder het haar kwalijk zou nemen als ze mij zou uitnodigen voor de uitreiking van haar bul. Zij had me met André Spoor en Monique Joekes willen samenbrengen en ook met Johan Laman Trip, bij wie Adriaan van Dis ondergedoken heeft gezeten. Fuck these people. Ik heb geen behoefte aan die kliek, ook niet aan Spoor, de slapjanus. Ze belde om uit te leggen dat het niets betekende dat ze mevrouw Ertman werd genoemd: gewoonte. Ze sprak lang over Caspers oppervlakkigheid en de wens dat ze over tien jaar pas weg zou gaan. Carine vertelde veel over hun relatie, waar ik alleen over wil zeggen dat seks altijd een probleem is geweest.

Claus en Willem Alexander zijn naar Indonesië gereisd op een moment dat heel de wereld Djakarta probeert duidelijk te maken dat ze nog altijd op de verkeerde weg zijn. Newsweek publiceert een artikel van Tony Emerson.⁸⁵ Hij schrijft dat de ijzeren vuist, waarmee Suharto Indonesië sedert 1965 heeft aangepakt, aan het afzwakken zou zijn. De president is 72 jaar. Vijf maanden geleden werd hij zonder oppositie voor een zesde termijn van vijf jaar herkozen. De regering heeft bijvoorbeeld een gebaar gemaakt naar de oppositie en naar generaal Ali Sadikin, die de groep van de Petisi 50 voorzit. Een paar weken geleden ontmoette Suharto ook zijn oude rivaal Nasution. Het aantal politieke gevangenen is teruggebracht van meer dan 100.000 tot ongeveer 500.

Intussen heeft het parlement hier in meerderheid de afwijzing door minister Kooijmans van een visum voor Poncke Princen goedgekeurd.

Ik liep in Adonis tegen een Koreaan aan, Kim, van een schip in de haven. De leiding Koreanen, de bemanning Filippinos. ‘They are cheaper,’ zei hij. Getrouwd, dochtertje van elf, vrouw ervandoor. Ik nam hem mee naar de Westerkade. Hij had een jaap op zijn buik, opgelopen bij vechtpartijen, waarbij hij ook drie vingers verloren had. Hij gaf een perfecte blow job. We hebben lang zitten praten. Hij was duidelijk anti-Ameri-

85 Newsweek, 6 september 1993.

[p. 79]

kaans en zei dat heel veel jongeren in zijn land dat ook waren. Hij wist exact van Sukarno, Suharto, zelfs van Dewi. Hij gelooft voorlopig niet in de hereniging van Noord- en Zuid-Korea zoals dit met Oost- en West-Duitsland gebeurde. Hij specialiseerde zich in kerels met wijventieten (travestieten) en een penis. Ik zei hem dat hij de volgende keer als hij in Amsterdam was moest bellen. Verbazingwekkend, zoiets op je 68^ste.

Alfred Vierling belde. Het Nederlands Blok is opgericht. De ledenwerving moet nog beginnen. Hij maakte weer de nodige zinnige opmerkingen. Nieuwtjes waren dat Rabbijn Soetendorp in het Groene Kruis van Michail Gorbatsjov is gaan zitten. Janmaat heeft een huis in Noorwegen gekocht.

Er circuleert voor één gulden een blad, uitgegeven door de Arbeiderspers, en geheel gewijd aan Maarten 't Hart. Dat is natuurlijk de manier om boeken te verkopen. Heb nog nooit iets van de man gelezen.

2 september 1993

Soms ben ik wel eens bang dat het verwerken van de dagboeken me zal gaan vervelen. Dit is allerminst het geval. Wat wel uithoudingsvermogen vraagt, is om alles over te nemen en opnieuw uit te typen, maar mijn energie is vooralsnog intact.

Ik heb Lex en Sjan Poslavsky een goede bedevaart naar Lourdes gewenst. Ik geloof er niet in, maar zij dus wel, en dat is wat telt.

Voor niemand heb ik nog de keuken aan kant gemaakt, maar voor het bezoek van John van Haagen wel. Hij arriveerde om 11:30 uur en vertrok om 15:30 uur om voor de spits in Rotterdam terug te zijn. Terwijl hij er voor me op los timmerde om de flat nog bewoonbaarder te maken, praatte hij honderduit. Over zijn vakantie in Griekenland met zijn zonen, maar voornamelijk over politiek, als altijd. Hij praatte zo veel, dat ik even eten ging halen om er van weg te zijn. Hij heeft de kast voor geluids- en videocassettes absoluut super gemaakt en een aantal andere kleine klussen gedaan. Ik ben hem erg dankbaar. Eindelijk is het huis (een jaar later) echt klaar.

Ik had met John van Haagen gesproken over het Nederlands Blok van Vierling, en de gedachte me daar bij aan te sluiten. Tot mijn verbazing zei John: ‘Waarom niet?’ Dat wil ik nog wel eens met hem bespreken.

In nrc Handelsblad verscheen een pagina over Charles Sanders Peirce (1839-1914). Hij werd een losbol, een junkie en een filosoof genoemd. Zijn eigen neef noteerde na zijn dood: ‘Hij beminde, haatte en ruziede met bijna iedereen met wie hij in con-

[p. 80]

tact kwam: echtgenoten, verwanten en collega's.’ De schrijver van het artikel, Ger Groot, zegt dat Peirce een uitgestotene werd en in bittere armoede stierf, voorbestemd tot vergetelheid. Nu ligt er een boek van 388 pagina's over zijn leven, uitgegeven door de Indiana University Press.⁸⁶ Zou het allemaal waar zijn? Na zijn leven is pas een begin gemaakt met de uitgave van zijn geschriften. Alleen wat hij zelf op papier zette, kan uiteindelijk mee bepalen wie hij werkelijk is geweest en waar hij voor stond.

De Oostenrijkse prins Klemens von Metternich vluchtte in de revolutie van 1848 naar Engeland. Zijn bibliotheek op Schloss Kynžvart in West Bohemen bevatte 40.000 boeken. Die unieke verzameling was in handen van de Von Metternichs sinds de Middeleeuwen. In 1825 overleed zijn vader, Franz, waardoor Klemens de bibliotheek van een nabij gelegen Benedictijner klooster met nog eens 8.000 waardevolle boeken en manuscripten erfde. Er waren vele werken uit de twaalfde tot de zestiende eeuw bij. De bibliotheek bleef intact totdat de communisten in 1948 een staatsgreep pleegden en in Praag de lakens uitdeelden. Nu dreigt de Metternich Bibliotheek ten onder te gaan ‘as a result of depredation and decay’ meldt The Economist.⁸⁷ Het ministerie van cultuur in Praag probeert fondsen bijeen te schrapen, maar er staan nog eens 2.700 kastelen in Tsjechië die aan renovatie toe zijn.

86 NRC Handelsblad, 31 juli 1993. Joseph Brent, Charles Sanders Peirce: A Life. Indiana University Press, Bloomington, 1993.

87 The Economist, 4 september 1993.

3 september 1993

Ik ontving een antwoord van Wijne op mijn brief over zijn artikel in hn Magazine.⁸⁸ Hij meent dat het niet relevant is of hij iets van Beatrix weet. Bovendien pleit hij voor Bernhard dat deze geen nazi-sympathieën zou hebben gehad.

Heb Jérôme Heldring geschreven om toch nog een keer contact met hem te hebben. Ik was het eens met zijn column vandaag, getiteld: een goed woord voor owen. Het is immers mode om Owen de grond in te schrijven?⁸⁹

Wim Wertheim heeft me een aardig briefje gestuurd. Hij zegt onze vriendschappelijke verhouding graag te willen herstellen, maar niet door Klaas de Jonge als gespreksonderwerp te vermijden. Hij heeft De Jonge persoonlijk gekend en meent dat hij me kan overtuigen dat ik verkeerd ben ingelicht.⁹⁰

88 Zie bijlage 23.

89 Zie bijlage 24.

90 Brief d.d. 29 augustus 1993.

[p. 81]

4 september 1993

nrc Handelsblad schrijft gewoon in één regel dat prins Sihanouk van Cambodja ‘bij een staatsgreep werd afgezet in 1970.’⁹¹ Dat is dan onze belangrijkste krant. Er had op z'n minst moeten staan: door een cia-coup en verraad van maarschalk Lon Nol afgezet. Of nog beter: door Nixon en Kissinger verjaagd. Kennen ze hun geschiedenis echt niet bij die krant, of doen ze maar alsof?

Harry van Wijnen kondigde zijn laatste column voor de nrc Handelsblad aan. Ik weet niet of het een opmerkelijk verlies is. Ik ken er niet één bij die krant die zich niet als het erop aankomt als draaikont heeft gemanifesteerd.

De Gay Krant is uit met mijn artikel homo's van koninklijke bloede.⁹²

Ik weet niet waarom, misschien omdat het trio van Rachmaninoff zo mooi is, maar ik wil steeds Peter bellen. Ik doe het niet, want het is te duur. Ik heb de hele dag gewerkt, ik moet nu (19:30 uur) ophouden.

Henk Hofland zit op televisie bij Theo van Gogh. Hij spreekt over de bootreis als huzaar van Boreel naar Indië. Ik regelde zijn baantje aan boord, films vertonen, via mijn vroegere commandant in de ondergrondse baron van Pallandt in Huis ter Heide. Dat vertelt mijnheertje aan Theo natuurlijk niet. Theo vraagt of Hofland in de pen is geklommen toen columnist Van Doorn op ondeugdelijke gronden bij nrc Handelsblad werd weggestuurd. Theo citeert Hans Koningsberger, die heeft gezegd direct naar de vs terug te keren vanwege de na-ijver die hier onder journalisten heerst. Henk is het daar mee eens, maar draagt geen voorbeelden aan, en gaat er niet echt op in. Hij vindt het ook onzin dat Poncke Princen geen visum kreeg en vindt Kooijmans dom. Theo vraagt hem vervolgens: ‘Bestaat er zoiets als moed?’ Hij krijgt een typisch Hofland antwoord: ‘Nou, reken maar. Dat valt vooral op als er gebrek aan is.’ Dat moet hij vooral zeggen. Hij preciseert: ‘Ik hoop althans dat ik moed heb. Maar je weet het nooit zeker.’

Hij zegt er spijt van te hebben dat toen hij twaalf jaar was, hij een andere jongen in de steek heeft gelaten. Een pink van zijn hand is net als op Nijenrode nog altijd naar beneden geklapt. Ik herken alle kleine trekjes van hem maar al te goed. ‘Heb je nog dromen,’ vraagt Theo. ‘Allerlei.’ Hij wil bijvoorbeeld naar het huis waar Rimbaud heeft gewoond. Hij wil Odessa zien. Hij wil tien schilderijen maken. Hij wil een nieuwe ro-

91 nrc Handelsblad, 4 september 1993.

92 Gay Krant, 4 september 1993, zie bijlage 25.

[p. 82]

man schrijven. ‘Ik kom altijd tijd te kort,’ verzucht hij. Net als ik dus.

Ik vraag me af wanneer een interviewer Hofland eens vraagt of hij eigenlijk wel tegels gelicht heeft in 1972, toen zijn boekje Tegels lichten verscheen. Want Den Vaderland Getrouwe, dat een jaar later verscheen, was eigenlijk mijn antwoord op Tegels lichten, om te laten zien hoe je dat eigenlijk moest doen. Maar daar schreef vrijwel niemand over. Ik vraag me vaak af hoe het komt dat types als Hofland zich nooit afvragen hoe er over vijftig of honderd jaar tegen die twee boeken (als informatiebronnen) wordt aangekeken.

Henk antwoordde over Jan Vrijman dat hij zijn goede vrienden nooit publiekelijk besprak of bekritiseerde. Dat klonk nobel, maar wat doet hij onder vier ogen? Ik dacht aan zijn moeder en vroeg me af of het ook tegenover haar verantwoord was dat ik hem volledig afwijs. Hij belazerde me op Nijenrode al, zoals zijn vader hem besodemieterde met diens eigen versie van juffrouw Elly.

Prins Bernhard werd door Ruud ter Weijden geïnterviewd over het Wereld Natuur Fonds. Hij zei olifanten en konijntjes ‘lieve dieren’ te vinden en wees op de tuin van Soestdijk waar er wat konijnen op het gras liepen. Wie vertelde me ook al weer dat Bernhard op de grond die hij in Kenia heeft ontelbare olifanten neerpafte? Hij vertelde volkomen schaamteloos dat een president van één land had geweigerd iets aan bescherming van de natuur te doen, op een toon van ‘bemoei je met je eigen zaken.’ De prins telefoneerde vervolgens Robert McNamara, toen president van de Wereldbank, en de gelden naar dat land werden stopgezet. Bernhard vertelde vervolgens weer met Suharto te golven, die hij als ‘een oude vriend’ omschreef. En terwijl hij dit zat te vertellen, werd er tegelijkertijd via een stip in beeld om geld voor het wnf gevraagd.⁹³

93 Redactie: Het interview met prins Bernhard was onderdeel van een ledenwervingscampagne tijdens een 28 uur durende televisiemarathon op RTL4.

02:30 uur

In Argos was het vanavond een ruige bende, ongewoon ruig. Juist toen ik wilde vertrekken, liep ik tegen een aardige knul aan. Hij was een great kisser, wat ik nooit doe, behalve deze keer dus. Hij ging op zijn hurken zitten en geriefde me met een blow job Ik voelde me leeg na woensdag en vrijdag, maar vooruit dan maar.

[p. 83]

5 september 1993

Omdat het voor een keer goed weer is, corrigeer ik op het terras op het Leidseplein.

Newsweek heeft een artikel over de vraag wie jfk heeft vermoord.⁹⁴ Veel Amerikanen geloven nu toch blijkbaar de uitleg die Oliver Stone in zijn film heeft gegeven ‘that a cabal of senior military and intelligence officials, backed by Lyndon Johnson, conspired to kill Kennedy before he could withdraw us troops from Vietnam.’ De angel, die ik ook onacceptabel vond in jfk, was nu juist precies dat lbj door Stone op een hoop werd gesmeten met ‘de regering binnen de regering’, zoals David Wise en Thomas Ross dat reeds in 1961 in hun boek The Invisible Government aangaven. Juist de beschuldiging dat Johnson in het complot betrokken zou zijn geweest, is mede de oorzaak van al de tegenwind bij het uitkomen van Stone's film geweest. Er zijn dus 800.000 pagina's aan documenten vrijgegeven. Er worden nog 160.000 documenten achtergehouden. De hemel mag weten, wat daar in staat.

94 Newsweek, 6 september 1993.

6 september 1993

06:30 uur

Zeer intens van mam gedroomd. Ik was met mijn auto in Zuid-Afrika. Meer weet ik er eigenlijk niet meer van.

Eigenlijk zou ik Hans van Ketwich Verschuur als getuige moeten oproepen. We waren jarenlang bevriend, en nauwelijks is hij in 1992 terug in Den Haag of hij verbreekt de goede betrekkingen. Zo ver grijpt de kwalijke roddel om zich heen. Ik moet dit aantonen.

Leidseplein

Was al vroeg met de pont over het IJ naar tandarts Peter van Splunter in Noord. Weer een tand getrokken na 67 jaar trouwe dienst. Ik luisterde op de fiets naar Rachmaninoff. De enige gemankeerde droom in mijn leven is de piano, en om nooit echt mooi te hebben kunnen spelen. Want ik weet hoe het moet klinken. Ben te laat begonnen.

14:30 uur

Gezellig met Carel en Liny Enkelaar op een terras op het Leidseplein gezeten. Hij heeft nog maar één long. Hoe is dat mogelijk? Liny was teveel opgemaakt. Heb tactisch te berde gebracht of het materiaal dat ik in de jfk-zaak verzamelde, niet

[p. 84]

in de Koninklijke Bibliotheek kan worden ondergebracht. Hij zou erover nadenken.

Ik belde Vermeer over het geklier van de Raad van State. Er staat steeds weer dat het gaat om stukken tot en met 1967, wat waanzin is. Nu zal hij voor 9 september schriftelijk vastleggen dat we alles willen hebben tot en met vandaag.

18:00 uur

Ik kreeg een lange brief van Louis Heyneman uit Kaapstad.⁹⁵ Hij ziet het somber in voor Zuid-Afrika en constateert dat er momenteel een omgekeerde discriminatie plaatsvindt, waarover hij niets terugziet in de Westerse media. Wat op de universiteit van de Witwatersrand gebeurt en zoals zwarten daar chaos veroorzaken, zegt alles over hoe de toekomst van dit land eruit gaat zien. Daar hoor je Van Niekerk en Peter ter Horst niet over. Dat zijn namelijk ‘bruikbare’ journalisten.

Het televisie-interview van prins Bernhard heeft het wnf 294.000 nieuwe donateurs opgeleverd.

95 Zie bijlage 26.

7 september 1993

Prins Claus is, 27 jaar nadat president Sukarno in 1966 hem en kroonprinses Beatrix in het door mij voor de nos gefilmde televisiegesprek voor een bezoek aan Indonesië uitnodigde, dan eindelijk met zijn lummeltje Willem Alexander aan het kuier, zoals ze in Zuid-Afrika zeggen, in onze voormalige grote Oost.

09:00 uur

Ed is veilig binnen. Hij had een pot als purser, nog een pot als assistent-purser en de rest van de bemanning was hetero.

Hans Lonis belde. Zijn oudste vriend, Raymond, een rijke tandarts, was in Madrid bij een frontale botsing om het leven gekomen. Zijn zoon had het ongeval overleefd.

Er kwam een brief van Fletcher Prouty, die ik meteen heb beantwoord.⁹⁶ Hij heeft duidelijk nog contact met Oliver Stone. Ik heb hem nog eens verteld wat tussen mij en Stone gebeurde en hem gevraagd te bemiddelen mij weer in contact te krijgen met Stone. Ik ben overigens verrast over de zekerheid waarmee Prouty aankondigt dat nooit uit zal komen wat er precies met jfk gebeurde. Hoe doen ze dat?

Opmerkelijk is trouwens dat kolonel Bas van Tussenbroek blijkbaar in Vrij Nederland heeft bevestigd dat er in 1987 en 1988 overleg is geweest om Bouterse te liquideren. Hij was er

96 Zie bijlage 27.

[p. 85]

zelf één keer bij betrokken. Tussenbroek was militair attaché op de ambassade in Paramaribo ten tijde van de coup der militairen in 1980.⁹⁷

97 Zie ook Memoires 1986-B, Memoires 1987-B en Memoires 1988-A.

Tandarts

Het is duidelijk. Prouty is alles vergeten over Donaldson. Dat was het probleem. Geheugen, als altijd.

Nu meldt Rob Meines, dat Kooijmans Princen wel degelijk een visum had willen geven.⁹⁸ Maar zijn ambtenaren hadden het verzoek al afgewezen op basis van een instructie uit 1980, waarin stond dat Princen geen visum mocht worden verstrekt. Dit stuk moet naar Vermeer. In 1993 handelden ze op een instructie uit 1980!

Peter ter Horst doet het weer. Hij komt in de nrc Handelsblad met een beschouwing dat Gatsha Buthelezi's reputatie aan het veranderen is van gematigde zwarte nationalist naar spelbreker.⁹⁹ Deze jongen heeft zijn toon over Zuid-Afrika nooit bijgesteld. Hij kletst nog precies op dezelfde wijze als toen hij na de eerste weken in dat land bij me kwam lunchen in Hillbrow. Ik had Dick Berts (35) hier van 19.00 uur tot na middernacht, hetero, maar alle relaties met wijven liepen stuk. Ex-marinier, veel te dik. Vader kolonel bij de marine. Hij nam een aantal banden op van ons gesprek.

98 NRC Handelsblad, 7 september 1993.

99 Idem.

8 september 1993

Waarom kwam de brief van Prouty via Honduras?

Jan Cremer reageert niet op mijn brief. Hij kreeg van me aangereikt me op te bellen en de zaak recht te zetten.

Florrie Rost van Tonningen belde dat zij een advertentie voor haar boek in Vrij Nederland wilde plaatsen. Ik adviseerde naar Raamgracht 4 te schrijven. Haar zoon Ebbe is 28 augustus 50 jaar geworden. Zij heeft hem 23 augustus bezocht en een schilderij van eigen hand aangeboden. Haar zoon had gezegd dat ze kon blijven logeren, maar de ontvangst was dermate koel dat ze daarvoor paste.

Ik had een uitstekende ontmoeting met Hans Verploeg. Hij vond de gedachte om oud-rvd-directeur Gijs van der Wiel te vragen te bemiddelen in mijn gevecht prima. Het scheen hem te verbazen dat de Nationale Ombudsman ook de heren van de Koninklijke Marechaussee had gehoord. Hij moest toegeven dat letterlijk geen enkele krant mijn visie in de zaak Klaas de

[p. 86]

Jonge had opgenomen. Hij gaf aan het eens te zijn dat ook Jos Slat van de Volkskrant me in de steek had gelaten. Het begrip ‘de rode knop’ hanteert Hans nu ook. Wim Klinkenberg en ik hebben daar jarenlang op getamboereerd.

Julius Vischjager wilde lid van de nvj worden. Verploeg zei dit niet te zullen toestaan. ‘Nou, je hebt anders nog veel grotere idioten in je club dan de brave Julius,’ zei ik.

9 september 1993

Ed kwam eten. Ik had van de visboer in Noord twee grote schelvissen gekregen voor vijf piek. Ed was vorige week met Iwan een hele ochtend allerlei kantoren langs geweest om hem te helpen aan werk te komen.

Julius Vischjager belde. Hij had in een trein gezeten die een uur had stil gestaan. Hij had de tijd opgevuld met het verkopen van Daily Invisibles. Hij vertelde herrie over mij te hebben gemaakt met mensen, die zeiden me te haten. Hij had ook met de vader van Frans Weisglas gesproken. Vervolgens met Frans zelf. ‘Hij wil je niet ontvangen. Hij is vooral razend op Kooijmans,’ zei Julius, ‘omdat de minister heeft gezegd in november in Djakarta Princen te zullen ontmoeten.’ Weisglas is geschift.

Hermann von der Dunk, wiens medewerking ik voor nrc Handelsblad indertijd heb kunnen redden, heeft zijn rede bij de opening van het academische jaar op de Vrije Universiteit in diezelfde krant gepubliceerd gekregen.

Geloof het of niet, Peter ter Horst komt zestien maanden nadat ik hem introduceerde bij generaal Tienie Groenewald, met een redelijk grote en onderbouwde reportage over hem.¹⁰⁰ Eindelijk komt ook generaal Constand Viljoen enigszins tot zijn recht, die door 19 procent van de blanke Zuid-Afrikaners als hun werkelijke leider wordt gezien. De Klerk heeft nog altijd 32 procent van de blanke aanhang. Tienie is de rechterhand van Viljoen in het nieuw opgerichte Afrikaner Volksfront. Ik zou er veel voor over hebben naar Zuid-Afrika te kunnen teruggaan en te proberen de situatie, zoals die nu is, te doorgronden.

Gisteren heb ik een nieuwe tekst voor The Daily Invisible geschreven. Vischjager - ik wilde zeggen dat hij een lul was, maar ik hield me in - belde of ik niet bang was dat ze bij Buitenlandse Zaken boos zouden zijn. ‘Maar Julius,’ riep ik uit, ‘ik heb oorlog met die lui! Zij hebben me gedwongen deze strijd aan

100 nrc Handelsblad, 9 september 1993.

[p. 87]

te gaan.’ Ik adviseerde hem de zaak nauwkeuriger te lezen. Hij heeft het gewoon nog niet begrepen.

Toen ik naar de zolder liep om de was te halen, was er een mooie regenboog boven de Westerkerk. Mijn wens was direct voor Peter. Ook Ed, maar Peter overstemt alles.

Ik keek naar Noam Chomsky over democratie, politiek en media.¹⁰¹ Volgens Chomsky werkt democratie als het volk toegang heeft tot nieuwe informatie. Dat is er dus niet. Het huidige systeem is er echter op gericht de macht bij een select gezelschap te houden. Dit gezelschap zorgt dat het volk die informatie krijgt die daaraan bijdraagt. Via industrie en media worden informatie en meningen verspreid die acceptabel zijn voor de elite. Ik had deze uitzending op moeten nemen.

Chomsky werd politiek activist en riep op via de inkomstenbelastingen te protesteren tegen Vietnam. Hij riep weerstand op en werd er zelfs voor in de gevangenis gegooid. Het is beangstigend hoe het publiek hierin berust en geen vinger uitsteekt. Net als de Tweede Kamer met Vogelvrij.

De media volgen wat de macht dicteert. De man heeft gewoon gelijk, maar wordt doorgaans weggezet als een linkse dromer. Hij heeft het over Oost-Timor, en hoe Ford en Kissinger Indonesië hadden verzocht te wachten met een inval in Oost-Timor tot na hun bezoek aan Djakarta. Toen Indonesië Oost-Timor binnenviel, riep de vn om sancties, vertelt Chomsky. Ruim 20.000 mensen werden vermoord en Carter tekende voor meer wapenleveranties aan Indonesië. Chomsky constateert dat er voor de inval door Indonesië volop nieuws was over Oost-Timor, uit angst voor wat zou gebeuren wanneer het los zou komen van Portugal. Na de genocide in 1978 verdween Oost-Timor volledig uit het nieuws. In dezelfde periode, vertelt Chomsky, was er volop nieuws over de wreedheden van Pol Pot in Cambodja. Die periode werd echter vooraf gegaan door massale bombardementen begin jaren zeventig door de Amerikanen. De cia schat dat daarbij ongeveer 600.000 Cambodjanen om het leven kwamen, hetzij direct door de Amerikaanse bombardementen, hetzij indirect door wapens door de vs geleverd. Destijds was daar nauwelijks media-aandacht voor, constateert Chomsky. De media wisten het wel,

101 Redactie: Willem Oltmans kijkt echter naar Manufacturing Consent, Noam Chomsky and the Media, een documentairefilm over alle aspecten van de visie van Chomsky op de media en de wereld, waaraan de makers Peter Wintonick en Mark Achbar vijf jaar hadden gewerkt. De titel is enigszins ontleend aan het beroemde boek van Noam Chomsky. De documentaire werd op donderdag 9 september 1993 uitgezonden om 21.45 uur door de Humanistische Omroepstichting. De documentaire is te zien op internet: https://www.youtube.com/watch?v=AnrBQEAM3rE.

[p. 88]

maar wilden het niet publiceren. Nu niet meer de Amerikanen de slechteriken waren maar Pol Pot, is er volop media-aandacht omdat nu het ‘goede verhaal’ verteld kan worden.

Veel is van toepassing hier, zoals Verploeg gisteren bevestigde. Media zouden de elite niet moeten dienen, maar de slachtoffers van de elite. Het publiek wordt door de media gemarginaliseerd.

De arrogantie van Bolkenstein is zo idioot, hij weet gewoon niet waar het over gaat.¹⁰² Ik zag dat Wout Woltz deze discussie tussen Bolkestein en Chomsky voorzat.

Bill Moyers vraagt Chomsky of hij geen spijt heeft van zijn kruistocht en zijn eenzame positie daarin. Hij kon natuurlijk niet anders, net als ik.

Chomsky had een Franse professor, Robert Faurisson, verdedigd die beweerde dat er geen nazi-gaskamers waren. Daar werd hij veel over aangevallen, maar zegt Chomsky: ‘Ik verdedigde zijn burgerrechten, niet zijn thesis.’ In een van de boeken van Faurisson verscheen een tekst van Chomsky als voorwoord. Dan volgt een fragment van een uitzending met Joop van Tijn die Chomsky daarover bevraagt. Chomsky vertelt dat hem gevraagd was een stuk te schrijven over vrijheid van meningsuiting, waarvan hij gezegd had dat men ermee kon doen wat men wilde. Zo kwam het in dat boek terecht.

‘Als je in vrijheid van meningsuiting gelooft, gaat dat juist over meningen die je tegenstaan, anders geloof je niet in vrijheid van meningsuiting,’ legt Chomsky uit in een volgend fragment.

Volgens Chomsky functioneren overheden steeds meer onafhankelijk van de inbreng van het volk. De meeste mensen hebben geen tijd om te onderzoeken hoe de wereld in elkaar zit, dus accepteren ze het bestaande systeem van indoctrinatie als ze naar het journaal kijken. Het kapitalistische systeem is gebaseerd op persoonlijk gewin. Het is duidelijk dat de wereld hieraan ten onder zal gaan als we dat niet veranderen. Volgens Chomsky moet de wereldbevolking zelf de macht grijpen om niet ten onder te gaan.

102 Redactie: Oltmans refereert hier aan een fragment in de documentaire van het debat in Groningen op 22 mei 1989 tussen Chomsky en toenmalig minister van Defensie Frits Bolkestein. Dit was de apotheose van een polemiek die zich eind 1988, begin 1989 tussen hen afspeelde in NRC Handelsblad. Het debat is gedeeltelijk op internet terug te zien: https://www.youtube.com/watch?v=eGLRuIvWvpE&t=486s.

[p. 89]

10 september 1993

Premier Yitzhak Rabin en plo-leider Yasser Arafat hebben een stap gezet die wel eens van historische betekenis zou kunnen zijn. De Noorse bemiddeling heeft eindelijk vruchten afgeworpen. De twee kemphanen erkennen elkaars bestaansrecht.

Julius heeft zijn krant aan mijn open brief aan minister Kooijmans gewijd. Op de voorzijde heeft premier Lubbers na afloop van de wekelijkse persconferentie notabene geschreven: ‘Het laatste nieuws, Oltmans wordt weer in geschakeld of weet hij van de prins geen kwaad?’¹⁰³

Henk Hofland werd als ‘man van zijn eeuw’ geprofileerd in een liber amicorum, dat vorig jaar verscheen bij de Bezige Bij.¹⁰⁴ Nu schijnt hij wraak te nemen in een roman met die titel vanwege het feit dat in sommige bijdragen in het vriendenboekje werd verwezen naar de affaire met de Telegraaf-fotograaf bij mij in huis.¹⁰⁵ Wout Woltz heeft de redactie gehad. Woltz is nu ook benoemd tot bijzonder hoogleraar geschiedenis van de pers en de persvrijheid aan de Erasmus Universiteit. Dat doet me denken aan Marten Brouwers artikel in nrc Handelsblad van 19 oktober 1991: nationale clown wordt hoogleraar persgeschiedenis. Brouwer komt in dat artikel terug op een interview dat Woltz met Blokker had bij diens benoeming tot bijzonder hoogleraar pers en persvrijheid. Blokker, journalistieke reus van de Volkskrant, liet zich bij die gelegenheid badinerend uit over het feit dat er geen grote boeken over de journalistiek in Nederland geschreven zouden zijn. Professor Brouwer verwees onder meer naar het werk van Maarten Schneider, mijn leraar Nederlands tijdens de oorlog op het Baarns Lyceum, en anderen en zette Blokker als clown neer. Het is in dit land vaste prik dat hoofdredacteuren die de pensioengerechtigde leeftijd bereiken, als appeltje voor de dorst een professoraat en een lintje krijgen, inbegrepen idioten.

Ook de International Herald Tribune lijkt in de wolken te zijn over de ontwikkeling in het Nabije Oosten.

‘The Middle East will never be the same,’ zegt Thomas Friedman in The New York Times. Hij is van mening dat zowel de geografische als de psychologische kaarten fundamenteel zijn

103 Zie bijlage 28.

104 Zie bijlage 29. De Groene Amsterdammer, 15 09 1993. Diverse auteurs, Een vriendenboek, H.J.A. Hofland, journalist, Bert Bakker/Bezige Bij, Amsterdam, 1992.

105 H.J.A. Hofland, Man van zijn eeuw, Bezige Bij, Amsterdam, 1993.

[p. 90]

geschud. ‘It may not bring peace tomorrow or the day after, but it will reshape the Middle East more than any single event of the past half century.’

David Hoffman meldt uit Jeruzalem dat Arafat zowel aan premier Rabin als de Noorse minister Johan Jørgen Holst brieven heeft gezonden, dat hij alle Palestijnen zal oproepen de al zes jaar durende intifada tegen de Israëlische bezetting stop te zetten. Arafat zal iedereen vragen mee te werken om de betrekkingen tussen Israël en de plo te normaliseren.

Rechter Reurt Gisolf, president van de Amsterdamse rechtbank heeft aangekondigd niet te zullen schromen journalisten die bij hem op het matje worden geroepen, flink de oren te wassen.¹⁰⁶ ‘Wie veel schrijft, heeft veel te verantwoorden,’ aldus deze edelachtbare, die zich in mijn ogen lichtelijk belachelijk maakt.

Ik kwam Hans Verploeg tegen op weg naar dokter Delprat. Hij had mijn open brief aan Kooijmans in The Daily Invisible gelezen. ‘Ja, jij bent een genie Willem. Alleen jouw stuk had in een serieuze krant moeten verschijnen.’

‘Dat is Nederland en de fameuze rode knop in Den Haag,’ antwoordde ik.

‘Die rode knop is ten aanzien van jou genadeloos. Bij Wim (Klinkenberg) hetzelfde.’

Het is toch eigenlijk schokkend, maar ik ga proberen het verhaal in de Volkskrant te krijgen.

Delprat zei dat mijn oren in orde zijn, maar ik moet wel een steun voor in bed kopen voor mijn nek.

Vischjager wil aan Lubbers vragen waarom ik van de Staat moet procederen, terwijl Princen gewoon gesprekspartner van Kooijmans is.

Poek Zumpolle kwam langs en zei mijn ‘kajuit’ heel gezellig te vinden. Zij vroeg of ik wel besefte wat een slechte naam ik had. Ik zei me dit zeer bewust te zijn en hoopte dat zij zou ophoepelen.

106 NRC Handelsblad, 10 september 1993.

[p. 91]

Als je naar Oprah Winfrey kijkt en die uitzending wordt ruw afgebroken en de Hollandse trut Viola Holt doet haar tetter open, is dat een klap in je gezicht.

Wio Joustra belde terug. Ik zie hem woensdag om 13:00 uur in De Posthoorn in Den Haag.

Julius Vischjager belde. Journalisten zeggen nu dat de stunt over Kooijmans door de PvdA is verzonnen. Lubbers zou tegen Vischjager gezegd hebben dat hij werd ingezet voor het politieke spel van de PvdA. Vischjager en ik werden drie keer verbroken. Vischjager zei: ‘Is dat Docters van Leeuwen?’

11 september 1993

Florrie Rost van Tonningen is in alle staten. De Haagsche Courant had weer een pagina over de brieven van Rost van Tonningen, de Volkskrant een klein artikel. ‘Het sop is de kool niet waard Florrie, bewaar je energie.’

Heldring schreef terug.¹⁰⁷ Hij voelt niet zoveel voor contacten tussen journalisten die niet bij dezelfde krant werken. Het verbaast hem dat ik contact met hem zoek. Het lijkt een afwijzing tussen de regels door.

107 Zie bijlage 30.

23:15 uur

Ed had een etentje geregeld. Hij had er veel werk van gemaakt. Hors-d'oeuvres, ijs met fruit als dessert, profiterolles, vis met aardappels en mijn bak sla. Iedereen bracht wijn mee, kaarslicht. Prima. Het was voor mij geen onverdeeld plezier, want Iwan is een gillende nicht en Jan Bart scheelt niet veel. Te nichterig en te gillerig voor mij.

De pens van Eduard is werkelijk meer dan kolossaal. Hij heeft ook dikke bovenbenen gekregen. Hij is 33 en werkelijk te zwaar nu, hij moet er wat aan doen.

Iwan vond mijn artikel in De Gay Krant van een te hoog niveau voor het blad. ‘Het had in Vrij Nederland moeten staan,’ zei hij. Ik weet het, maar kom er maar eens om.

12 september 1993

Ik ben gisterenavond nog laat naar Argos gegaan. Ik was om 03:30 uur thuis en om half acht weer op. Ik typte twee pagina's maar ik ben eigenlijk nog moe en futloos.

Vandaag ben ik met mijn oude vriendin Ellen Thomassen in het Beursgebouw naar Wibi Soerjadi, een pianist van 23 jaar gaan luisteren. Hij kan veel maar zijn spel is niet af. Hij speelt

[p. 92]

nog te graag kadaver stukken. Hij gaf als toegift een eigen compositie van Oranje Boven en het Wilhelmus, een Lisztachtig donderstuk, waarbij de zaal enthousiast opsprong, maar waar met de beste wil van de wereld geen waardering voor is op te brengen.

13 september 1993

Trees belde. In het ziekenhuis heeft men een verkeerde band op het been van Peters moeder gezet. De huisarts was razend. Nu moest de oude dame terug naar het ziekenhuis omdat er een ontsteking was ontstaan. De zussen hebben Peter in Johannesburg gebeld. Hij was tot tranen toe ontdaan, toen hij hoorde wat zijn moeder was overkomen.

Het regent, regent, regent. Afschuwelijk.

Ik ontmoette gisteren even de mysterieuze Hugo van Reijen. Ik vertelde dat Hendrik me vier schilderijen had gezonden en deed het voorkomen alsof het om kostbare familiestukken ging, die ik zou gaan verkopen. Zijn onmiddellijke reactie: ‘Hoe speel je dat met de belastingen?’ Die man is een spion. Nadat ik had gezegd dat er voor Zuid-Afrika geen visum meer nodig was en ik dus toch terug zou gaan, riposteerde hij meteen: ‘Je staat op de zwarte lijst. Je komt er echt niet in.’ De man is een verkapte vijand.

Ik lees nu in mijn dagboeken dat Keijer in 1978 dreigde me door een Joegoslaaf dood te laten schieten. Het is allemaal zo duidelijk.

Inderdaad een historisch moment, in Washington wordt de eerste belangrijke overeenkomst tussen de plo en Israël gesloten. Bijna zo fantastisch als de ceremonie zelf, is het feit dat ik dat direct kan volgen vanaf de Westerkade.

Ik ben vergeten Ed te bellen. Hij had een afspraak bij een diëtiste. Toen hij een infectie had, verloor hij tien kilo in tien dagen. Toen hij daarvan herstelde, is de ellende begonnen. Nu moet hij op dieet en proberen in een jaar tien kilo kwijt te raken.

14 september 1993

Trein Amsterdam-Den Haag

Ik denk dat Peter het tot het laatste moment uitstelt om naar huis te gaan, omdat hij zich misschien realiseert dat het op een gegeven moment wat zijn moeder betreft de laatste reis naar Nederland moet zijn. Vreselijk.

Ik bereikte september 1978 en las een passage terug waar Casper vertelt over de eerste ontmoeting van Carine met zijn fa-

[p. 93]

milie. Ik kon het niet laten hen een briefje te schrijven, ook gezien hun huidige problemen.¹⁰⁸

108 Zie bijlage 31.

De Posthoorn, Den Haag

Oud-ambassadeur Jan van der Tas, klasgenoot op Nijenrode, zat de krant te lezen. We deden allebei of we elkaar niet zagen. Ik beschouwde hem in Breukelen al als oninteressant, anders had ik het ijzeren gordijn van Buitenlandse Zaken wel even doorbroken.

Wio Joustra was een beetje laat, na een wat verhitte redactievergadering. Hij nam mijn open brief aan Lubbers en Kooijmans aan en maakte er wat notities bij.¹⁰⁹ Hij kon niet garanderen dat het stuk morgen in de krant zou staan, want een deel van de redactie bij de Volkskrant schijnt te denken dat ik voorgoed uitgespeeld ben, anderen verzuchten weer: ‘Daar heb je Oltmans weer.’ Maar hij zou het proberen. Verploeg had mij immers gezegd dat mijn brief een beter podium verdiende dan The Daily Invisible. Joustra zei dat Van den Broek haatdragend kon zijn als je dingen schrijft die hem niet bevallen. ‘Tijdens de hele Golfoorlog weigerde hij mij te woord te staan,’ zei Joustra. ‘Toen hij toch wel in de krant wilde, heeft hij dat geprobeerd via onze correspondent in Brussel. Maar Lockefeer zei dat de krant zelf bepaalt wie Van den Broek interviewt.’

109 Zie bijlage 32.

21:15 uur, trein Den Haag-Amsterdam

Jan Glastra van Loon benadrukte dat leden van de Eerste Kamer aanzienlijk minder invloed hebben op zaken als de mijne, omdat de Tweede Kamer nu eenmaal het voortouw nam. Hij adviseerde onze lobby-activiteiten voort te zetten en op te voeren. Ik vroeg hem wie we verder in de Eerste Kamer zouden moeten benaderen. Ik kreeg geen antwoord dat hout sneed. ‘Uw problemen houden verband met het feit dat men van u verwachtte dat u aan de kant van Buitenlandse Zaken zou staan. Maar u nam een onafhankelijke positie in,’ zei hij. Hij maakte zonder meer duidelijk het een schandaal te vinden wat men tegen mij had ondernomen. Hij noemde de nvj mijn belangrijkste bondgenoot. Op den duur zouden we resultaat boeken.

Terug van de Eerste Kamer ging ik naar Frits van Eeden. We waren erg close, meer dan ooit te voren. ‘Heb ik ooit foto's van je genomen,’ vroeg hij. Dertig jaar geleden was ik degene die

[p. 94]

altijd van hem foto's knipte. Toen ik arriveerde waren er drie oudere heren op bezoek. Een van hen was een fotograaf, die veel werk van Frits heeft gekocht. Hij had een foto van Frits toen hij veertien jaar was gerestaureerd. Hij was toen zo puur en mooi, ongerept, met toch iets van verdriet en pijn in zijn gezicht. Frits had de foto in tien stukken gescheurd en in een prullenmand gekieperd. Nu is hij 50 jaar. Ik denk altijd aan wat Dewi Sukarno eens vertelde, dat toen Kartika eenmaal naar de kleuterschool ging, haar ogen en blik veranderden door de wisselwerking met andere kinderen.

Dun & Bradstreet International in Rotterdam liet weten dat onderzoek in Paramaribo had uitgewezen dat men niets voor me kon doen om de 100.000 gulden die ik van Suriname zou moeten krijgen, daadwerkelijk geïnd te krijgen.

15 september 1993

Wio Joustra heeft warempel een artikeltje in de Volkskrant gekregen. Ik weet niet of ik lachen of huilen moet. Hij noemt me ‘Nederlands bekendste journalist,’ die in een kamertje van zes bij zes probeert te overleven. Hij zegt dat ik een claim van 1,6 miljoen heb ingediend. Hij haalt uit de brief mijn verzoek aan Lubbers en Kooijmans om Gijs van der Wiel te laten bemiddelen. Jammer dat mijn pleidooi zo verhapstukt in de krant is gekomen. Misschien beter iets dan niets.

Hans van der Voet van de rvd lijkt niet gekant te zijn tegen een bemiddeling door Gijs van der Wiel. Dat zou de zaak aanzienlijk kunnen bespoedigen.

Heb toch Heldring nog een keer geschreven. Ik heb de brief uit 1986 nog eens teruggelezen, en prijs me nu gelukkig dat ik hoe dan ook nog antwoord kreeg op mijn laatste brief. Toch heb ik Heldring als denker en journalist hoog staan. Ik heb hem

[p. 95]

andermaal gevraagd om elkaar eens te spreken, om een aantal hiaten in mijn dagboeken te vullen.¹¹⁰

Fred de la Bretonière kwam een visje eten. We hebben vijf uur zitten praten. Fred heeft een omzet van twintig miljoen per jaar. Zijn vriendin begon een kledingzaak en kwam in vijf jaar tot een omzet van veertig miljoen, vier miljoen winst. Hoe doen zulke mensen dat?

Fred adviseerde met kracht niet de nvj te volgen maar Lakeman en Vermeer ook in te schakelen als participanten in de onderhandelingen.

Casper belde om te bedanken voor de lieve brief. ‘Je krijgt een zoen,’ zei hij. Het had Carine aan het denken gezet. Ik deed alles voor die boodschap.

Dick Berts belde ook nog. ‘Eigenlijk moet ik je dit niet vertellen, maar ik doe het toch.’ De zoon van ambassadeur Hugo Carsten is Dicks beste vriend. Zo ontdekte hij dat Carsten Sr. met Luns dweept, dat hij ambassadeur in Brussel was toen Luns bij de navo zat. Luns stuurde al bloemen bij de geboorte van de kinderen van Carsten.

110 Redactie: De brief is gedateerd op 16 september. Dit is een vergissing, gezien de verwijzing naar het artikel van Wio Joustra in de Volkskrant van vandaag. Zie bijlage 33.

16 september 1993

Ik heb Lakeman en Vermeer geschreven om hen te informeren dat een bemiddeling van Gijs van der Wiel in de kaarten lijkt te staan.¹¹¹ Het leek me nodig de hoogte van de schade te overleggen, omdat de nvj over 1,6 miljoen spreekt, maar Lakemans stichting sobi over 6,1 miljoen.

Jérôme Heldring wijst een ontmoeting toch volledig af.¹¹²

111 Zie bijlage 34.

112 Zie bijlage 35.

17 september 1993

10:00 uur, Centraal Station

Julius Vischjager belde. Hij ging naar een persconferentie van minister Kooijmans en wilde wat doen. Ik heb toch maar zo tactvol mogelijk gevraagd mij liever niet te berde te brengen. Hersenweefsel moet binnen vier uur na de dood worden gefixeerd of ingevroren of het is onbruikbaar geworden. Coen Verbraak schrijft in Vrij Nederland over het brein, mede naar aanleiding van het oprichten van een hersenbank in Amsterdam door Dick Swaab.¹¹³ Er liggen 735 hersens opgeslagen, waaronder 300 van voormalige Alzheimerpatiënten. Ik moet

113 Vrij Nederland, 11 september 1993.

[p. 96]

denken aan het verhaal van een collega van José Delgado uit Madrid, die met een koffer vol met hersens door de Amerikaanse douane werd aangehouden op weg naar een laboratorium in de vs.

Wanneer iemand zijn hersens ter beschikking van de wetenschap stelt, dan belt het ziekenhuis of verpleeghuis waarin de persoon overlijdt onmiddellijk met de Amsterdamse Hersenbank. Het stoffelijk overschot wordt vast naar de sectiekamer van een ziekenhuis overgebracht, waar een obductieteam van een neuropatholoog reeds wacht. Door deze efficiënte regeling kan doorgaans al twee uur na het overlijden met de obductie worden begonnen. Nergens ter wereld wordt hersenweefsel zo snel uitgeprepareerd als in Amsterdam.

‘Bij de obductie wordt aan de achterkant van het hoofd een snede gemaakt onder de haargrens. De hoofdhuid wordt over het hoofd naar voren getrokken, waarna een luikje in de schedel wordt gezaagd, zodat het brein verwijderd kan worden. Daarna worden ze op afwijkingen bekeken en gewogen. Gemiddeld wegen gezonde hersens dertien- tot veertienhonderd gram. De neuropatholoog snijdt van ongeveer 100 verschillende hersendelen - variërend per ziektebeeld - stukjes weefsel, elk ter grootte van een rijksdaalder. Dan wordt de zaak ingevroren of gefixeerd in vloeistof en wordt de hoofdhuid weer naar achteren getrokken en dichtgenaaid.’ Verbraak schrijft dat het laboratorium van Swaab aan een normale keuken doet denken, compleet met magnetron en koelkast. De rest laat ik maar zitten. Krijg er een wee gevoel in mijn hoofd en maag van. Denk niet ooit een hersencodicil te zullen ondertekenen.

Wageningen

Ik bezocht Wim Wertheim, voor het eerst zonder zijn onafscheidelijke Hetty. Hij trok van leer inzake Klaas de Jonge, hoe hij, toen hij aan een studiecentrum in Leiden was verbonden, zeer werd gewaardeerd. Hij bevond zich in een kamer dichtbij die van de vrouw van de Zuid-Afrikaanse communistenleider Joe Slovo, toen zij door een bombrief in Mozambique om het leven kwam. Dat zou Klaas over de streep hebben getrokken ten aanzien van Pretoria. Het speet me, maar waar Klaas in Zuid-Afrika mee bezig was onder auspiciën van Hans van den Broek & co., dat kon niet. Maar ik heb het jegens deze 90-jarige laten zitten. Volgens Wim was Klaas zuiver ideologisch gemotiveerd en verre van een misdadiger. Ik dacht: de ss was ook ideologisch gemotiveerd. Wertheim voelde vooral het grootste respect voor Conny Braam. De juffrouw die mij met Sonja in

[p. 97]

1986 aanviel over de muur die Pretoria om Soweto aan het bouwen was, maar niet bestond. Ook zei hij dat de wet die verbood in vreemde staatsdienst te treden juist ten tijde van de affaire Klaas de Jonge was afgeschaft, dus die beschuldiging jegens Klaas was achterhaald.

Wim had mij over Bijvoet op de radio horen spreken. Hij had pagina 86 van het dagboek van Klaas de Jonge gekopieerd. Klaas zegt daarop Bijvoet voor geen cent te vertrouwen. Hij zou een Nederlandse vlieger zijn, die op bezoek komende politiemensen en marechaussees onmiddellijk thuis uitnodigt.

Hij gaf me ook een artikel dat hij schreef over de twee Nasutions, de generaal en de advocaat. Het is de eerste keer, voor zover ik weet, dat professor Wertheim stelt dat Bung Karno misschien wel gelijk had, toen hij medio jaren vijftig begon te filosoferen over ‘geleide democratie’. Ik wist toen al absoluut zeker dat Sukarno gelijk had, want ik reisde regelmatig met hem door Indonesië in 1957 en begreep zijn redeneringen exact. The New York Times (in de persoon van Bernard Kalb) en Washington begonnen hem toen voor communist uit te maken, wat leidde tot de cia-coup van 1965.

Wim Wertheim had een autobiografie geschreven Terug in Azië.¹¹⁴ Op pagina 122 vermeldt hij het Adres aan de Staten-Generaal dat ik samen met Pieter Drost eind januari 1957 in Djakarta lanceerde. We wilden onder meer in Den Haag aandacht vragen voor een soepele afwikkeling van het probleem Nieuw-Guinea, ook om het bestaan van de nog 44.000 in Indonesië werkende Nederlanders te verzekeren. Wim schreef voor in het exemplaar dat hij me gaf: ‘Voor Willem Oltmans, wiens Adres aan de Staten-Generaal een belangrijke rol vervult in dit boek.’ Hij heeft 100 exemplaren laten drukken, wat hem 5.000 gulden kostte.

Professor Wertheim vergeleek Gatsha Buthelezi met de sultan van Pontianak tijdens de overgang van Indië naar Indonesië. Ik begrijp dit wel, maar het is onjuist. Ik denk dat je de vrijheidsoorlog in Azië niet kunt vergelijken met die in Afrika, die vijftien jaar later kwam. De omwenteling in Azië werd verhaast door de Japanse invasie van 1941. Afrika had geen hulp van buitenaf. Prins Buthelezi is nationalistischer ingesteld dan de sultan van Pontianak en onvergelijkelijk veel intelligenter. Pontianak stelde nauwelijks iets voor in Indië. Buthelezi is de man bij de Zoeloes, de grootste bevolkingsgroep in Zuid-Afrika.

114 Wim Wertheim, Terug in Azië, 1956-1957, (eigen beheer), Wageningen, 1992. Redactie: In 1993 is deze tekst opgenomen in het boek van Wim Wertheim, China om de zeven jaar. Studiereizen naar het Aardse rijk, EPO, Berchem, 1993.

[p. 98]

Warempel maakt de heer Bram van Leeuwen, die tekent als Prins van Lignac, mij in De Gay Krant uit voor ‘een aftandse mislukkeling’. Ik zou uit Nederland zijn gekotst. De man haalt zijn wijsheden, denk ik, uit De Telegraaf.

In nrc Handelsblad staat van Janet Luis een grote recensie met een gigantische foto erbij over de laatste roman van Hofland, Man van zijn eeuw.¹¹⁵ Henk wordt er omschreven als, ‘een bedreven columnist, een scherpzinnig commentator, een hoogbegaafde journalist, die uit praktische niets nog wel iets behartenswaardigs weet te destilleren, in een altijd benijdenswaardige heldere stijl.’ Ik heb Henk tot 1972 tot veel in staat gezien, maar nooit kunnen bedenken dat hij ooit romans zou schrijven.

115 nrc Handelsblad, 17 september 1993.

18 september 1993

Ik heb Heldring geschreven geen gebruik te willen maken van zijn aanbod om schriftelijke vragen te ‘mogen’ stellen.

Julius zegt dat een rijksambtenaar tegen Wio Joustra heeft gezegd: ‘Je hebt oude koek geschreven, het heeft al in The Daily Invisible gestaan.’ Zo stoken ze vrolijk verder van regeringszijde. Kooijmans had Vischjager geantwoord dat hij alleen zaken van algemeen belang behandelde en geen zaken van individueel belang in behandeling nam. ‘Schade is een individueel belang en daarom moet Oltmans via de rechter zijn gelijk zien te krijgen.’ Wanneer ik dan de zaak van Joris Ivens ter sprake breng, die van de overheid 800.000 gulden kreeg, dan wordt geantwoord dat dat een ander geval is. Niets ander geval. Ivens werd getreiterd als communist, ik omdat ik een vriend van Sukarno was. Hij werd schadeloos gesteld. Dan heb ik er ook rechtop.

Ik zei tegen Vischjager: ‘Wil je de PvdA redden, dan moeten alle huidige bonzen weg, te beginnen bij Kok, Rottenberg, Wöltgens, Van Traa, en jij ook. Ik zou Rottenberg erover willen schrijven, jullie moeten allemaal weg.’

Hij riep: ‘Ik ben het met je eens, maar doe het in godsnaam niet.’

[p. 99]

Paul Depondt stelt in de Volkskrant de vraag of je de intentie van de geest kunt schilderen. Interessante vraag. Niet dus. Je kunt uit een portret - behalve wanneer je Gerard Croiset bent - niet opmaken wat er in de geest van de geportretteerde omgaat. Het lezen van gezichten is een aparte kunst.

Het uit de PvdA gestapte Kamerlid Marjet Ockels heeft zich aangesloten bij een ‘vernieuwingspartij’ die zich De Nieuwe Partij noemt.¹¹⁶ Als sympathisanten van deze club worden Pim Fortuyn, Piet Vroon en Freek de Jonge genoemd. Slaat nergens op. PvdA en D66 moeten juist fuseren om te winnen en om iets te kunnen veranderen.

Rottenberg is een rotte appel in de PvdA. Je gaat niet je fractievoorzitter in de Tweede Kamer via De Telegraaf zijn congé geven.¹¹⁷ John van Haagen belde. Ook hij begon over de nieuwe crisis in de PvdA. Hij dacht dat ze nu een beroep op Mansholt, Albeda en Van der Louw moesten doen om eruit te komen. ‘Als je de naam Rottenberg hoort, denk je: waar heeft die man bij de Posterijen gewerkt? Zeg hem maar dat je de uitspraak hoorde van iemand, misschien zonder mavo-diploma, maar die door de Koninklijke Marine werd goedgekeurd om op onderzeeërs te varen.’ Hij merkte over Thijs Wöltgens op: ‘Maar het is wel waar. Als je hem op televisie ziet, denk je altijd dat hij een gedicht gaat opzeggen. De enige politicus met charisma is Lubbers.’

‘En Elco Brinkman?’

‘Die houdt zich al weken koest. Hij heeft concurrentie van Maij-Weggen. Hij hoopt dat zij zich zal vastkletsen. Brinkman is slim. Hij heeft de wijk genomen.’

Over mijn brief aan Lubbers en Kooijmans zei hij: ‘Met die tekst snijdt je hen de pas af. Geen wonder dat ze kwaad op je zijn. Je maakt ze tot clowns. Wanneer je ze corrupt zou noemen, zou dat in hun jargon bijna een compliment zijn. Wanneer je ze integer zou noemen, denken ze dat ze een vreemde ziekte hebben opgelopen.’

Dat ik mijn gevecht in handen van Gijs van der Wiel wilde leggen, lokte een andere cadens uit.

‘Het cda werkt altijd via via. Ze manoeuvreren het liefste in het donker. Straks gaat Luns dood en dan komt de kwestie Nieuw-Guinea boven. Daar zal het cda dan niet omheen kunnen. Je snijdt ze de pas af. Het cda wil de controle in handen houden. Je hebt al zo vaak de waarheid gezegd en geschreven. Je hebt journalistiek en moreel op de juiste wijze gewerkt, zoals

116 De Volkskrant, 18 september 1993.

117 Idem.

[p. 100]

je met Bouterse deed, woord en wederwoord. Jouw brief maakt Lubbers en Kooijmans tot een parodie. Ze kunnen niet aan je toegeven, maar jouw zaak dreigt een etterbuil te worden waar ze misschien vanaf willen.’

‘Onze marinecommandanten,’ vervolgde John, ‘zeiden toen al, toen jij je verzet begon, dat we fout zaten en tegen Indonesië zouden verliezen. Het cda werkt chirurgisch, zoals bij de val van Wim Aantjes. In het cda telt alleen nog de mening van de kvp. Een gevallen Jezuïet is het ergste wat er bestaat.’ Hij zei het van essentieel belang te vinden dat het socialisme de functie van stok achter de deur zou blijven vervullen, want anders zou de hele wereld kapitalistisch worden. ‘De socialisatie van Joop den Uyl was bedoeld om leuke dingen te kunnen doen voor zieke en oude mensen. Wat is er nog van over? Als je Mansholt spreekt, vraag hem wat er met de aardgasbaten gebeurt. Dat geld was bedoeld voor de socialisatie van Nederland. Via het aardgas, dat het nationale eigendom van alle mensen was.’

Kok heeft intussen Rottenberg tot de orde geroepen door zijn vertrouwen in Wöltgens uit te spreken.

Eduard kwam in de avond nog langs. Het leek eerder op een bezoekje van een kennis dan van een goede vriend. Ik had vrij intens aan de Memoires gewerkt en dan ben ik altijd leeg. Ik heb dit met Peter ook wel eens.

19 september 1993

10:45 uur, terras

Ik was vannacht om half twee thuis na een wilde ragpartij en sliep tot kwart over tien.

Als je dat geklets van de heren en dames om je heen beluistert, wordt het altijd weer duidelijk waarom het zo'n bende is in de wereld. De een heeft het over beschoten toeristen in Florida, de ander lult over broodjes halfom. De mind moet ‘blind zien’ in ons systeem hebben ingebouwd om de voortplanting mogelijk te maken. Als je ziet wie er met elkaar paren, dan kan dat alleen als liefde blind maakt.

Bladeren dwarrelen zielig in de gracht.

20 september 1993

Omdat het misschien de laatste zomerse dag is, ben ik nog naar het Vondelpark gefietst. Er was aan het einde van het weekeinde weinig belangstelling.

Er is keet op de Zuid-Afrikaanse ambassade uitgebroken tussen ambassadeur Nothnagel en de tweede man Somerset Morkel.

[p. 101]

Er zijn vier ambtenaren uit Pretoria overgevlogen om de rel te sussen.

Ieder jaar staan er plaatjes in de krant, dat de paarden die de Gouden Koets moeten trekken, op het strand worden belaagd om te wennen aan herrie op straat, tot en met mitrailleurvuur toe.

Was een paar uur bij Tage en Theresa Domela Nieuwenhuis in Leiden. Zij gaan binnenkort verhuizen naar een nieuwbouwhuis in Leiden. Tage gaat met pijn in het hart deze flat uit. Theresa werkt voor minister Pronk. Zij had een congres voor vrouwelijke juristen georganiseerd met als thema fundamentalisme en islam. Er waren ook dames uit Soedan en Pakistan bij, waar de betreffende regeringen niet blij mee waren. Daarom had Buitenlandse Zaken laten weten dat de ambassadeurs van Soedan en Pakistan niet welkom waren op het congres. Prompt werden de dames uit Pakistan en Soedan in het Europa Hotel in Den Haag bestolen.

Trein, terug naar Amsterdam

Zat zo te lezen op het perron, miste bijna de trein. Veel belangwekkends in Newsweek. De vs zijn het enige land ter wereld waar 1.500 verschillende ziektekostenverzekeraars opereren. Bill Clinton probeert hier verandering in te brengen. Het rijkste, technisch meest geavanceerde land ter wereld loopt in dit opzicht ver achter op West-Europa.¹¹⁸ De omslagreportage, united states of fear, beschrijft hoe de Amerikaanse cultuur van het geweer de waarden ondermijnt die datzelfde geweer juist werd verondersteld te beschermen. Er circuleren in de vs 200 miljoen vuurwapens. Een negende buitenlandse toerist is in Florida, slapend in zijn huurauto, door gewapende jongeren doodgeschoten. Paniek in the sunshine state, waar jaarlijks 30 miljard dollar aan toerisme wordt verdiend.

In Colombia heeft meer dan 80 procent van vrouwen die aids kregen, dit opgelopen door homoseksuele activiteiten van hun echtgenoten. In Mexico, Columbia en Peru heeft 30 procent van de mannen seksuele contacten met andere mannen. Vrouwen ontdekken dit pas wanneer deze mannen aids hebben opgelopen en het aan hun vrouwen hebben overgedragen. Machismo is zo dominant in Latijns Amerika dat mannen dikwijls gedwongen worden te trouwen en zich dus anders moeten voordoen dan zij werkelijk zijn. Tegelijkertijd, schrijft Susan Miller uit Bogota in Newsweek, ‘there is a widely held notion

118 Newsweek, 27 september 1993.

[p. 102]

that sexually penetrating another man is evidence of virility. In Latin America you are not considered gay as long as you are the one on top and the one inserting.’ Veel mannen die inserters zijn en niet receivers, beschouwen zichzelf niet als biseksueel, en daarom denken ze niet aan het gevaar dat ze aids kunnen oplopen. Een zestienjarige jongen, Rogelio Salamanca, vertelde Susan Miller dat hij in het red light district van Bogota opereerde en dat de meeste mannen getrouwd waren. Soms worden condooms gebruikt, maar veel vaker niet. Salamanca liep ook aids op. De jongen zit nu in een tehuis voor hiv-positieve sekswerkers, dat door een priester wordt geleid.

21 september 1993

Ik heb zowel Harry Lockefeer van de Volkskrant als Ben Knapen van nrc Handelsblad geschreven waarom zij beiden Notities in Apartheidsland volledig hebben genegeerd in hun krant, terwijl zij over Vogelvrij wel schreven.

Trees belde dat Peters moeder weer thuis was. Ze had namens Peter en mij voor een bloemetje gezorgd, want ze had nog geld over van de vorige keer.

Broer Hendrik heeft de laatste foto van ons samen laten vergroten en opgestuurd. Aardig bedoeld, maar wat moet ik ermee? Tegen generaal Du Toit had hij gezegd niets met me te maken willen hebben.

Beatrix spreekt de Troonrede uit. Ik zit ernaar te kijken, maar het is opnieuw tijdverlies voor mij.

Erik Jurgens belde om te zeggen dat hij morgen met Hans Verploeg gaat spreken. Heb hem bedankt voor de moeite die hij doet.

John van Haagen acht de uitspraak van Beatrix dat ‘eigen volk eerst’ niet in orde is, tot nieuwe tweespalt zal leiden. ‘Nu moet er gekozen worden,’ benadrukte hij. Ik denk alleen dat er eigenlijk niemand naar Beatrix luistert. Ze lopen voor de Gouden Koets te hoop en als daar maar iemand in zit die zich voor een Oranje uitgeeft, dan doet de rest er niet zoveel meer toe. Hij vond haar rede ‘Lubberiaans’.

De Gay Krant zegt blij te zijn met het Pasolini-artikel, maar Hans van Velde weet nog niet wanneer hij het kan plaatsen.

22 september 1993

Vannacht om half één arriveerde John, mijn negervriendje met de Gullit haardos. Hij heeft uren met mijn penis liggen spelen, tot hij uiteindelijk op de grond ging slapen, wat het beste was, want hij verspreidde een ondragelijke geur.

[p. 103]

Boris Jeltsin heeft weer eens een coup gepleegd. Hij ontbond het parlement en schreef verkiezingen uit. Het parlement besloot vervolgens in spoedvergadering dat vicepresident Roetskoj waarnemend president behoorde te zijn. Rusland heeft dus twee presidenten. De chaos is compleet. Bill Clinton was op televisie en giechelde een beetje over wat er in Moskou gebeurt. Dit stuitte me tegen de borst. Michail Gorbatsjov was in Italië en noemde het gekkenwerk. Onze Kooijmans sprak volledige steun uit voor Jeltsin.

14:15 uur, Steenwijk

Ik kwam om 10:50 uur in Steenwijk aan. Er was geen taxi, geen bus, dus ik huurde een fiets voor 4,25 gulden. Een taxi naar Sicco Mansholt had 30 gulden gekost. Ik legde de tien kilometer naar Wapserveen in anderhalf uur af.

Sicco was oud geworden. Soms hoorde hij niet goed. Hij woont in een prachtige boerderij, maar niet echt gezellig. Wim Thomassen (de oud-burgemeester van Rotterdam) en zijn vrouw Anna Lind waren nog twee weken geleden op bezoek geweest. Ik gaf hem het artikel van Anna in de Volkskrant van vandaag, waarin zij Rottenberg bijvalt. Wat me trouwens opviel, was dat Sicco ook helemaal achter Rottenberg staat. Ik begrijp daar niets van. Ik vind Felix' optreden totaal onaanvaardbaar. Wanneer je van mening bent dat Wöltgens weg moet, doe je dat niet zo. Mansholt zei: ‘Hij had het zo niet mogen doen, maar Wöltgens moet weg.’

Ik vroeg hoe het kwam dat er gedonder rond politici bleef. Hij antwoordde dat inderdaad driekwart van de volksvertegenwoordigers ‘brandhout’ was. Politiek is een volledige baan geworden. ‘Onze volksvertegenwoordigers zijn niet meer vrijstaande mensen in onze staat.’ Romme was ook hoofdredacteur van de Volkskrant, Oud was tevens burgemeester van Rotterdam, Burger was advocaat in Dordrecht. Hoe draai je dit terug? Hij verwachtte dat het nog zeker tien jaar zou duren voor de democratie een nieuwe inhoud zou krijgen. ‘Wij zijn met de PvdA een partij van uitkeringsgerechtigden geworden. We moeten weer een partij van burgers zijn. De zogenaamde verbeteringen in de partij zijn lapwerk.’

Hij verwacht dat er een regering van cda, PvdA en d66 komt met Brinkman en Van Mierlo. Tussen die drie partijen zag hij geen doorslaggevende verschillen meer. Hij was het eens dat het programma dat Rottenberg had opgesteld veel te lang was. ‘Ik heb het doorgeworsteld.’ Hij zag het cda nog steeds in een overheersende positie. Zij hebben zich volkomen in de sa-

[p. 104]

menleving geïntegreerd. De slogan van Lubbers was: ‘we bieden zekerheid,’ en dat was wat de mensen wilden horen.

Over de buitenlandse politiek zei hij het een intens stomme streek te vinden dat Clinton pal achter Jeltsin is gaan staan. ‘Het blijft immers zeer de vraag hoe dit in Moskou gaat aflopen. Ik ben er absoluut niet gerust op. Er wordt in Washington en Londen gigantisch met miljarden dollars steun voor Jeltsin geschermd.’

De zaak Poncke Princen vond hij vooral onbegrijpelijk uit het oogpunt van het politieke gezag van minister Kooijmans. ‘Ik zou als minister hebben gezegd: zo gebeurt het,’ aldus Sicco. Hij was het overigens eens met de uitspraak van Beatrix in de Troonrede, dat ‘eigen volk eerst’ onwenselijk was. ‘We zullen in het rijke deel van de wereld steeds meer het doelwit worden van horden die uit Afrika oversteken, van overal en elders. Je houdt dit niet tegen. Je ziet dus een beweging naar rechts, uit angst voor het oprukken van de armen in de wereld naar het rijke Europa. Bittere armoede wekt deze stroming op. Ze zien op televisie hoe wij leven en zij willen dit ook. We gaan naar één planeet toe.’

‘Het befaamde global village van Marshall McLuhan,’ zei ik.

‘Precies. We zullen moeten leren het met minder te doen. We moeten daarom arme volken toelaten en helpen. De gebruiksruimte van de aarde zal rechtvaardiger moeten worden benut. Ik kan makkelijk spreken vanuit mijn grote boerderij hier, dat geef ik toe. Beatrix had gelijk. We zullen met z'n allen de komende twintig jaar door een diep dal moeten.’

‘Maar dan krijgen we hier straks ook etnische zuiveringen zoals in Joegoslavië,’ merkte ik op.

‘Ja, dat is heel goed mogelijk,’ antwoordde Mansholt zonder blikken of blozen. ‘We gaan moeilijke tijden tegemoet. De stijging van de welvaart is ten einde. We zullen moeten leren te delen en een stap terug moeten doen.’

Mevrouw Mansholt kwam de kamer in waar we spraken. ‘Dit is Hennie,’ zei Sicco. Ik vond haar niet aardig en op het vervelende af. Na vijftien minuten begreep ik waarom zij ons was komen storen. Zij maakte duidelijk dat hij nu moest gaan rusten. Er was een lunch geprepareerd en ook een bordje voor mij bij gezet, maar ik excuseerde me en vertrok. Mansholt drukte me opnieuw ten afscheid op het hart met Rottenberg te gaan praten.

Ik stapte op de fiets en het begon zacht te regenen, wat tot Steenwijk duurde. De weg terug reed ik de tien kilometer in drie kwartier. In de trein schreef ik een brief aan Peter.

[p. 105]

Er lag een ingewikkelde brief van Vermeer toen ik thuiskwam.¹¹⁹ Deze brief ga ik morgen met hem bespreken. Hij heeft het over een schadebedrag van 300.000 gulden voor ‘gemiste consumptie’, wat ik werkelijk onzin vindt. De uitspraak van Diners Club zit er ook bij. Volgens Vermeer kunnen we er weinig tegen doen.

119 Zie bijlage 36.

23 september 1993

Ik heb mijn telefoonkosten terug weten te brengen tot 115 gulden, waar deze keer ook 29 gulden voor Peters verjaardag bij zat. Als het moet, en het moet, kan ik het dus beperken tot 100 gulden.

Lankhorst van GroenLinks heeft Janmaat beschuldigd van racisme.¹²⁰ Hij kletst. Nederland voor de Nederlanders heeft niets met racisme te maken. Philips voor Philips! Oranje voor Oranje! Bij voetballen zelfs! Dus als Nederland tegen Kameroen speelt en je zegt: Nederland eerst, dan ben je een racist? Nederland is vol, in alle opzichten.

Ik ben naar Amstelveen gefietst voor een bezoek aan Vermeer. Hij las het begin van zijn pleidooi voor de zitting van aanstaande maandag voor, waar hij nogal trots op was, maar het is dan ook prima. De door Pieter Lakeman voorgestelde schade van 6,1 miljoen lijkt hem ‘wat hoog gegrepen’. Lakeman antwoordde trouwens niet. Dat doet hij alleen als hij geld ruikt. Vermeer wil generaal Groenewald en Bijvoet uit Pretoria als getuigen laten overkomen.

Vermeer buigt zich ook over de faillissementsaanvraag, dankzij Cremer, en legde uit hoe gevaarlijk het zou zijn indien die zaak werd doorgezet. Hij zei ook nog altijd niet gemeen genoeg te denken in mijn zaak en er onvoldoende rekening mee te houden waartoe de tegenpartij allemaal in staat is. Net als advocaat Boukema waarschuwde hij nu dat als er een curator voor het Cremer-ticket zou worden benoemd, deze buiten mij om een schikking in mijn zaak met de Staat zou kunnen treffen. Het is toch niet te geloven. Vermeer wil Jan Cremer een brief schrijven om deze affaire te deëscaleren. En ook de Diners-zaak moet op een lager pitje terechtkomen.

‘Als Kooijmans een vent was,’ aldus Vermeer, ‘zou hij zeggen: ik wil Oltmans aan mijn bureau hebben en van hem zelf horen wat er is gebeurd.’

120 De Volkskrant, 23 september 1993.

[p. 106]

21:30 uur

Omdat ik weer geen reactie van Verploeg heb gekregen, heb ik hem voor één keer thuis gebeld. Hij zei Van der Wiel niet te hebben kunnen bereiken, want hij was met vakantie. Maar hij had iemand gesproken - niet Hans van der Voet, iemand hoger dan hij - en die had gezegd: ‘Kom maar met een voorstel.’ Ik vroeg of dit iets had te betekenen. ‘Ja, het is serieus,’ antwoordde Verploeg. Ik belde Wim Klinkenberg, die weer heel aardig was, maar eigenlijk nooit meer terugbelt. Misschien zijn het zijn gezondheidsproblemen, maar onze verhouding is anders dan vroeger. Hij merkte wel op dat mijn deel Memoires 1961 over de kwestie Nieuw-Guinea van belang zijn. ‘Niemand kan ooit meer om jouw beschrijving van wat gebeurde heen.’

Het gesprek met Verploeg wond me behoorlijk op. Stel je voor dat er een oplossing komt? Maar ik heb het al zo vaak gehoopt. Het komt er nu op aan een goede deal te maken. Ik wil naar Suriname, Indonesië, Zuid-Afrika en Rusland natuurlijk. Van opwinding kocht ik wat chocolade en ging naar Adonis.

24 september 1993

Ik schreef Peter dat er misschien licht aan het einde van de tunnel is.¹²¹ Als het mij beter gaat zal het hem beter gaan. Ed ook, ik zal hem voor alles betalen en Nellie kan de 20.000 gulden krijgen die Theo ooit betaalde.

Schreef eveneens naar Hans van der Voet van de rvd, over mijn idee ten aanzien van mijn schadeloosstelling.¹²²

Hans Verploeg, misschien wel met het oog op mijn dagboek, heeft me een briefje geschreven om vast te leggen dat hij er hard voor werkt.¹²³ Ik vind het een nare man. Ik wil eigenlijk - als steeds - niets met hem te maken hebben. De toon van die brief zegt alles, ook dat ‘Geachte collega’. Ik wil blijven proberen mijn zaak buiten iedereen om te regelen.

Zoals Vermeer gisteren zei, probeert hij ook de botsing met Diners Club binnen de perken te houden.¹²⁴ Ik werd gedwongen het ticket met Diners te betalen toen ik vorig jaar in Johannesburg werd uitgewezen. Omdat als Zuid-Afrika de vliegreis zou hebben betaald, Pretoria de achtergebleven spullen zou hebben verkocht.

Ook Arnold Heumakers schreef een reuzeartikel over Hof-

121 Zie bijlage 37.

122 Zie bijlage 38.

123 Zie bijlage 39.

124 Zie bijlage 40.

[p. 107]

lands Man van zijn eeuw.¹²⁵ Vervuld van jaloezie kan diens romanfiguur Pierre alleen nog aan wraak denken. Evert Drijver, een politicus, moet vernietigd worden, maar dat bleek minder eenvoudig dan in de fantasie. Volgens Heumakers heeft Hofland zijn roman aan deze nogal schamele gegevens opgehangen. Anyway, ik zal het niet lezen.

Bennie en Piet Becht van sauna Thermos, wetende dat ik sans sou ben, hadden me een dijk toegangskaarten cadeau gedaan. Ik ben daar erg dankbaar voor. Want een sauna blijft absoluut heerlijk.

In Kaapstad is een overeenkomst getekend tussen Thabo Mbeki, voorzitter van het anc, en generaal Constand Viljoen, als voorzitter van het Afrikaner Volksfront. De gedachte van een eigen staat voor Afrikaners werd besproken en de contacten zullen worden voortgezet. Ik zie het als gesprekken die de druk van de ketel moeten halen en slechts valse hoop scheppen, maar die uiteindelijk tot niets zullen leiden. Ik zie niet hoe een all white state binnen Zuid-Afrika bestaansrecht zou kunnen hebben.

Aad van den Heuvel is nu ook als spuit elf in Zuid-Afrika. In 1986 vroeg hij me op televisie in alle ernst of ik niet bezorgd was in conflict met de vn te komen door naar Zuid-Afrika te reizen tegen het advies van de wereldgemeenschap in. Ook zo'n bespottelijke notie. Er bestaat geen wereldgemeenschap en ik betwijfel of deze ooit zal bestaan.

125 De Volkskrant, 24 september 1993.

25 september 1993

Gisteravond een bezoekje van Peter Lotgering van boekhandel Athenaeum Hij ratelde aan een stuk door over liefdesaffaires, zijn moeder, zijn stiefvader, het duizelde me. Ik bleef proberen andere onderwerpen aan te snijden, maar vergeefs.

Jan van der Putten meldt in de Volkskrant dat Michail Gorbatsjov grondig veramerikaniseerd is.¹²⁶ Hij zou op de beroemde universiteit van Bologna een eredoctoraat in ontvangst komen nemen. Hij zegde op het laatste moment af, omdat hij ingehuurd was om een meubelfabriek en een coöperatie in Modena te openen. De lieveling van eind jaren tachtig, Gorby, is in de voetsporen van Bush, Thatcher, Kissinger en Baker gestapt en strijkt liever dollars op dan dat hij zonder betaling een eredoctoraat in ontvangst komt nemen. De rector in Bologna is razend en wil Gorbatsjov nooit meer zien. Ik heb Gorby altijd doorzien, in tegenstelling tot Wim Klinkenberg.

126 De Volkskrant, 25 september 1993.

[p. 108]

Julius Vischjager belde alweer. In een gezelschap in Den Haag had Karel Bagijn van het Algemeen Dagblad gezegd: ‘Over Willem wordt hier niet gepraat.’ Karel is altijd in mijn gezicht poeslief. ‘Journalisten zijn laf. Hofland voorop,’ zei Julius. Alsof ik dat niet weet. Igor Cornelissen had het wel voor me opgenomen, maar bij Vrij Nederland was men bang voor mij. ‘Zeg een volgende keer maar dat ik nooit heb leren schieten,’ heb ik geantwoord.

Een voormalig tweede secretaris van de ambassade in Moskou, Frans Timmermans, pleit in de Volkskrant van vandaag voor een kritische benadering van Boris Jeltsin. Ik ben het zeer eens met de opvatting dat Gorbatsjov & co. hun hervormingen bepaald niet doorvoerden uit oprecht verlangen de democratie in de ussr te bevorderen. Men realiseerde zich dat het marxistische systeem begon vast te lopen. Er werden maatregelen genomen om het communisme te moderniseren en allerminst om het af te schaffen. Maar waar nooit over wordt gesproken, is het grotendeels onzichtbare cordon sanitaire dat Washington en haar bondgenoten rond het socialistische imperium hebben opgetrokken, opdat de ussr vooral niet van Westerse ontwikkelingen zou kunnen profiteren om de levensstandaard te kunnen verhogen en de nationale hulpbronnen volledig tot ontwikkeling te brengen.

Lubbers heeft president Venetiaan van Suriname een dringende brief geschreven alles in het werk te stellen om Suriname weer economisch vlot te trekken. Daar heeft Paramaribo dus niets aan. Het bewijst andermaal dat Lubbers niet weet waar het over gaat. Suriname heeft nog honderden miljoenen tegoed van Den Haag en de kruideniers aldaar willen het geld misschien wel geven als het imf en de Wereldbank er toezicht op houden.

Het is toch tekenend voor Amerikaanse goede trouw, dat op de dag dat Yitzhak Rabin en Yasser Arafat elkaar op het Witte Huis een historische handdruk gaven, 24 Apache helikopters aan het Israëlische leger werden overgedragen om Palestijnen te kunnen terroriseren en vermoorden, die zich tegen dergelijk wapentuig niet kunnen verweren.¹²⁷

Bill Clinton heeft Jeltsin een persoonlijke brief geschreven om hem te prijzen voor de kalme manier waarop hij de nieuwe crisis in Moskou heeft bezworen. Wat speelt zich precies af tussen die twee heren en dus tussen Moskou en Washington?

127 NRC Handelsblad, 23 september 1993.

[p. 109]

26 september 1993

Was tot 03:00 uur in Argos. Allemaal veilig gedoe maar wel opwindend.

Arie van den Kerkhof van de Koninklijke Marechaussee belde. Mijn eertijdse ‘bloedbroeder’ Hein du Toit was in Nederland. Hij weigerde beslist mij te ontmoeten. Niet zozeer omdat ik homoseksueel ben, maar omdat ik erover had geschreven in mijn Memoires. Ik had hem die boeken nota bene zelf gegeven. ‘Dat is zijn calvinistische inslag,’ zei Arie. Hij had Du Toit ermee geplaagd. Arie had moeten beloven mij dit niet te vertellen. Zij waren met generaal Hans Rademaker op pad geweest. Deze man is uitstekend op de hoogte van mijn activiteiten en is zich bewust van het feit dat ik een rechte lijn bewandel.

Voor het eerst wilde hij ook wel wat zeggen over het verhoor bij de Nationale Ombudsman. Tegen het einde van het gesprek had de heer De Groot gevraagd wat hij eigenlijk echt van mijn zaak dacht. ‘Ik ben diep overtuigd,’ heeft Arie geantwoord, ‘dat toen Willem over de zaak Klaas de Jonge begon en ook nog de ambassade invluchtte, Den Haag heeft geconcludeerd dat het in het belang van de beoogde détente tussen Pretoria en Den Haag was dat de affaire Klaas de Jonge onder de tafel bleef.’ Dus wat waren de opties om mij het land uit te krijgen? Eenvoudig: ik was in Zuid-Afrika op een toeristenvisum. Men hoefde zich slechts formeel op de bestaande regels te beroepen. Van den Kerkhof heeft De Groot verteld dat hij generaal van de politie, Basie Smit in Pretoria voldoende kende om aan zijn reactie - een glimlach, toen Arie over mijn zaak begon - af te kunnen lezen hoe de vork in de steel zat. Arie zei verder dat de Nationale Ombudsman overwoog met twee man naar Pretoria te gaan. Nu begrijp ik ook waarom Royackers zo verbaasd was toen hij ontdekte dat ik geen werkvergunning voor journalisten had in Hillbrow. Hoe zou ik die hebben kunnen krijgen met de Haagse rode kaart? Ik ben gewoon op goed geluk verhuisd, maar dat bleek in 1992 een fataal risico.

Arie bevestigde dat er nu geen visa meer nodig waren. Maar mijn naam staat in rode inkt geschreven in Zuid-Afrika en ik zou onmiddellijk worden teruggestuurd als ik zou proberen binnen te komen om Peter te zien. Hij zei blij te zullen zijn als er via de nvj of Gijs van der Wiel een regeling uit de bus zou komen, ‘want je vecht tegen de Staat, tegen onzichtbare, naamloze ambtenaren.’

Harry de Jong is nu adjudant en zit in IJmuiden. Ik maakte duidelijk dat het nooit mijn bedoeling was geweest hem of Harry

[p. 110]

te beschamen, maar Arie zei dat ik dat niet gedaan had, het was goed.

Hij noemde het ‘volstrekt duidelijk’ dat alles wat me overkwam vanuit Den Haag was georganiseerd, ‘omdat Klaas de Jonge en Conny Braam van de Operatie Vula, notabene wel naar Zuid-Afrika kunnen reizen en jij niet. Ik kan het niet bewijzen,’ aldus Arie, ‘maar het klopt van geen kant.’

De hele middag wacht ik al op de finale van de Davis Cup in Zweden, Goellner tegen Holm, maar in plaats daarvan (terwijl het aangekondigd stond) krijgen we biljarten opgedist. Uiteindelijk kon ik de wedstrijd via Eurosport toch zien.

Ik denk niet dat ik er veel aan kan doen dat Julius Vischjager zich rond de klok met mijn zaak bemoeit. Hij sprak met Van der Wiel en belde met Jurgens. Hij wil morgen foto's komen maken in de rechtszaal. Ik geloof hem lang niet altijd, zoals met zijn bewering dat Van der Wiel wil dat hij naar mijn rechtszaak komt. Hij zegt dat mijn zaak het gesprek van de dag is, wat ik ook niet geloof.

Middernacht

Ik voel me erg verwend. Eerst kreeg ik een telefoontje van Ed vanuit Spanje, en later belde Peter uit Johannesburg. Hij had weer luchtpostpapier gekocht en zou me weer gaan schrijven, ‘want ik heb er behoefte aan.’ Edwin was voor vijf weken naar Londen.

Ramiz Meholic, een Joegoslavische moslim, blank als wij, lang krullend haar, leek op Stephan Landshof, en Mario Zeba, een Kroatische elektricien, arriveerden terwijl ik Goellner en Holm wilde zien. De jongens - Mario zei bijna niets, zijn Engels is niet goed genoeg - zijn hier pas twee maanden. Hans Verploeg had ze een beetje geld gegeven, maar ze hebben volop problemen en logeren nu bij een fotograaf die naar Bosnië wil gaan. Ramiz is 24 jaar en heeft thuis een vrouw, Mario wil uiteindelijk terug.

27 september 1993

Blokker neemt aan dat Rost van Tonningen zelfmoord pleegde.¹²⁸ Blokker denkt dat hij anders, net als Mussert, voor het executiepeloton zou eindigen. Ik schrijf hem nu, met een kopie aan Florrie.¹²⁹

128 De Volkskrant, 25 september 1993.

129 Zie volgende pagina.

[p. 111]

Het is duidelijk dat het politieke testament nu algemeen bekend is, en er lijkt aan gewerkt te worden om zijn 100^ste geboortedag bij voorbaat de grond in te schrijven. Rost van Tonningen lijkt me typisch een voorbeeld van hoe iemand van kwaad tot erger gaat. Het begon met belangstelling voor Hitler.

Julius Vischjager heeft al vier keer gebeld. Hij probeert de pers naar Den Haag te laten komen. Hij heeft het idee dat kranten bij de keuze van het verslaan van een proces, vooral kijken of het in hun beleid past. ‘Denk je dat dat nieuws is,’ vroeg ik. Wat die man allemaal afrommelt. Wie betaalt zijn telefoonrekening?

Rechtbank Den Haag

De eerste gang naar het Paleis van Justitie in Den Haag. De Staat, bij monde van de fameuze Den Hertog, jurist verbonden aan het kantoor van de zogenaamde landsadvocaat, stak een lang verhaal af om mij voor de rechter, B. Punt, in een ongunstig daglicht te zetten. De Nederlandse Staat spande zich tot het uiterste in mij als Nederlander opzettelijk zwart te maken.

Ik citeer enkele uitspraken van Den Hertog: ‘Oltmans ging naar Indonesië, Cuba en Zuid-Afrika toen deze landen niet en vogue waren.’ Alsof ik met gewoon mijn journalistieke werk doen een misdaad beging.

‘Oltmans werd bij De Telegraaf ontslagen omdat hij tegen de instructie van De Telegraaf in Rome Sukarno had geïnterviewd,’ vervolgde Den Hertog. Ik kon mijn oren niet geloven. Zou deze idioot echt niet beter weten, of hield hij zich maar van den domme in opdracht van zijn werkgever, Buitenlandse Zaken? Den Hertog loog er vrolijk verder op los: ‘Na de debacle in Indonesië is Oltmans zonder contract naar Amerika gegaan, zonder aanstelling als journalist. Hij is dan de facto geen journalist meer.’ Ik had nota bene een getekend contract van P.M. Smedts van Vrij Nederland.

‘Oltmans werd in Den Haag beschouwd als impulsief, onbetrouwbaar en was geneigd misleidende informatie te verstrekken. Uiteraard had minister Luns zijn ambtenaren opdracht gegeven voorzichtigheid ten aanzien van Oltmans te betrachten. (...) In Amerika ontdekte een door de ambassade ingeschakeld detectivebureau, dat Oltmans in dienst van Sukarno was getre-

[p. 112]

den. (...) Oltmans was inderdaad geen Poncke Princen, dus geen militaire overloper, maar wel iets dergelijks. (...) Ambtenaren van Buitenlandse Zaken hadden zich nimmer in de vs opiniërend over mij uitgelaten.’ Ik zat me verschrikkelijk bij al die leugens op te winden en vroeg me af of ik advocaat Vermeer wel voldoende had ingelicht, opdat hij een passende repliek kon opvoeren. We hebben honderden telegrammen die aantonen dat de advocaat van de Staat staat te liegen. Maar Den Hertog raasde door: ‘Oltmans had zich beklaagd dat ambassades hem hadden tegengewerkt, maar Karel van 't Reve had ook geen recommandatie voor zijn correspondentschap voor Het Parool in Moskou gekregen.’ Dit is het toppunt! Reve onderhield contacten met de inlichtingendiensten. Ik heb 25 jaar lang beschikt over één perskaart, die van De Typhoon, later Dagblad Zaanstreek, dankzij mijn vriend Cees Meijer. Maar zelfs dat schijnt Den Hertog niet te weten. Bij al het gelieg over mijn leven, heb ik op één moment ‘wat gemeen’ geroepen, waarop Vermeer me vermaande en de rechter bestraffend keek. ‘Inderdaad,’ aldus de advocaat van de Staat, ‘gebeurden er in de jaren zestig veel van die zaken in het geheim. In onze tijd zou dit niet meer mogelijk zijn.’ Op een toon van Oltmans heeft alleen maar pech gehad.

In zijn tweede termijn noemde Den Hertog het incident met Max van der Stoel in Moskou in 1974 een typisch voorbeeld van een geval dat in 1993 verjaard is. De heer Van Velzen van Buitenlandse Zaken, met wie ik blijkbaar echt in oorlog ben, schoot iedere keer naar voren om Den Hertog adviezen te geven om zich nog gemener op te stellen dan hij al deed. Ik was werkelijk kotsmisselijk van alles.

Trein

Waarom schoot Van Velzen naar voren om Den Hertog te laten zeggen dat er aan Vogelvrij veel mankeerde, zoals Kooijmans voor de Vaste Kamercommissie zou hebben betoogd? Den Hertog las een passage voor uit De verraders, waar ik vertelde vanuit Mexico met Luns in een vliegtuig een ‘prettig gesprek’ te hebben gevoerd.¹³⁰ ‘Na 1968 is er wel het een en ander gebeurd,’ zei Vermeer toen. Het is uitsluitend een manier om de zaak verder te verwarren.

Verdomd, Vischjager zit in dezelfde trein. Zou het toch prettig vinden als hij zich niet met mijn zaken bemoeide.

130 Willem Oltmans, De verraders, Van Amelrooij, Utrecht, 1968. Pagina 208.

[p. 113]

Leiden

Pieter Lakeman, die aanwezig was om ons morele steun te verlenen, was van mening dat een en ander uitstekend was verlopen. Hij zei zelfs: ‘Je redt het wel.’ Vermeer en Lakeman vroegen of ik met hen mee terugreed naar Amsterdam. Maar ik wilde alleen zijn en nam de trein. Wat een nare, rampzalige dag. Eigenlijk had ik me op dit gevecht verheugd, omdat ik weet hoe sterk ik in mijn schoenen sta. Maar na geconstateerd te hebben hoe het in de Nederlandse rechtspraak anno 1993 aan toegaat, zinkt de moed me in de schoenen. Wat een walgelijke vertoning van verdraaiingen en complete valse voorstelling van zaken door je eigen overheid.

Westerkade

Nu zou ik piano willen spelen, maar dat kan dus niet meer. Ik neem van de weeromstuit een week geen telefoon meer op. Vischjager belde drie keer en liet de vierde keer een boodschap achter op het antwoordapparaat.

28 september 1993

Vermeer zal me zijn pleitnota sturen. Hij bereidt ook een reactie voor op de zitting van gisteren. Het betoog dat ik gisteren gaf, nadat rechter Punt me om commentaar vroeg, ‘kon eigenlijk helemaal niet, maar Den Hertog besloot er niets tegen te ondernemen. Zulke mensen weten namelijk niet hoe zij met echte emoties om moeten gaan.’

Ik zei rechter Punt Vogelvrij te willen toezenden. ‘Niet doen,’ zei Vermeer, ‘want Den Hertog zal dit aangrijpen om uw zaak verder te vertragen.’ Ik blijf vandaag geïrriteerd over wat er gisteren aan verdraaide leugens in mijn zaak door de advocaat van Buitenlandse Zaken te berde is gebracht.

Lakeman bleek nog steeds optimistisch. De rechtbank kon het vonnis volgens hem zeker tot 10 december aanhouden. ‘Het ging veel vlugger toen ze met de ganzenveder in plaats van computers werkten,’ zei hij.

Hannah belde. Zij was met twaalf oldtimers naar Wales geweest. Ze had de brief aan Lubbers gelezen en vond het allemaal een schandaal. ‘Je mag altijd bij mij komen onderduiken,’ zei ze heel spontaan. Ik mag haar.

Lennaert Post kwam langs. Hij had in Spanje een jongen ontmoet die naar Los Angeles gaat om acteur te worden. Ze hadden samen geslapen, maar geen seks gehad. Ze waren de bergen ingegaan en hij had kennelijk een sensationele ervaring gehad. De jongen had hem voor vertrek naar Californië nog

[p. 114]

gebeld en gezegd a big kiss for you. Lennaert lijkt te ontdooien voor contacten met jongens.

Terwijl hier het Grand Gala du Disque op volle toeren draait, schijnt in Moskou het schieten (door Jeltsin) op het parlement te zijn begonnen. Ik kan me niet voorstellen dat dit werkelijk gebeurt. Wordt Jeltsin een nieuwe butcher of Budapest, maar nu met als doelwit gekozen parlementariërs? Clinton schijnt te elfder ure een beroep op de man te hebben gedaan geen geweld te gebruiken. Helemaal Jeltsin steunen kon hij niet, want de Russische president schendt de grondwet van het land. Minister Christopher onderstreepte dat de mensenrechten van de parlementariërs binnen het gebouw gerespecteerd dienden te worden.

29 september 1993

Omroepster Bettina Lüscher van cnn vraagt aan de verslaggever in Moskou waarom Jeltsin niet gewoon afwacht en de mensen in het parlementsgebouw laat verhongeren. Het wordt gewoon gevraagd en ze merken het niet eens.

09:30 uur

Het duurde enkele dagen, maar het ei is gelegd. Ik heb een artikel geschreven voor De Groene Amsterdammer.

Terras

Een absolute gek (‘ik heb een prachtige flat in de Bijlmer, maar ik kom om van de eenzaamheid’) hield een verward verhaal, met zoveel bekpartikels, dat ik een krant tussen ons inhield (alsof het tegen de zon was), en hij kletste maar door. Ik schudde hem af door voor te stellen om 16:00 uur naar De Balie te komen.

Ik heb mijn artikel voor De Groene Amsterdammer nog eens nagekeken. Het is in orde, al kan het altijd beter.

De Balie

Er wordt een netwerk opgezet over voormalig Joegoslavië om de buitenlandse media te informeren. Ron Hof, de fotograaf waar mijn twee Joegoslaven logeren, bleek een aantrekkelijke bink in laarzen en jeans te zijn, helemaal in de roos. Hij wil 2 november naar Joegoslavië.

[p. 115]

Westerkade

De pleitnota van Vermeer en een samenvatting daarvan zijn gearriveerd.¹³¹ Vermeer vecht als een leeuw voor mijn zaak, dat heeft Lakeman juist gezien.

Ik ben absoluut razend over de brief die Oosting mij toezond.¹³² Opnieuw volop leugens. Ien Dales heeft verboden dat aan mij bekend zal worden gemaakt of de bvd al dan niet via het ministerie van Buitenlandse Zaken informatie aan de Zuid-Afrikaanse autoriteiten heeft verstrekt, welke aanleiding zouden hebben kunnen gegeven om mij aldaar het land uit te zetten. Lubbers zou hebben laten weten dat de idb op geen enkele wijze bij mijn uitwijzing betrokken is geweest. Het is vechten tegen de bierkaai.

Buitenlandse Zaken antwoordde namens minister Kooijmans op mijn klacht dat de ambassade absoluut niets deed om mijn uitzetting te voorkomen. Het ministerie probeert het met man en macht voor te stellen alsof ik het aan mezelf te danken zou hebben te zijn uitgewezen. Natuurlijk heb ik op alle denkbare niveaus in Pretoria geprotesteerd dat men zich door Den Haag onder druk liet zetten om zelfs te overwegen mijn verblijfsvergunning in te trekken, nadat alle gemaakte afspraken voor mijn werk onder druk van Den Haag door mijn Zuid-Afrikaanse partners waren afgezegd. In een extra bijlage bij de brief van de Ombudsman gaat Buitenlandse Zaken gedetailleerd op mijn klachten in. Wie de voorgaande Memoires sinds mijn aankomst in Hillbrow in 1986 heeft gelezen, weet dat noch Pretoria noch Den Haag één geldige reden konden ophoesten om mijn leven opnieuw te verstoren. Toch zal ik er morgen maar weer voor gaan zitten om de boel te beantwoorden en te rectificeren.

131 Zie bijlage 41.

132 Zie bijlage 42.

30 september 1993

Ik heb de heer Oosting recht van de lever geschreven.¹³³

Hans Verploeg deelde me mee dat het niet ondenkbaar was dat mijn zaak tegen de Staat werd opgelost. Hij wist overigens niet dat Gijs van der Wiel terug was. Langs mijn neus weg zei ik: ‘Hij is al een week weer thuis.’ Ik wilde niet weer ontploffen, want ergens vind ik Verploeg zielig. Hij weet niet beter. Zou het dan toch waar zijn? Een oplossing? Rustig blijven. Wim Klinkenberg denkt eveneens dat mijn zaak in orde komt, wat hij opmaakt uit de recente brief van Hans van der Voet van de rvd.

133 Zie bijlage 43.

[p. 116]

Bericht van Anneke Verrips uit Indonesië. Ben 30 jaar na de moord op Werner Verrips gelukkig nog altijd bevriend met haar. Een tragisch leven en een tragisch huwelijk.

1 oktober 1993

Zou de patriarch van Rusland Jeltsin hebben kunnen duidelijk maken dat je geen licht laat afsluiten in het parlementsgebouw? Clinton weet niets beters te bedenken dan zijn vriend Boris nieuwe bakken geld te sturen. Intussen zat Maartje van Weegen op Nederland 3 een complete pro-Jeltsin reportage over Moskou te verzorgen, in een stijl die veel weg had van kindertelevisie. Hilversum heeft een uitgesproken talent om analfabeten inzake Rusland zoiets te laten verzorgen.

Felix Eijgenraam publiceert twee pagina's geklets over genetische verschillen tussen mensen.¹³⁴ Het gaat uiteindelijk om de invulling van breinen, niet om de biologie op zichzelf. Dat heb ik hem ook geschreven.

Dat is waar ik met Janmaat ook over wil spreken, waar ik 6 oktober een afspraak mee heb. De discussie over ‘racisme’ in de huidige vorm in de media wordt (opzettelijk?) totaal vertekend

Bereikte 2 oktober 1978 in de bewerking van mijn dagboek. Florrie Rost van Tonningen heeft van Menno Boot, coördinator bij Vrij Nederland voor advertenties, haar cheque ten behoeve van een advertentie voor haar boek retour ontvangen. Stakkers.

Vischjager belt niet meer. Hij moet woensdag in De Balie begrepen hebben dat hij niet serieus genomen wordt. Hij heeft me al een paar maal gezegd, alsof ik blij moest zijn dat dat nog niet was gebeurd, dat ik tenminste niet was doodgeschoten ‘want dat is ook een aantal journalisten overkomen.’

134 NRC Handelsblad, 30 september 1993.

2 oktober 1993

Na enig aarzelen heb ik besloten de Verenigingsraad van de nvj in Den Haag niet bij te wonen. Houd mijn geld liever in mijn zak. Ik respecteer 99 procent van de collega's hoe dan ook niet, laat staan het bestuur. Met uitzondering van Wim Klinkenberg, al doet hij tegenwoordig ook vreemd en heel anders dan vroeger. Moet ik een reisje naar Den Haag maken om in een modderpoel van roddelaars en lafaards te zitten?

Er is in Indonesië een nieuwe Ibnu Sutowo opgestaan, ditmaal wordt niet met olie maar met hout gesjoemeld. Prajogo Pan-

[p. 117]

gestu is bezig het eiland Kalimantan kaal te hakken. Hij verwoest een gebied zo groot als Zwitserland. Parlementariërs schreeuwen dat de bossen staatseigendom zijn, maar dat zal Suharto en zijn trawanten worst wezen. Prajogo ging in zee met Suharto's zoon Bambang Trihatmodjo en later voegde ook dochter Hardiyanti Rukmana zich bij deze Indonesische gangster. Helaas herinnert Dirk Vlasblom er in zijn artikel niet aan dat dit allemaal mogelijk is geworden door de cia-coup in 1965, en dat dus de huidige corruptie en onherstelbare schade te danken is aan een Amerikaanse misdaad, door Den Haag van harte gesteund.¹³⁵

Brave professor Peter Kooijmans spreekt over Desi Bouterse tegen Rob Meines van nrc Handelsblad over ‘het spook van Bouterse’ dat nog zeer aanwezig zou zijn in Suriname.¹³⁶ Venetiaan zou het de ex-legerleider veel te gemakkelijk maken. Kooymans weet en begrijpt dus niets van de Surinaamse situatie. En Meines is op zijn beurt onvoldoende geïnformeerd om passende wedervragen te stellen. Hij is Kooijmans naar de vn nagereisd en komt met verbluffende zinnen als: ‘In gesprek met de zelfbewuste secretaris-generaal Boutros Ghali aarzelt Kooijmans niet om kort geformuleerde eisen op tafel te leggen.’ Of: ‘Kooijmans liet in zijn speech voor de Assemblee weten dat de vn maar eens flink aan zelfanalyse moet doen.’ Meines vervolgt dat andere leden van de delegatie bevestigen dat het Kooijmans ‘nog altijd een kick geeft om hier in New York rond te lopen. Hij weet in elk gesprek precies wat hij doet, hij zegt wat hij kwijt wil en ondervraagt zijn gesprekspartner vervolgens vaak alsof het om een interview gaat.’ Dat heet in het Haagse, journalistiek bedrijven à la nrc Handelsblad, onze kwaliteitskrant. Geen wonder dat ik daar een leven lang naast heb gestaan. En dan is Meines zogenaamd nog een van de besten.

Weer zoiets. Bas Heijne waagt het zich over Frans Kellendonk uit te laten. Mijnheer Hugo Brandt Corstius schijnt tot ergernis van Heine de goede Frans voor geniaal te hebben versleten ‘vanwege het beheersen van de Nederlandse zinsnede.’ Types als Battus - een van de pseudoniemen van Brandt Corstius - zijn ook zo interessant, ze kletsen altijd over vorm. Voor mij blijft schrijven ‘praten op papier’. Ik ben slechts een op informatie georiënteerde schrijver en vorm interesseert me geen bal en komt zelfs niet bij me op. Daarom word ik al jaren beschuldigd van het feit niet te kunnen schrijven. Frans was bovendien

135 NRC Handelsblad, 1 oktober 1993.

136 NRC Handelsblad, 2 oktober 1993.

[p. 118]

geen genie, maar gewoon een aardige, bescheiden, schrandere jongen.

15:00 uur

Ik ben begonnen aan mijn verhaal voor het gastcollege in Nijmegen waar Wecke me voor gevraagd heeft, wat een mix moet worden van mijn eigen affaire en wat de voornaamste lessen van 40 jaar journalistiek zijn geweest. Een student uit Den Bosch wil nu 20 A-4'tjes hebben over mijn journalistieke ervaringen. Ben ook daar al aan begonnen.¹³⁷

137 Redactie: De ‘student’ uit Den Bosch was Gertjan van Beijnum van Kleintje Muurkrant, die op 30 augustus een aantal exemplaren van dit krantje Oltmans had toegestuurd. Gertjan zat ook in de politieke redactie van Uitgeverij Papieren Tijger die een boek aan het voorbereiden was met de titel De Medialeugen. Een boek waar de zaak Oltmans natuurlijk niet aan kon ontbreken. Dit zou het begin zijn van het contact tussen Uitgeverij Papieren Tijger en Willem Oltmans.

02:45 uur

Hillary Clinton zit bij Larry King.¹³⁸ Het is duidelijk dat zij een competente vrouw is. Zij bespreekt de problemen in de gezondheidszorg professioneel. Wie weet wint Bill een tweede termijn, mede door haar. ‘Murders of babies, it is sick, sick, sick. Our society is so much out of control,’ zegt ze. ‘Too many weapons, too much drugs, not enough policing and the media and television are glorifying crime. Our children are awash watching crime on television.’ Daar kletsen ze al jaren over in de vs en er gebeurt niets. Het wordt alleen maar erger. Het verbaasde me een beetje dat Larry ergens zei mevrouw Eleanor Roosevelt eens te hebben geïnterviewd. Hillary reageerde dat ze jaloers was dat Larry haar had gekend. Het deed me trouwens aan mijn eigen gesprek met Eleanor Roosevelt denken, in New York op 20 februari 1958.¹³⁹

138 Redactie: Larry King had bij CNN van 1985 tot en met 2010 de talkshow Larry King Live.

139 Zie Memoires 1957-1958.

3 oktober 1993

Jan Foudraine gaat een maand naar Sydney om bij de verlichte meester Barry Long te zijn. Ik had juist de cassette die hij had gestuurd beluisterd. Hij beschreef zijn ontmoeting met Bhagwan. ‘Ik verdween in het niets. Ik keek in de vlam van zijn ogen. Opeens was ik totaal verbonden. Ik verdween in het licht van een transcendentaal bewustzijn. Dat was een schitterende initiatie, een explosie waardoor het Zelf verdampt.’

Zo beschrijft hij ‘verlichting’. Ik ken dat soort explosies ook een enkele keer, als ik een lekker ventje tegenkom. Foudraine

[p. 119]

moet als zwaar beschadigd en mentaal wrak ooit in Poona zijn gearriveerd. Ik denk dat alleen vormen van wanhoop om andere redenen mensen naar een verlichte meester toe drijven.

Ik heb Foudraine proberen uit te leggen dat de ochtend dat ik in Poona was, ik geen verlichte mens zag, maar een beetje excentrieke filosofieprofessor. ‘Jij was blijkbaar niet rijp voor die explosie,’ antwoordde hij. ‘Ons Ego is aan het einde van een evolutionaire route. Ego is evolutie, is tijd, is hoop en toekomst. We moeten aan het einde van de tijd komen. We zijn in slaap. We zijn al in het paradijs, maar slapen nog. We denken nog steeds dat we ernaartoe moeten. Dat is Ego, dat is tijd.’ Hij was van mening dat we een gesprek moesten hebben over ‘zelfbewustzijn als vorm van psychose,’ dat ik voor veel geld zou kunnen verkopen. ‘De poen interesseert me niet Jan, dat weet je.’

Ik heb tweeënhalf uur met Carine Bake-Ertman en haar vriend Peter, een raadsheer van het hof, zitten praten. Hij moest naar huis toen ik eindelijk het verhaal over Verrips, Keijer en Cranendonk vertelde. Dat werd hem teveel. Hij was wel aardig, speelt piano, maakt kamermuziek en wist opvallend veel over vrijwel alles wat ik aanroerde. Suriname, Hofland, Peter Zonneveld, noem maar op. Ik grapte dat ik hoopte dat hij geen spion was. Het is duidelijk dat hij het tegenovergestelde van Casper is. Hij heeft een aanzienlijke intellectuele bagage en Casper heeft dat helemaal niet. Misschien is die man daarom voor Carine aantrekkelijk. Ik begrijp dat wel. Maar Peters vriendin ging er na ruim veertien jaar vandoor, dus ook een geval met een verhaaltje. Bovendien vertrouw ik Casper.

Peter zei de 6,1 miljoen van Lakeman absurd en onbereikbaar te vinden. Misschien heeft hij gelijk, maar wat de nvj berekende is onder de maat. Hij was wel aardig, maar daar is alles mee gezegd.

Florrie Rost van Tonningen belde vanmorgen dat Wim Vreeswijk uit Utrecht mij wilde ontmoeten, mede in verband met mijn aanstaande ontmoeting met Hans Janmaat. Ik maakte meteen een afspraak en ontmoette hem vanavond in de Holiday Inn bij Utrecht Centraal. Het is me niet meegevallen. Wim Vreeswijk is van huis uit makelaar. Hij informeerde me gedetailleerd hoe gek Janmaat eigenlijk was. Hans Janmaat was in 1980 de vondst van professor Henry Brookman, toen hij nog het zevende lid van de Centrumpartij was. Wim zit voor de Centrum Democraten in de Provinciale Staten van Utrecht. Janmaat zou oplichters de hand boven het hoofd houden. Hij wantrouwt iedereen. Het beeld was totaal negatief. Ik vroeg

[p. 120]

Vreeswijk of iemand er wel eens over had gedacht dat Janmaat mogelijk door de bvd op pad was gestuurd om eerst de cp en later de cd te infiltreren en zich zodanig te gedragen dat hij mogelijke stemmers van rechts alleen maar zou afschrikken? Henry had hem zelf benoemd. Dit leek Wim dus uitgesloten. Maar wat als Henry zich had vergist? Mijn volgende vraag was of er geen coup was te bedenken om de man te wippen. Onmogelijk, was het antwoord, hij roept nooit meer dan 30 mensen bij elkaar. Misschien zou het mogelijk zijn, maar daarvoor was overleg met Brookman nodig.

Alfred Vierling was bekwaam, ook een uitstekend spreker, maar bestuurlijk ten enen male ongeschikt. ‘Bovendien is hij onberekenbaar en zelfs onbetrouwbaar. En doet alles voor geld,’ aldus Vreeswijk. Ik vroeg me af of dit laatste waar was. Ik heb andere ervaringen. Alfred zou wel in aanmerking kunnen komen voor het wetenschappelijk bureau van de cd. Ik zei te betwijfelen of ik na zijn exposé Janmaat nog wel wilde ontmoeten. Hij adviseerde dit toch te doen. Hij vond mijn ss-kop trouwens uitstekend voor een affiche van lijstrekker voor de cd, wat hij daar ook mee bedoelde.

In Moskou is toch, wat ik steeds al vreesde, de pleuris uitgebroken. Er wordt met scherp geschoten. Een aanval op het televisiegebouw is in volle gang. Nu hebben Frankrijk en Groot-Brittannië ook hun volledige steun aan Jeltsin gegeven.

Volgens cnn heeft ook Washington laten doorschemeren niet langer tegen geweld te zijn. En ja hoor, Kooijmans als spuit elf, spreekt ook alle begrip uit voor het optreden van Jeltsin. Strobe Talbott is van mening dat Jeltsin moet gaan doen wat hij moet doen en de orde handhaven, desnoods met bloedvergieten. Ook Amerikaanse senatoren spreken over Rusland in termen alsof het reeds een volwaardige Westerse democratie zou zijn.

4 oktober 1993

Het socialistische Kamerlid J.H. Scheps (93) is overleden. Hij woonde in de oorlog op de Baarnseweg naast de Schimmelpennincks in het oude huis van de grootouders van André Spoor. Ik heb hem wel eens gesproken en was het wat het Indonesiëbeleid betreft buitengemeen met hem oneens. Toch was hij ergens bijzonder in zijn rechtlijnigheid, wat zijn charme kan hebben, zelfs als het nergens op slaat.

De rijkscommissie voor de archieven (rca) heeft geadviseerd dat de bvd-archieven integraal behouden moeten worden. Wanneer minister Dales haar zin wil doorzetten, dan zal volgens deze adviescommissie veel meer behouden moeten wor-

[p. 121]

den dan de minister wil. Ze doen in dit land van hogerhand toch wat ze willen, ook al zou het in strijd zijn met een meerderheid in het parlement.

Prins Norodom Sihanouk (70) heeft opnieuw de troon van Cambodja bestegen, een troon die hem door Nixon en Kissinger middels een staatsgreep in 1970 werd ontnomen, omdat hij het verdomde naar het pijpen van Washington te dansen. Wanneer je de misdaden van de vs in de wereld van na de Tweede Wereldoorlog op een rij zou zetten, schrik je je kapot.

Volgens de Volkskrant heeft Nothnagel gewonnen en krijgt Somerset Morkel een andere post ergens in Europa.

Een telefoongesprek met Jos Slats werd afgebroken nadat ik de zin uitsprak: ‘Heb je een kopie van mijn brief aan Lubbers en Kooijmans ontvangen?’ Je moet niet denken dat Slats over deze Haagse terreur in mijn leven in zijn krant zou schrijven. Gesprekken met Jurgens worden ook herhaaldelijk onderbroken. Gaat dit Kamerlid vervolgens op hoge poten naar partijgenote Dales? Nee dus. Allemaal slapjanussen.

Jan Foudraine kwam me een uurtje in mijn kamer drie hoog voor, opzoeken. Ik maakte zestien pagina's notities en heb de belangrijkste aspecten in een reportage van vijf pagina's verwerkt. Voor zijn vertrek vroeg ik hem wat Alexander Smit als gerealiseerde mens, zoals zij dat noemen, nu met zijn leven deed. ‘Als je die kwantumsprong maakt,’ antwoordde Jan, ‘dan ben je definitief klaar. Dan rolt dat lichaam nog een tijdje voort. Maar dan is het raadsel opgelost.’

‘Maar wat doet Smit met zijn dag? Lost hij kruiswoordraadsels op, of studeert hij piano?’

‘Natuurlijk niet. Hoogstens kan je in die staat, wanneer je een communicatievermogen hebt...’

‘Een klasje beginnen,’ vulde ik in.

‘Precies.’

‘Ik begrijp het helaas. Nu zie ik ook in waarom jij altijd hebt moeten lachen om mijn gigantische dagboek, als weergave van wat jij noemt de kakelende kip in mijn kop.’

‘You got it,’ zei Foudraine. ‘De kakofonie van ons brein. Dat is de catastrofe van de mensheid geregistreerd. Hoe het brein blijft rondtollen in de herinnering en het zogenaamde kennisreservoir en nooit ofte nimmer in het nu. Op het moment van die kwantumsprong is er ook geen tijd meer, want tijd is denken.’

‘Jan, durf jij met een ernstig gezicht te verklaren, zonder erbij te lachen, dat bij Alexander Smit de tijd niet meer leeft?’

‘Ja,’ zei hij volmondig.

[p. 122]

‘Je trekt er een passend smoel bij.’

‘De tijd verschijnt bij hem in het tijdloze,’ zei Foudraine.

‘Staat zijn denkfabriek stil dan?’

‘Ja.’

‘Ach Jan, maak dat je tante wijs! Sorry hoor, ik wil je tante niet beledigen.’

‘Het denken,’ vervolgde hij, ‘schijnt volautomatisch te beginnen op het moment dat er een probleem moet worden opgelost. Zo was denken waarschijnlijk ook bedoeld, als overlevingsmechanisme. Bij Alexander Smit begint bij een probleem onmiddellijk die computer te ratelen en wordt het vraagstuk opgelost. Is dat gebeurd, uit, klaar, stilte.’

Somerset Morkel gaat naar Londen weet nrc Handelsblad vanavond te melden. Ik zou eigenlijk Pik Botha willen schrijven over dit besluit, maar hij is het niet meer waard.¹⁴⁰

Het is zeer triest dat er in Moskou in de straten wordt gevochten. Russen hebben geen idee wat er precies aan de hand is, want de televisie is compleet uit de lucht. Wat me vooral verbaast, is dat de militaire top, tenslotte nog altijd het product van marxisme-leninisme, achter een smeerlap als Jeltsin is blijven staan. Ze moeten toch beter weten? Tenslotte is Boris net zo'n communistische overloper als Gorbatsjov, alleen nog erger en nog meer een marionet van Amerika. Wat me trouwens bezighoudt, is de vraag wat de psychologie van communisten kan zijn, als bijvoorbeeld Gratsjov in staat blijkt het vuur te openen op andersdenkende geloofsgenoten. Bij de bestorming van het parlement, het Witte Huis, zouden volgens een medewerker van Jeltsin 500 doden zijn gevallen.¹⁴¹

De lijken worden opgestapeld aan de zijde van het gebouw. Geleidelijk aan beginnen tegenstanders van Jeltsin zich over te geven.

Het is daar nu 17.00 uur en een stroom van mensen komt nu uit het parlementsgebouw - dat is massaovergave dus. Honderden mensen komen eruit en er zijn maar drie miserabele busjes: typisch. Hoe kan dit? Het is totale overgave. Er blijven honderden mensen naar buiten komen. Het is niet te geloven. Sommige verdiepingen staan in vuur en vlam. Ook Roetskoj en Khasbulatov hebben zich gewonnen gegeven. Einde drama. In Mogadishu, Somalië zijn twee Amerikaanse helikopters neergeschoten en enkele Amerikaanse soldaten gevangenen genomen. De journalist bericht dat gesneuvelde Amerikaanse soldaten naakt aan een touw door Somaliërs door de straten

140 NRC Handelsblad, 4 oktober 1993.

141 Idem.

[p. 123]

werden gesleept. Afschuwelijke vertoning. Hoe kan dit allemaal?¹⁴²

142 Redactie: In Somalië werd door de clan Habr Gidr onder leiding van Mohammed Aidid verhinderd dat de Verenigde Naties voedselhulp konden verlenen aan de door hongersnood getroffen bevolking als gevolg van de Somalische burgeroolog die sinds 1986 was uitgebroken en in wezen nog tot heden (2018) voortwoekerd. De VN besloten troepen te zenden die voedselhulp moesten waarborgen door een veiligheidszone te creëren van waaruit voedselhulp plaats kon vinden (UNOSOM I). Habr Gidr en bondgenoten ageerden hier gewelddadig tegen en vielen vn-troepen aan die daardoor zeer onder druk stonden. De Verenigde Staten boden aan onder haar leiding de veiligheidssituatie te helpen herstellen, waarmee de vn akkoord ging (UNITAF/Operation Restore Hope en UNISOM II). Aidid besloot toen de Amerikaanse troepen tot voornaamste doelwit te maken. De Amerikanen probeerden vervolgens Aidid gevangen te nemen of uit te schakelen. Oltmans verneemt op 4 oktober van een mislukte Amerikaanse militaire operatie (codenaam: Gothic Serpent) om een commandocentrum van Aidid uit te schakelen en Aidid zelf gevangen te nemen. Deze bloedige operatie wordt in 1999 beschreven door Mark Bowden in zijn boek Black Hawk Down. Dit boek werd in 2001 verfilmd.

5 oktober 1993

Heb Felix Rottenberg bedankt voor toezending van het PvdA-partijprogramma en hem gevraagd hoe ik in contact kan komen met Paul Scheffer, die gisteren in nrc Handelsblad schreef over ‘de achtertuin van Moskou’. Ik wil hem graag eens spreken over de gedachte om voorlopig een neutrale zone tussen Rusland en West-Europa aan te houden. Een uitbreiding dus van de reeds bestaande neutrale zone van Finland, Zweden, Oostenrijk en Zwitserland, met Hongarije, Polen, Tsjechië, en Slowakije.

Florrie Rost van Tonningen blijft proberen de moordenaars van haar man op te sporen. Zij heeft daartoe een brief gericht met enkele bijlagen aan de rechtbank in Den Haag. Ik zou in haar positie hetzelfde doen.

Den Haag heeft alle begrip voor wat Jeltsin heeft gedaan. Jaap de Hoop Scheffer (cda) acht het ‘juist dat het Westen Jeltsin blijft steunen, ook nu hij tot het gebruiken van geweld moest overgaan.’¹⁴³

Bezoek van Henk Krol. Ik liet hem mijn regenboog gay-lint uit Washington zien en zei hem dat hij daar een massaproduct van moest maken, en de opbrengst uit de verkoop deels aan het Aids Fonds moest schenken. Ik vroeg hem om contact te leggen met de vvd, bijvoorbeeld eerst een bezoek aan Wiegel, en dan Bolkestein. Hij vertelde hoe hij als woordvoerder van vvd, als hij Weisglas nodig had, negen van de tien keer hem op BuZa kon vinden. Hij vroeg of ik Bennie Becht wilde vragen in de Gay Krant te adverteren.

Arie van den Kerkhof belde. Tijdens het gesprek met de heer

143 Het Parool, 4 oktober 1993.

[p. 124]

De Groot in het kantoor van de Nationale Ombudsman werden pas de echte noten gekraakt toen de pennen werden neergelegd en het tot een zeer openlijk gesprek was gekomen. Hij had hen geadviseerd naar generaal Basie Smit in Pretoria te gaan. Arie had als zijn pertinente overtuiging uitgesproken, dat toen ik in Johannesburg in de zaak Klaas de Jonge was gaan wroeten, de Haagse overheid absoluut gekant was tegen een opening van zaken. ‘Willem, die zaak stonk immers aan alle kanten! De rode baron, Hendrik Bentinck werd weggeschopt. Omdat ze die beerput niet in de pers wilden hebben moest jij het land uit. Daarbij kwam dat Buitenlandse Zaken jou al sinds 1957 haat en dit nog steeds doet, dus er lag op de ambassade in Pretoria een instructie om jou zoveel mogelijk dwars te zitten.’ Arie zei dat de heren van Oosting ook wilden weten waarom ik bonje met generaal De Villefort du Toit had gekregen. ‘Ik heb ze uitgelegd, dat als je naar Johannesburg vliegt en je op Jan Smuts landt, je je er op moet instellen vijftig jaar terug in de tijd te gaan. De generaal was diep geschokt door je Memoires. Die had je hem nooit moeten laten lezen. Ik heb dan ook bij De Groot onderstreept dat Du Toit met jou om je homoseksuele geaardheid heeft gebroken.’ Opmerkelijk vond ik dat Arie andermaal onderstreepte dat wat ik over de zaak Klaas de Jonge in De Mediakrant had geschreven, had geklopt als een bus. Dat is voor mij eigenlijk het enige dat telt.

Ik heb Bennie Becht al gesproken en hij ging akkoord, dus dat adverteren is geregeld.

Bij thuiskomst lag er een brief van Peter. Ik was als een kind zo blij. Hillbrow is een jungle geworden, schrijft Peter, ‘eat or be eaten’, zowel fysiek als psychisch. De veranderingen gaan haast te snel om bij te houden. Er zijn nauwelijks nog blanken in hun buurt, de restaurants zijn gesloten en in plaats daarvan veel tweedehands-kledingwinkels. Zwarte jongetjes vragen je een brood voor hen te kopen en als je het niet doet, wijzen ze naar je en zeggen ze dat er volgend jaar verkiezingen zijn. Toch zegt hij er nog steeds graag te verblijven.

6 oktober 1993

Harry Mulisch was weer eens op televisie met zijn geklets en kreeg meer aandacht dan Willem Alexander, die hem op de Frankfurter Buchmesse ontmoette. Waarom noemt hij Luns in een adem met de paus en Thatcher? Voor hem bestaan fictieve figuren als Hamlet, Don Quichot en Oedipus ‘in hogere mate dan veel andere mensen’ die hij kent, beweert hij. Deze man is een ramp, een door de Bezige Bij voor geldelijk gewin aan-

[p. 125]

gezwengeld warhoofd. Dat ze die man in Frankfurt namens Nederland aan het woord laten!

De eg zond een miljoen gulden naar India, ter verlichting van de gevolgen van een aardbeving met 12.000 doden. Onthutsend weinig en schaamteloos.

Volgens Willebrord Nieuwenhuis is er door minister van Defensie Relus ter Beek en zijn Surinaamse collega Siegfried Gilds gesproken over oefeningen van Nederlandse mariniers in Suriname. Waarom moeten ze in Den Haag toch altijd de nationalisten in voormalige koloniën treiteren?¹⁴⁴

144 NRC Handelsblad, 5 oktober 1993

Den Haag, Parlement

Kooijmans liep binnen. Ik deed of ik hem niet zag terwijl ik wist dat hij naar me keek. Ik sprak kort met Indro Suroto. Het is altijd aangenaam om hem te zien. Daarna sprak ik Vierling. Hij had Janmaat al ontmoet en deze had hem gezegd dat hij artikelen voor het partijblad kon schijven, maar daar had Vierling geen zin in. Veel van wat Vreeswijk over Janmaat beweert, klopte volgens Vierling, en het zal de nodige problemen met zich meebrengen om Janmaat te wippen. Een veroordeling van de cd wegens onconstitutioneel gedrag, zou alleen kunnen als een officier van justitie actie wil ondernemen. Maar Vierling zegt dat die niet te vinden zal zijn omdat Den Haag wil dat Janmaat blijft zitten. Zolang Janmaat de cd leidt, is er geen probleem met rechts, zoals met Le Pen in Frankrijk.

Ik had een afspraak met Hans Janmaat in de Tweede Kamer om 14:00 uur, maar na een kwartier was hij er nog niet, waarop ik weer ben vertrokken. Is hij alleen maar onbeschoft, of is hem afgeraden mij te ontmoeten? Dit was in ieder geval de laatste poging me in de problemen van de cd te verdiepen.

Vreeswijk en Vierling zeggen dat Janmaat een straatvechter is, en niet te bestrijden. Ik begin steeds meer te geloven dat hij een akkoordje heeft met Den Haag. Vreeswijk zegt dat Brookman Janmaat heeft benoemd, Vierling ontkent dit. Maar wie is die Janmaat dan?

Amsterdam

Jeltsin zegt dat 4 oktober een gewapende opstand was.¹⁴⁵ Zijn

145 Redactie: Jeltsin ontbond op 23 september het parlement, wat volgens de dan geldende grondwet niet kon. Het parlement begon een afzettingsprocedure tegen Jeltsin en benoemde Roetskoj tot nieuwe president. De politieke situatie leidde tot gevechten op straat tussen aanhangers van beide kampen. Op 3 oktober blokkeerden aanhangers van het parlement de hoofdwegen van Moskou en probeerden de gebouwen van de nationale televisie te bezetten. Dit leidde tot een veldslag tussen ordetroepen en demonstranten waarbij tientallen doden vielen. Vanuit het parlement werd opgeroepen om het Kremlin te bestormen. Onduidelijk was in eerste instantie wat het leger ging doen omdat Jeltsin onder de lagere rangen niet populair was. Op 4 oktober bleek dat Jeltsin binnen het leger het pleit had beslecht toen legereenheden begonnen met beschietingen van het parlement en dit met militair geweld innam. Bij deze crisis vielen ongeveer 2000 doden.

[p. 126]

toespraak is slim. Het kan niet anders, dan dat hij hulp krijgt van Amerikaanse pr-mensen. Hij zegt dat het allemaal lang was voorbereid: om communisten en fascisten terug aan de macht te brengen - en een burgeroorlog te ontketenen.

7 oktober 1993

Rudi van Meurs had gezegd dat ik uit armoede alleen nog in de krant van Vischjager schreef, omdat niemand mij meer serieus nam. Ik liep tegen Daan Dijksman aan bij hp/De Tijd, omdat Henry de Bie er niet was. Toen ik zei er zeker van te zijn dat ik schadeloos gesteld zou worden, trok hij een heel vies gezicht, als om te zeggen: nooit.

Misschien was er toch niets anders aan de hand dan dat vanwege een spoeddebatje aangevraagd door D66, Janmaat in het parlement wilde zijn.

Felix Rottenberg schreef dat de PvdA in twee stappen werkt: eerst een partijprogramma voor de ‘denkers’ en daarna een brief van Kok aan het gewone volk. Hij gaf me ook het adres van Scheffer.

20:00 uur

Heel plezierig bezoekje aan en diner met Anne Knulst. Ze is republikein en vindt het koningshuis onzin. Even later vertelde ze wel veel hoeden te hebben omdat die verplicht zijn bij visites aan Noordeinde.

8 oktober 1993

In Duitsland zijn 400 mensen gestorven omdat zij met hiv besmet bloed kregen toegediend.

Twee uur met Jos Slats bij Dikker & Thijs zitten praten. Hij zag er moe uit en ik vond hem deze keer niet zo aantrekkelijk. Zijn vrouw verwacht een kind. Hij zei de affaire Klaas de Jonge nog steeds in portefeuille te hebben. Gerard Spong had de affaire van smeergelden in Suriname aan Marcel Haenen van nrc Handelsblad gelekt. Alsof dit nieuwswaarde had: er wordt in Suriname al honderd jaar met smeergeld gewerkt. Arie van den Kerkhof van de Koninklijke Marechaussee wil hem niet ontvangen, wat jammer is, want dan zou de zaak Klaas de Jonge zijn opgelost. Ik adviseerde hem met Roel Martens in Rotter-

[p. 127]

dam te gaan praten om meer informatie van binnenuit over Suriname te krijgen. Hij gaat dat doen.

Eduard kwam eten. Hij is gevraagd om vrijdag prins Bernhard, Ted Vernède en mejuffrouw Kokkie Gilles¹⁴⁶ aan boord te verzorgen als zij terugvliegen vanuit Zuid-Afrika. Hij kreeg vanochtend instructies hoe met de situatie om te gaan. We hebben fijn zitten praten. Gelukkig is hij afgevallen. Ik heb Ed tien pakken koffie meegegeven voor Peter.

Ischa Meijer sprak op televisie met Hofland, Freek de Jonge zit bij Theo van Gogh, Harry Mulisch bij Philip Freriks en eerder zag ik Annie M.G. Schmidt ook nog ergens voorbijkomen. Altijd dezelfde mensen.

146 Redactie: Maria Cornelia Gilles, de persoonlijk assistente en vertrouwelinge van prins Bernhard had als bijnaam Kokkie.

9 oktober 1993

Vierling belde. Hij is nog steeds wanhopig over Janmaat. Ik benadrukte dat hij moest kijken wie Janmaat in het zadel probeert te houden om zo het rechtse tij te keren.

Minister Jan Pronk voor Ontwikkelingssamenwerking geeft jaarlijks een half miljoen gulden aan het mensenrechtenbureau van Stanley Rensch in Suriname.¹⁴⁷ Het geld wordt vervolgens gebruikt om processen voor te bereiden tegen Desi Bouterse en de Surinaamse staat. Pronk is niet goed bij zijn hoofd.

147 Het Parool, 9 oktober 1993.

Trein naar Rotterdam

Hans Geerlofs kwam gisteren om zeven uur en vertrok om kwart over elf. Hij is verbaal, weet veel van kunst en heeft zijn mind uitstekend georganiseerd. Hij zag er in zijn gezicht opmerkelijk jong uit (hij verft zijn haar). Ik adviseerde hem te schrijven. Hij verhuurt de benedenetage van zijn woning en woont daardoor min of meer vrij. Richard Thieuliette is in orde, maar heeft nog steeds last van verlammingsproblemen.

Ik ben mijn map met leesmateriaal vergeten. Dat vind ik vreselijk, want dat betekent weer uren tijdverlies.

12:30 uur, trein naar Amsterdam

Heb lang met Roel Martens gesproken in Rotterdam. Morgenavond komt Jos Slats bij hem thuis. Roel werkt bij het Nederlands Economisch Instituut, waaraan 130 economen zijn verbonden. Hij gaat nu naar Guyana, waar Cheddi Jagan - die ik 30 jaar geleden van de vn kende - de scepter zwaait.¹⁴⁸ Hij zegt

148 Zie Memoires 1961-1963 en Memoires 1964-1967.

[p. 128]

dat Venetiaan en vakbondsleider Fred Derby het imf tegenhouden. ‘Derby begrijpt niet dat hij met die houding de hindoestanen in Suriname alleen maar rijker maakt.’ Roel is van mening dat het mensenrechtenconcept zou moeten worden uitgebreid met de clausule dat een regering niet ongelimiteerd geld mag drukken. Een bevolking heeft op die bescherming evenveel recht als op de clausule dat geen wilde executies mogen plaatvinden. Het moet een mensenrecht worden om de stabiliteit van de prijzen te beschermen tegen onbeperkt geld drukken.

‘Ik ben een imf-jongen, waar een verstandig macro-economisch beleid wordt gevoerd, waar over uitgaven rationeel wordt nagedacht, als over sparen in de toekomst. Wat zou het prettig zijn als de wereld of de Volkskrant hier oog voor zouden hebben.’ De 3,5 miljard gulden ontwikkelingshulp voor Suriname zijn een trauma en een nationale ramp geweest, meende hij. Daardoor is Suriname in de war geraakt. ‘Ze hebben gedacht dat het geld van hen was. Dat is het ook, en tegelijk ook niet. Die verwarring hebben Den Uyl en Pronk tot stand gebracht. De harde les van de ontwikkelingshulp zien we in de praktijk, zoals professor Van Dam steeds onderstreept. Het is best mogelijk dat Bouterse toch weer president wordt. De Nederlandse ambassadeur in Accra, Ghana, zou Jerry Rawlings moeten vragen om Bouterse uit te leggen, dat hij naar het imf moet luisteren en moet ophouden met zijn nationalistische praatjes. Er wordt momenteel halfslachtig over het imf gedacht. Fred Derby is eigenwijs en wil vasthouden aan regulering, waar de hindoestanen alleen maar rijker door worden. Er zijn natuurlijk ook wel gefortuneerde bosnegers, zoals Goedschalk en Bruma.’

Roel wist te melden dat R. Power van Surland nv nu les geeft in Deventer. De bananenplantages zijn thans staatsbedrijven. Ze vertegenwoordigen puur goud, meende Martens. Indertijd wilde ik betrokken worden door export van Surinaamse bananen naar Florida te helpen bevorderen. Roel bevestigde mijn mening dat Subhas Mungra (minister van Buitenlandse Zaken) een boef was.

Atta Mungra noemt zich consultant voor rijstboeren. Commandant Graanoogst is in de groentenexport actief. De heer Van Dijk, die met mijn broer Theo de levering van graniet naar Europa besprak, heeft zijn zaken verkocht omdat de banken de financiering staakten. De zoon van Desi Bouterse heeft een vistrawler, die voor zijn huis aan een steiger ligt. Een schoonzoon van Venetiaan leidt het houtbedrijf dat Roel vroeger samen met Harvey Naarendorp exploiteerde.

[p. 129]

Leiden-Sloterdijk

De trein is kapot en rijdt met de snelheid van een bromfiets.

15:45 uur, Westerkade

Minister Kooijmans noemde in de vn Boris Jeltsin ‘een moedige staatsman’. Nederland staat achter Jeltsin. Vaste prik. De man heeft geen idee van wat er in Moskou speelt. In een begeleidend propagandafilmpje zien we hoe de keurige Leidse professor op zondag ter kerke gaat. Zijn vader was gereformeerd, zijn moeder protestants. Wie kan dat wat schelen? Volgens hem gaat buitenlandse politiek om mensen, zoals hij ontdekte in de periode dat hij zich met mensenrechten bezighield. Kooijmans hierover te horen babbelen, amuseert mij. En wat doet deze minister voor de handhaving van mijn mensenrechten in Den Haag, om maar niet te spreken van de journalistieke vrijheid of zelfs burgerrechten?

Voorzitter Reinier Hopmans zegt in De Journalist dat het bestuur van de nvj zich bezorgd maakt over de kwaliteit van de journalistiek. Jammer dat de vaderlandse journalistiek zich niet bekommert om de kwaliteit van de figuren in haar bestuur. Verploeg blinkt niet uit, maar Hopmans is in mijn beleving een ware ramp. Hans Verploeg belde overigens dat hij een uur zou uittrekken voor een gesprek met Gijs van der Wiel om een oplossing te vinden.

11 oktober 1993

Gisteren voerde ik de verkeerde pincode in bij de bankautomaat, waardoor mijn bankpas geblokkeerd werd.

De badkamer wordt gemaakt. De man fluit, dus ik moet pianomuziek van Bach opzetten om de man stil te krijgen.

Michail Gorbatsjov heeft gezegd dat hij bereid is terug te keren in de politiek als het landsbelang dit zou vereisen. Hij schijnt overtuigd te zijn dat Jeltsin de komende verkiezingen zal gaan verliezen. Ik heb die mogelijkheid ook wel eens overwogen, maar het is wishful thinking. Gorbatsjov zal nooit op de bok van Rusland terugkeren, ook al wordt Jeltsin niet herkozen.

Felix Rottenberg schijnt voorstander te zijn van een paarse coalitie met PvdA, vvd en d66. Van Mierlo en Wolffensperger staan er nog sceptisch tegenover. Ik zie het niet zitten, want de socialisten en liberalen hebben totaal andere uitgangspunten.

Het artikel voor Gertjan van Beijnum is geschreven. Het kostte me teveel tijd.

[p. 130]

16:15 uur

Het cement in de badkamer is gestort, nu de tegels nog. Ed wees erop dat gedurende vijf van de zes en een half jaar dat hij hier woonde, zijn badkamer bij de jongen beneden had gelekt. Ik heb het nu eindelijk op kunnen laten lossen.

21:30 uur

Ben na een onrustige dag nog even naar de Adonis gegaan. Ik wilde eigenlijk niets tot ik na twee uur een Chinese jongen opmerkte, die subtiel hard en zacht kon zijn, helemaal in de roos. Had hem het liefst mee naar huis genomen.

12 oktober 1993

Gisteravond was er een talkshow van Maarten 't Hart. Ze proberen allemaal Adriaan van Dis te imiteren. Waar Joop van den Ende en consorten werkelijk naar zouden moeten zoeken, is niet een soort Van Dis maar iemand die een eigen persoonlijkheid heeft. Ik zou het ook niet kunnen, althans ik heb het nooit geprobeerd of de kans gekregen.

De schrijver Graa Boomsma heeft in het Nieuwsblad van het Noorden gezegd dat Nederlandse militairen in Indonesië geen ss'ers waren, ‘maar er wel mee konden worden vergeleken door wat ze deden.’¹⁴⁹ De man heeft gelijk, maar de advocaat-generaal van het Leeuwarder Gerechtshof, P.M. Roelse is in de gordijnen geklommen. Hij heeft een vervolging tegen Boomsma ingesteld, welke volgens mij geen kans van slagen heeft.

Ik hervat het dagboekwerk maar weer, al moet ik ook nog werken aan de toespraak voor de universiteit van Nijmegen.

Xaviera Hollander komt eten met een 27-jarige klm-piloot. Lennaert komt dan ook. We zullen zien. Ik houd er niet zo van, die drukte op een kamer van zes bij zes.

De tegelzetter rookte een vette sigaar. Ik belde zijn baas om hem te laten stoppen, na veel twijfel, de man werkt tenslotte om mij te helpen. Hij mengde bovendien vijf zakken cement in mijn kamer, wat voor een enorme stofwolk zorgde, zo erg dat ik er van moest hoesten. Ik haat het, want ik ben gewend op mezelf te zijn, maar het moest gebeuren. Buiten stormt en giet het. Allemaal shit dus.

Ik raakte zeer geïrriteerd door Vermeer, die soms ongenadig kan ouwehoeren, zoals trouwens alle advocaten. Toen hij ook nog benadrukte dat hij geen honorarium aan de nvj had gestuurd, als een soort super gunst, ging ik echt blaffen. Ik

149 nrc Handelsblad, 12 oktober 1993.

[p. 131]

schreef hem meteen een brief om me daarvoor te verontschuldigen.¹⁵⁰

Harry van Wijnen bij Jan Lenferink. Hij noemt de regie van Beatrix dermate strak dat schandalen zijn uitgesloten. Dat zou wel eens waar kunnen zijn. Het is in ieder geval Claus die de prijs betaalt, maar daar wordt natuurlijk over gezwegen.

Wanneer ze in Zuid-Afrika zouden uitzenden wat de avro nu uitzendt, over een buurt in Tilburg waar ze gewoon geen zin meer hebben in nog meer Turken, Antillianen en andere allochtonen in hun buurt, dan zou de boot aan zijn. De buurtbewoners vinden 20% allochtonen de grens. Nu wonen er 23%, daarom was bij een nieuwe toewijzing van een woning aan een Antilliaans gezin de woning kort en klein geslagen. Kamerlid van GroenLinks Lankhorst komt even vertellen dat de volkswijken wèl moet mengen, met mensen met verschillende leefstijlen. Mensen in de straat kunnen en mogen niet uitmaken wie er komen te wonen, aldus deze ‘linkse’ volksvertegenwoordiger. De man bazelt.

150 Zie bijlage 44.

13 oktober 1993

De rijksarchivaris zegt dat honderden kilometers archieven vernietigd zullen moeten worden. Ik sta nog steeds doodsangsten uit voor mijn dagboek. Wie zegt mij dat mijn levenswerk niet door de opvolgers van Kees Thomassen en Ad Leerintveld zal worden vernietigd?

Elfra Erasmus zendt weer een lading artikelen uit Johannesburg. Inkatha-leider Mangosuthu Buthelezi en Zoeloekoning Goodwill Zwelithini hebben ter gelegenheid van de 165^ste sterfdag van Zoeloekoning Shaka in redevoeringen gefilosofeerd over gewapend verzet van KwaZulu-Natal in geval de voorgenomen Transitional Executive Council (tec) het bestuur van de provincie zou overnemen. Wat ik trouwens niet wist, is dat de grootvader van Gatsha al eerste minister van de Zoeloes was. Jos Slats liet weten veel van zijn lange gesprek met Roel Martens te hebben geleerd. Hij gaat proberen met een fotograaf naar Schiphol te gaan als Bernhard terugkeert, om te achterhalen wat hij in Zuid-Afrika heeft gedaan.

Martin van Amerongen schreef me dat De Groene Amsterdammer mijn artikel over Gorbatsjov niet ging plaatsen, want hij vond dat ik teveel politiek bedreef.¹⁵¹

René Zwaap schrijft over Gisolf, de nieuwe president van de Amsterdamse rechtbank, ‘dat hij op voorhand al schijnt te we-

151 Brief d.d. 12 oktober 1993.

[p. 132]

ten wie hij als mediarechter in het gelijk zal stellen: nooit de journalist.’¹⁵² Lekkere boel.

152 De Groene Amsterdammer, 13 oktober 1993.

14 oktober 1993

Lex Poslavsky schreef dat hij toch niet naar Lourdes was geweest. Hij was te zwak om zo'n reis te kunnen maken.

Ik heb de Leeuwarder Courant een brief geschreven over de affaire Boomsma, waarin ik pleit voor de vrijheid van meningsuiting en bovendien Boomsma's constatering onderschrijf.¹⁵³ Ik heb Erik Jurgens een brandbrief geschreven. Er gebeurt weer niets. Eén maand geleden liet Hans van der Voet (rvd) weten het een goede gedachte te vinden via Gijs van der Wiel (zijn voorganger) een bemiddeling van start te doen gaan. Die start is nog steeds niet gemaakt. Advocaat Vermeer zond er een fax over aan Verploeg om dit te kunnen bespreken, maar kreeg geen antwoord. Daarom belde de secretaresse van Vermeer naar de nvj, waar zij te horen kreeg dat Hans Verploeg vrijdag naar het buitenland vertrok. Noch de secretaresse van Vermeer, noch juffrouw Speet, secretaresse van de nvj, kwam op de gedachte een acceptabele tijd voor een gesprek te prikken. Het maakte me woedend.

Ik bedacht me later dat Verploeg naar Zuid-Afrika zou gaan. Hij heeft het me nota bene zelf verteld. Ik heb dit meteen aan Vermeer laten weten.

153 Zie bijlage 45.

15 oktober 1993

Voor het eerst de kachel aan. Ed heeft de vlam, zes weken te vroeg aangestoken. Ik heb vannacht geen oog dicht gedaan vanwege Verploeg en de nvj.

De bouwvakkers aan de overkant kunnen niet meer metselen zonder vanaf zeven uur een radio keihard aan te hebben.

Vermeer stuurde me nog even een zijn plan van aanpak voor het getuigenverhoor over mijn uitzetting uit Zuid-Afrika.¹⁵⁴

154 Zie bijlage 46.

Ziekenhuis

Werkverschaffing. Een Iraanse dokter kijkt eerst. De jeuk op mijn rug blijkt een ordinaire eczeemuitslag te zijn.

Verploeg was niet meer op kantoor, dus ik liet mijn brief voor hem achter.¹⁵⁵ Ik ergerde me groen en geel en dat liet ik zijn secretaresse Elly Speet duidelijk merken.

155 Zie bijlage 47.

[p. 133]

Eenmaal thuis kreeg ik al een ultimatum van Verploeg binnen, vanwege het schofferen van zijn secretaresse en het niet betalen van mijn lidmaatschap. Typisch voor de mind van Verploeg om die twee in een adem te noemen. Nu begrijp ik ook waarom Klinkenberg niet meer aan de telefoon komt. Natuurlijk zend ik Speet meteen excuses: Lenin deed ook een stap terug in Brest-Litovsk!

Time onderstreept dat het Amerikaanse publiek wel een foto van een dode, ontblote Amerikaan te zien kreeg, die aan een eind touw door de straten van Mogadishu werd gesleept, ‘but they did not see puctures of Somali casualties.’¹⁵⁶ Altijd hetzelfde liedje. Wanneer Amerikanen sneuvelen, dan is de wereld te klein. In Israël heerst een soortgelijke misvatting. Palestijnen of Somaliërs zijn mensen van een andere, mindere rangorde. Daarom dienen dode Amerikanen en dode Israëliërs tienvoudig gewroken te worden.

156 Time, 18 oktober 1993.

Trein

Ik ben op weg naar Nijenrode voor de prins Bernhardlezing. Weer een dag het raam uit, al ben ik blij dat ik het toch heb doorgezet. Het is eigenlijk opmerkelijk dat ons voornaamste op het buitenland gerichte instituut, een lezing organiseert die de naam draagt van de hoogst geplaatste Nederlander die ooit voor de hele wereld van corruptie werd beschuldigd. Niet bepaald een slimme reclamestunt.

Nijenrode

Intussen spreekt het op Nijenrode gebruikte toiletpapier boekdelen van de ware aard van Nederlanders: het goedkoopste schuurpapier. De heren die zijn komen opdraven sieren zich met stropdassen met een n boven het wapen, in vooral double-breasted begrafenispakken. Ik verbaas me over het universiteitsblad Sum, vol met seks en satire, porno en zelf een naakte centerfold. Neelie Kroes opende de bijeenkomst, waarna Onno Ruding de lezing hield. Het was ondragelijk saai en vervelend. Ik ben dan ook vervroegd vertrokken.

17:30 uur, Westerkade

De Klerk en Mandela krijgen samen de Nobelprijs voor de Vrede 1993. Dat hebben ze ruimschoots verdiend.

[p. 134]

23:30 uur

Een jonge kerel zit bij Theo van Gogh op televisie te vertellen hoe Sigmund Freud misschien een geniale verteller was, maar ook een gepatenteerd leugenaar. Hij zegt dat de Weense psychiater dacht patiënten met cocaïne te kunnen genezen. Volgens deze jongeman zou Freud in zijn brieven door de mand zijn gevallen. Theo luistert uitstekend en is authentiek.

02:00 uur

In Argos vanavond had ik een in leer verpakte kerel in mijn vingers, misschien 25 jaar, helemaal bloot onder het krakende leer, mooi lang haar, laarzen, een ketting van schakels om zijn nek, ik kon letterlijk alles met hem doen wat ik wilde. Trek je aan zijn haar zijn hoofd naar achteren, zijn armen blijven slap langs zijn lijf hangen. Ik deed zijn leren broek los, blote billen maar wat verwacht hij dan? Er kwam een andere hengst langszij, die me meteen greep en ruig begon te stoeien. Dat was meer mijn cup of tea.

16 oktober 1993

Eduard belde bij terugkeer uit Zuid-Afrika. Hij zei dat Peter er fantastisch goed uit had gezien. Peter was ontspannen geweest en ze hadden een heerlijke tijd gehad. ‘Als Edwin er is,’ zei hij, ‘wordt Peter nerveus en loopt constant heen en weer naar de keuken, omdat Edwin een Shakespearedrama opvoert over de dood van Swanie van Heerden, zijn oom. Niemand kan verder een gesprek voeren. Toen Edwin naar Londen ging, was Peter super.’ Ed bracht een kleine koffer met brieven van mij aan Peter mee, zoals ik had gevraagd, omdat ik eigenlijk al mijn brieven aan Peter in de Koninklijke Bibliotheek bij mijn dagboeken wil voegen. Iedereen verwacht een burgeroorlog in Zuid-Afrika. Ik ben er nog niet zo zeker van. Hetzelfde in Rusland. Ik denk niet dat het zover komt.

Eduard had prins Bernhard (82) aan boord gehad. Hij heeft Parkinson en schudt permanent met zijn hoofd. Hij wilde bij de landing in de cockpit zitten. Hij at bijna niets. Eduard moest hem wakker maken. Hij dronk roze champagne. Voor ontbijt vroeg hij om koud bier. ‘Dat is voor zijn prostaatproblemen,’ aldus Ed. Hij werd door vijftien personen uitgeleide gedaan, wat hem behoorlijk scheen te irriteren. Hij vroeg om vijf ochtendbladen, inbegrepen de International Herald Tribune. Secretaris Ted Vernède had wat geflirt met een stewardess.

Paul de Leeuw, die ordinaire basterd, zit de islam belachelijk te maken. Hij heeft een wit kalotje op, is in een moskee en likt

[p. 135]

aan de kralen tussen zijn vingers, wat van een onvoorstelbare grofheid getuigt jegens mensen die de beweging met de vingers langs de kralen als heilig beschouwen. Het televisiepubliek vindt het natuurlijk allemaal prachtig.

De Telegraaf opende vanmorgen met het bericht dat 44,8 procent van de havo- en vwo-leerlingen er racistische ideeën op nahouden. Verwondert me niets, maar wel altijd een grote bek over Zuid-Afrika hebben.

Neckerman zet de zaak tegen mij door. Hoe kan dit nou? Jan Cremer doet alsof ik hem die brief nooit heb geschreven en antwoordt niet.

Ik vind het een ramp dat Aart en Willemijn morgen komen en het kind dat altijd huilt ook nog meenemen. Eigenlijk zou ik een paar maanden niemand willen zien en alleen maar schrijven. Een Amerikaanse piloot die zich boven Somalië heeft gedragen als de vliegers van Hermann Göring boven Nederland, is in Kentucky als een held ontvangen. Men wilde zelfs niet speculeren over hoeveel Somaliërs het leven hebben gelaten in de jacht van Clinton op krijgsheer Aidid. Intussen heeft de Amerikaanse president oorlogsschepen naar Haïti gezonden om de Amerikaanse quisling-president Aristide weer in het zadel te helpen.

17 oktober 1993

De Russen dumpen atoomafval in de zee ten noorden van Japan. Het gaat om vloeibaar kernafval van atoomonderzeeërs van de Stille Oceaan-vloot. Ze zullen de komende weken nog eens 900 ton van dat rampspul gaan lozen. Wie stopt ze? Het is de grootst denkbare waanzin en het gebeurt. Alleen boten van Greenpeace schaduwen wat Moskou daar uitvreet. Daar zou onze vloot naartoe moeten.

Ik heb Erik Jurgens geschreven over de schulden met Diners, de zaak met Neckerman en enkele belastingaanslagen wat een faillissement steeds dichterbij brengt. Ik heb hem ook geschreven dat Vermeer me duidelijk heeft gemaakt dat een faillissement alles behalve gunstig is, wat Erik en ik eerder dachten. Ik wil van Erik wel eens weten hoe het staat met het voorstel van Van der Voet.

Wim Vreeswijk belde en zei van mening te zijn dat Harry Mens, makelaar in Lisse, wel eens in staat zou kunnen zijn om in het Nederlands Blok te stappen.

Ik ben verbaasd dat mijn vriendin Aida Parker in haar nieuwsbrief generaal Constand Viljoen een mogelijke Pinochet voor Zuid-Afrika noemt. Daar geloof ik niets van.

[p. 136]

Aart en Willemijn zijn geweest. Marlous wordt een leuk kind. Ze gedroeg zich voorbeeldig. Het was toch weer gezellig.

18 oktober 1993

Stralend zonnig, koud weer. In Thermos was Bennie Becht er, en ik mocht gelukkig zonder betaling naar binnen. Zalig.

In Den Haag zijn ze echt gek geworden. Ze willen een fregat naar Haïti sturen ter ondersteuning van de Amerikaanse waanzin.

Er was een brief van mijn dierbare Jonathan Raymond. Hij denkt zelfs aan mijn dagboeken.

Peter belde uit Johannesburg om te bedanken voor alles wat Ed uit Amsterdam had meegebracht. Hij had Griekse lekkernijen voor Eduard gehaald, die vanwege zijn huidige dieet er niets van had kunnen eten. Hij leek haast vrolijk nu hij alleen en zonder Edwin is.

Eindelijk belde Erik Jurgens. Hij vroeg of ik mijn schuld van Diners Club niet van vrienden kon lenen. Deze 3.299 gulden is wel erg veel, dat kan dus niet. Hij zei nu niet al te optimistisch te zijn over bemiddeling door Gijs van der Wiel. Hij had helemaal geen belangrijk bezoek met Hans Verploeg aan Den Haag gebracht, dat over mij was gegaan, zoals Wim Klinkenberg me had verteld. Het onderwerp was Bosnische journalisten geweest. Ik heb Erik onomwonden duidelijk gemaakt geen enkel vertrouwen in de nvj of Hans Verploeg te hebben. Ik hield Klinkenberg buiten schot, die zo langzamerhand blij mag zijn dat hij nog in het nvj-bestuur zit. Dat hij met deze basterds mee wil dansen!

Ik schreef Hans van der Voet in reactie op de negatieve mededeling van Jurgens of ik hem voor een keer zou kunnen spreken.

19 oktober 1993

Casper belde. Toen hij over ene Elvira begon heb ik hem een lezing gegeven van de situatie geen soap te maken met een juffrouw aan de overkant.

Belde Arie van den Kerkhof om te vragen wat hij ervan dacht als we Bijvoet als getuige zouden oproepen. Zijn reactie was totaal negatief. ‘Heb jij Bijvoet boeken geleend,’ vroeg hij.

‘Nee, ik heb hem wel enkele boeken cadeau gedaan.’

‘Zou het kunnen dat je in een ervan een geheime boodschap heb laten zitten?’

Ik was met stomheid geslagen. ‘Arie,’ zei ik, ‘ik heb nog nooit in mijn leven een geheime boodschap verzonden. Mijn

[p. 137]

leven is totaal open en ik heb een dagboek om dit te bewijzen.’ Ik vertelde hem vervolgens hoe de huismeester, onze lieve Sue, meer dan eens met twee heren was binnengekomen, die het gebouw zogenaamd wilden kopen. Ze namen daarbij boeken uit mijn kasten en keken erin. Weet ik veel wat ze hebben uitgevreten. Er was trouwens ook ingebroken in de flat toen ik een paar maanden terug in Holland was.

Arie vertelde tweemaal bij Bijvoet en zijn vrouw Hermiene, die de kostwinner is, te hebben gelogeerd. Nadat hij, Bijvoet, ook onaardig over mij aan Arie had geschreven, heeft hij vervolgens Paul links laten liggen. Ik maakte het grapje: van mij mag hij een grootkruis Nederlandse Leeuw hebben, want hij heeft me in contact met jou gebracht. Ik heb Bijvoet een briefje geschreven of hij getuige wilde zijn in mijn proces en 10 november naar Amsterdam kan komen.¹⁵⁷

Er kwam een glibberige brief van Carel Enkelaar over het materiaal dat ik in de jfk-affaire voor de nts en nos maakte, waar ik oorspronkelijk 50 procent rechten kon doen gelden over de inkomsten. Eigenlijk is hij altijd zo geweest.¹⁵⁸

Ik ben opgewonden dat Paul Bijvoet vrijwel meteen antwoordde. Maarten bij Mets belde door dat Bijvoet bereid was te komen en te getuigen.¹⁵⁹ Ik heb direct Vermeer gebeld. Die heeft een bevestiging gemaakt voor Den Hertog dat wij 12 november met getuigen komen, inbegrepen uit Zuid-Afrika.¹⁶⁰ Vermeer heeft ook Jan Cremer de wacht aangezegd.¹⁶¹ We zullen hem in rechten moeten aanspreken.

Jos Slats belde. Bernhards reisje was niet geheim en was aangekondigd door de rvd. Gelukkig, want dan kan Ed niet in de problemen komen door die informatie aan mij door te geven. De toespraak voor Nijmegen komt langzaam maar zeker van de grond.

157 Ik teken er nu in 2002 bij aan dat ik beter naar Arie had kunnen luisteren. Bijvoet werd een ramp.

158 Zie bijlage 48.

159 Zie bijlage 49.

160 Zie bijlage 50.

161 Zie bijlage 51.

20 oktober 1993

Gisteravond kwam Xaviera Hollander met Romke (27), een timmerman uit de Staatsliedenbuurt, voor een hapje naar de Westerkade. Ook Eduard en Lennaert Post waren aanwezig. Haar verhalen zijn in het begin van de avond vermakelijk, maar dan treedt David Ricardo's wet van de afnemende meeropbrengst in werking. Ze is voor kinky seks en vind het opwin-

[p. 138]

dend om Drambuie over een pik te gieten en er vervolgens een lucifer bij te houden. Ik vind haar best aardig, maar haar chip is compleet gevuld met seks-shit. Het timmermannetje was een type om wel eens in je vingers te krijgen.

Bijvoet belde net uit Johannesburg op en bevestigde dat hij zal komen. Ik zei hem dat hij 9 november klaar moest zijn om hierheen te komen, maar geen uitgaven te doen en te wachten op mijn bericht.

Brief van hoofdredacteur H.J. Kuyt van De Gelderlander. Ik had gesolliciteerd - voornamelijk om de reactie te peilen - op een advertentie voor een correspondentschap in Moskou. Vanwege ‘de moeilijke economische omstandigheden waarin de dagbladen verkeren’ en het feit dat er al een sollicitatieronde aan de gang is, was er geen plaats voor mij.¹⁶²

Eduard vertelde gisteravond dat hij erbij was toen Jan Cremer me uitnodigde om mee naar Hongarije te gaan. Jan had mij vooral uitgenodigd omdat ik degene was geweest die hem in Boedapest aan de nodige contacten had geholpen. Nog erger: Jan had ook Eduard meegevraagd naar Hongarije. Ik was het vergeten, maar dat is inderdaad gebeurd. En nu dus een proces om die uitnodiging. Vanavond aten we bij Poek Zumpolle en een vriendin, Kiki Idenburg. Soms herken ik Ed niet, want hij lijkt sterk te veranderen.

162 Brief d.d. 18 oktober 1993.

21 oktober 1993

Hans van der Voet wil met een persoonlijk gesprek wachten. Eerst moeten Verploeg en Gijs van der Wiel samen spreken, wat op 27 oktober zal gebeuren.

Folkert Jensma bericht dat de navo in principe bereid is landen van het voormalige Warschaupact als volwaardig lid toe te laten.¹⁶³ Ik ben het daar faliekant mee oneens. Daarmee overspelen we onze hand en dat zal in de toekomst tot nieuwe conflicten leiden. Of denk ik nu ouderwets?

Vierling is urenlang bij Florrie Rost van Tonningen in Velp geweest. ‘Ik heb het marmer al besteld,’ grapte hij, doelend op het maken van een standbeeld. Nu gaat Henry Brookman naar haar toe. Florrie is werkelijk nog behoorlijk aan de gang.

163 NRC Handelsblad, 21 oktober 1993.

22 oktober 1993

Vischjager zou me vandaag meenemen naar een bijeenkomst met Van den Broek. ‘Ik heb slecht nieuws,’ belde hij zojuist. Hij gaat bij nader inzien toch alleen, maar hij zal me meene-

[p. 139]

men naar Brinkman. Ik luister maar, en zeg niets - ook niet dat ik om 13:30 uur Gijs zal ontmoeten.

Ik had een buitengewoon plezierig gesprek van anderhalf uur met Gijs van der Wiel op het Centraal Station. Hij wilde een visje aanbieden, maar ik nam een groentesoepje. Hij zette uiteen dat het Marga Klompé was geweest die voor de rehabilitatie van Joris Ivens had gezorgd. ‘Het was ook bezopen, want we gebruikten bij de rvd al die jaren wel zijn films.’ Ivens had het voordeel dat een belangrijk deel van de toenmalige rijksambtenarentop achter Ivens stond. In mijn geval kan je stellen dat de top van koloniale diehards eigenlijk pas nu van het ambtelijke toneel is vertrokken. Hij noemde dat gunstig en in mijn voordeel. Hij stelde als voorwaarde voor een bemiddeling, eerstens dat hij pas na een uitspraak van de rechter actief wilde worden. Ten tweede moet exact zijn status bepaald zijn, dus het moest duidelijk zijn of hij optreedt namens de nvj. Gijs is ontzettend dik geworden. Hij bestelde voor zichzelf wel een volledig vismaaltje, maar at slechts een fractie op van wat hij had laten serveren. Hij deed zoveel moeite niet op zijn shirt of das te morsen, dat ik hem mijn servet gaf ter bescherming ervan.

Frits Bolkestein heeft bakzeil gehaald bij het uit elkaar spelen van het cda en de PvdA.¹⁶⁴ Volgens Frits stonden Kooijmans en Pronk lijnrecht tegenover elkaar in het debat over de opvang van immigranten in Nederland. Misschien is het zelfs wel waar ook, en schrijft nrc Handelsblad dit om zelf tweedracht te zaaien. Kooijmans, die ook niet aan zijn eerste leugen is gebarsten en voor zijn tweede niet is opgehangen, zei dat hij ‘met de beste wil van de wereld’ geen verschil van inzicht kon ontdekken. Moslims zijn in rep en roer over de grofheden van Paul de Leeuw. Ik heb daar een stukje van gezien. Ik vroeg me direct al af hoe ze zoiets plomps en primitiefs bij de vara kunnen laten passeren. De Islamitische Raad Nederland (irn) en tal van moslimorganisaties hebben naar de vara gebeld. Het verhaal is dan dat Paul alles en iedereen op de hak neemt, dus waarom niet mohammedanen. Die jongen mist iedere fundamentele beschaving.

Er is een dichtertje opgestaan, Serge van Duijnhoven, geboren in 1970, wat schoonheid betreft in de Frans Kellendonk-klasse. Ik zou hem best willen ontmoeten, maar verder niet lezen. Guus Middag bericht in de nrc over Serge's nieuwe boek Het paleis van de slaap.¹⁶⁵ Middag noemt

164 NRC Handelsblad, 22 oktober 1993.

165 Serge van Duijnhoven, Het paleis van de slaap, Prometheus, Amsterdam, 1993.

[p. 140]

hem een ‘vroegoude geest’. Ik zou een eigen mening willen vormen.

In Utrecht werd een concert uitgevoerd op twintig vleugels ten behoeve van een muziekinstrumentenfonds. Had ik bij willen zijn.

Julius Vischjager heeft hier in Amsterdam tijdens een bijeenkomst minister Hans van den Broek op de man af gevraagd, of hij de minister en mij bijeen kon brengen. Het antwoord: ‘Dat overleef ik niet.’ Julius schijnt ook de kwestie Klaas de Jonge te hebben genoemd en de clandestiene wapens naar Zuid-Afrika. Hij is voor dat onderwerp blijkbaar ook als de dood. Van den Broek had tegen Vischjager gezegd, dat toen hij nog staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken was, ik al om financiële bijstand zou hebben gevraagd om te kunnen procederen. Hij is gek.

Ibrahim verscheen. Een lieve, zachte jongen, 27 jaar, getrouwd met een oudere schilderes, waar hij veel ruzie mee heeft, maar hij moet een paspoort hebben. Hij is de oudste van drie kinderen en telefoneert met thuis. Vrachtrijder en magazijnbediende in Mijdrecht, 06:45 uur op en anderhalf uur in de bus. Terug hetzelfde. In niet al te lange tijd waren we in bed.

Theo van Gogh heeft de vervolgde journalist Graa Boomsma in zijn programma. Ik zal de hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant vragen of mijn brief nog wordt geplaatst. Theo spreekt over ‘die idioot in Leeuwarden’ en hij heeft gelijk. Boomsma beklaagde zich dat ‘de journalistiek’ zweeg. Dat is dus niet waar. Ik ben hem te hulp gekomen.

23 oktober 1993

Ibrahim had een mooi glad lijf, zalige reet en een medium zeer kromme pik. Eigenlijk willen Marokkanen naar Amsterdam, zoals wij na 1945 naar New York wilden, om nooit meer terug te gaan. We zijn hun droom en hij trouwt met een oudere schilderes om zijn plan uit te voeren.

Ik heb al weer drie telefoongesprekken met Vischjager achter de rug, onvermijdelijk als regen.

Er is keet tussen Eurocommissaris Van den Broek en premier Lubbers ontstaan over het voornemen van Lubbers de Europese besluitvorming over het vestigen van eg-instellingen te blokkeren, wanneer Nederland bij de verdeling ervan achter het net vist.¹⁶⁶

Commissaris Eric Nordholt van Amsterdam heeft commotie

166 Het Parool, 23 oktober 1993.

[p. 141]

veroorzaakt in Den Haag met de mededeling dat politieke partijen door criminele organisaties zijn geïnfiltreerd. Lekkere boel. Het zou wel eens waar kunnen zijn.

Kreeg van Vermeer de afwijzing van mijn bezwaar door Buitenlandse zaken vanwege mijn uitzetting uit Zuid-Afrika binnen.¹⁶⁷

167 Zie bijlage 52.

20:00 uur

Ik heb zojuist met Peter gebeld. Hij had de artikelen die ik hem had gestuurd gelezen, en las net een brief van Ed over zijn recente bezoek aan hem.

Vanmiddag kwam danser Tasio Ferrand langs. Hij blijft een prachtige jongen. Bracht foto's mee. Hij is nu 25 en wordt volwassen. We hebben ontspannen en lang zitten praten. Hij gaat woensdag mee naar het feest van Jan Mets.

24 oktober 1993

De nieuwe stunt bij de Warmoesstraat is om van fietsen die op slot staan, de banden leeg te laten lopen. Ik ging gelukkig vroeg naar huis en lag om 02:00 uur in bed.

14:30 uur

Lange, heerlijke ontmoeting met Volodja Molchanov. Hij was met zijn vrouw Consuelo en een cameraploeg op pad in de buurt van het comecon-gebouw in Moskou, toen er plotseling van alle kanten werd geschoten. Alleen een boer als Jeltsin kan volgens hem opdracht geven het parlementsgebouw te bestormen. Maar Volodja zei ook dat er inderdaad levensgevaarlijk fascisten in het Russische Witte Huis zaten ‘die tot alles in staat waren.’

Er zijn nu 70 tot 80 politieke groeperingen in Rusland. Volodja en Consuelo hebben met Kerstmis nog bij mijn goede vriend Vladimir Lomeiko gelogeerd, ambassadeur bij unesco in Parijs. Ik wist niet dat Lomeiko een Wit-Rus was. Hij staat op de nominatie om ambassadeur van Wit-Rusland in Moskou te worden. ‘Eigenlijk,’ zei Volodja, ‘zijn we blij dat we Russisch-Azië kwijt zijn. We blijven sowieso een grootmacht.’ De meeste voormalige medewerkers van Georgii Arbatov zijn overzee en de helft van de denktank werd aan een Amerikaanse public relations-bedrijf verkocht uit geldnood. Onvoorstelbaar. Van Jermen Gvishiani hoort niemand meer iets. Evgeny Velikhov laat nog wel van zich horen. Volodja betreurt het dat

[p. 142]

ze de Baltische staten als venster op het Westen kwijt zijn. ‘Oekraïne is voor ons als onafhankelijk land een gevaar. Bovendien is een op de drie Russen met Oekraïners getrouwd en vice versa. Bij apn Novosti zijn 1.500 mensen ontslagen. Maar Tamara Sachnazarova is er nog. Mevrouw Vladimir Opalev - haar man behoorde dus inderdaad tot de kgb toen ik hem op Amerbos ontving - bedient het krantenwinkeltje in het apn-gebouw.

Volodja maakt iedere twee maanden een documentaire van twee uur voor televisie. Hij was net in Abchazië en de Kaukasus geweest. Hij had een film gemaakt van de training - tot bloedens toe - van Russische rode baretten en zei dat het er zeer ruw aan toeging. Het was een oefening van een Spetsnazbataljon. Hij liet foto's zien. Ik heb er een van gekregen. Als hij vervolgens vertelt dat er de laatste maanden in Moskou 128 Rolls Royces zijn verkocht, bekruipt me een buitengewoon onaangenaam gevoel. Er zouden momenteel meer Mercedes Benz auto's in Rusland worden verkocht, dan in Duitsland zelf. Hij erkende dat dit ten koste van de massa plaatsvond, en benadrukte dat ik me geen voorstelling meer van Rusland zou kunnen maken, waar ik al zes jaar niet meer ben geweest.

Het elfde deel van het dagboek van Hans Warren is verschenen. Een pagina in Het Parool. Eens zal ik hem inhalen. Ik heb Hans Verploeg geantwoord op zijn ultimatum.¹⁶⁸ Er ligt een duidelijke afspraak met nvj dat mijn schuld aan hen direct zal worden betaald wanneer een schadevergoeding rond is.

168 Zie bijlage 53.

25 oktober 1993

Volodja vertelde dat Mischa, de jonge econoom die in zijn flat woonde en ik ook heb gekend, een stinkend rijke oliehandelaar is geworden.¹⁶⁹ ‘Die heeft in een jaar zoveel gestolen,’ zei Volodja, ‘dat zijn gezin in de vs is, waar hij een huis heeft gekocht. Hij heeft altijd een attachékoffertje vol met dollars bij zich. In ieder geval genoeg om de douane om te kopen. Ons land is nu totaal corrupt geworden,’ zei hij. Jeltsin heeft Volodja onlangs een lintje gegeven voor een film die hij had gemaakt. ‘Het embleem van Lenin is nu vervangen door een kruis.’ Volodja had in het Georgische paleis op het Kremlin een paar dingen tegen Jeltsin gezegd, ‘maar hij stond stom te grinniken.’ Volodja had ook uit Litouwen een onderscheiding voor een film gekregen. Er waren nu in Moskou meer bedelaars op straat dan in Marokko en vooral ook het aantal mensen

169 Zie ook Memoires 1979-A.

[p. 143]

met geslachtsziekten en infecties neemt schrikbarend toe. ‘Ik voel me in New York veiliger dan in Moskou,’ zei hij. ‘De noodtoestand mag nog een tijdje blijven, want ze hebben duizenden profiteurs opgepakt en naar de Kaukasus teruggezonden.’

Ik concludeerde dat Volodja, in tegenstelling tot vroeger, nu Jeltsin steunt. Moskou wordt tegenwoordig zelfs vanuit voormalig Sovjet-Azië met atoomwapens bedreigd, wanneer Rusland niet aan de wensen van sommige oliestaten tegemoet komt. ‘Als jij nu naar Rusland komt Willem, dan krijg je hoofdpijn en word je helemaal gek. Je zult het totaal onbegrijpelijk vinden.’

Toen ik tegen Volodja zei dat ik het betreurde dat de ussr uit elkaar was gevallen, zei hij met zachtere stem dan voorheen: ‘Ik ook.’ Hij lichtte toe dat de Gorbatsjov-Jeltsin omwenteling voor oude mensen een ware ramp was. Het pensioen van zijn eigen moeder is 18.000 roebel. Een keer uit eten met Consuelo kost in Moskou 125.000 roebel. Ik herinner me de tijd dat een roebel en een dollar ongeveer evenveel waard waren.

Maar het is niet alleen de inflatie die een ramp is voor oudere mensen. De oudere generatie heeft zich kapot gewerkt om de Sovjet Unie tot een grootmacht op te bouwen. Drie generaties Russen hebben gigantische offers gebracht en nu is alles in duigen gevallen. Zij kunnen zich alleen maar de minimale levensbehoeften permitteren. ‘Het is wel zo dat als we uit het theater komen, we doodsbang zijn op straat. Het is nergens meer veilig in Moskou.’ Nadat ik had gezegd wel naar Rusland te willen komen, antwoordde hij: ‘Aan twee weken heb je niets en na twee maanden zou je dood zijn.’ Hij ging bij die afschuwelijke Alexander Münninghoff logeren, die blijkbaar jarenlang correspondent in Moskou was, Russisch spreekt als een Rus (zegt Volodja) en er is geen Nederlandse journalist die zoveel over Rusland weet als hij. Toch vertrouw ik die man voor geen cent. Volodja had een feest bij Derk Sauer, de fameuze hoofdredacteur van The Moscow Times, bijgewoond. De hele nouveau riche van Moskou, inbegrepen een aantal sjieke hoeren, waren aanwezig geweest. ‘Die dames hebben heel wat meer geld dan ik,’ aldus Volodja. Op de school van zijn dochter Anja was een jongen doodgeschoten. ‘Als je luistert waar onze kinderen nu over spreken, dan gaat het over moorden, schieten en dollars. Vroeger gingen ze naar pionierskampen.’

Volodja zag mijn boeken over Henry Kissinger op de plank staan en vertelde dat hij met drie collega's hem in Moskou had

[p. 144]

geïnterviewd. Intussen zat hij tijdens ons gesprek steeds te zeuren of ik meer wijn in huis had. Alle Russen zijn alcoholisten. Ik heb gezegd: ‘Je had ook een fles wijn mee kunnen brengen.’ Ik dacht eigenlijk: fuck you. Ik ga nu geen geld aan dat soort zaken besteden. Ik heb het niet.

Volodja zei Jan Cremer niet te hebben gebeld, maar iets zei me dat het niet waar was. Ik heb jaren geleden de Cremers en Molchanovs samengebracht. In de affaire van de Alerdinck Foundation en de keurige mijnheer Frans Lurvink heeft Volodja ook zijn eigen belangen laten prevaleren boven waarachtige loyaliteit. Ik begreep dit in zijn toenmalige positie wel, maar ik heb dus mijn vraagtekens. Bij wie niet?

Op mijn vraag hoe het mogelijk was geweest dat generaals en officieren, opgeleid in het leger van de cpsu op andere eenheden van het leger het vuur hadden kunnen openen, antwoordde hij: ‘Ze kennen nu de waarde van de dollar.’ Hoe verschrikkelijk die uitspraak was, scheen aan hem voorbij te gaan. Misschien is Volodja ook wel aan die quasi Amerikaanse toestanden in Rusland gewend geraakt. Hij spreekt over Rusland als een land van dieven en moordenaars. Dat moet tot rampen leiden. Hij vertelde ook dat Russische rode baretten in Angola hadden voorkomen, dat 7.500 Cubanen Zuid-Afrika waren binnengetrokken om het anc te helpen tegen Pretoria.

Hij vroeg tussen neus en lippen wat er tussen Jan Cremer en mij was gebeurd. Ik probeerde het hem uit te leggen, maar hij zei: ‘Jammer dat je met al je vrienden ruzie hebt.’ Waar hij dat vandaan haalde, mag Joost weten. We namen afscheid bij het Concertgebouw en hij omarmde me bijna hartstochtelijk.

Vischjager belde om mee te delen dat hij Hans van den Broek had geciteerd in het nieuwe nummer van de Daily Invisible. Hij vertelde verder door de bvd te zijn benaderd. Ik blijf het als een compliment beschouwen dat ze niet in mijn buurt durven te komen.

De cia heeft president Jean-Bertrand Aristide van Haïti een geestelijk gestoorde man genoemd. President Bill Clinton noemde deze beschuldiging ‘ongegrond’. Zoveelste onfrisse Amerikaanse zaak.

De televisie staat bol over corruptie overal. Amsterdamse advocaten worden afgeluisterd en er wordt gezegd dat een aantal advocaten de telefoon niet vertrouwt. Lubbers, Kooijmans en Docters van Leeuwen zijn zelf corrupt. Ze zijn nu zo gek geworden in Amsterdam dat de Zwarte Pieten van Sinterklaas gekleurde gezichten zullen krijgen, half wit en half groen. Het wordt van kwaad tot erger.

[p. 145]

26 oktober 1993

Ben Scholtens, mijn goede vriend in Suriname die wel eens bij me kwam slapen in Hotel Torarica, is door drie jonge bosnegers vermoord. De politie denkt dat het om een roofmoord gaat, wat kan, maar het zou ook een andere affaire kunnen zijn.¹⁷⁰

Pax Christi wil dat Nederland aan Indonesië excuses maakt voor de politionele acties in het oude Indië. Lubbers heeft vanuit Bangkok laten weten hier niet voor te voelen. De premier zegt dat Nederland helemaal niet met een onverwerkt oorlogsverleden zit en voegde eraan toe: ‘Ik zit er niet mee.’¹⁷¹

Oud-minister van Defensie, Henk Vredeling, vertelt met onverholen trots bij nova, dat hij in z'n eentje had besloten wapens naar Israël te zenden, zonder de premier en Buitenlandse Zaken in te lichten. Het was toentertijd voor Israël een kwestie van erop of eronder. Israël werd door de Arabieren in haar bestaan bedreigd. Soms moet je van de regels afzien, en dat was volgens hem zo'n moment. Wanneer zo'n man dan door Maartje van Weegen wordt ‘ondervraagd’, komt hij er met een zes min af. In werkelijkheid verdient tegen Vredeling een strafklacht te worden uitgebracht. Maar in Den Haag wordt na zo'n uitzending overgegaan tot de orde van de dag.

170 NRC Handelsblad, 26 oktober 1993.

171 Idem.

27 oktober 1993

Vanmorgen schrijft Hella Rottenberg in de Volkskrant dat er zich in de voorste gelederen van de menigte die op 3 oktober het stadhuis en het televisiecentrum in Moskou bestormden, mannen in zwarte uniformen met een swastika op de mouw bevonden. Fascistische symbolen op straat in Moskou? Ik weet niet wat ik lees.

Ik had Gijs van der Wiel gevraagd waarom in 1983 niets over mijn persconferentie over de vermeende homoseksualiteit van prins Claus in de Nederlandse kranten stond. Hij zei dat dit een gevolg was van onderlinge afspraken tussen de hoofdredacteuren en dat rvd of bvd daar geen enkele rol in hebben gehad. Ik denk niet dat brave Gijs een zuiver antwoord gaf. Onder die befaamde hoofdredacteuren zitten natuurlijk de zogenaamde ‘veilige’ handlangers van de rvd en bvd, die dan een telexje naar de rest sturen: vind je niet dat we die verdomde Oltmans et cetera. De anderen, die ook wel stilzwijgend begrijpen dat sommige onder hen meer lijntjes naar de top hebben dan anderen, passen zich dan volgaarne aan. Zo werkt de Haagse rode

[p. 146]

knop in de praktijk. Ze hebben geluk gehad dat het mij om Claus ging en dat ik, wetende wat een onzuivere bende het is, de zaak heb laten rusten. Het enige wat ik me wel eens heb afgevraagd, is hoe slecht gemanierd het koninklijk huis eigenlijk is.

Intussen heeft de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (nvs) minister Hirsch Ballin van Justitie dringend verzocht maatregelen te nemen om te voorkomen dat opnieuw gesprekken tussen gedetineerden en hun advocaten door Justitie worden afgeluisterd.¹⁷² Alleen al het feit dat zo'n verzoek nodig is, bewijst dat we steeds verder afglijden van de meest elementaire normen van onderling fatsoen. Het was nog niet zo'n gek plan van Aurelio Peccei om de Club van Rome via het Forum Humanum aandacht te laten vestigen op ‘leren denken’. Het is immers daar waar dit afdrijven plaatsvindt.

Of het nu hoofdredacteuren zijn die mijn ingreep te voorkomen dat prins Claus als homo op de omslag van Der Spiegel zou prijken opzettelijk verzwijgen, of op hun beurt de Oranjes die verzuimen mij daarvoor een bloemetje te sturen, alle uitglijders vinden uiteindelijke plaats in de drie en een halve pond protoplasma onder de schedel. Correcties dienen daar, en nergens anders plaats te vinden.

Mijn vroegere Russische buurvrouw in Amsterdam-Noord, Galina Droogendijk, belde dat Volodja voor de Russische vrouwen in Nederland een lezing in het restaurant van zijn vriend Alexander Orlovsky had gegeven. Hij had met geen woord gerept over de corrupte maffiatoestanden in de voormalige ussr ‘want Volodja en Alexander doen er zelf aan mee. Ze zijn geen haar beter dan de rest,’ zei ze. Dat is niet waar, want Volodja woont al zolang ik hem ken in het piepkleine flatje in Moskou en is niet zoals zijn buurman in dat flatgebouw, de pianist Volodja Feltsman, naar de vs uitgeweken om rijk te worden. Volodja is niet in zaken gegaan als die andere flatgenoot, Mischa, die nu oliemiljonair is. Hij bleef trouw aan de journalistiek. Dat hij heeft geprobeerd een graantje mee te pikken, soit, dat is meer dan begrijpelijk. Hij wil Anja straks in Engeland naar school sturen.

GroenLinks heeft schriftelijke vragen gesteld naar aanleiding van de solo-actie van minister Vredeling in 1973 om wapens aan Israël te leveren, wat leidde tot een olieboycot van Saoedi-Arabië tegen Nederland. Israël had die militaire steun tijdens de Yom Kipoeroorlog met Egypte en Syrië hard nodig. Hij han-

172 NRC Handelsblad, 27 oktober 1993.

[p. 147]

delde op eigen houtje, zegt hij in een schriftelijk verklaring, om de premier en minister van Buitenlandse Zaken niet in verlegenheid te brengen. Weer zo'n voorbeeld van normloos niet nadenken. Trouwens, het is heel wel mogelijk dat Vredeling met Den Uyl en Van der Stoel heeft afgesproken om dit spelletje aldus te spelen.

Straatarme mensen in India verkopen nu zelfs hun nier voor 800 dollar naar de vs.

Ik ben geschrokken van de overlijdensadvertentie van Willy Ostwald.¹⁷³ Ik ontmoette hem 14 april 1960. Hij zei toen dat hij 18 was, maar hij was dus 21 en we sliepen samen. Hij was een Indische Nederlander. Hij verzekerde me dat ik de eerste man in zijn leven was. Ik ben hem nadien nog vaak tegengekomen. Hij werkte in uniform als veiligheidsbeambte op Schiphol. Nog later riep hij me binnen in de Kerkstraat, waar hij achter de bar stond. Ik wist dat hij aids had. Ik zal hem nooit vergeten. Willy was een lieve jongen.

Een lulliger redactioneel dan in nrc Handelsblad over de kwestie Vredeling is nauwelijks denkbaar.¹⁷⁴ Er zou iets rond Vredeling zijn gebeurd dat in Nederland voor onmogelijk werd gehouden. Het defensie-apparaat kwam in beweging buiten iedere politieke controle om. Vredeling zou buiten alle politieke kanalen om besloten hebben wapens aan Israël te leveren. Waren premier Den Uyl en Max van der Stoel medeplichtig? Misschien Den Uyl niet, maar Maxje vrijwel zeker wel. Die man is altijd een schuinsmarcheerder geweest. ‘Vredelings persoonlijke motieven klinken sympathiek,’ aldus de krant. Een beetje zichzelf respecterende onafhankelijke krant had recht voor de raap moeten schrijven dat mijnheer Vredeling zich als een ordinaire boef heeft gedragen.

De Japanse krant Asahi Shimbun heeft geopenbaard dat de keurige Shell, samen met vijf andere oliemaatschappijen, al ruim een jaar via een geheim kartel bezig is geweest om het aanbod

173 Zie ook Memoires 1959-1961.

174 NRC Handelsblad, 27 oktober 1993.

[p. 148]

van olie in Japan kunstmatig klein te houden, om zodoende de prijs te kunnen opstuwen.

28 oktober 1993

Tasio Ferrand at hier gisteravond en nadien zijn we samen naar een door Jan Mets georganiseerde ontvangst bij Cristofori gegaan. Ook André Haakmat liep ik weer eens tegen het lijf. Tasio blijft een scherp ventje. Hij lachte met mij over de Zwarte Pieten en Sinterklaas. Tasio vond het een symptoom uit de slaventijd. Ik zei: ‘Schat, Sinterklaas is een toneelstukje uit een andere tijd. Je neemt voor het slavenkoor van Verdi ook geen Chinezen, maar als het even kan negers.’

De vader van Bijvoet hier in Nederland meldde dat Paul 5 november arriveert. Arie van den Kerkhof heeft opnieuw gewaarschuwd: ‘Ben op je qui vive voor de Bijvoets.’

Vader Bijvoet, gewapend verzet, oprichter van een stichting voor Zuid-Afrika, vertelde dat Paul als kind onhandelbaar was en naar een internaat moest. Later logeerde hij bij zijn zoon Paul en zou gedonder gekregen hebben over 3.000 rand voor een auto. Hij vertrok naar een hotel en had Paul daarna nooit meer gezien. Nu belt hij dus om me voor zijn zoon te waarschuwen. Ik zei hem dat hij eens voor zijn schepper zal staan, en dan beter niet met een lulverhaal over 3.000 rand kan aankomen. Het is tijd om te verzoenen. Ik benadrukte dat ik positieve ervaringen had met Paul, omdat ik via hem ook bij Basie Smit en Arie van den Kerkhof ben uitgekomen.

Henk Hofland heeft in Arti tegen Vischjager gezegd dat hij zich door hem verraden voelde, omdat hij mij in zijn krant had laten schrijven. ‘Hofland heeft zijn leven verknoeid. Hij scharrelt nu met Tessel Blok van Welingelichte kringen,’ voegde Vischjager me toe.

Gerard Spong noemt in nrc Handelsblad in een vermetel artikel de overheid de grootste criminele organisatie.¹⁷⁵ Het gaat over infiltraties van de georganiseerde misdaad in politieke partijen, inbegrepen de PvdA. Gerard vraagt zich af of er wel sprake is van strafbare feiten, zoals de berichtgeving suggereert. Hij waarschuwt dat een infiltrant onschuldig is tot zijn schuld in een eerlijk strafproces is bewezen. Ik had het interessant gevonden als Spong nu eens zijn mening had gegeven in hoeverre Den Uyl, Van der Stoel en Vredeling strafbare feiten hebben begaan in de affaire van wapenleveranties aan Israël.

Wat er nu in Algerije gebeurt, is idioot en verschrikkelijk ge-

175 NRC Handelsblad, 28 oktober 1993.

[p. 149]

vaarlijk, ook voor hier. Het is pure godsdienstwaanzin van het meest primitieve alooi. Deze ziekte komt steeds dichterbij - en verspreidt zich naar steeds meer richtingen. Ik houd mijn hart vast.¹⁷⁶

De Kamer worstelt ermee hoe om te gaan met Hans Janmaat.¹⁷⁷ Het zegt meer over de tegenstanders van de cd dan over die miezerige man zelf. Wanneer je leest wat de diverse Kamerleden over Janmaat te berde brengen, komen ze als nog grotere lullen te voorschijn dan de cd-fractieleider zelf is.

Hans Gruijters zei vanavond in nova dat de instroom van asielzoekers stop moet worden gezet. Hij heeft natuurlijk gelijk. d66-er Hans Gruijters is burgemeester van Lelystad, waar nu 100 asielzoekers worden opgevangen. Wolffensperger is het met Gruijters eens. Wolffensperger zegt dat er grenzen aan de mogelijkheden zijn, en bovendien: ‘Er is ook een psychologische grens.’

176 NRC Handelsblad, 28 oktober 1993.

177 Idem.

29 oktober 1993

Ik had een uitstekende bespreking met Vermeer. Ontspannen en nuttig. Hij houdt het voor mogelijk dat de Staat probeert mij failliet te krijgen, want dan ben ik helemaal aan de heidenen overgeleverd. Er zijn voor een faillissement twee vorderingen nodig waar ik niet aan kan voldoen. Een steunvordering die hard is, zoals de claim van Diners Club op mij, plus een hoofdvordering, zoals de claim van Neckerman, dankzij Jan Cremer. Dan hang je dus. ‘Hoe meer ik de rechtspraak leer kennen,’ aldus Vermeer, ‘hoe meer ik overtuigd ben dat er maatschappelijke keuzes worden gemaakt, die ze in overeenstemming met de jurisprudentie proberen te plaatsen.’

Van Buuren kan niet op 12 november, maar Vermeer wil Sondaal, Carsten en Bijvoet oproepen.¹⁷⁸

Wipte nog even bij Orlovsky binnen waar Volodja nu logeert. Hij had in Den Haag een der belangrijkste iconenhandelaren in de wereld ontmoet en zegt hem in Moskou te gaan vertegenwoordigen. Hij had uit Brussel een vriendin (Ella) voor zijn laatste avond in Nederland laten overkomen. ‘Een Russische, adellijke dame,’ fluisterde Alexander me in. Bij het afscheid omhelsde Volodja me vele malen, kuste mij op mijn ogen en maakte een kruis, wat helemaal nieuw voor me was.

Volle maan, maar ik blijf rustig thuis. Ik wil mijn krachten sparen en morgenochtend schrijven.

178 Zie bijlage 54.

[p. 150]

30 oktober 1993

Wim Kok zei op televisie dat het asielbeleid beleid humaan diende te zijn. Hij waarschuwde om niet iedereen die tegen meer asielzoekers was, meteen een racist te noemen, want daarmee speelde je slechts extreem-rechts in de kaart. Kok reageerde hiermee op Hans Gruijters, die bij nova had gesteld dat het bínnenlaten van meer asielzoekers beter kon worden stopgezet. Gruijters had natuurlijk gelijk, maar in onze hypocriete achter de ellebogen samenleving is dit not done. Kok draait met zweverig geklets alleen maar de PvdA verder de soep in. Intussen komen 1.500 asielzoekers per week uit het voormalige Joegoslavië naar Nederland. Totaal geschift.

Mijn rede voor Nijmegen nadert voltooiing en ik ben min of meer tevreden over de tien pagina's.

Dirk Vlasblom bericht dat er in Djakarta opschudding is ontstaan over het verschijnen van een boek met naaktfoto's van Dewi Sukarno in Japan.¹⁷⁹ In de jaren zeventig wilde een Britse fotograaf deze opnamen al met haar maken in het zuiden van Frankrijk, wat ik haar toen krachtig heb afgeraden. Ik meen me te herinneren dat ze de foto's wel liet maken en ze me ook heeft laten zien, maar dat zij afzag van publicatie. Nu is het dan toch zo ver. Jammer, want waar is het voor nodig? Ik moet dit boek te pakken zien te krijgen.

Carine belde me om zich te beklagen over het feit dat ik Casper en haar bestook met brieven vanwege hun problemen. Het is waar, ze heeft gelijk, ik moet stil blijven.

Mevrouw L. de Bruin, de subsituut-ombudsman, schreef Paul Bijvoet niet zelf te willen ondervragen.¹⁸⁰ We kunnen zijn getuigenverklaring voor de rechtbank wel naar haar opsturen, als we denken dat het van belang is voor het onderzoek van de Nationale Ombudsman.

De afgelopen drie dagen werden zeker tien Moskouse winkeliers gedood na roofmoorden. Er zijn vanwege deze situatie duizenden mensen in Moskou gearresteerd en zeker 12.000 mensen Moskou uitgezet. Intussen zijn 45.000 Azeri's voor Armeniërs op de vlucht naar omliggende gebieden van Nagorny-Karabach.

Alexander belde in paniek dat hij door een Russische vrouw was opgebeld met bedreigingen, ook aan het adres van Volodja Molchanov.

179 NRC Handelsblad, 30 oktober 1993. Madame de Syuga, Dewi With Love, Tokio, 1993. Redactie: het boek werd een bestseller in Japan, maar werd meteen verboden in Indonesië.

180 Brief d.d. 25 oktober 1993.

[p. 151]

Het is trouwens niet verwonderlijk dat ik in 1992 Zuid-Afrika werd uitgezet, nadat ik in 1991 een proces tegen de Staat begon. Steeds weer realiseer ik me dat ik mij nog lang niet agressief genoeg opstel en nog niet smerig genoeg denk om te kunnen inschatten waar zij allemaal toe in staat zijn.

31 oktober 1993

Werk alweer een aantal uren, met de dagelijkse ochtendonderbreking van een telefoontje van vijftien minuten van Vischjager. Om een regenbui kun je ook niet heen.

Ik heb Wouter Kok gebeld. ‘Ik heb honderd gulden verloren,’ zei hij.

‘Van wie,’ vroeg ik hem.

‘Van mijn geliefde.’

Hij zei dat hij vanmorgen nog was klaargekomen door op zijn buik te masturberen. Nadat ik had gezegd dat hij onderkoeld had gereageerd op Themba's ongeluk, wist hij zeker dat ik niets meer met hem te maken wilde hebben. Ik bevestigde dat zijn aandelen een dip maakten, maar bij volle maan stijgen ze weer.

Wouter van Dieren is nu een grote mijnheer in dit land. Ik herinner me nog hoe hij als jong broekie Amerbos binnenwandelde, toen ik de Club van Rome hier had binnengebracht. Hij heeft er een soort handel van gemaakt. Nu wordt hij zelfs voor ‘Mr. Club van Rome’ aangezien. De vpro zond een televisieportret van hem uit en in de Volkskrant stond gisteren een verkorte versie van zijn Erasmuslezing die hij op 27 oktober hield, en ook nrc Handelsblad heeft een interview met hem.¹⁸¹ Hij heeft veel geleerd in twintig jaar, maar hij blijft steken in de materie in plaats van de materie in het hoofd te aan te snijden. Hij stelt het vrachtvervoer aan de orde: melk uit Friesland is goedkoper in Spanje dan Spaanse melk. Spaanse veehouders gaan er kapot aan. Hij valt ook Shell aan als kwalijke factor voor het milieu. Jammer dat hij zich een te verzekerd air aanmeet en zich opstelt of hij alles weet. Maar dan tot mijn verwondering concludeert hij dat het uiteindelijk neerkomt op beter nadenken, wat al vele jaren mijn stokpaardje is geweest.

181 De Volkskrant, 30 oktober 1993, DE BALLON-ECONOMIE STAAT OP KLAPPEN.

1 november 1993

Prins Claus kondigt in De Telegraaf aan dat hij genezen is van zijn depressie.¹⁸² Hij voegt eraan toe dat zijn ziekte sporen heeft

182 De Telegraaf, 1 november 1993.

[p. 152]

nagelaten. Dat haal je de duvel! Hij had psychotherapie moeten krijgen en is in plaats daarvan vol antidepressiva gestopt. Hij zou nu aan een milde vorm van Parkinson lijden. Toch zou ik hem een felicitatie willen sturen.

Eveneens kondigt De Telegraaf op de voorpagina aan dat 77 procent van de Nederlandse bevolking van mening is dat het kabinet Lubbers-Kok de problemen met asielzoekers niet meer in de hand heeft. Zouden ze zich er iets van aantrekken aan het Binnenhof? Dit is tenslotte voornamelijk een signaal aan het parlement. Minister d'Ancona (Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur) erkent dat er sprake is van een feitelijk onoplosbaar probleem. Onzin! Niets is onoplosbaar. Ze hebben gewoon geen ruggengraat. Ook Pronk geeft toe dat de toevloed van vluchtelingen ‘onbeheersbaar’ dreigt te worden.

Vermeer heeft een getuigendagvaarding opgesteld voor oud-ambassadeur Hugo Carsten, om 12 november om 11.30 uur voor rechter commissaris S.R. Mellema in het Paleis van Justitie te Den Haag te verschijnen.

Als voorzien heeft Bijvoet de gevraagde fax naar Vermeer gestuurd.¹⁸³

Frits Bolkestein heeft de discussie doorbroken en als zijn mening verkondigd dat Nederland te vol is. Eindelijk. Wie volgt? Van Mierlo kopt: ‘We zijn niet vol.’ Dat gaat D66 duizenden stemmen kosten.

Caroline Delgado, en later de professor zelf, belde uit Madrid. De boss werkt aan een nieuw boek. Caroline gaat morgen naar New York en zal dochter Linda in Washington bezoeken, die nu voor een senator werkt.

183 Zie bijlage 55.

2 november 1993

Wim Kok verkondigt op televisie, dat er voor dertig tot veertig duizend vluchtelingen plaats moet zijn in Nederland. De man begrijpt niets meer van wat er in het land leeft. De vvd zal enorm gaan scoren na de jongste uitlating van Bolkestein, dat kan een kind op de vingers aftellen. De breinen van diverse politici lopen weer eens achter op nieuwe realiteiten. Janmaat zou vandaag op televisie moeten zeggen dat hij een onmiddellijke stop eist.

Max Pam zegt dat Adriaan Venema (52) gisteren zelfmoord pleegde omdat hij werd miskend. Wat stom. Ik heb nooit anders meegemaakt, dan met de nek door idioten te zijn aangekeken, maar omdat ik besef dat ze niet weten waar ze over pra-

[p. 153]

ten, is het al te eenvoudig om dat met de nek aangekeken worden te negeren.

Ik had tegen Gijs van der Wiel gezegd dat in mijn boekje Vogelvrij slechts de top van de ijsberg aan de orde werd gesteld, op basis van de vrijgegeven documenten ‘en de rest houden ze achter, Gijs’.

‘Zo is dat,’ antwoordde hij letterlijk.

Casper belde gisteren. Hij vertelde dat het financiële gedonder al was begonnen. Hij kon niet op tegen Carine, die als bedreven advocate tien keer scherper was dan hij. Ik schreef Carine dat de flat naast Eduard te koop is.

Ik had een bespreking bij de nvj. Ben eerst Elly Speet een hand gaan geven om mijn excuusbrief andermaal te bezegelen. Verploeg was geweldig. Ik overhandigde hem de verklaring van Paul Bijvoet. Toen hij deze las, begon het hem te dagen dat het wellicht een doorbraak zou kunnen betekenen. Wanneer Paul in de rechtszaal verklaart wat hij hier ondertekende, is dit inderdaad een voetzoeker van formaat. Hans noemde de zaak tegen Luns eigenlijk keihard. Hij aarzelde dus aanvankelijk deze te vertroebelen met zaken die moeilijk hard te maken waren. Verploeg zag in dat op een of andere manier een ticket voor Bijvoet gefinancierd moest worden. Na overleg met de aanwezige Hans Vermeer, werd overeengekomen dat de advocaat de nvj een declaratie voor 6.000 gulden kon sturen, zodat de overkomst van Bijvoet verzekerd is. Het is gewoon een feit dat Vermeer en Verploeg zich in alle bochten wringen om te helpen. In dit geval moest ik beloven geheim te zullen houden dat Hans op een of andere manier zou zorgen dat de nvj de reis van Bijvoet zou betalen. Ik heb samen met Vermeer een opzetje gemaakt.¹⁸⁴

Ik liep mee naar de auto van Vermeer. Hij zei: ‘Hiermee gaat Verploeg naar Jurgens en Jurgens naar Kooijmans met de vraag: willen jullie dat dit allemaal naar buiten komt?’ Vermeer houd het oproepen van de generaals Smit, Viljoen en Groenewald achter de hand. Intussen had Paul Bijvoet kolonel Arie van den Kerkhof van de Koninklijke Marechaussee gebeld, maar die heeft de boot afgehouden. Hij vertrouwt het allemaal niet, zegt hij.

Het Nieuwsblad van het Noorden heeft mijn brief eindelijk na twee herinneringen gisteren geplaatst. Maar wie schetst mijn verbazing? Ze hebben Docters van Leeuwen uit mijn tekst gehaald. Wat een slapjanussen! Dat noemt zichzelf journalisten. Bekort door de redactie. Ja ja.

184 Zie bijlage 56.

[p. 154]

Florrie belde. Henry Brookman was bij haar. Hij gaat zijn kantoor naar China verhuizen, maar hij twijfelt erover. Hij komt zondag hier. Laten we zien wat we kunnen doen. Ik ben er klaar voor hen te adviseren.

3 november 1993

Florrie was ook door Paul de Leeuw opgebeld. ‘U bent toch dé weduwe van Rost van Tonningen?’ Of zij aanstaande vrijdag in een programma over eenzame personen wil optreden. Ik geef Jos Slats Het dagboek als Camera Obscura voor zijn zoon. Ik heb Hans Lonis een preek gegeven om eens aan zichzelf te denken, en via de huisarts naar een psycholoog te gaan. Denk echter dat het niets zal uithalen.

De Algemene Vergadering van de vn heeft met 140 tegen één stem (die van de regering in Pyongyang) een resolutie aangenomen dat Noord-Korea vn-inspecteurs tot haar nucleaire installaties zal moeten toelaten.

Beatrix heeft in Bern een rede in het Frans en het Duits gehou-

[p. 155]

den. Maar haar grote zwarte flaphoed verpestte alles. De vrouw van de president van Zwitserland was natuurlijk zonder hoed. Ze denkt het voorbeeld van Wilhelmina te moeten volgen, maar vergeet dat we een eeuw verder zijn. Ze heeft een levensgroot manwijf als adjudante mee op reis genomen.

Hans Verploeg vertelde met Gijs van der Wiel te hebben gesproken. Hun conclusie was dat de kans dat een bemiddeling zal slagen fifty-fifty is.

Frits Bolkestein heeft opnieuw voor een strenger asielbeleid gepleit.¹⁸⁵ Je kunt er zeker van zijn dat de vvd alleen maar meer stemmen zal krijgen.

Laatste nieuws: Volgens minister van Defensie Pavel Gratsjov heeft de Russische regering een doctrine aangenomen dat, indien Rusland wordt aangevallen door een land dat zelf geen atoomwapens bezit maar deel uit maakte van een tegen Moskou gericht bondgenootschap dat wel kernwapens heeft, dan zal Moskou als eerste kernwapens gebruiken. Opmerkelijke ontwikkeling van het regime van Amerika's vriend Boris Jeltsin.

Maarten van Traa heeft begrepen dat ‘links’ iets tegen Bolkestein moet ondernemen. Hij wil asielzoekers uit veilige landen als Polen, Roemenië of Bulgarije meteen naar huis terugsturen. Gerrit Jan Wolffensperger van d66 heeft hierop gezegd, het voorstel van Van Traa niet bij voorbaat af te wijzen. Wat een zeikerds.

Er zijn in Moskou nu 50.000 zwervers en daklozen. Ondenkbaar in de Brezjnev-tijd. Boris Jeltsin wil ze laten op pakken, en dan?

185 NRC Handelsblad, 2 november 1993.

4 november 1993

Heb Hans Verploeg een berichtje gezonden over de reis- en verblijfskosten van Paul Bijvoet.

Jos Slats zal bij het getuigenverhoor van Bijvoet aanwezig zijn. ‘Hoop dat hij het achterste van zijn tong zal laten zien,’ zei Jos. Ik antwoordde dat we anders nog drie generaals als reserve hebben.

Arnold Koper schrijft dat de Volkskrant mijn Gorbatsjov-artikel niet kan gebruiken. Had het kunnen weten, maar je moet blijven proberen.

Dunn & Bradstreet stuurde mijn dossier inzake de vordering op Suriname terug. Ik ga het pakket morgen naar Roel Martens sturen. Misschien kan hij het aan een advocaat geven.

[p. 156]

Staatssecretaris van Justitie, Aad Kosto, heeft het parlement meegedeeld dat afluisteren van gesprekken tussen gevangenen en advocaten inderdaad wordt verboden.¹⁸⁶

John van Haagen belde me vanavond. Er was in zijn omgeving een jongentje van elf overleden aan kanker. Het deed hem terugdenken aan de dood van Greet. Hij klonk triest.

186 NRC Handelsblad, 3 november 1993.

5 november 1993

De Indonesiër Wimanjaya Liotohe (60) heeft de 45 treden naar mijn kamer aan de Westerkade bestegen. Hij is een mensenrechtenstrijder en medewerker van Poncke Princen, uitgesproken anti-Suharto en het fascistische militaire regime in Djakarta. Ik zat naar hem te kijken en te luisteren en dacht: hoe zou die man op 25-jarige leeftijd eruit hebben gezien? Hij kende mijn vriend generaal Suhario uitstekend. Hij heeft een boek geschreven dat hij hoopt dat Jan Mets zal uitgeven. Hij was bij het graf van Sukarno geweest vertelde hij tegen Sante Brun van het Limburgs Dagblad.¹⁸⁷ Hij had zich daar laten fotograferen en op die foto bleek later een beeld van Sukarno zichtbaar en een licht boven de tombe wat nooit eerder gezien was. ‘Ik kreeg kippenvel toen ik die foto zag. Op dat moment wist ik zeker dat ik door moest gaan.’

De schilder Basuki Abdullah (78), vriend van Bung Karno, is in Djakarta in zijn huis vermoord. Misschien is het een roofmoord geweest.

Ik werk aan de lezing voor de studenten van Leon Wecke in Nijmegen. Ik vertelde dit aan uitgever Jan Mets. Hij was bang dat ik ook over de Bhagwan in Poona zou spreken. Wat dan nog? Ik was het trouwens van plan, maar ik heb moeten bekorten en dit onderwerp laten schieten.

Edwin van Rooyen kwam langs. Hij zou op een uitwisselingsprogramma drie maanden naar Zuid-Afrika willen gaan. Zal hem helpen. Maanden geleden gaf ik hem The Future of an Illusion van Freud. Nog steeds geen letter gelezen. Hoe kan zoiets. Het is een boekje van 60 pagina's.

De vader van Paul Bijvoet heeft al tweemaal opgebeld. Paul arriveert zondagavond. De ouders zitten er gigantische mee in de maag. Ze schijnen hem liever niet te zien. Of ik hem wilde afhalen. Zeker niet.

187 Limburgs Dagblad, 23 oktober 1993.

[p. 157]

6 november 1993

Trein

Ik ben op weg naar Lex Poslavsky. Ik houd mijn hart vast.

Westerkade

Lex was in orde. Hij zegt dat de kanker nu onder controle is. De artsen hebben hem nu aangeraden in de buurt te blijven. Toen ik na een uurtje over de internationale politiek begon, werd hij kortademig. Waarom? Ik ben dus vertrokken, maar was blij bij hem te zijn geweest. Mijn laatste vriend binnen onze familie. Hij vertelde overigens dat hij tot adviseur van een organisatie was benoemd, welke subsidies verleende. Een benoeming die hem plezierige uurtjes had bezorgd.

Hans Wiegel heeft tegen Jan Tromp van de Volkskrant gezegd dat het Frits Bolkestein is geweest die achter Wiegels rug om diens terugkeer in de politiek heeft geblokkeerd. Verbaast me niets. Frits komt uit het bedrijfsleven. In die wereld is backstabbing een zaak van overleven. Alleen om welke hem moverende redenen heeft Bolkestein collega Wiegel kaltgestellt?

7 november 1993

Henry Brookman kwam een hapje eten en bijpraten. Hij bracht champagne mee. Hij was geboren te Tjandi, waar mijn grootouders een buitenhuis hadden. Hij was dus Semarangees, als mijn hele Indische familie. Hij bracht een albumpje mee uit zijn jeugd met foto's van jongensclubjes. Zijn vader gaf hem stokslagen toen hij klein was. Hij heeft er nog nachtmerries over.

Hij vertelde dat na de oprichting van de Centrumpartij op een avond Janmaat bij zijn huis aan het Vondelpark aanbelde, die vroeg of hij zijn vader kon spreken. Henry legde uit geen vader meer te hebben en dat hij, de jonge professor Brookman, de oprichter van de cd was. Zo is de entree van Janmaat bij zijn partij begonnen. Later heeft Janmaat Henry Brookman laten wegstemmen. Henry piekert er niet over ooit nog iets met de Nederlandse politiek te maken te hebben. Hij heeft zich in België gevestigd en reist veel voor zaken naar China. Alfred Vierling had streken uitgehaald die gewoon te ver gingen, dus onder die vriendschap heeft hij een dikke streep gezet.

8 november 1993

Paul Bijvoet is gearriveerd en was verbolgen dat niemand hem kwam afhalen. Ik zei dat hij mij er niet op moest aankijken dat zijn familie niets meer met hem te maken wilde hebben. Ik zie hem om 16:00 uur.

[p. 158]

Ed kwam even wollen handschoenen en kranten uit New York brengen. Hij komt straks bij me eten.

Om 16:00 uur ontmoette ik Paul Bijvoet. Hij was het die Arie van den Kerkhof aan Basie Smit voorstelde, ‘maar nu trekt hij zijn neus voor me op.’

Hij heeft een brief van Marike de Klerk voor prins Claus bij zich. Claus had haar eens laten weten dat hij stoomlocomotieven als hobby had. Nu laat ze een schilderij voor Claus maken van een stoomlocomotief. Haar brief zou een herhaling bevatten van de uitnodiging aan Claus om naar Zuid-Afrika te komen. Paul wist dat ik dat voorstel ook al eens via Pik Botha heb aangezwengeld en noemt De Klerk goed van bedoelingen, oprecht, maar niet echt intelligent.

Bijvoet begon nu terug te krabbelen op zijn brief aan Vermeer. Hij zei dat hij niet kon bewijzen dat de bvd een rol heeft gespeeld bij mijn uitzetting. ‘We kunnen ook niet bewijzen wie jfk vermoordde, maar die is ondertussen wel dood,’ zei ik. Ondertussen dacht ik dat we hem voor de rechter desnoods klem kunnen zetten met zijn brief aan Vermeer.

Arie vond het opmerkelijk dat Bijvoet een brief voor Claus bij zich had. Ik denk dat Arie als de dood is door mij dieper in de affaire betrokken te raken dan hij zou willen. Hij vindt het prachtig als ik de kastanjes uit het vuur haal, net als destijds de groep Rijkens.¹⁸⁸

Carine is zo razend dat Casper twee keer naar de juffrouw ging op de dag dat haar vader geopereerd werd, dat ze nu vastbesloten is om Constantijn mee naar Amsterdam te nemen. Peter Kop haalde haar af van Schiphol. Ze doet eigenlijk hetzelfde als Casper.

188 Zie Memoires 1953-1963.

9 november 1993

Ben heerlijk naar de sauna gegaan. Ik heb Peter en Ed een boekje gestuurd: Mannen in leer.¹⁸⁹

Vermeer is al weer vijf dagen onbereikbaar. Het oude liedje. Ben ver met een stuk voor de Volkskrant.

189 A.F. Koenraads, Mannen in leer, W.L. & J. Brusse, Rotterdam, 1935.

10 november 1993

De bvd heeft een nieuw kantoor van 70 miljoen gulden betrokken in Leidschendam. Docters van Leeuwen nodigde de pers voor de opening uit. Bekende grootscheepse verlakkerij, alsof er meer openheid zal worden betracht. Hij verklaarde dat het wel 10 tot 20 jaar zou kunnen duren voor de RaRa-acti-

[p. 159]

visten zullen zijn opgespoord. Ze bestaan natuurlijk niet en hebben nooit bestaan, zoals het de vraag is wie er werkelijk achter de raf in Duitsland hebben gezeten. Dat is het vaste Amerikaanse recept van terreurdaden uitvoeren, en die krachten aan niet bestaande terroristen toeschrijven, wat de Gestapo-methoden van de overheid moet rechtvaardigen.

Heb toch weer gelazer met Vermeer omdat hij opeens onbereikbaar was, juist op het moment dat Bijvoet hier is en ik dringend informatie moet doorgeven. Hij zei: ‘Ik vind het verdomd vervelend als u mijn personeel afblaft.’ Ik voerde aan dat acht dagen onbereikbaarheid op dit moment in de procedure te lang was. Toen ik gekalmeerd was, legde ik uit dat Bijvoet naar Claus ging en een brief van mevrouw De Klerk mee had gekregen, gericht aan Claus. ‘We moeten nooit naar buiten brengen,’ aldus de advocaat, ‘dat de koninklijke familie buiten de geijkte kanalen om contacten met de familie De Klerk onderhoudt.’ Wat is dat nou weer? Waarom niet? Fuck de koninklijke familie. Wat is dit voor een benadering?

‘Dus als onze kroongetuige uit Zuid-Afrika via onduidelijke intriges van de tegenpartij op het verkeerde been wordt gezet, dan houden wij onze mond en zeggen niets,’ vroeg ik Vermeer.

‘Als u die zaak in de krant wil zetten, is dat uw zaak,’ aldus mijn advocaat. Hij voegde me verder toe: ‘Als u geen vragen opstelt voor de ambassadeurs Sondaal of Carsten, en ze komen de twaalfde november toch, dan moet u dat weten. Ik heb geen zin om te gaan bellen of ze komen. Ik heb ze tenslotte opgeroepen.’

Ik vroeg me af of Vermeers verdwijntruc wellicht verband hield, met het feit dat hij zich genaaid voelt dat de nvj nu wel geld heeft voor Bijvoet en hij nog steeds achter het net vist.

Intussen heb ik voor de Volkskrant het weekoverzicht van mijn tv-activiteiten afgeschreven, en aan Jos Slats gegeven die het ‘prikkelend’ noemde, maar de vraag is wat Erna van den Berg, de dame van deze rubriek ervan vindt. Jan Mets zei dat hij er enthousiast over was. Later belde Erna dat er veel uit moest. Het oude liedje. Maar wel heerlijk dat ik nu geen tv meer hoef te kijken.

De vragen voor Carsten en Bijvoet zijn gereed.¹⁹⁰ Nu Sondaal nog. Het moest inderdaad gebeuren. Vermeer had hierin wel gelijk. Ik zeg niet dikwijls dat ik moe ben, maar nu ben ik dat echt, een beetje uitgeput zelfs, niet fysiek, maar geestelijk.

190 Zie bijlage 57.

[p. 160]

Alan Friedman schreef een artikel gebaseerd op zijn nieuwe boek over Irakgate.¹⁹¹ Hij constateert om te beginnen dat wat er werkelijk in de jaren voor de Golfoorlog in 1991 tussen Irak en Amerika speelde gedurende de regering van Reagan en Bush, nog helemaal niet bekend is. De rol van de cia in het leveren van wapens en middelen voor chemische oorlogvoering is schokkend. Onwettige wapenleveranties aan Saddam Hoessein waren tussen 1982 en 1987 schering en inslag en vonden in het geheim en buiten het Congres om plaats. President Reagan heeft in 1985 persoonlijk de Italiaanse premier gevraagd om te helpen Irak te bewapenen. Het filiaal in Atlanta, Georgia van de Banco Nazionale del Lavoro uit Italië heeft vervolgens 5 miljard dollar aan Saddam geleend. De verantwoordlijke manager van die bank staat thans hiervoor terecht in de vs. Maar de cia speelde direct een rol bij die lening. Vervolgens heeft de regering Bush bij monde van minister van Buitenlandse Zaken, James Baker, alle exportvergunningen verleend voor de materialen die Saddam konden helpen bij de ontwikkeling van nucleaire wapens. Uit de documenten blijkt dat George Bush en diens veiligheidsadviseur generaal Scowcroft agressief bezig zijn geweest om het Congres bewijzen van hun rol hierin te onthouden.

Friedman interviewde o.a. een voormalig lid van Scowcrofts staf, Howard Teicher, die vertelde de ‘dirty policy’ van het Reagan Witte Huis ter plekke te hebben geconstateerd. Hij herinnerde zich hoe Witte Huis-medewerkers aan de telefoon vliegtuigladingen vol met computers, ammunitie en onderdelen naar Irak accordeerden. Alles gebeurde ‘buiten de boeken’ om. Teicher bevestigde dat vicepresident Bush van alle bewegingen in strijd met de wet nauwkeurig op de hoogte was. Bush weigerde natuurlijk Friedman over deze zaken te woord te staan.

Irak werd rechtstreeks bewapend vanuit navo-opslagplaatsen. Engeland en Italië waren de voornaamste partners van Bush en Reagan bij de bewapening van Saddam. Premier Giulio Andreotti van Italië bevestigde overigens wel tegenover Friedman het beroep dat Reagan op Italië had gedaan. ‘After Mr. Bush took office,’ aldus Friedman, ‘he turned his previous tilt to Baghdad into a bear hug, approving a secret national security directive (nsd 26) in October 1989 that stepped up military and financial aid to Saddam Hussein, even though the Iran-Iraq

191 International Herald Tribune, 10 november 1993. Alan Friedman, Spider's Web: The Secret History of How the White House Illegally Armed Iraq, Bantam Books, New York, 1993.

[p. 161]

war had ended.’ Minister James Baker heeft in 1989 nog eens een extra lening van een miljard aan Saddam erdoor gejaagd, zelfs terwijl hij een memo ontving dat de toegestane vergunningen voor apparatuur en technologie regelrecht in de kaart van Saddams nucleaire plannen zou spelen.

De affaire Saddam herinnert honderd procent aan wat Bush in Panama uitvrat. Eerst kon hij het uitstekend met Manuel Noriega vinden en ging als directeur van de cia zelfs bij hem in Panama op bezoek. Maar toen moet er iets gebeurd zijn, wat het onvolwassen en dus gevaarlijke brein van de inmiddels tot president gekozen man niet heeft kunnen verwerken. Hij zond prompt 36.000 soldaten naar het buurland om Noriega op te halen, in een ondergrondse gevangenis op te sluiten en zogenaamd te laten berechten. Niemand heeft ooit meer van hem gehoord. Aanvankelijk reageerde Bush op Saddams invasie van Koeweit immers met de woorden dat het een inter-Arabische affaire was.

Wat is er in het brein van Bush uiteindelijk geknapt, waardoor de liefde omsloeg in haat? Jammer dat ik geen geld heb, want ik zou graag op een vliegtuig stappen naar New York om de mening van mijn vriend Arnold Hutschnecker te vragen.

Friedman verhaalt verder hoe Bush en Scowcroft in 1991 eigenlijk alles in het werk hebben gesteld om te voorkomen dat deze details naar buiten kwamen, door ervoor te zorgen dat geen documenten in handen van congresleden zouden vallen. Uit handgeschreven notities in kantlijnen met woorden als ‘protect’ en ‘president has decided to’, soms met krassen er doorheen, kon verder worden opgemaakt dat ‘Bush was very mad’ over de affaire. Misschien is hij wel mad om te beginnen, weten wij veel. Nixon was ook niet helemaal goed bij zijn hoofd.

In Rotterdam heeft vandaag een Amerikaans ingenieursbureau een veiling laten houden van een scheepslading industriële goederen die bestemd voor Irak hier in beslag waren genomen. De opbrengst was vier miljoen gulden, waarvan de helft naar de Dienst der Domeinen gaat, die voor de opslag en bewaring zorgde.

Belde met kolonel Arie van den Kerkhof. Hij benadrukte opnieuw om Paul Bijvoet op een afstand te houden. Na mijn uitzetting uit Zuid-Afrika vorig jaar, had Paul hem hierover een brief geschreven, die lijnrecht tegenovergesteld was aan zijn houding van het moment om als mijn getuige op te treden. Ik heb Paul trouwens gevraagd - ik sprak hem vanavond bij Dikker & Thijs - of hij zich herinnerde dat hij Arie over mij

[p. 162]

had geschreven. Zijn antwoord was: ‘Pas op voor Arie. Vraag hem dan die brief aan jou te laten lezen.’ Overigens bevestigde Bijvoet dat hij tijdens zijn verblijf hier zijn familie liet barsten, die dus ook niets met hem te maken wil hebben. Onze lieve heer heeft, indeed, uitzonderlijke kostgangers.

Paul zei dat als ik in de brief die hij had ondertekend had opgenomen, ‘know for a fact, dat de bvd bij je uitzetting was betrokken,’ dan had hij de gevraagde brief nooit getekend en was hij niet gekomen. Daar wringt de schoen dus. Is hij onder valse voorwendselen overgekomen? Ik heb in mijn dagboek letterlijk tot tweemaal toe opgetekend dat Bijvoet me indertijd al vertelde zeker te zijn dat de bvd een rol had gespeeld bij mijn uitzetting. Bovendien weigert Ien Dales mij schriftelijk dienaangaande de stukken in te laten zien, zelfs aan de Nationale Ombudsman.

Het komt erop aan morgen niets te zeggen en zeker geen botsing te veroorzaken. Ik neem een groot notitieblok mee.

Paul Bijvoet zei ook dat hij mijn zaak met generaal Breytenbach bij de nis had besproken, en dat ik door Binnenlandse Zaken op verzoek van Buitenlandse Zaken was uitgewezen. Weer een ander verhaal dus.

Prins Willem Alexander lijkt te rade te zijn gegaan bij zijn militaristische Duitse grootvader. In gesprek met Ed van Westerloo van de nos-televisie zegt hij het te betreuren dat de opkomstplicht is afgeschaft. Hierdoor zou de kloof tussen militairen en de samenleving worden vergroot. Lubbers had de uitzending vooraf gezien en vond de uitspraak ‘op het randje’.¹⁹² Zou ook het brein van deze jongeman, als bij alle Oranjes, nog altijd op het epoque staan afgestemd toen prinses Wilhelmina in haar koets werd aangehouden bij Goejanverwellesluis?

De film met Willem Alexander duurde ruim een uur, best diepgaand en vanuit propagandistisch oogpunt uitstekend. ‘Ik kan nooit zo perfectionistisch als mijn moeder zijn,’ zei hij en hij heeft tijdens zijn studie pas werkelijk geaccepteerd dat hij koning moet worden. Hij legt het accent nu op een militaire opleiding. ‘Als ik als koning in een uniform loop, moet ik toch op de hoogte zijn.’ Willem Alexander is dus aan het sprookje verkocht. Interessant. Hoe werkt de hersenspoeling in zo'n geval?

192 De Volkskrant, 10 november 1993.

11 november 1993

14:15 uur

Ik had een vergadering met Vermeer en Paul Bijvoet voor het

[p. 163]

verhoor morgen. Toen ik aankwam zat Paul al in de gang te wachten. Later bleek dat hij er al langer geweest moet zijn, want hij had zijn geld al gekregen. Dus er had zich al het nodige afgespeeld.

De bespreking nam ongeveer twee uur in beslag. Hij ontkende wat hij had ondertekend in de fax aan Vermeer. Het werd steeds duidelijker dat hij wat mijn zaak betreft voor niets is gekomen. Vermeer zei dat de fax niet meer te gebruiken was. De fax zou nu ook nog kunnen worden uitgelegd als ongepaste invloed.

Na afloop stonden we in de hal na te praten. ‘Gesteld dat ik zou bevestigen dat ik jou heb gezegd, dat ik zeker weet dat de bvd jou uit Zuid-Afrika heeft gewerkt, dan zou ik dit van generaal Smit gehoord moeten hebben. Dan roepen ze generaal Smit en die zou onmiddellijk zeggen dat het onwaar is.’

Het ellendige is dat Bijvoet aanvankelijk impliceerde zijn informatie van Smit te hebben gekregen. We denken nu dat hij, na mijn verzoek te komen getuigen, andermaal met verschillende instanties in Pretoria heeft overlegd. Hieruit is een aanbod voortgekomen dat indien hij maar beloofde onder ede niet te herhalen wat hij in een onbewaakt ogenblik mij had toevertrouwd, hij bij wijze van troostprijs en kroon op zijn reis prins Claus een brief van Marike de Klerk mocht gaan overhandigen. ‘Ja, zo bruikbaar is die man,’ zei Vermeer later tegen mij. ‘Niet Joseph Luns is nog uw grootste vijand, maar de grijze muizen in de huidige ministeries. P.G.L. van Velzen werkt immers aan zijn pensioen. Hij vergeeft u nooit wat u hem recht in zijn gezicht hebt toegevoegd.’

16:00 uur

Vermeer waarschuwde dat Bijvoet wel eens een getuige zou kunnen zijn, die een zodanige verklaring gaat afleggen dat geconcludeerd moet worden ‘dat wat u over de uitzetting in uw boek hebt geschreven, dus niet waar zou zijn.’ Dan zijn we verder van huis. We overwogen om Bijvoet als getuige terug te trekken. Maar Vermeer wilde er eerst nog over nadenken. Het is duidelijk dat Bijvoet niet kan toegeven wat hij tegen mij gezegd heeft over de rol van de bvd, want dan hangt hij in Pretoria. Generaal Smit heeft hem de informatie gegeven. Hij zit bij ons te vertellen dat hij maar een onbelangrijke schakel in het geheel is geweest en dat om die reden niemand hem belangrijke grote geheimen zou toevertrouwen.

We kwamen twintig minuten later weer bijeen. Vermeer had bedacht wanneer we Bijvoet zouden laten schrappen, dit van

[p. 164]

invloed zou kunnen zijn zowel in de zaak Luns als bij de Ombudsman, die toch al dacht dat hij Bijvoet niet nodig had. De boel stopzetten zou nu tactisch niet goed zijn.

‘We voeren morgen een theater op,’ zei hij. ‘Ik weet wat ik aan die man heb. We halen er dus in ieder geval een klein stapje uit, waarop we verder kunnen. Iedereen zal morgen begrijpen dat het theater is, want er komt weinig of niets uit.’ Hij liet duidelijk merken dat hij Bijvoet ervan verdacht niet de waarheid te spreken, want hij zei tegen mij: ‘Ik heb u nog nooit op een leugen betrapt.’

Folkert Jensma bericht uit Brussel dat Hans van den Broek met aftreden heeft gedreigd, wanneer de Europese Commissie hem niet zou toestaan diplomaten van de Europese Unie te benoemen.¹⁹³ Hans is het naar de bol gestegen. Hij is in constant conflict met Leon Brittan, commissaris voor buitenlandse handel en Manuel Marin, commissaris voor ontwikkelingssamenwerking.

Ebbe Rost van Tonningen, tweede zoon van Florrie, zond me een concept voor een verdediging van zijn vader. Hij heeft zich dermate gestoord aan een publicatie in de Haagsche Courant, dat hij een tegenstuk geplaatst wil hebben. Geloof niet dat ik voldoende op de hoogte ben van het ware parcours van de heer Rost van Tonningen, behalve dan dat we hem in de oorlog als een grote landverrader beschouwden. Maar dat er ook een andere kant aan het verhaal zit, als gewoonlijk, daar ben ik van overtuigd, ook na wat Florrie me vertelde en heeft laten lezen.

Kolonel Arie van den Kerkhof van de Marechaussee belde mijn rede voor Nijmegen te hebben bestudeerd en zwaaide me lof toe. Hij vond dat ik er een brochure van moest maken. Hij had ook mijn televisieweek in de Volkskrant met plezier gelezen.¹⁹⁴ Daarna zei hij: ‘Ik zal je nu zeggen wat Paul Bijvoet mij heeft geschreven: “We hebben Willem het touw gegeven waarmee hij zich heeft kunnen ophangen”.’ Bijvoet had in Circle Court bij mij laten inbreken en er was iets gevonden dat op cia-banden leek. Dat werd mede aangegrepen om me het land uit te zetten. Daarom wil Arie dus Bijvoet niet ontmoeten. Ik moet Vermeer hiervan op de hoogte stellen en ik zal een memo schrijven voor Jos Slats voor morgen.¹⁹⁵

Ik belde nog laat naar René Zwaap. De onduidelijke verwijdering met Martin van Amerongen blijkt te zijn veroorzaakt

193 NRC Handelsblad, 10 november 1993.

194 Zie bijlage 58.

195 Zie bijlage 59.

[p. 165]

door Max Arian, die razend was geweest over mijn artikel over Klaas de Jonge en zijn wapensmokkel voor het anc.

12 november 1993

Heb besloten Slats het memo niet te geven. Het is te open en te eerlijk. Ik zal hem mondeling toelichten in tien regels wat er is gebeurd en stelde een tekst van een halve pagina voor hem samen.¹⁹⁶ Verder heb ik nog meer vragen voorbereid voor Carsten, zoals Vermeer me vroeg.

196 Zie bijlage 60.

Trein

Arie sprak over een brochure. Dat is precies wat ik ga doen. Nijmegen zal de start zijn van een nieuw boekje.

Rechtszaal

Paul Bijvoet vertelde rechter Punt hoe hij mij via sabc televisie leerde kennen. Hij wist van het geruchtmakende televisiegesprek in 1985 met Van Dis. Hij had verdere informaties van mijn oude vriend Wim Pretorius van Satour gekregen.

Intussen leerde hij door omstandigheden de top van de Zuid-Afrikaanse politie kennen. Van die zijde had men geen enkel bezwaar tegen mijn verblijft in Zuid-Afrika, zoals ook generaal Basie Smit aan Paul verzekerde. Toch probeerde ik Vermeer ertoe te krijgen Bijvoet zodanig te ondervragen, dat hij wel moest toegeven tegen mij gezegd te hebben: ‘I know for a fact dat je door toedoen van Nederland bent uitgewezen.’ Er was geen land met deze ex-Nederlander en nu Afrikaner te bezeilen. Hij hield zich aan toezeggingen aan mijn vijanden en bleef de waarheid omzeilen. Slats had dit door en zat al op zijn horloge te kijken.

10:40 uur

Vermeer was zeer tevreden over mij. Ik vraag me echter af wat er in de hoofden van ‘grijze muizen’ als Den Hertog en Van Velzen omgaat. Er klopte namelijk geen moer van Bijvoets verhaal, en ik kon er niets tegen doen. Jos had gezien dat Van Velzen een concept van de Nationale Ombudsman zat te lezen. Jos is slaperig want zijn zoontje krijste vannacht aanhoudend. Hij liever dan ik.

De volgende getuige was oud-ambassadeur Hugo Carsten, van 1984-1988 in Pretoria gestationeerd. Hij maakte de hele affaire Klaas de Jonge van nabij mee. Hendrik Bentinck was zijn

[p. 166]

tweede man. Hij was uiteraard getooid met een hoge onderscheiding. Ik was twee jaar in Hillbrow toen hij ambassadeur was. Nee, hij had mij nooit ontmoet. Natuurlijk niet. Dat was beleid bij Buitenlandse Zaken. Hij had mijn naam in de krant gelezen. Nadat ik eind 1986 bij Sonja was opgetreden en hem had genoemd, had Buitenlandse Zaken de video gezonden en de ambassadeur om commentaar verzocht. Hij ontkent op de hoogte te zijn geweest dat ik in Zuid-Afrika was. De naam Rinus Wijnbeek zei hem niets, nota bene een voormalige Nederlander, die een prominente positie in Nederlandse kringen bekleedde en jarenlang de deur op de ambassade plat liep. Ik wist dus dat hij over dat punt glashard loog. Daar draaien hare majesteits ambassadeurs namelijk hun hand niet voor om. Rinus had me geinformeerd dat Carsten had gezegd dat ik een gevaarlijke communist was. Natuurlijk ontkende de ambassadeur dit ooit gezegd te hebben. Hij had zich helemaal nooit over mij uitgelaten, ook niet na mij op de Zuid-Afrikaanse televisie te hebben gezien.

‘De heer Oltmans had meer kritiek op Nederland dan op Zuid-Afrika,’ zei de zak ook nog.

13:00 uur

De ambassadeur draaide zich naar mij om en vroeg de rechter of hij mij een vraag mocht stellen: ‘Waarom hebt u geschreven, dat ik bij Winnie Mandela op bezoek ging op weg naar Kaapstad en dan nog wel namens het staatshoofd?’ Later voegde hij daar nog aan toe: ‘Dat kunt u toch niet zomaar schrijven zonder dat te verifiëren?’

Ik stond niet onder ede, dus zoog uit mijn duim dat ik dit van de ambassadestaf had vernomen. ‘Royackers en Peeters kwamen na uw vertrek bij mij in Hillbrow dineren.’

Het is waar dat ik Wijnbeek als bron over mijn communist-zijn niet in mijn boek zette. Evenmin dat ik van verschillende bronnen in de Nederlandse gemeenschap hoorde dat Carsten, tot ergernis van velen, wanneer hij naar Kaapstad reed, Winnie Mandela bezoekjes bracht. Later sprak ik met Carsten in de wachtkamer en verzekerde hem als het bericht van zijn visites bewezen kon worden onjuist te zijn, dit zou worden gecorrigeerd. Ik handhaafde de informatie die hij ontkende dat hij mij van communisme had beschuldigd.

Jos Slats klampte na de zitting Paul Bijvoet aan. Hij zeurde over wie het ticket van de Zuid-Afrikaan had betaald, waarop Bijvoet naar Vermeer verwees. Jos vroeg er mij ook naar, en - zoals afgesproken met Hans Verploeg - vertelde ik hem het be-

[p. 167]

drag bij elkaar te hebben gescharreld. Ben benieuwd wat Slats ervan bakt in de krant van morgen.

Vischjager was er ook, maar hij mocht geen foto's maken. Ook die jongen uit Den Haag, Frank Willems, was er.

Frits zat op me te wachten, maar ik wilde liever naar huis, alleen zijn. Geen lawaai om me heen. Tennis kijken en verder niemand zien.

Westerkade

Lex stuurde me een lauwe reactie op mijn lezing voor Nijmegen. Hij zou meer willen horen over de rol van de televisie in de ontwikkelingen binnen de journalistiek gedurende de afgelopen veertig jaar.

Dick Berts belde nog. Hij had vandaag Elly Speet bij de nvj gebeld om inzage in mijn zaak. Maar omdat hij geen lid was, snauwde ze hem af en ging het niet door.

13 november 1993

Slats schreef een behoorlijk lange, maar voor mijn zaak negatieve reportage in de Volkskrant. Ik had het niet verwacht, maar niets aan te doen.¹⁹⁷ Wel opvallend dat Bijvoet gewoon toegeeft dat de inlichtingendienst van Zuid-Afrika in verband met zijn reis naar Den Haag hem thuis is komen bezoeken. Dat gebeurt dan in overleg met de Nederlandse ‘zusterdienst’ en de brief voor Claus is door de heldere koppen bedacht. Hij voegde toe de nis zelf ontboden te hebben, voor wie dat gelooft.

Ook Julius Vischjager kreeg Bijvoet gisteren nog te pakken en had ergens een uur met hem zitten praten. Tegen Julius had Paul gezegd dat ik oneerlijk was. Nu gaat hij Bijvoet de Tweede Kamer nog laten zien.

Time wijdt een reportage aan met hiv besmet bloed in Duitse bloedbanken.¹⁹⁸ Onvoorstelbaar dat dit nog steeds gebeurt. Een dergelijke affaire heeft zich al in de jaren tachtig in Frankrijk afgespeeld en er is dus niets van geleerd. De hemel mag weten hoe het er hier toegaat. Ook in Canada is het voorgekomen dat hemofiliepatiënten besmet bloed kregen toegediend.

Ik zie nu pas dat Erna van den Berg mijn verwijzing dat Henk Hofland me in 1953 naar het Algemeen Handelsblad haalde er gewoon heeft uitgehaald. Waarom doen ze zoiets stoms? Juffrouw Van den Berg liet staan wat zij zelf leuk vond en haalde eruit wat niet in haar kraam te pas kwam. Dat heet journalistiek

197 Zie bijlage 61.

198 Time, 15 november 1993.

[p. 168]

bedrijven anno 1993. Er is bovendien nog veel meer gecensureerd.

Jan Mets belde om me te complimenteren met mijn week tv kijken in de Volkskrant. Hij vertrouwt overigens Jos Slats niet. Jos stelt het eigenlijk al voor of mijn gevecht tegen de Staat reeds een verloren zaak is.

Ik lees nu pas de brief van Vermeer, waarin hij met zoveel woorden stelt dat als onze gok met Paul Bijvoet zou mislukken, we moeten bezien of we de ondervraging zouden moeten stopzetten. Het is dus inderdaad een losse flodder geworden.

Julius Vischjager heeft Gijs van der Wiel gebeld en meegedeeld dat Bijvoet een brief voor prins Claus bij zich had, wat de voormalige rvd-directeur ‘een zeer ernstige zaak’ vond.

Het Parool stelt in het artikel is nederland vol? dat er ‘geen reden is noodkreten te gaan slaken of te goochelen met aantallen die suggereren dat een vloedgolf ons land bedreigt.’¹⁹⁹ Die vloedgolf is allang over ‘de grote stille heide’ heen geraasd en zwelt alleen maar verder aan. Het wordt de hoogste tijd dat aan halfzachte linkse idealisten een halt wordt toegeroepen. Een multiculturele samenleving is een illusie, waar niemand op zit te wachten en die niet te verwezenlijken is. Inmiddels zijn er zoveel mensen binnengelaten dat de zaak onbeheersbaar wordt.

The Economist zegt dat er achttien miljoen vluchtelingen in de wereld zijn.²⁰⁰ Nog eens 24 miljoen zijn ‘displaced within their own countries.’

Eduard bracht het gewraakte fotoboek van Dewi Sukarno, Dewi with Love uit Tokio voor me mee (48 dollar). Onvoorstelbaar. Hoe haal je het in je hoofd een dergelijk boek te laten maken, of er de tijd aan te besteden. Het is wel uitermate kunstzinnig samengesteld en vooral ook prachtig gefotografeerd.

Gisteravond zat Adriaan Venema bij Theo van Gogh over zijn komende zelfmoord te praten. Krankzinnige gedachte dat de man inmiddels die wanhopige daad reeds heeft uitgevoerd. Hij vertelde tevens dat hij destijds in Vrij Nederland het plan van Florrie Rost van Tonningen om haar memoires uit te brengen had geopenbaard. Joop van Tijn vond het prachtig, maar Florrie eiste 150.000 gulden schadevergoeding. Venema werd door onbekenden op zijn bek geslagen en hij hoorde nooit meer iets, noch van Van Tijn, noch van Vrij Nederland. Hij vertelde over de gewoonte van dat blad om in lucht op te gaan als de

199 Het Parool, 13 november 1993.

200 The Economist, 13 november 1993.

[p. 169]

grond te heet onder de voeten wordt. Ik weet het. Later had hij een foto waarop een van de daders die hem had afgetuigd stond in handen gekregen, maar alleen de bvd was bereid geweest de zaak op te nemen.²⁰¹

Julius wil een Daily Invisible over Bijvoet hebben. Misschien, maar nu niet.

201 Redactie: Adriaan Venema was in november 1990 door twee mannen, bewapend met ploertendoder en honkbalknuppel, in elkaar geslagen op de parkeerplaats van RTL 4 in Hilversum. Venema zou door Dieuwertje Blok geinterviewd worden over de collaboratie van schrijvers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het zou een wraakneming zijn vanwege de onthulling van de naam van uitgever Gerard Timmer die de memoires van Florrie Rost van Tonningen wilde publiceren en zich na deze onthulling had teruggetrokken. Venema identificeerde enkele maanden voor zijn zelfmoord Richard van der Plas van het Aktiefront Nationale Socialisten, en voormalig lijsttrekker van de Centrumdemocraten in Purmerend als een van de daders. In 1994 schrapte de cd hem als lid. Hoewel de rechtbank ernstige twijfels had over de rechtschapenheid van Van der Plas werd hij in november 1995 vrijgesproken van verdenking van mishandeling van Adriaan Venema.

14 november 1993

Volgens een artikel in nrc Handelsblad staan de meeste politieke partijen op het standpunt dat het land niet vol is. Dat toont dat ze het contact met het publiek kwijt zijn, want het volk denkt daar al jarenlang anders over. Het is natuurlijk ook zo. Paul Kalma van het wetenschappelijk bureau van de PvdA zegt dat een volk zo vol is als het zich voelt. Rosenmöller, Wolffensperger, iedereen draait eromheen. Niemand durft dit hete hangijzer aan.

Voor de zoveelste maal sinds 1959 wordt er weer gespeculeerd over het einde van Fidel Castro. In The Economist wordt het voorgesteld alsof Havana wemelt van de politie en wachttorens, met geheime agenten op de fiets, alsof Cuba een gigantisch concentratiekamp zou zijn. Dit heet ‘voorlichting’. Er is helemaal niets van waar.

Gustafsson wordt totaal geïntimideerd door Pete Sampras. In een kwartier is het al 5-0 voor Sampras. Tennis is een spel van zelfvertrouwen. Sampras wint de eerste set in achttien minuten.

Ik heb vandaag stapels achtergrondartikelen gelezen.

Magnus Gustafsson is verslagen. Zielig. Het duurde maar 53 minuten.

Ed kwam eten. Hij zei ook Slats niet te vertrouwen, Hij vond het geen eerlijk artikel.

15 november 1993

De Gay Games zullen in 1998 in Amsterdam worden georga-

[p. 170]

niseerd. Ze zijn van god los. Stel je voor dat iemand de Hetero Games zou willen houden. Dan wordt er tegen het voorhoofd getikt.

Ik schreef Carsten, maar verstuurde de brief uiteindelijk niet. Want het is misschien onverstandig om de tegenpartij nog wat zout in de wonden te wrijven - ter eigen genoegdoening - aangezien Klinkenberg zei dat Van der Wiel zijn lobby was begonnen.²⁰²

John Bobbitt, de ex-marinier wiens penis door zijn vrouw werd afgesneden, maar er met een operatie van negen en een half uur weer werd aangenaaid, is vrijgesproken. Zijn vrouw voelde zich systematisch door hem verkracht. De jury vond voor geforceerde seks geen enkel bewijs.

Ik was er altijd bang voor dat Jurgens zou gaan verdwijnen. Nu gaat dat misschien gebeuren. Hij en Stoffelen gaan misschien naar de Eerste Kamer.

Hugo van Reijen belde me met allerlei vragen over wie mijn rechtszaak betaalden. Ik maakte glashelder duidelijk dat de nvj niets te maken heeft met mijn doen en laten in Zuid-Afrika, dus ook financieel niet, en dat hun betrokkenheid alleen over Luns gaat.

202 Zie bijlage 62.

16 november 1993

Julius Vischjager belde dat er veel te doen was over de brief van Paul Bijvoet voor prins Claus. Ik belde Hans van der Voet van de rvd en vroeg of dit bericht waar was. Hij deed of zijn neus bloedde. Hij beloofde het te zullen uitzoeken. De vraag is of Bijvoet zelf een brief van Marike de Klerk aan Claus heeft overhandigd.

Vischjager had al weer een Daily Invisible over mijn zaak geschreven, wat ik hem uitdrukkelijk had gezegd niet te doen totdat de affaire Zuid-Afrika rond is. Gijs van der Wiel had hem om middernacht gebeld dat het niet verstandig was twee zaken door elkaar te laten lopen. Ik heb daarom Gijs gebeld en uitgelegd dat de zaak tegen Luns juridisch verjaard is, en dat het daarom voor mij van levensbelang is de zaak Zuid-Afrika tot de bodem uit te zoeken.

12:30 uur

Vischjager zegt dat van Zuid-Afrikaanse kant gezegd wordt dat de brief van Bijvoet niet waar kan zijn. Vermeer zei al meteen dat de brief nep is. Het is net zoiets als toen die keer ik in Sun

[p. 171]

Hotel werd aangesproken dat Salman Rushdie in Zuid-Afrika was. Dat bleek een val, en deze machinatie met Bijvoet toont aan hoe ze achter me aan zitten. Het enige wat ik wil aantonen is dat er blijkbaar nog steeds organisaties zijn die een figuur als Bijvoet op pad sturen om mijn geloofwaardigheid in twijfel te trekken.

13:15 uur

Vreemd dat Van der Voet nog niets liet horen. De ontkenning moet veel voeten in de aarde hebben.

Wim Vreeswijk belde, of ik er niet voor kon zorgen dat Alfred Vierling zich terugtrekt uit het Nederlands Blok. Ik zal het overbrengen, maar dat zal hij nooit doen. Vierling is blijkbaar voor iedereen onbespreekbaar.

Omdat Van der Voet niet belde, nam ik met zijn secretaresse, mevrouw Timmers, contact op. Haar baas zat bij de Algemene Politieke Beschouwingen in de Eerste Kamer. Blijkbaar heeft ze hem gewaarschuwd, want hij belde vrij kort erna op. Hij wilde wel antwoord geven op de vraag of Bijvoet Claus de brief had overhandigd, maar alleen onofficieel. Wat is dat nu weer? ‘Daar schiet ik niets mee op,’ antwoordde ik. Waarom ik dit zo graag wilde weten. ‘Omdat Bijvoet me in de rechtszaal heeft verneukt.’

‘Ja, dat heb ik gezien,’ aldus Van der Voet. Ik gaf hem meer achtergronden over Bijvoet. ‘Dat ze zo'n lul zo'n brief meegeven,’ antwoordde hij zelf verbaasd.

‘Hij heeft met die brief zowel tegenover advocaat Vermeer als mij gezwaaid,’ zei ik, ‘en ik wil niet voor leugenaar staan. Bijvoet heeft met de heren Kist en Kraak gebeld en hij hoopte persoonlijk de brief aan de prins te overhandigen.’

‘Dat is niet gebeurd,’ aldus Van der Voet. Ik deed of ik het niet hoorde, want ik ken dit soort dementi's van de rvd. Hij zou nagaan of hij me een en ander officieel kon vertellen.

Ik heb Arie van den Kerkhof geïnformeerd hoe de zaak ervoor stond.

17 november 1993

Gisteravond laat belde Wim Klinkenberg terug. ‘Als Van der Voet niet met ja of nee antwoordt, weet je precies hoe laat het is,’ zei hij. ‘Die brief aan Claus had Bijvoet dus wel degelijk.’ Ik zei hem dat ik er net zo over dacht.

Lenins mausoleum gaat nu echt dicht. Het is voor Rusland alsof je het Vaticaan sluit. Het psychische piespaaltje is er niet meer en het wordt door niets of niemand vervangen. Rusland

[p. 172]

heeft een tsaar nodig, nu meer dan ooit. Want zonder leider wordt de kudde wild.

08:30 uur

Julius Vischjager belde en zei dat hij nu ook tot de conclusie was gekomen dat Bijvoet slechts naar Den Haag was gegaan om mij in diskrediet te brengen. Ook ambassadeur Nothnagel van Zuid-Afrika had zich met de zaak bemoeid, omdat hij van de brief van De Klerk niets wist, en wilde er met minister Kooijmans over spreken, aldus had de Zuid-Afrikaanse diplomaat Storm aan Vischjager verteld.

Hans van der Voet belt door dat hij met het paleis heeft overlegd. Ook daar wilde men weten waarom ik het zo belangrijk vond of Bijvoet die brief bij zich had. Ik legde het nog eens geduldig uit, inbegrepen dat ik tegenover Jos Slats niet als fantast te boek wilde staan.

‘Ik vind het feit,’ zei Van der Voet, ‘gelet op de omstandigheid dat Bijvoet zelf met de brief wapperde, een andere situatie, dan wanneer hij geruisloos had aangebeld en gezegd, mag ik een brief overhandigen?’ Hij zei ook dat indien hij het in ontvangst nemen door Claus zou bevestigen, dit een precedent zou scheppen. Ik drukte Van der Voet op het hart dat het niet mijn bedoeling was morgen in de krant te zetten dat ook hij over het bestaan van die brief had gelogen, maar dat na het opzettelijk in diskrediet brengen van mij door de nis in Pretoria, de bvd en Buitenlandse Zaken hier, de feiten voor mij van belang waren.

Er is een anonieme brief uit Londen gekomen.²⁰³ Dat moet van Somerset Morkel zijn. Het briefje spreekt voor zich. Het lijkt erop dat alles toch op zijn plaats valt. Ik stuur het briefje door naar Arie en Peter.

Vierling kwam langs. Vreeswijk had gezegd dat zolang Vierling zich niet terugtrekt, zij niets konden beginnen. Alfred begon prima. Hij wilde niet in het bestuur, maar hij wilde wel weten voor wie hij plaats moest maken, wat zijn toekomstige positie zou zijn, en bovendien had hij wat financiële eisen. Hij wilde graag naar het Europees Parlement. ‘Ik wil niet dat er een nieuwe Janmaat opstaat, met alleen andere koppen om zich heen.’ Het ging hem erom het eens te zijn over tien programmapunten en dan als een team aan het werk te gaan. Maar toen

203 Zie bijlage 63. Redactie: Het is echter maar zeer de vraag of deze brief van Somerset Morkel afkomstig is. Zie ook het later ontvangen, maar eerder geschreven bericht van Somerset Morkel (zie bijlage 66), en andere kenmerken als datering en ontvangst; taal en handtekening.

[p. 173]

haalde hij alles weer overhoop met lange tirades en beschuldigingen. Het was niet te harden dus ik beëindigde het gesprek. Die jongen is niet te helpen. Hij zal altijd weer in dezelfde drek terugvallen. Wat nu? Ik word niet goed van die zaak.

Wim Bijvoet, de vader van Paul, belde. Hij had zijn zoon wel van het vliegveld gehaald en naar het politiehotel gebracht. ‘Hij belazert iedereen,’ aldus Wim. ‘Ik ben bereid te getuigen dat Paul tegen mij heeft gezegd dat je de uitwijzing uit Zuid-Afrika aan jezelf hebt te danken. Ik raad je aan het geld voor zijn reis terug te vorderen. Laat hem maar eens tegen de lamp lopen.’ Nu dat weer.

18 november 1993

Ik was om 06:00 uur op, en werk keihard aan mijn Memoires door, wat veel concentratie vereist. Ik ben er helemaal uit door al dat gelazer.

Van der Voet is met de noorderzon vertrokken. Ik kan hem via de rvd niet bereiken. Ik neem hem dit kwalijk, want hij zou nog uitsluitsel geven.

11:30 uur

De eerste uitspraak van de rechter in mijn zaak is binnen. Vermeer schreef Hans Verploeg gelukkig te zijn met het oordeel van rechter Punt.²⁰⁴ De advocaat schreef mij dat met deze uitspraak het principe van benadeling door de Staat er al door was.²⁰⁵

Jos Slats liet me weten dat Bijvoet aan hem toegegeven had dat hij een brief voor Claus bij zich had. Dat is interessant.

Vader Bijvoet belde opnieuw. Hij had de Volkskrant gelezen en zei zich te generen voor wat zoon Paul had gedaan. Hij wilde weer gaan spreken over hoe ik zijn zoon een hak zou kunnen zetten, maar ik antwoordde: ‘Niet op reageren. Vergeven. U moet zich niet verlagen tot dezelfde fouten als die uw zoon maakte.’

204 Zie bijlage 64.

205 Zie bijlage 65.

19 november 1993

Minister Kooijmans was gisteravond in het nieuws met de mededeling dat hij minister Gatsha Buthelezi had gesproken om hem uit te leggen dat het proces van vernieuwing onomkeerbaar was. ‘Ik heb het hem wel tien keer gezegd.’ Dat het onbenul Kooijmans niet begrijpt dat Buthelezi dat beter weet dan deze mijnheer uit Leiden. Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat

[p. 174]

zo'n man op die wijze blijk geeft van niet alleen een onverbeterlijke olifantshuid, maar bovendien van totale onkunde ten aanzien van wat in Zuid-Afrika speelt. De arrogantie om even binnen te vliegen en iemand als Buthelezi dan (ook nog als gast) de les te gaan lezen. Gênant. Hollanders blijven boeren. Ik heb Buthelezi meteen een brief geschreven om mijn verontschuldigingen aan te bieden voor Kooijmans' optreden en stuurde een kopie naar Aida Parker.

Trein

Het is zonnig, heldere lucht, koud, maar een vage chemische stank hing boven Amsterdam. Wie merkt het nog? Hans van Mierlo zat op het perron De Telegraaf te lezen.

In de trein naar Nijmegen liep ik tegen Van Mierlo aan en ging even bij hem zitten op de eerste klas. Hij moest naar Arnhem. Ik bedankte hem voor de steun van de d66'ers Wolffensperger en Eisma en vertelde hoe vooral Jurgens zich inspande. Ik bracht Hans Gruijters ter sprake en zei hem gelijk te geven dat hij zich uitsprak voor een stringenter beleid ten aanzien van asielzoekers.

‘Ja, en nee,’ antwoordde hij.

‘Het kan zo toch niet langer,’ ging ik verder.

‘Ja, als het maar fatsoenlijk gebeurt,’ aldus Van Mierlo. Ik dacht: man, ben je dat Haagse woordje ‘fatsoen’ nu nog niet kwijtgeraakt en route in de politiek? ‘Wat wordt u in een nieuwe regering, vicepremier of minister van Buitenlandse Zaken?’

‘Dat weet ik nog niet.’

‘Ik hoop dat u op Buitenlandse Zaken komt, dan gaat er eindelijk eens een andere wind waaien.’ En bedoelde eigenlijk: dan kunt u een punt achter mijn zaak zetten.

Kocht een kaart met viooltjes voor de verjaardag van Peters moeder.

Het bedauwde Hollandse landschap blijft me lief - ondanks de klootzakken die voor het merendeel dit stuk aarde bewonen.

13:50 uur, trein naar Arnhem

De lezing voor de studenten van Leon Wecke is redelijk goed verlopen. Ik sprak van 10:45 tot 11:30 uur, daarna van 11:45 tot 12:50 uur. Ik kreeg 275 gulden, zonder 44 gulden voor de trein, dus eigenlijk 231 gulden. Niet genoeg voor het werk dat ik ervoor deed.

Een jongen, Joël, staart, lang haar, laarzen met ringen, ik denk een goed maar botterig lijf, kwam na afloop even praten. Ik

[p. 175]

nodigde hem uit naar Amsterdam te komen. Er waren ongeveer honderd studenten, waarmee het amfitheater aardig vol was.

16:30 uur, trein naar Amsterdam

Het viel me op dat ook in Arnhem zoveel mooie jongens rondliepen. Ik wachtte tot 14:30 uur op Florrie en wilde de trein alweer nemen, toen ik haar zag. Haar idee is om de cd acht zetels te laten krijgen en dan Janmaat te laten vertrekken. Het zal nu niet werken en dan ook niet.

19:00 uur, Westerkade

Ed belde nog even om te vragen hoe het gegaan was. Hij was gisteren bij Poek Zumpolle op de koffie geweest. Morgen heeft hij examen Spaans.

Philip van Niekerk gaf vandaag in de Volkskrant een duidelijke weergave van de confrontatie tussen Kooijmans en Buthelezi.

20 november 1993

Gisteravond belde Willem Vreeswijk. Florrie heeft blijkbaar opnieuw gesteld dat Alfred Vierling beter niet mee kon doen. Zij had wel zijn kundigheid op velerlei gebied onderstreept, maar vraagtekens overheersten.

Julius Vischjager heeft premier Lubbers op de persconferentie gevraagd of hij op de hoogte was van de aanwezigheid van een mijnheer die zwaaide met een brief van mevrouw De Klerk voor prins Claus. ‘U hebt een prijs gewonnen,’ antwoordde hij, ‘dat is iets waar ik werkelijk niets van weet.’

Theo van Gogh sprak op tv met Klaas Wilting, woordvoerder van commissaris Nordholt. Nee, hij sprak niet met de cd. ‘Ik praat niet met mensen die niet iedereen als gelijk beschou-

[p. 176]

wen.’ Wat een onzin. Theo miste hier de kans om deze zwartwit denker te vragen of hij werkelijk dacht dat iedereen gelijk is.

‘En als 8 procent cd stemt,’ vroeg Theo.

‘Ik hoop het niet.’

En als dit toch gebeurde? ‘De cd interesseert me niet,’ aldus het licht Wilting.

Ook Peter ter Horst valt over de botsing tussen Buthelezi en Kooijmans.²⁰⁶ De Nederlandse minister gaf de Zoeloeleider een cursus in het bereiken van een compromis. ‘Ik hoef door u niet te worden overtuigd, excellentie. Ik ben meer dan 21 jaar in de politiek. Ik heb het recht mijn eigen beslissingen te nemen.’

‘Ik probeer alleen maar de zorgen van de internationale gemeenschap over te brengen,’ antwoordde Kooijmans. Ook zo'n heerlijk begrip: ‘internationale gemeenschap’, alsof dit begrip een collectieve mening heeft om over te brengen. Kooijmans kan hoogstens de mening van Washington en een paar Westerse hoofdsteden, en Madurodam bedoelen. Ook Peter ter Horst versloeg de confrontatie helemaal pro-Kooijmans en stak met Buthelezi de draak. Hollandse breinen staan niet open voor Afro-Aziatische breinen, want ze blijven in het eigen gelijk steken.

Somerset Morkel, die na keet met ambassadeur Nothnagel in Den Haag nu in Londen werkt, stuurde een handgeschreven briefje dat hij mijn brief van 10 november in Londen had ontvangen. Hij schreef ook dat zijn opvolger in Den Haag Coen Bezuidenhout is.²⁰⁷

206 NRC Handelsblad, 19 oktober 1993.

207 Zie bijlage 66.

11:00 uur

Ik doe de was, maar realiseer me steeds weer hoezeer ik bij Eduard in het krijt sta, met alle kostbaarheden die hij voor mijn gemak liet staan. Hij kwam langs en moest om purser te kunnen worden een examen Spaans afleggen in het Sonesta Hotel. Het gerechtshof in Leeuwarden gaat geschiedenis maken. Graa Boomsma wordt vervolgd wegens smaad voor zijn vergelijking van Nederlandse militairen in Indonesië met ss'ers. De schrijver trok een vergelijking die in meer dan een opzicht opging. John van Haagen belde. Hij had opgemerkt dat de redactie van de Volkskrant mijn televisierubriek had geamputeerd. ‘Jouw gezag is eruit gehaald.’ Hij voegde eraan toe: ‘Heel gemeen eigenlijk. Als niet The Washington Post maar de Volkskrant in

[p. 177]

Washington de belangrijkste krant was geweest, zou er nooit een Watergate zijn geweest.’ Hij zei te vrezen dat als we een cda-vvd regering zouden krijgen, we een Thatcher-periode tegemoet gaan ‘want Brinkman is keihard. Senator Ad Kaland in de Eerste Kamer heeft dat door, maar geen enkele journalist is op zijn waarschuwingen ingegaan.’

21 november 1993

Het was te koud om uit te gaan gisteren dus ging ik vroeg naar bed en sliep tot zeven uur.

Het Duitse werkeloosheidscijfer is 10,3 procent, te eng voor woorden. Want als het daar beroerd gaat, heeft dit onmiddellijk zijn gevolgen hier.

In een bespreking over nieuw verschenen boeken in de Volkskrant staat weer onzin over Bung Karno. Doeko Bosscher schrijft over het boek President Kennedy: Profile of Power.²⁰⁸ Bosscher maakt uit dat boek op dat Sukarno zich had laten paaien met een bezoek aan het Witte Huis met als tegenprestatie dat hij zijn kritiek op de vs zou matigen. Bung Karno heeft al in 1956 in een rede voor het Congres, als gast van generaal Eisenhower gezegd dat Indonesië niet was om te kopen, noch met een vloed van dollars, noch met een vloed van roebels. Toch gaan dit soort kletspraatjes in zogenaamd gezaghebbende boeken, uitgegeven door prestigieuze uitgevershuizen, een geheel eigen leven leiden. ‘Helaas,’ schrijft de idioot van de Volkskrant, ‘dat Nederland niet van Kennedy's invloed op Sukarno heeft mogen profiteren.’ Over de kwestie Nieuw-Guinea merkt Reeves alleen op dat Kennedy er het liefst buiten bleef. Dat mijnheer Reeves niet weet hoe de vork in de steel zit is tot daaraan toe. Maar Doeko Bosscher had toch moeten weten dat Nederland uitsluitend aan Kennedy te danken heeft - en prins Bernhard, en zelfs een beetje aan mij - dat het conflict met Indonesië over de Papoea's door krachtige druk van jfk op Luns en de Nederlandse regering vreedzaam werd opgelost!

Zag trouwens gisteren Suharto naast Clinton staan bij de top op een eilandje nabij Seattle. Die massamoordenaar is ‘in’ op het Witte Huis.

Zondag blijft, zoals vroeger op De Horst, een saaie stilstand in het leven, een dooie dag zeiden we toen. Ik heb mijn correspondentie bijgewerkt en een brief aan Jos Slats geschreven, om de affaire Bijvoet in het juiste perspectief te plaatsen.

Vischjager zat om 13:00 uur Scarlatti te pingelen op het Cen-

208 De Volkskrant, 20 november 1993. Richard Reeves, President Kennedy: Profile of Power, Simon & Schuster, New York, 1993.

[p. 178]

traal Station. Hij had een verslaggever van mug meegenomen. Vischjager zei dat Luns een brief over jfk aan het Congres had gegeven, die tot het jaar X achter slot en grendel zal blijven. Ik kreeg een foto van Bijvoet en twee verwarde verhalen uit The Daily Invisible mee.²⁰⁹ Wat zou er met Vischjager gebeuren zonder deze uitlaatklep?

Heb vandaag redelijk vooruitgang geboekt. Ik ben nu in Tokio, november 1978.

Ik had uit willen gaan vanavond, maar de straten zijn licht besneeuwd en het is glad. Beter geen risico nemen.

209 Zie bijlage 67.

22 november 1993

Van de week dacht ik nog, toen ik mams bloemenschaar gebruikte: heerlijk dat ik die nog heb. Nu is hij weg. Moet hem met het afval hebben verpakt en weggegooid. Zoiets neem ik mezelf kwalijk.

13:00 uur

Paul Bijvoet belde. ‘Met jou praat ik niet,’ heb ik gezegd en heb opgehangen. Hij belde terug en zei iets belangrijks te willen vertellen. Hij wist wie mij in Zuid-Afrika zwart had gemaakt. Het zou Arie van den Kerkhof zijn geweest, die aan Christo Landman een enveloppe met artikelen over mij had gegeven. ‘Daarom wisten ze in Pretoria van jouw homoseksualiteit.’

‘Waarom heb je me dan bij Arie geïntroduceerd?’

‘Dat zal ik allemaal in een artikel in de krant vertellen,’ antwoordde hij.

Nu dat weer. Gaat hij dat met Slats doen?

De president van China ging rechtstreeks van Seattle naar Cuba. Dat is wat Bung Karno deed in 1961! Fantastische zet.

Ik ben blij voor Castro. Wat hij ook fout deed, hij deed een hoop dingen goed, net als Bernhard.

Joseph Contreras schrijft dat De Klerk vier jaar geleden beloofde, toen hij president P.W. Botha in een zachte coup verraadde en afzette, ervoor te zullen zorgen dat er geen zwarte overheersing zou komen bij de overgang naar een nieuw Zuid-Afrika.²¹⁰ Nu is het zover. De grondwet is er. En natuurlijk is er van dit voornemen niets terechtgekomen.²¹¹ Nelson Mandela beloofde in 1993 dat de zwarte meerderheid de blanken

210 Newsweek, 29 november 1993.

211 In 1993 schreef ik in de kantlijn nog: treason. Nu in 2002 bij het bewerken van deze notities, moet ik toegeven toch bewondering voor deze heren te hebben gekregen, zoals zij erin slaagden zonder burgeroorlog het land in ander vaarwater te krijgen.

[p. 179]

na de one man one vote election niet zou overheersen. Ook dat was eigenlijk onzin. In een aantal opzichten herinnert Mandela me aan de benadering van Sukarno na de overdracht van Nederlands-Indië. Mijn mening is bijgesteld.

Mandela zal de blanke Derek Keys op het ministerie van Financiën laten. Hij heeft uitstekende betrekkingen met generaal Constand Viljoen, een leider van de rechtse blanke oppositie. Mandela, eens de verguisde pro-communistische rebel, ontpopt zich als een eerste klas staatsman.

19:00 uur

Eduard is met drie zevens voor Spaans geslaagd. Nu nog Duits. Ik ben blij voor hem. Hij verdient het. Hij werkt hard.

Hugo van Reijen, mijn ‘vriend’ en mysterieuze postzegelhandelaar - een ordinaire spion - belde weer eens. Hij vroeg hoeveel de reclame die nu bij tramhaltes op hangen voor het parfum Forbidden, waarvoor Jan Willem van Cruysen mij in februari liet fotograferen, oplevert.²¹² Ik antwoordde: ‘Daar kan je een jaar van leven.’

‘Dus daar leef je van,’ zei de basterd ook nog. Ik dacht: fuck you en zei: ‘Ja.’ Wat onzin is, want ik deed dat voor Metz & Co voor niets.

Hij vertelde binnenkort weer naar Zuid-Afrika te gaan en ook mijn broer Hendrik in Kaapstad te zullen ontmoeten. ‘Wat moet je toch met mijn broer?’

‘Een interessante man. Er hangen vijf colbertjes aan de deurknop van zijn woonkamer.’

‘Dat weet ik, dag Hugo,’ en ik heb opgehangen. Ik was al jaren van plan nooit meer een woord tegen die idioot te zeggen. Nu is het zo ver.

Amerika is nog steeds zogenaamd de meest religieus georiënteerde natie onder de geïndustrialiseerde landen. Negentig procent van de Amerikanen antwoordde in 1993 dat zij in God geloven.²¹³ Meer dan de helft van de Amerikanen zegt minstens eenmaal per dag te bidden. Er zijn meer dan 1.500 verschillende religieuze groepen en sekten in Amerika, zoals 75 verschillende Baptisten-organisaties. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat Amerika een land is waar de mensen zich uitgeven voor gelovigen, ‘but few take their faith seriously.’ Ik denk wel eens dat Amerikanen de superhypocrieten in de wereld vertegenwoordigen. En die verstokte hypocrisie trekt door naar alle niveaus van die samenleving.

212 Zie fotobijlage.

213 Newsweek, 29 november 1993.

[p. 180]

George Blakey, de topadvocaat die verbonden was aan het House Assassination Committee dat de moord op jfk onderzocht, vertelt op televisie dat hij nog altijd woedend is over de methoden van onderzoek die waren gehanteerd en hoe het departement van Justitie de zaak afhandelde. Op de vraag of het alsnog anders zou kunnen worden herhaald, antwoordt hij: ‘Too late.’ Hij noemt oud-president Gerald Ford ‘the fbi spy on the Warren Commission.’ Hij zegt dat Oliver Stone met zijn film een ‘counter myth’ heeft geschapen. Men had Oliver met een steen om zijn nek in zee moeten gooien. Iemand, als Oliver Stone, die denkt dat er a smoking gun bij de cia zou zitten is stoned. George de Mohrenschildt kwam niet ter sprake in deze televisiediscussie.

23 november 1993

Arie van den Kerkhof zei inderdaad in 1986 Christo Landman informatieve artikelen over mij te hebben gegeven, voornamelijk over de affaire Nieuw-Guinea. Waar dus zes vruchtbare jaren in Zuid-Afrika op zouden volgen. De poging tot stoken van Bijvoet sloeg nergens op.

Aardig telefoongesprek met Hans van der Voet van de rvd. Bijvoet heeft de fameuze brief aan de heer Kraak overhandigd. Dat is het officiële antwoord. ‘Ik wilde voor deze zaak niet naar prins Claus gaan, dus blijft ook dit antwoord off the record.’

‘Ambassadeur Nothnagel is uit zijn dak gegaan,’ zei ik.

‘Als een doedel als Bijvoet met een dergelijke brief komt, is het logisch dat Nothnagel woedend is,’ aldus Van der Voet. Ik zei dat de zaak in mijn dagboek wel genoemd zou worden, ‘maar dat verschijnt in 2010.’ Hij lachte, dan zouden we er beiden op een wolk nog eens over napraten.

De rechter wil 11 januari verder gaan met de zaak Luns. Ik ook.²¹⁴

Hans Verploeg gaat vanavond tot maandag naar Johannesburg. Hij wil Gijs nu laten onderhandelen. Daar ben ik het niet mee eens, ik wil eerst op 11 januari hard maken wat hard is. Ik vroeg hem voorbereidingen te treffen eventueel mensen in Zuid-Afrika te horen.

De voormalige chef van de Mossad, Aharon Yariv heeft toegegeven dat volgend op de aanslag op Israëlische sporters in 1972 in München werd besloten om tien tot vijftien belangrijke Palestijnse guerrillaleiders in Europa en Libanon in het geheim te vermoorden.²¹⁵ In juli 1973 werd een Marokkaanse kelner in

214 Zie bijlage 68.

215 De Volkskrant, 23 november 1993.

[p. 181]

Lillehammer, Noorwegen door de Mossad per ongeluk vermoord, omdat men hem ten onrechte voor een gezochte Palestijn hield. De Israëliërs ontpoppen zich zo steeds meer als eigen rechtertje spelende moordenaars.

Ik ben het totaal niet eens met de racistische leuzen van het Nederlands Blok. Waarom willen ze toch niet begrijpen dat ‘vol’ geen ene moer met ras te maken heeft? Vreeswijk belde. Met het oog op de mogelijkheid afgeluisterd te worden, heb ik andermaal onderstreept dat hun gescharrel me in zoverre interesseert, omdat een gezonde democratie ook een bonafide rechtse club nodig heeft, die levende rechtse gevoelens op een behoorlijke manier vertolkt.

24 november 1993

‘Who needs democracy?’ schreef Bill Powell in Newsweek.²¹⁶ ‘Does democracy promote social stability or does it erode it? Is free speech worth the cultural trash it produces in the west and does the health of the extended group matter more at the end of the day than the unfettered freedom of the individual?’ Moeten bijvoorbeeld Aziaten goede Westerlingen worden? Washington verstaat in ieder geval onder globalisering dat het in het belang van ‘proletariërs aller landen’ zou zijn, om van alle mensen in de wereld verkapte Yankees te maken. Welke kant zullen 1,7 miljard Oost-Aziaten kiezen? Zuid-Korea, Taiwan, Singapore en Indonesië worden door autoritaire regimes bestuurd. In deze landen wordt veelal tegen Amerika en de vrijheid-blijheid mentaliteit aangekeken als een vorm van massaal sociaal verval. Vrijheid en democratie zullen leiden tot een sociale chaos zoals je die steeds meer in de vs ziet. Er zijn dus tegenkrachten in beweging, gericht op het behoud van religieuze en traditionele normen en waarden, verwoord door premier Mahathir Mohammad van Maleisië, die stelde: ‘The United States want us to practice the kind of democracy that brings about instability, economic decline and poverty.’ In Indonesië is 38 procent van de bevolking werkeloos. Dat zijn dan de zegeningen van het Suharto-regime dat in de zak van het Westen en Amerika zit.

Natuurlijk lees ik dit artikel met de ogen en denkwereld van Bung Karno, die reeds in de jaren vijftig worstelde met het klakkeloos uit het Westen overgenomen systeem van democratie, waar de republiek Indonesië - in 1945 uitgeroepen - nog in de verste verte niet aan toe was. Je kunt niet het grootste

216 Newsweek, 29 november 1993.

[p. 182]

ontwikkelingsland in Zuidoost-Azië op eigen benen laten staan aan de hand van zinloos politiek gekrakeel, zoals wij dit aan het Binnenhof gewend zijn.

Verrassend telefoongesprek met Christo Landman uit Berlijn. Hij had Somerset Morkel gesproken. Ze waren bezorgd over mij. Hij was verbaasd te horen dat ik in Hillbrow gedwongen was mijn vleugel te verkopen voor ik er werd uitgesmeten. Waarom heeft De Klerk, en letterlijk niemand mij in mijn uur van nood in Zuid-Afrika geholpen? Landman ging nu met vakantie, maar zou zijn adres en telefoonnummer sturen. Zo gebeurt er iedere dag weer wat anders.

Trees belde. Peters moeder maakt het uitstekend en wordt 89 jaar. Hoe is het mogelijk. Geweldige dame, met elf kinderen. Bij notaris Maarten Meijer ontstond enige commotie toen ik negen delen manuscripten onaangekondigd meenam. Morgen de laatste zes. Nu kan ik de rechters exact vertellen wat er allemaal is gebeurd.

Heb vandaag voor het eerst weer vooruitgang geboekt.

Willem Brugsma zat bij Ischa Meijer en het ging natuurlijk weer over Dachau. Op het moment dat ook Brugsma iets wilde zeggen over de enige werkelijke bedreiging, namelijk het bevolkingsvraagstuk, en vervolgens de conclusie wilde trekken dat Nederland vol was, werd hij natuurlijk door dat rund afgekapt. Daarop zei Brugsma dat hij ondanks Dachau altijd een optimist was gebleven, tot hij in 1971 het rapport van de Club van Rome las.

25 november 1993

Eduard kwam zuurkool eten. Altijd als hij weer is vertrokken, vraag ik me af of ik wel aardig genoeg tegen hem ben geweest. Ik heb deze gevoelens alleen bij hem, en natuurlijk bij Peter. Ed heeft zijn hoofd laten millimeteren, afschuwelijk en voor mij eigenlijk een afknapper.

Gijs van der Wiel heeft me gezegd dat ik gebeiteld zit, nu de rechter heeft bepaald dat de stukken die ik in bezit heb niet zijn verjaard, zoals de Staat heeft betoogd. ‘Als je nu op de legale juridische toer gaat, haal je er veel meer uit, een hoger bedrag, dan via een bemiddeling als via mij. Je hebt nu een slimme, keiharde advocaat nodig, want je hebt de rechtbank eigenlijk al aan je zijde.’

Zou dit waar zijn? Ik antwoordde: ‘Ze zouden de schade op Luns moeten verhalen.’ Hij was het hier mee eens.

‘En wat als ze in hoger beroep gaan,’ vroeg ik.

‘Je denkt toch niet dat de Staat in hoger beroep zou gaan om

[p. 183]

Luns in bescherming te nemen?’ Misschien de Staat niet, maar Buitenlandse Zaken is mijn ware tegenstander.

Telefoneerde met Wim Klinkenberg, die het met me eens was dat we een top dienden te beleggen. Gijs zegde al toe te zullen komen. Ook peilde ik zijn mening over een oproep van journalisten aan Lubbers om nog twee jaar aan te blijven, vanwege het bekend worden van de drastische daling van de export naar Duitsland in de eerste vier maanden van dit jaar. ‘Geen sprake van,’ zei hij. ‘Hij gaat Jacques Delors opvolgen. Dat staat vast.’ Ik vroeg Jurgens om de top over mijn zaak bij te wonen. Hij zei dat hij volgende week verhinderd was vanwege een promotie in Maastricht. Overigens was hij van mening dat als duidelijk zou worden dat ik op onrechtmatige gronden uit Zuid-Afrika was gesmeten, ambassadeur Nothnagel persona non grata kon worden verklaard.

Schreef Peter dat ik nu toch wel begin te geloven dat D-Day nadert.

26 november 1993

Hans Vermeer verbaast me steeds meer. Hij vond het prima de verhoren van de ambassadeurs Van Buuren en Sondaal gewoon door te laten gaan. Hij wilde eerder al twee keer die zaken stopzetten. Hij zette onze opties in de zaak Luns op een rijtje:

1:	We komen met vijf gevallen van sabotage na 1964.
2:	Of we zeggen dat we nu alles boven water gaan brengen en doen vijf jaar timmerwerk.
3:	Of we zetten nu in op onderhandeling.

Ook vroeg hij zich hardop af of hij een kort geding zou lanceren om de Staat 250.000 gulden te laten voorschieten, opdat ik in mijn eerste noden zou kunnen voorzien, maar hij voegde toe dat dat een riskante route was. Vermeer ziet in de uitspraak van Punt een bevestiging dat hij op de goede weg is, en is optimistisch over onze kansen. ‘Die uitspraak meneer Oltmans, was een loopbriefje, zo moet je het verder doen.’

Ik vroeg Vermeer waarom ambassadeur Piet Schaepman eigenlijk nog altijd niet zijn zaak tegen Max van der Stoel had gewonnen, die zijn vader behandelde. Hij mocht dat niet zeggen. ‘Soms zijn mensen te rechtschapen om hun recht te krijgen.’ Hij vond het een goed idee als ook Lakeman komende week bij onze top zal zijn.

John van Haagen belde. Hij had een idee voor een boekje met visies van verschillende hoogleraren over waar het met het koninkrijk naar toe moet en welke filosofie daaraan ten grondslag zou moeten liggen. Prima gedachte.

[p. 184]

Hij zei ook dat de PvdA de Rotterdamse havenarbeiders zag als potentiële fascisten. Hij begrijpt niet dat Felix Rottenberg er niet harder aan werkt om de werknemers weer op hun hand te krijgen.

Bus

Ik heb Christo Landman gebeld. Hij wilde zelf liever buiten mijn zaak blijven. Ook was het beter Somerset Morkel niet te benaderen, want hij had al zo veel problemen gehad. Hij vertelde in maart terug naar Pretoria te zullen gaan. Hij verlaat de buitenlandse dienst. ‘Ik ga terug om de ellende te zien,’ zei hij. Of ik contacten met de media had, want hij had een fantastische reportage over de inlichtingendiensten van Zuid-Afrika, ‘maar het kost veel geld.’

Op de tram in Den Haag een reclame in levensgrote letters: ‘Wij willen migranten bij de Haagse brandweer.’ Over discriminatie gesproken. Belachelijk.

Toen ik tegen John van Haagen zei dat het wel eens zou kunnen dat het Nederlands Blok mede door mijn bescheiden toedoen tot stand zou kunnen komen, antwoordde hij: ‘Dan krijg je van Hans van Mierlo een lintje als jouw rol daarin bekend wordt.’ Morgen om 11:00 uur heb ik een afspraak met Vreeswijk en Vierling.

Ik was drie uur bij Anne Knulst. Ze vertaalt een boek voor Ankh-Hermes. Ze bereidde lamsboutjes en ratatouille.

22:50 uur, trein

Bezocht Frits van Eeden. Hij was kasten aan het sjouwen. Zijn affaire met Ab Poot was nu definitief van de baan. Hij vertelde in plastische termen waarom hij op die lover was uitgekeken. Eindelijk weer eens een paar uur met Frits gesproken, wat eigenlijk heerlijk was. Die affaire heeft vier en een half jaar geduurd, naast de andere vriend van Frits, Chuck in Florida. Het was humoristisch en raak wat hij vertelde en ik zei tegen hem: ‘Je schildert zelfs als je vertelt.’ Inbegrepen scènes van naar bed gaan en hoe zijn lovers hun gebit in een glas deponeren. Frits houdt nu eenmaal van oudere mannen.

Later in het Chinees restaurant vertelde hij bij de maaltijd dat er al heel lang iets mis is met zijn hartslag. Hem was voorspeld dat hij niet ouder dan 30 jaar zou worden. Hij is nu 48. Hij heeft altijd pillen bij zich. Ben hem vandaag een paar maal om zijn hals gevlogen.

[p. 185]

27 november 1993

De Gay Krant heeft mijn artikel over rough sex in Amerika gepubliceerd. Ik heb de pagina's gisteren uit een exemplaar in Nieuwspoort geknipt. Ik was daar even met Vischjager.

Steven Erlanger berichtte in The New York Times dat Rusland zich blijft verzetten tegen uitbreiding van de navo in oostelijke richting. Het zou slechts leiden tot ‘fundamental Russian counter measures’ terwijl anti-Westerse gevoelens in de voormalige ussr slechts zouden toenemen. Ik vind dat gedoe van de navo onder Amerikaanse druk, onnodig provocatief en treiterig, maar zo zijn ze nu eenmaal in Washington.

Alfred Vierling en Wim Vreeswijk waren hier van rond 11:00 tot 14:00 uur. Vreeswijk is me meegevallen, maar ik begrijp steeds beter waarom Vierling door velen als ‘onbruikbaar’ wordt beschouwd. Er is echt niets met hem te beginnen. Hij zit boordevol wraakgevoelens over onrecht hem aangedaan, wat dikwijls misschien zelfs juist is, maar waardoor hij voortdurend verkeerd reageert. Ik probeerde hem bij te sturen, maar tevergeefs. De financiering van een op te richten Nederlands Blok zou volgens Vreeswijk wellicht kunnen worden bewerkstelligd door dezelfde Canadese tycoon die de villa van Florrie Rost van Tonningen in Velp voor vier ton had gekocht om haar te redden van een faillissement. Zij belde later om te vragen hoe het was gegaan. Ik antwoordde dat het geen zin had een Nederlands Blok op te richten met de kliekjes van de Centrum Democraten.

Irak is vandaag akkoord gegaan met een internationale inspectie op lange termijn van zijn wapenarsenaal. Bagdad gaat ervan uit dat deze toestemming zal leiden tot opheffing van het olieembargo van het land.

John van Haagen vertelde dat men in de Rotterdamse haven begint terug te komen van proteststemmen op de Centrum Democraten, omdat er wordt gevreesd dat dit de komst van een Thatcher-achtig bewind in Den Haag zou verhaasten, voorgezeten door Elco Brinkman. John vond het ongehoord dat Brinkman in een adem over niet tornen aan wao-afspraken spreekt en dit op een lijn stelt met verhogen van accijns op brandstof. ‘Dat is tekenend voor het cda en volkomen immoreel. Eerst hebben ze de socialistisch denkenden cda'ers gedumpt, van Wim Aantjes tot en met bisschop Bär, en nu dit. Je moet tegen Felix Rottenberg zeggen dat hij met Johan Stekelenburg van de fnv op tv moet worden gezien. Arbeiders moeten weer het verband met de vakbond zien herleven, dat scheelt 100.000 stemmen en 12 zetels,’ aldus John van Haagen.

[p. 186]

‘En terwijl het cda dit allemaal gewoon doet, zit Sonja op het andere net met een hoboïst te kletsen. Daar gebruikt de vara de zendtijd voor. Sonja is allesbehalve een sociale rakker. De coryfeeën verlaten het schip.’

28 november 1993

Paul de Leeuw heeft in een bootje bij het Vrijheidsbeeld van New York de as van de aan aids overleden Indische zanger Klijn, samen met diens lover over het water uitgestrooid. Er kwamen geen emoties aan te pas. Paul zat zelfs te zemelen dat het zakje van plastic waar de as van Klijn in zat, ordinair was. Daarop schonken de heren een glaasje champagne. ‘Ik vond het wansmakelijk,’ belde John van Haagen door. Later, terugdenkend aan diens telefoontje, bedacht ik me dat John hetzelfde deed met de as van Greet, maar dan op het water van de Maas. Ik heb overigens Felix Rottenberg naar aanleiding van Johns suggesties geschreven.

Ik heb ook een brief naar Hans Verploeg verstuurd om hem op de hoogte te stellen van de laatst ontwikkelingen en hem te vragen of we aankomende vrijdag een overleg bij de nvj kunnen hebben. Jan Blokker schreef gisteren in een commentaar dat hij niet begrijpt dat Lubbers Brinkman tot zijn opvolger heeft benoemd. Ik heb Blokker een briefje geschreven het grondig met hem eens te zijn.

In Rome heeft Silvio Berlusconi zijn steun gegeven aan de neofascistische kandidaat, Gianfranco Fini. Berlusconi is een mediamagnaat; hij bezit de holding Fininvest, waar onder andere het uitgeversconglomeraat Mondadori deel van uitmaakt. Hij is ook voorzitter van ac Milaan. Eigenlijk is het ontstaan van een centrumrechtse partij in Italië hetzelfde symptoom, wat me ertoe bracht nader te bekijken hoe deze tendens zich hier voltrekt. Berlusconi: ‘I am completely foreign to fascist culture. But I refuse to accept the use - or worse the blackmail - of anti-fascism as demagogic device to steer the country away from a liberal democratic government which we and Europe need.’

Ik heb Florrie Rost van Tonningen geschreven over mijn onderzoekje naar rechts en een kopie aan Wim Vreeswijk gestuurd.²¹⁷

217 Zie bijlage 69.

29 november 1993

Kim Il-Sung van Noord-Korea wordt ervan verdacht een

[p. 187]

atoombom te laten ontwikkelen.²¹⁸ Tony Emerson stelt in zijn artikel dat Westerse landen zich afvragen hoever men moet gaan om de regering in Pyongyang tegen te houden. Seoul ligt 65 kilometer van de gedemilitariseerde zone tussen Noord en Zuid. In Noord-Korea bevinden zich 900.000 soldaten, in Zuid 650.000 plus 35.000 Amerikanen. Onbegrijpelijk dat die patstelling nog altijd niet is opgelost. De Amerikaanse oorlogsindustrie wil eraan verdienen, dat is duidelijk. Zuid-Korea beschikt over 1.800 tanks. Noord-Korea over 3.800.

Gisteravond heb ik een onthutsende film gezien over Peter Jepson-Young, een Canadese aids-patiënt die twee jaar lang werd gefilmd. Hij werd blind, kreeg een geleidehond en rotte gewoon weg. Op zulke momenten denk ik: nooit meer naar Argos.

Ik stuur de brief aan Blokker toch maar niet. Hij is het niet waard om eerlijk tegen hem te zijn.

Een telefoongesprek met Christo Landman in Berlijn werd gewoon zachtjes weggedraaid. Ik kon hem niet meer verstaan. Het is niet te geloven dat dit gewoon gebeurt. Je kunt er niets tegen doen. Geheime diensten hebben ook ‘werk’ nodig. Ik vroeg hem Somerset Morkel te vertellen dat de administrateur van de ambassade en mejuffrouw Balk door Jos Slats zullen worden benaderd.

Maarten van Traa heb ik één keer meegemaakt bij Welingelichte Kringen van de vpro, met Joop van Tijn, dus voor de botsing met Hofland in 1972 toen het journaille besloot uit égards voor Hofland mij verder te laten zakken. Ik dacht toen: nee. En ook nu weer, nu hij in nrc Handelsblad beschrijft hoe minister Kooijmans tijdens de wao-debatten zijn positie versterkte. De buitenlandspecialisten in dit college prezen hem zodanig de hemel in, ‘dat hij zijn kin nog meer dan normaal op zijn borst drukte en er nog in slaagde onder zijn wenkbrauwen door de zaal in te kijken.’ Van Traa zei: ‘Kooijmans kwam, zag en nam in.’ Hij noemde Kooijmans ‘de Max van der Stoel van het cda.’ Hij liet erop volgen: ‘Maar ik zeg dat maar niet, want dan verminder ik misschien de kansen dat Kooijmans als minister van Buitenlandse Zaken terugkomt en dat zou de PvdA in principe niet op zijn geweten willen hebben.’ Wil Van Traa dat cda'er Kooijmans aanblijft?

Pieter Kottman prijst De schreeuw van de leeuw van Paul de Leeuw de hemel in vanwege de vertoning van het uitstrooien van de as van zanger René Klijn op de Hudsonrivier. Volgens

218 Newsweek, 29 november 1993.

[p. 188]

Kottman werd het optreden geen moment gênant. Dat werd het juist wel, zelfs in ernstige mate. Kottman neemt notabene de term ‘oprechte onhandigheid’ in de mond ten aanzien van het botte, ordinaire brein van deze vara-held. ‘There is no accounting for good taste.’

Peter ter Horst ziet weer eens kans de Zoeloes, Buthelezi en de Inkatha Freedom Party (ifp) in een kwaad daglicht te stellen, omdat in Vereeniging, de thuishaven van F.W.de Klerk, Zoeloes en de Afrikaner Weerstandsbeweging (awb) van Eugène Terre'Blanche de straat op zijn gegaan onder de slogan ‘de Boer en de Zoeloe willen hun grond behouden. We zullen ervoor vechten tot de laatste druppel bloed.’ De ifp had er niets mee te maken.

Surinamers schijnen ervan overtuigd te zijn dat Nederlanders hen veelal als Zwarte Pieten zien. Het gevolg is dat nu sommige Pieten zich half blauw en half rood schminken, of soms zelfs groen met gele gezichten hebben. Iemand zegt op tv dat deze bezwaren alleen door volwassenen worden uitgesproken. Kinderen hoor je er niet over.

Elco Brinkman is zowel met premier Lubbers als met vice-premier Kok in botsing gekomen over de door hem voorgestelde ingrepen in de wao. Brinkman heeft nu waarschijnlijk zijn beste tijd gehad.

30 november 1993

Rik Zaal wil voor at5 op 10 december een gesprek met me opnemen. Hans Lonis was hier en zei meteen dat ik het moest doen. Vooruit dan maar.

Hans Verploeg laat de bijeenkomst vrijdag om 14:00 uur doorgaan. Lakeman komt ook, nu Wiegel nog.

De Raad van State is bereid mijn protesten op 20 december aan te horen.²¹⁹

Tijdens Caraïbische spelen in Puerto Rico zijn 39 Cubaanse atleten en begeleiders naar de vs overgelopen.

Fidel Castro verzorgt op Cuba al jarenlang door atoomstraling besmette kinderen uit Tsjernobyl. Dat is andere koek. Wat doen wij? Niets.

219 Zie bijlage 70.

1 december 1993

Hans van Mierlo is in de nagenoeg lege eerste klas coupé van de trein van Utrecht naar Amsterdam bedreigd door twee allochtonen.²²⁰ Van Mierlo probeerde tevergeefs aan zijn belagers

220 De Telegraaf, 1 december 1993.

[p. 189]

te ontkomen door naar de tweede klas te verhuizen. Op een roltrap van het Centraal Station in Amsterdam werd hij door de mannen zelfs geschopt. Niemand kwam hem te hulp.

Ook Oekraïne heeft thans de status van kernmacht. De regering in Kiev heeft besloten om niet alle kernraketten aan Moskou terug te geven. Moskou lijkt bezorgd.

Liep even bij Jan Mets binnen, die opnieuw waarschuwde dat Jos Slats niet te vertrouwen is.

Martin van Amerongen laat zich in De Groene Amsterdammer weer eens van zijn beste zijde zien.²²¹ In een kader nooit meer moskou, begint hij als volgt: ‘Eén keer in mijn leven ben ik in Moskou geweest en ik vond het zo'n verschrikkelijke stad, dat ik zwoer dat het voor het eerst en het laatst was.’

Mijn urineprobleem neemt af, maar ik ben weer veel te dik. Geen chocola, geen koekjes, ik ga er onmiddellijk wat aan doen. Morgen de test bij het laboratorium.

221 De Groene Amsterdammer, 1 december 1993.

2 december 1993

Mijn trouwe vriend Diarto uit Solo schrijft dat hij hartproblemen heeft. Hij kan voorlopig niet reizen en hoopt dat ik snel naar Indonesië kan komen.²²²

Schreef wel een erg scherp briefje naar ambassadeur Nothnagel, maar wat doe je anders met zo'n man met een olifantshuid?²²³

Ik heb meteen Kooijmans maar eens geschreven waar het op stond.²²⁴ Ben nu toch bezig met schoon schip maken in mijn hoofd.

De goden zijn me goed gezind. Ik belde Morkel. Geen antwoord. Belde opnieuw. Hij was allerhartelijkst. ‘Nothnagel is een verschrikkelijke man,’ zei hij, en leek bereid alles uit de doeken te doen. Ik informeerde Arie van den Kerkhof vervolgens dat Morkel bereid leek te praten over wat er in Den Haag was gebeurd. En meldde Jos Slats dat diplomaat Morkel wel met hem wilde spreken en gaf hem het nummer van het Horseguards Hotel waar de Zuid-Afrikaan logeert. Slats belde niet lang daarna terug dat hij morgen met Morkel op Schiphol spreekt, wanneer hij daar overstapt op een toestel naar Johannesburg. De diplomaat was bereid de nodige documenten voor Slats mee te brengen. Dit lijkt me een absolute doorbraak.

222 Zie bijlage 71

223 Zie bijlage 72.

224 Zie bijlage 73.

[p. 190]

Jan Bart Entrop belt dat Colin Fletcher door zwarten overhoop is geschoten. Ik zal blij zijn als Peter uit Zuid-Afrika weg is.

3 december 1993

Gisterenavond zag ik weer een lamentabele affaire. Op televisie bij nova zat een dame van de fnv te verkondigen dat Toon Poppe van de Centrum Democraten in Vlissingen een brief van het fnv zou ontvangen dat dit lidmaatschap in strijd was met een gelijktijdig lidmaatschap van het fnv. Gewone fnv-leden die achter Janmaat stonden, werden niet geroyeerd maar cd-leiders wel. Zo'n praktijk klopt niet. Ik heb Rottenberg en Stekelenburg een memo gezonden met een verwijzing naar Kindly Inquisitors van Jonathan Rauch.²²⁵

Straks spreekt Jos Slats met Morkel. Wim Klinkenberg zei te hopen dat hij het behoorlijk zou aanpakken. Ik moet die gok wel nemen. Er is geen andere uitweg.

Het kantoor van de landsadvocaat laat weten dat ambassadeur Hans Sondaal uit Boedapest niet voor augustus 1994 terugkomt naar Nederland. Als wij zijn reis- en verblijfskosten betalen, zou hij in maart 1994 wel naar Den Haag kunnen komen om gehoord te worden. Ze doen overigens of we oud-ambassadeur Van Buuren nooit hebben opgeroepen.

We hadden een vergadering bij de nvj met Vermeer, Pieter Lakeman, en Hans Verploeg, die erg aardig was. Wim Klinkenberg en Gijs van der Wiel schitterden door afwezigheid. Vroeger stond Wim voor me op de barricaden. Men vermoedt dat voormalig rvd-directeur Van der Wiel niet langer bereid is een bemiddelingspoging te doen, na negatieve signalen vanuit de residentie. De algemene indruk van mijn proces is dat dit twee tot vijf jaar kan gaan duren. Dus tot 1998 de buikriem aanhalen. Verploeg pleitte om alles op alles te zetten en te onderhandelen met de Staat. Vermeer verraste me toen hij zei hiermee akkoord te gaan. Pieter Lakeman verscheen, vergezeld van zijn dochtertje, pas om 14:30 uur, als altijd veel te laat. Op een gegeven moment overviel Verploeg me met een rechtstreekse vraag: ‘Zou je akkoord gaan met een betaling van 250.000 gulden?’ Ik antwoordde even direct: ‘In geen duizend jaar.’ ‘Dat is moedig van je,’ antwoordde hij, ‘maar dan gaat dit nog vele jaren duren.’ Lakeman leek me bij te staan, want hij was van mening, dat ik 6,1 miljoen moest krijgen plus rente. ‘Hij vervolgde: ‘Toen ze Joris Ivens zeven ton gaven, wilde dat zeggen, dat hij volgens de gemiddelde berekening nog

225 Zie bijlage 74.

[p. 191]

twee jaar te leven had. Als jij 82 wordt, heb je nog twaalf jaar te leven, dus reken maar uit waar je terechtkomt.’

Toen ik vertelde dat Nothnagel anti-homo was en ik overwoog hier wat tegen te doen, zei Verploeg dat hij steeds had vermoed dat ik vanwege de homoseksualiteit uit Zuid-Afrika was gegooid.

‘Dat heb je nooit eerder gezegd Hans,’ zei ik.

‘Nee, maar dat heb ik wel gedacht.’ Hij benadrukte dat het Zuid-Afrika vrij stond eruit te gooien wie men wilde. Het klonk bijna alsof hij vond dat ik erom gevraagd had. Ik heb haast meer hoop op steun van Lakeman, dan van mijn beroepsorganisatie nvj, waar wordt gedacht in termen van 250.000 gulden voor 37 jaar sabotage. Verploeg zegde toe Gijs van der Wiel andermaal te zullen bellen over een bemiddelingspoging.

Florrie Rost van Tonningen heeft besloten, nu zij voor 31 januari a.s. 5.000 gulden moet betalen, in plaats daarvan naar de gevangenis te gaan. ‘Ik voel me niet schuldig,’ telefoneerde zij, ‘en anders gaat mijn geld naar de Anne Frank Stichting.’ Wim Klinkenberg was niet te bereiken. Hans had me tijdens de bijeenkomst toegevoegd: ‘Hij is nog armer dan jij.’ Hoe kan dit, als ik op de minimumuitkering zit en hij nog altijd vicevoorzitter van de nvj is?

Jos Slats had Somerset Morkel inderdaad om 16:30 uur op Schiphol ontmoet. Jos had een aanzienlijk pak documenten gekregen, voornamelijk bestaande uit klachten en memo's over Nothnagel. Hij schatte het gewicht op 6 kilo. De dames Balk en Joyce van de ambassade van Zuid-Afrika zouden aanvullende informatie kunnen geven. ‘Ik heb het gevoel dat Morkel me dit heeft gegeven, opdat ik me over Nothnagel kan inlezen. Ook kan ik hem privé in Zuid-Afrika opbellen voor nadere informatie,’ zei Jos. Hij vervolgde: ‘Ik ben ook in contact met Bijvoet en hij heeft me nu gezegd dat hij zelf Nothnagel voorzien heeft van ongunstige informatie over jou.’ Morkel had verteld in Den Haag geplaatst te zijn om Nothnagel in toom te houden, wat was mislukt. ‘Hij wilde niet on the record spreken, dus sta ik niet zo sterk als ik met “welingelichte kringen” kom.’ Hij wil het artikel zorgvuldig opbouwen.

‘Heb je hem gevraagd of het waar was wat er in de brief stond?’ En ook of hij Morkel op andere kardinale punten in mijn zaak vragen had gesteld? Jos antwoordde glashard nee, want hij wist niet zoveel. Er waren zoveel andere interessante zaken te bespreken. Ik stond perplex. Per slot van rekening had ik ervoor gezorgd dat hij dit belangrijke contact kreeg, dus het

[p. 192]

zou aardig en collegiaal zijn geweest wanneer hij ook mijn gevecht serieus had meegenomen in de conversatie.

Informeerde Arie van den Kerkhof, die al even verbaasd was over de voortdurende contacten van Slats met Bijvoet. ‘Ik weet zeker dat Nothnagel Bijvoet niet heeft ontvangen,’ aldus Arie. Ik vertelde hem dat Van der Voet had bevestigd dat Bijvoet een brief van De Klerk voor Claus aan Kraak had overhandigd. Arie zei Basie Smit schriftelijk te vragen hoe die zaak precies in elkaar steekt.

Hannah de Zantis belde. Zij zei dat ik het gevecht aan kon gaan omdat ik een sterke geest en goede gezondheid heb. Oud-ambassadeur Piet Schaepman, die zij al sinds haar jeugd in Breda kent, kan dit niet meer.

Megawati Sukarnoputri lijkt de leider van de Democratische Partij van Indonedië (dpi) te worden. Zal de naam Sukarno in het land herrijzen?

4 december 1993

Het is zaak mijn roer recht te houden. Na een bespreking als die van gisteren, zakt de moed me bijkans in de schoenen. Ik ondervind helemaal geen solidariteit, van niemand. Zie bijvoorbeeld het gedrag van Jos Slats. Ik ga een totale mobilisatie in mijn oorlog tegen de Haagse basterds starten en heb Lakeman inmiddels gefaxt of het niet mogelijk was beslag te laten leggen op de bezittingen van Luns.

Marc-Kevin Goellner, de Duitse tennisser, is een aantrekkelijk straight ventje, zoon van een Duitse diplomaat. Zijn grootmoeder heeft zich op televisie beklaagd dat hij was vergeten zijn moeder met haar verjaardag te feliciteren. ‘Hoe kan zo'n jongen winnen voor Duitsland,’ vroeg het boulevardblad Bild zich meteen af. Er is niets mis met die jongen. Hoe zal zijn tenniscarrière verlopen?

Lakeman belde dat hij er wel heil in ziet als we Luns zelf aanpakken. Hij kende de verjaringstermijn in België niet, maar als dat 30 jaar zou zijn, kan een schadeprocedure tegen Luns worden ingezet. Een andere mogelijkheid zou zijn om een Verklaring van Recht te verkrijgen waarin wordt verklaard dat Luns een schoft is. ‘Daarmee heb je kans dat Luns in Den Haag zijn invloed gaat aanwenden om jou tegemoet te komen.’ Ik dacht: hoe kom je erop? Over de bespreking van gisteren bij de nvj maakte Pieter de opmerking: ‘Zijn die nvj-mensen misschien jaloers als jou inderdaad anderhalf miljoen zou worden uitgekeerd?’ Dat was ook precies de indruk die ik kreeg, toen Verploeg de persoonlijke armoede van Wim Klinkenberg ter

[p. 193]

sprake bracht. ‘Die berekening van jouw schade die de nvj gemaakt heeft, is rotzooi,’ zei Lakeman. ‘Je kunt een andere berekening maken over wat een A-klasse journalist op zijn 65^ste jaar bezit en aan pensioen ontvangt. Dan leg je niet twee berekeningen op tafel bij de Staat, maar drie.’

Gerrit Komrij zit bij Sonja. Ik weet dat hij tot onze grootheden behoort, maar op mij maakte hij een lichtelijk geschifte indruk. Ik let op de uitdrukking van zijn ogen en zijn uiterst ongezonde lichamelijke uitstraling. Hij zegt Portugees te spreken als een kind van tien. Hij woont in Portugal en heeft een roman geschreven over het Hilversumse tv-milieu, ook zo'n hoogdravend gegeven.

Zag een documentaire over Maria Callas op de Duitse tv. Zij had een fenomenale stem.

5 december 1993

Ik werk aan de Memoires en geen hond doet me wat. In zijn boek Nuremberg and Vietnam, schreef rechter Telford Taylor dat recht mensenwerk was.²²⁶ Daar kan ik in het klein van meepraten.

Heb Jos Slats een persoonlijke brief geschreven. Ik was teleurgesteld in hem dat hij bij Morkel geen bevestiging gezocht leek te hebben voor de homofobe drijfveren van Nothnagel om mij uit Zuid-Afrika gezet te krijgen. Zo iemand kan natuurlijk niet aanblijven als ambassadeur in ons land. Dit verhaal heb ik hem op een presenteerblaadje aangereikt, maar hij doet er niets mee. Ik heb hem gezegd me tot 12 december niet te roeren in deze kwestie, maar daarna ga ik er zelf weer mee aan de slag.

In de vs is een erfelijke vorm van dikke darmkanker vastgesteld. Ik vraag me af of dit hetzelfde was als Theo kreeg. Er zou een defect in het msh2-gen zitten waardoor er fouten in het erfelijkheidsmateriaal van nieuwe dikke darmcellen zitten. Een mens is weerloos tegen deze defecten. Ik blijf de voortplanting een onacceptabele vorm van Russisch roulette vinden, waar ik heel bewust niet aan heb deelgenomen.

Minister Hirsch Ballin zit bij Fred Verbakel. Wat een gepatenteerde lul is dat. Hoe vinden ze zo'n man voor die post? Lubbers heeft wel meer verkeerde mensen aangetrokken. Mensenkennis en politiek gaan niet samen.

226 NRC Handelsblad, 4 december 1993. Redactie: Bespreking naar aanleiding van de verschijning van het nieuwste boek van Telford Taylor, The Anatomy of the Nuremburg Trials. A personal memoir. Bloomsbury, New York, 1993. Willem Oltmans verwijst naar het eerder van Taylor verschenen boek: Nuremberg and Vietnam: An American Tragedy, Quadrangle Books, Chicago, 1970.

[p. 194]

Er zijn 20 miljoen werkelozen in de eg. De loonkosten zijn in Europa 7 procent hoger dan in de vs en 12 procent hoger dan in Japan. In Europa kwamen er sedert 1960 10 procent meer banen bij, in Japan 40 en in de vs 60 procent. We zitten hier op een schiereiland dat een aflopende zaak zal zijn.

Dick Berts heeft de Volkskrant een artikel over mijn zaak gezonden, wat zij natuurlijk ongeplaatst terugstuurden wegens gebrek aan ruimte. Boter aan de galg gesmeerd.²²⁷

Gatsha Buthelezi stuurde mij een antwoord op mijn brief over het optreden van Kooijmans.²²⁸

Vierling stuurde me een wervingsbrief voor het Nederlands Blok. Hij zoekt een bestuur, leden en vooral geld om zijn partij van de grond te krijgen.²²⁹

Jan Foudraine belde dat hij overwoog een toneelstuk te gaan schrijven. Er schijnt een ontwerptekst al enige tijd bij Uitgeverij Contact te liggen, maar de uitgeverij is voor hem onbereikbaar en belt niet terug. Dat het hem nog altijd verwondert wat de gangbare mores in de polder zijn, verbaast me.

Ik vind deze studio eigenlijk net zo'n paleisje als vroeger Amerbos, omdat er dezelfde atmosfeer heerst, en die is van mij. Ik kijk naar de wedstrijd tussen Stich en Fromberg, hoewel ik hen geen van beiden aantrekkelijk vind. Fromberg moet tweemaal opnieuw serveren, raakt daardoor van slag en verliest zijn set. Er worden gemene spelletjes gespeeld en de Australiërs protesteren. Het zou me niet verwonderen als Stich toch verliest.

Stich won, maar is niet aardig. Nu nog Goellner tegen Stoltenberg. Zou Goellner drinken? Hij heeft wallen onder zijn ogen. Goellner wist op 6-6 te komen en hij lachte. Hij is de enige die dat nog doet. Het zegt veel over zijn karakter, maar nu staat hij 2-0 achter in de tie-break, nu 3-0. Hij moet oppassen. Hij heeft de neiging overmoedig te worden. Daarbij komt dat Goellner nog echt speelt om te spelen. Het is 1-1, de derde set beslist.

Goellner krijgt het voor elkaar te winnen. Hij omarmt niemand, alleen handklapjes. Hij heeft geen erg aantrekkelijk lichaam dat hij toonde toen hij van shirt wisselde. Maar het is een lekker ventje.

Ook al verloor ik veel tijd met deze tenniswedstrijden, ik bereikte wel 15 december 1978. De ellende is nu dat ik eerst een memo voor Vermeer moet maken over wat na 1964 gebeurde.

227 Zie bijlage 75.

228 Zie bijlage 76.

229 Zie bijlage 77.

[p. 195]

De komende week ga ik van honderd piek leven, ik moet bezuinigen.

Carine belde. Peter Kop en zij wonen nu op dezelfde gracht. Als ik haar goed beluister, mocht mijn naam bij Casper thuis niet genoemd worden! Dat heeft er dus altijd tussen Casper en mij gestaan, zoals dat ook bij Eduard het geval is. Alleen de moeder van Peter heeft mij wel geaccepteerd. Die relatie met Peter is dus ook helemaal anders.

Rottenberg noemt Janmaat op een partijbijeenkomst een racist. Er is dus niets met Rottenberg te beginnen.

6 december 1993

Ik bezocht oud-ambassadeur Sukrisno in Amstelveen. Een oud-docent uit Djakarta had hem geïnformeerd dat minister Kooijmans op het punt zou staan om minister Alatas van Buitenlandse Zaken te vragen om zelfbeschikking toe te staan aan de Molukken en Nieuw-Guinea. Ik stelde hem gerust dat dit klinkklare onzin was. Omdat ik graag Indonesië nog eenmaal wil bezoeken, gaf hij mij de naam en adres van kolonel Rusi in Den Haag, een militair attaché op de Indonesische ambassade, opdat ik via deze mijnheer hierover aan minister Alatas zou kunnen schrijven.

Eduard wipte binnen. De postzegelhandelaar Hugo van Reijen had hem ook wel eens opgebeld ‘om over jou te roddelen. Maar omdat jij me had gewaarschuwd dat hij een spion was, heb ik die gesprekken beëindigd.’ Ook was hij wel eens gebeld door een vrouw die hem vroeg of hij ‘een zekere Willem’ kende. Hij zei dan steeds dat hij meerdere Willems kende, waarop het gesprek werd beëindigd. Ed is nooit rechtstreeks, zonder aanleiding, door inlichtingendiensten over mij aangesproken.

cnn laat afschuwelijke beelden zien over de armoede in het huidige Petrograd. Het doet aan de oorlog denken. Het Westen wilde zo graag dat de ussr uit elkaar zou vallen en ze hebben nu hun zin. Nu zien we het resultaat. Aan het marxisme en leninisme mankeerde heel veel, maar wat nu in dat land gebeurt, is rampzalig, vooral voor degenen die aan de onderkant van de samenleving moeten leven.

7 december 1993

Om 06:45 uur vanmorgen belde Peet. Hij kon natuurlijk weer niet slapen. ‘I just want to hear your voice,’ zei hij. Hij was emotioneel en ik vrees dat hij gedronken had. Hij zei dat Clifford hem de koffie en de speech die ik in Nijmegen had ge-

[p. 196]

houden nog niet gebracht had. Hij wist nog niet dat Colin Fletcher was vermoord, wat hem schokte te horen. ‘This country is changing so rapidly,’ zei hij. Heb hem dringend gevraagd voorzichtig te zijn.

Vlak voordat Frits arriveerde, bracht een deurwaarder twee dwangbevelen: in naam der koningin! Ze zijn gek. Ik belde de belastingdienst en zei: ‘Ik heb een verklaring van onvermogen, dus hoe kan ik aan uw dwangbevel gevolg geven?’

‘Oh, hebt u dat,’ antwoordde de man schaapachtig.

‘Leest u mijn brieven niet,’ vroeg ik geërgerd. Dit aftandse gedoe gebeurt nota bene in opdracht van de majesteit, terwijl intussen de overheid je leven nog verder opzettelijk verstoort, alsof het al niet genoeg is geweest. Ik stuurde mijn verklaring van onvermogen nogmaals naar de idioten, waarna ik kalmeerde.

We gingen naar Thermos. Frits regelde een nummer van een uur. En I went crazy, weer, met de Singaporees Windy.

We bezochten Poek Zumpolle, die er op hamerde dat al haar kennissen mij ‘een vreselijke man’ vonden. Frits viel haar zelfs bij, dat in zijn omgeving dezelfde antipathie heerste jegens mijnheer Oltmans. ‘Ja, Poek,’ antwoordde ik, ‘heb altijd gezegd dat je de verkeerde vrienden had.’ Had er naar Frits aan willen toevoegen, and so are you. Wandelde met Frits naar het station. Gelukkig weet ik zelf uitstekend hoe de kaarten liggen dus ik ben niet vatbaar voor dit soort ongunstige berichten. Alleen leer je nog beter inzien wie je echte vrienden zijn.

Vanavond belde Foudraine. Hij had Paul de Leeuw gezien. ‘Die vent kan iets wonderlijks,’ zei hij. Ik boorde die stelling krachtig de grond in. Ischa Meijer vond hij wel vreselijk, net als ik. Foudraine zei verder dat racisme voornamelijk een kwestie van identiteit was, voortgekomen uit nationalisme en religie, en geen huidskleurprobleem.

8 december 1993

Vanochtend maakte ik een document van 110 pagina's af: het overzicht voor de rechtszaak van de belangrijkste gebeurtenissen in de periode 1964-1993. Ik maakte bij de Printerette 5 kopieën (voor 56 gulden) en bracht er een naar Verploeg, drie naar Vermeer en deed er een bij Jos Slats in de bus. Het kost allemaal weer tijd en geld. Heen was het droog, op de weg terug stromende regen. Wat een land.

Ik heb kolonel Rusi geschreven dat ik graag nog eenmaal naar Indonesië ga om Semarang en Tjandi, waar mijn vader en grootvader geboren waren, te bezoeken. Ik heb Rusi gevraagd

[p. 197]

of hij een verzoek van mij aan Alatas om mij nog eenmaal een visum te verstrekken, zal doen toekomen.

Aleksandr Solzjenitsyn, die om politieke redenen in 1970 de Nobelprijs voor Literatuur kreeg, schreef een commentaar op de Op-Ed pagina van The New York Times.²³⁰ Hij constateert dat communisme nog diep in het bewustzijn van de Russische ziel zetelt. Hoe kan het anders? Er werd meer dan 70 jaar marxisme in de breinen van kinderen geprogrammeerd, zoals hier vrijheid en democratie, of het befaamde Oranjehuis. Maar wat gebeurt er in Rusland sinds de glasnost van Gorbatsjov? ‘The current nascent capitalism, fraught with unproductive, savage and repulsive forms of behaviour, the plunder of the nation's wealth, the likes of which the West has not known.’

Hij vervolgt: ‘The brazen use of social advantage and the inordinate power of money, which often direct the very course of events, the problems remain inspite of the collapse of socialism-communism.’

De Russische schrijver presenteert een variant op Limits to Growth van de Club van Rome, en spreekt over ‘Limits of Want’. Hij noemt terecht: ‘(...) self-limitation, the fundamental and wisest step of man who has obtained his freedom. Through prudent self-restraint we must learn to accept the inevitable course of events.’ Hij refereert aan Amerika als ‘a mighty power’ - waar hij dus een aantal jaren als vluchteling woonde en zich groen en geel moet hebben geërgerd - ‘consuming not much less than half of the earth's currently available resources and emitting half of its pollution, insists, because of its own present-day interests, on lowering the demands of a sensible international agreement, as though it did not itself live on the same earth.’ Solzjenitsyn verzucht: ‘We are poisoning ourselves.’

Vanmorgen zag ik een jongen naar een bushalte lopen, café au lait, groot, negroïde en lang haar. Hij was het helemaal. Een speciale blik in zijn ogen. Wat miste ik door weg te gaan? Ik reed door omdat ik naar Vermeer moest. Gisteren hetzelfde. Bij een brievenbus een soortgelijk type. Ik was toen samen met Frits en zei tegen hem: ‘Ik val flauw,’ waarna ik Frits vroeg of ik het hard genoeg gezegd had. ‘Ja,’ zei hij, ‘je deed het alleen niet.’

Jos Slats belde. Hij had Morkel naar mijn uitzetting gevraagd. Volgens hem was Nothnagel wel anti-gay, maar had hij zich wel voor mij ingezet. Morkel achtte het uitgesloten dat ik voor

230 The New York Times, 28 november 1993.

[p. 198]

nichterij Zuid-Afrika was uitgezet. Nu dat dus weer. Maar als Wijnbeek het niet van Carstens had, dan moest het via Bentinck geweest zijn, bedacht ik me. Ik schreef deze gedachte aan Kist, met kopie naar Verploeg.

Jos zegt wel interessante documenten te hebben. In juni dondert Nothnagel op. Een functionaris heeft een bankbrief van Nothnagel opengemaakt. Nothnagel schijnt diep in de schulden te zitten.

Vierling was in Thermos. Ik maakte hem duidelijk dat er niet met hem te werken was en dat ik hem als onbruikbaar beschouwde.

9 december 1993

Wim Vreeswijk belde gisterenavond dat hij toch samen met Alfred Vierling het Nederlandse Blok gaat leiden. Een dag eerder telefoneerde diezelfde Vreeswijk nog dat Vierling hem zou hebben verraden. Hij wilde 24 uur geleden nooit meer iets met Alfred te maken hebben ‘laat staan met hem samenwerken.’ Nu kwam hij toch in het bestuur, en tegen mij: ‘Voor jou is er ook een plaatsje.’ Dat doe ik dus maar even niet.

Ben naar de bijeenkomst van de Dick Scherpenzeelstichting ‘Over engagement in de journalistiek’ gegaan in de Nieuwe Kerk bij de Dam.²³¹ Dieudonnée ten Berge spreekt er over Cambodja en hoe vn haar artikel weigerde, maar de onzin die zij verder over het métier vertelt, is niet te geloven. Onvoorstelbaar. Zij begon, zegt ze zelf, als een linkse journalist. Dan hoef je eigenlijk verder al niet meer te luisteren. ‘Het groepsdenken beïnvloedt de journalistiek, de individuele benadering legt het altijd af...’ Allemaal onzin dus.

Frénk van der Linden gaf toe dat hij in Peking ten tijde van de studentenopstand zich had laten meeslepen door de gebeurtenissen, ten koste van de objectiviteit. The talk of the town was 10.000 doden, maar in werkelijkheid vielen er 400 tot 800 burgerslachtoffers en enige tientallen soldaten en politieagenten. Wim Klinkenberg werd later op de middag aangevallen tijdens een interruptie door Henk Wolzak, die hem een stalinist noemde. Hij haalde volkomen overbodig de gebruikelijke oude koeien uit de sloot, zoals dat Wim bestuurslid van de nvj is en er tegelijkertijd stalinistische ideeën op nahoudt. Hij daagde Wim uit om te antwoorden, wat hij prompt deed. Het werd letterlijk bijna een gevecht om de interruptiemicrofoon. Na afloop zag ik dat Wims hand door de opwinding op twee plaat-

231 Zie bijlage 78.

[p. 199]

sen bloedde. Wim wordt in 1994 zeventig jaar en treedt in september terug uit het nvj-bestuur. Dus de interventie van Wolzak was hoe dan ook idioot.

Wat me opviel was dat naast de ouwe rotten als Heldring, Wim Snijders, Jansen van Galen en ikzelf, zich een onwaarschijnlijk groot aantal vrouwen onder de nieuwe generatie journalisten bevindt. Wim vertelde dat de artikelen die hij en ik voor een krant in Joegoslavië hadden geschreven, niet waren geplaatst. Stekelenburg van de fnv antwoordde op mijn memo over ‘de nieuwe inquisitie’ dat de fnv op basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens meent dat meneer Poppe van de cd kan worden geroyeerd als lid. Bovendien zegt Stekelenburg, is iedere vereniging vrij de voorwaarden te bepalen waaronder mensen lid mogen worden en zijn. Ik stuurde John van Haagen een kopietje.

10 december 1993

Ik had me Ebbe Rost van Tonningen heel anders voorgesteld. Het trekje om zijn mond erfde hij van zijn moeder. Hij heeft twee jaar lang onderzoek naar de achtergrond van zijn vader gedaan, wat zich uitstrekte tot gesprekken met de Sicherheitsdienst-beambten van de nazi's, tot en met de man die premier Hendrik Colijn indertijd arresteerde, zijn brandkast leeghaalde en hem meenam naar Berlijn om hem daar twee weken lang te verhoren. Ebbe werkte samen met Igor Cornelissen aan dit onderzoek. Nu wil Ebbe een boek schrijven over wat hij te weten is gekomen. Hij vertelde dat zijn moeder hem indertijd in haar zaak nam ‘maar zij besodemieterde me voor mijn ogen.’ Kan me daar iets bij voorstellen. Ook bleef Ebbe zeggen: ‘She will sacrifice her sons for a dead man, her husband, our father.’ Igor had haar als dweepziek omschreven, wat volgens Ebbe wel klopte. Ook haar boek vond hij een ramp, want door dit te schrijven, haalde zij eigenlijk de herinnering aan zijn vader naar beneden. Ik kan er niet over oordelen, want ik lees liever niet over deze zaken. De kinderen distantieerden zich van haar, omdat zij het oneens waren met haar methoden.

We bespraken de oprichting van een nieuwe rechtse partij in Nederland, waar ook hij zitting in zou nemen. Hij benadrukte dat men bij een dergelijk initiatief uiterst behoedzaam te werk diende te gaan.

Hij houdt zich al enige tijd bezig met welzijnswerk voor allochtonen. Daarnaast is hij directeur van een bedrijf dat audiovisueel materiaal aan het onderwijs levert.

Ebbe had Vogelvrij gelezen, wat hij een prima boekje vond. Hij

[p. 200]

had er met Van Velzen van Buitenlandse Zaken over gesproken, want die woont bij hem in de straat.

Vierling belde dat het Nederlands Blok nu toch van de grond komt, en ik meende tussen de regels door de vraag erbij te komen te horen. Ik pieker er niet over, nooit gedaan ook. Ik heb niet het minste vertrouwen in die club.

Na al de onderbrekingen probeer ik de concentratie te hervinden met mijn dagboeken uit 1978 verder te gaan.

Nothnagel geeft een feest vanwege de Nobelprijs van Mandela en De Klerk. Kees Knibbe gaat, Arie gaat niet. Arie is er ook van overtuigd dat de anonieme brief aan mij van Morkel is.

Twee dagen geleden stond er een bericht van Hugo van Reijen op mijn antwoordapparaat. Er was iemand vermoord bij een vliegveld en er volgde een gruwelverhaal. Nu belde hij weer, kennelijk uit Amsterdam. Ik zei niet meer dan ‘dag Hugo’ en hing op. Ik heb genoeg van spionnen.

Prototype van de moderne internationale gangster was de Colombiaanse drugsbaas Pablo Escobar.²³² Vorige week was hij aan het telefoneren met zijn zoon van zestien jaar toen door Amerika opgeleide politiemensen, vergezeld van 150 soldaten zijn schuilplaats binnenvielen. Hij vluchtte blootvoets naar het dak waar andere agenten zes kogels in zijn lichaam pompten. De zoon had nog geroepen dat de vader moest ophangen, want de autoriteiten zouden zijn schuilplaats via de telefoon kunnen vinden. Het was te laat. Zijn zoon en dochter van negen, evenals zijn vrouw waren zijn zwakke plek. Hij wilde steeds in contact met hen blijven. Het kostte hem zijn leven. Escobar had een legertje van duizend man, dat onder meer naar schatting 400 Colombiaanse politiemannen neerknalde. Newsweek is van mening dat de ‘global mafia poses the most serious criminal threat in history.’

‘Organized crime,’ zegt senator John Kerry, ‘is the new communism, the new monolithic threat.’

‘Around the globe, intelligence agencies are refocusing their operations from spies to criminals. The threat is real. From Russia to Thailand, the export of precious raw materials is falling into the hands of organized crime,’ aldus Newsweek. Er zou een biljoen dollar mee zijn gemoeid. De zwarte handel in wapens uit de voormalige ussr loopt totaal uit de hand. De cia onderzoekt of nucleaire wapens in handen van de georganiseerde misdaad zouden vallen.

The Economist noemt Margaret Thatcher ‘Lady know-noth-

232 Newsweek, 13 december 1993.

[p. 201]

ing’. Eigenlijk behoort zij met Ronald Reagan en George Bush tot de groep van eerste klas oorlogsmisdadigers van onze tijd. Mitterrand heeft ook het nodige op zijn kerfstok ten aanzien van schandalen rond de inlichtingendiensten. Thatcher is de eerste politieke leider van deze vier, die 8 december voor een commissie van onderzoek ter verantwoording is geroepen. Zij getuigde er niet van op de hoogte te zijn geweest dat naar Jordanië uitgevoerde wapens feitelijk in Irak terechtkwamen. Mitterrand dito. De Frans geheime dienst blies in 1985 de Rainbow Warrior van Greenpeace op in Nieuw-Zeeland en minister van Defensie, Charles Hernu moest aftreden. Maar de rol van Mitterrand en wat hij ervan wist of niet wist, bleef duister.²³³ Pierre Sané, de secretaris-generaal van Amnesty International heeft gewaarschuwd dat de wereld dreigt te worden verzwolgen door rampen op het gebied van de mensenrechten, indien niet onmiddellijk een snelle effectieve actie wordt ondernomen.²³⁴ Niemand doet er iets tegen, dus het gaat faliekant mis.

Rik Zaal is eigenlijk een lul.²³⁵ Hij kwam met zijn cameraman bij mij op de Westerkade een gesprekje opnemen. Hij zei knipsels gelezen te hebben ter voorbereiding voor deze opname. Hij begon over Bouterse en meende dat ik zijn adviseur was geweest (dat valt wel mee). Hij had Vogelvrij niet gelezen. ‘Hoe krijg je het voor elkaar iedere keer weer in opspraak te komen, nu weer als cia-agent in Zuid-Afrika?’ Ik explodeerde, en legde uit dat ik juist heel teruggetrokken leefde in Zuid-Afrika en intensief aan de bewerking van mijn dagboeken had gewerkt. Verder legde ik voor hem en zijn cameraman Frans Bromet precies uiteen hoe Hofland de zaak met Peter Zonneveld in elkaar gezet had. Met de bvd dus. ‘Hij heeft toch zijn excuses gemaakt,’ zei Zaal nota bene. Maar goed, ze zijn geweest, het is gedaan. Zaal is aardig, maar weet niet waar hij het over heeft. Oppervlakkig geklets.

233 Redactie: In 2005 kwam bewijs boven tafel dat Mitterrand zelf de opdracht had gegeven de Rainbow Warrior tot zinken te brengen.

234 NRC Handelsblad, 10 december 1993.

235 Redactie: Rik Zaal maakte van 1993 tot 1998 voor AT5 het programma Zaal over de vloer, waarbij hij samen met cameraman Frans Bromet bekende Amsterdammers thuis opzocht.

11 december 1993

Gisterenavond was ik echt niet goed. Ed kwam langs en we dronken wat wijn, maar ik bleef in bed. Waarom denk ik toch altijd dat ik niet lief genoeg voor hem ben? Die vraag komt bij anderen niet eens in me op. Vannacht heb ik flink getrans-

[p. 202]

pireerd en nu voel ik me weer prima. De wonderen der natuur.

Nelson Mandela en F.W. de Klerk hebben samen in Oslo de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst genomen. Mandela prees De Klerk omdat hij de moed had gehad te erkennen wat een vreselijk kwaad de oplegging van de apartheid heeft betekend voor het volk van Zuid-Afrika. Ik denk daar dus nog steeds anders over. Zonder drie decennia apartheid en een uitstel van de one man one vote madness als in de rest van Afrika, was Zuid-Afrika nooit het enige land op het Afrikaanse continent geworden met een financieel economische eerste wereld structuur. De zwarte meerderheid ligt om alleen die reden lichtjaren voor op de rest van Afrika. Of, om het anders te zeggen, de kansen om naar een welvarender toekomst voor iedereen toe te leven, zijn in Zuid-Afrika het gunstigst van alle Afrikaanse landen, inbegrepen Egypte.

De Volkskrant wijdt twee hele pagina's aan een figuur als Ischa Meijer. Altijd weer verbaas ik me hoe de kliek der Amsterdamse ‘prominenten’ erin slaagt elkaar tot nieuwe hoogten in belangrijkheid te verheffen. Dat gebeurde als populairste Nederlanders indertijd met Luns in de politiek, en Bernhard in het Huis van Oranje, om later tot de droevige conclusie te komen dat zij beiden eigenlijk niet zuiver op de graad waren geweest, om het aardig te houden.

Van Velzen van Buitenlandse Zaken is een kletsmeier.²³⁶

Ebbe Rost van Tonningen heeft een gedegen stuk in elkaar getimmerd over de manier waarop over zijn vader wordt gesproken en geschreven.²³⁷

De PvdA eist meer hulp aan arme landen.²³⁸ Andermaal zullen als reactie hierop weer veel stemmen naar andere partijen gaan. Zouden de vlees-noch-vis-socialisten het echt niet begrijpen wat er onder de mensen leeft, of doen ze maar alsof? Er zou in vier jaar 1,2 miljard gulden meer naar hulpbehoevende landen moeten gaan. Maar zijn Nederlanders werkelijk zo barmhartig?

Er doen in Rusland dertien partijen mee aan de verkiezingen, die in Newsweek omschreven als ‘een circus’ neergezet worden. Iedere avond wordt via de televisie les gegeven aan het publiek hoe er gestemd moet worden. Die lessen moet concurreren met een populaire Braziliaanse soap. Het verkiezingstheater wordt verder aan alle kanten opgevrolijkt door kandi-

236 Zie bijlage 79.

237 Zie bijlage 80.

238 NRC Handelsblad, 11 december 1993.

[p. 203]

daten die elkaar bespotten, van allerhande onzin beschuldigen en met modder gooien.

Er komt een reunie van het Baarns Lyceum.

Buiten is het voor de zoveelste keer afschuwelijk weer.

Na meer complete waanzin van Paul de Leeuw, heeft vervolgens Sonja een modejournaliste van de Volkskrant over de vloer die als vreselijk interessant nieuwtje vertelt dat binnen Europa in Nederland het meeste jeans gedragen wordt. Verder gaat het over het korset. Om het niet helemaal onzinnig te maken, ging Sonja nog over op een tentoonstelling van kunstvoorwerpen. Maar de hele avond is er absoluut niets de moeite waard op televisie, inbegrepen straks het onbenullige geklets van mij met Rik Zaal. Er is een gigantische crisis op de beeldbuis.

12 december 1993

Florrie belde me. Ze had het gerechtshof in Arnhem om uitstel van betaling gevraagd en mijn brief aan Hirsch Balin ingesloten. Ze heeft nu tot 1 april 1994 uitstel gekregen.

Peter d'Hamecourt staat voor een kerkje in Moskou ter gelegenheid van de verkiezingen, en Leoni Sipkes van GroenLinks is aanwezig om de verkiezingen ‘te controleren’.

Felix Rottenberg heeft nog steeds niet begrepen hoe hij stemmen moet winnen. Hij zit bij Fred Verbakel in Het Capitool met Rick van der Ploeg. Hij had daar met Johan Stekelenburg moeten zitten. Hoe kunnen Rotterdamse havenarbeiders zich nu met deze twee heren uit de grachtengordel identificeren? Wat is nu de doelgroep van de PvdA?

‘Denkt u dat mensen uit de arme wijken op u kunnen vertrouwen om hen te vertegenwoordigen,’ vraagt Verbakel terecht. Van der Ploeg begint vervolgens over de rechten van immigranten en vluchtelingen.

‘Nu praat u weer over buitenlanders,’ zegt Verbakel, ‘maar hoe zit het met de Nederlanders in de oude wijken?’

‘We zijn op rechts aan het inhalen,’ reageert Rottenberg.

‘Maar mensen die op Janmaat stemmen worden door u racisten genoemd.’ Nu laat Rottenberg zich voorstaan in De Pijp te hebben gewoond. Allemaal voor niets dit geklets. Ze raken

[p. 204]

het werkelijke volk niet aan. Zij vinden de vvd te rechts voor een paarse coalitie, maar democratie betekent dat je juist wel samen met een rechtse partij regeert.

In reactie op de brief van Van Velzen heb ik ombudsman Oosting geschreven, omdat Van Velzen mijn brief ook aan hem heeft doorgestuurd. Voor het geval Van Velzen ook een kopie van zijn brief aan mij heeft doorgestuurd, heb ik een en ander voor Oosting maar eens ontkracht en verhelderd.²³⁹

239 Zie bijlage 81.

13 december 1993

Brandpunt toonde de absolute armoede in de Sovjet Unie, waar blijkbaar de grondwet werd aangenomen. We gaan zeer gevaarlijke tijden tegemoet. Je weet het gewoon zeker en er is niets tegen te doen. Het is als hiv, een collectieve malaise en epidemie waar geen kruid tegen is gewassen.

Alexander belde dat de tros beweert de film van Volodja Molchanov kwijt te zijn. Er dreigt een conflict, want er is ook geen cent betaald. Altijd weer hetzelfde gelazer.

Max van der Stoel heeft jarenlang feitelijk de leiding gehad over het vorig jaar opgeheven, geheime netwerk Inlichtingen en Operatiën, beter bekend als Gladio, aldus melden Gerard den Elt en Eric Stolkwijk op de voorpagina van het Algemeen Dagblad.²⁴⁰ Van der Stoel, de gladjanus, was de coördinator tussen de politieke arm, Lubbers van Algemene Zaken en Ter Beek van Defensie, en de uitvoerende lichamen van de diverse geheime diensten. Typisch Van der Stoel, hij wilde geen antwoord geven op vragen over zijn rol in Gladio. Dit zogenaamde netwerk diende om in te grijpen als de ussr het Westen zou gaan bezetten, waar natuurlijk nooit ofte nimmer sprake van was. Als ik iets tussen 1971 en 1987 in Moskou heb opgestoken, is het wel de ware aard van de opzettelijk verspreide waanzinvoorstellingen die wij hadden over de Sovjet Unie of haar zogenaamde expansieve intenties.

Frans Kluiters heeft een boek over de wordingsgeschiedenis van Gladio en de inlichtingendiensten in het algemeen geschreven.²⁴¹ Natuurlijk heeft ook prins Bernhard weer zijn neus in die obscure zaak gestoken. De prins schijnt een rol bij de oprichting van Gladio te hebben gespeeld. Als men zijn huiswerk behoorlijk had gedaan, zou men geweten hebben hoe belachelijk het was om te veronderstellen dat de Russen

240 Algemeen Dagblad, 13 december 1993.

241 Frans Kluiters, De Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten, SDU, Den Haag, 1993.